Heimskringla - 22.08.1923, Blaðsíða 2

2. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. ÁGOST, 1923.
BOLU-HJALMAR.
Guðir mildu gefa eitt sinn vildu
göfgri þjóð, sem komin var frá Óðni,
andans snilling, er hún maetti hylla,
efldann þori, spámann goðum borinn.
Gæddu’ hann listagáfu á stígi fyrsta
glöggum skilning, dirfsku og föstum vilja,
andagift og öllu’ er huga lyftir,
orðsnild, speki, trú og sálarþreki.
Fyr en brottu færi, sjálfur drottinn
fékk honum staf, með list er á var grafið
lífsins raka rúnamáiið spaka,
ragnaspjall, er eld af himni kallar.
Bauð, jbann skildi brögum yrkis-snildar,
brýna þjóð og fylla hetjumóði,
óðs á strengi leika hátt og lengi,
líf og þrek í dofnu brjósti vekja.
Þannig gerður þreki lífs til ferðar
þá var andi skálds frá guða-landi
ofan sendur alföðurs af hendi
íslands til, en þá var sorta-bylur.
af því viltist, illum vættum hyltur
og svo varð, að dvelja á svala-þarði,
búa í hreysi, beiska nægtaleysið
bryðja glerhart, róa í sultarveri.
Bylgjur vinda er brotna á fjallatindum,
blásturs hvalur steypist ofan í dalinn.
Æðir í hringum, húsin sveiflast kringum
hrifsar í þekju, vqggnum löðrung rekur,
sogar upp mold, úr fleiðrum naktrar foldar,
fast upp slítur grasið, kvistinn brýtur, '
veltir möi á melum eins og völum,
mokar af hólum sandi niður í skjólin.
\
. IL.

Hoqum ristu rúnir nornir byrstar
rammagaldur fólst þar kotungs aldar.
Engin snildar anda þekti’ og skildi,
ólögfæddann, smán og örbirgð klædd^nn.
Gremi fyltist, gróður lífs þá spiltist.
Grönin fríð ei vex í kræklingshlfðum.
Örninn svifhár ekki getur þrifist
áts við garg og klið í fuglabjargi.
Þannig fór um þjóðarskáldið stóra;
þrátt fyrir taldar gjafir himinvalda,
sá er hátt með herrum setjast átti,
hlaut, sem rytja’ á lægsta bekk að sitja.
Vitur goðinn vera fótum troðinn,
víkings makinn eymda lyddum hrakinn.
Fyrst ei betur guðum tekist getur,
glópska’ er að lá, þó mönnum yfirsjáist.
Þó hinn snjalli á þjóðar fótapalli,
þræls í flíkum, næstum yrði að sníkja
sultar næring, sem að rakki væri,
— svíðingslund er naum á launum stundum,
alt var hans fegra innra og ríkmannlegra,
andleg full þar skinu úr himingulli
þar, sem teigað þjóð fékk dýrar veigar,
þó að ærið beiskar stundum væru.
Aflmeiri tónum enginn náði á Fróni,
öll voru lögin traust'og hörpu-slögin,
ýmist þung og ógna krafti þruiji’n,
eða hvell, sem lúður skært er gellur.
iFöst voru rökin, fimleg hugartökin,
flugu neistar út frá skapi geýstu,
bragmæring, sem bjartur léki kringum
blossi,’ er svall með hverju stuðlafalli.
- • >1 *.
W í.
Þannig braust fram hetju andi hraustur,
hristi og skók ’ann lýð af deyfðarJmóki.
Orðin smellin af hans vörum féllu
eins og þétt, er lauf á greinum spretta,
eða skygndum eðalsteinum rigndi
örvaskot með þúsund geisla-brota.
Alvara, gaman, alt var rekið saman,
afl og styrk ei brast hinn mikil-virka.
|Reiði brýndur, rosabaugum krýndur
regns við tjald þá birtist skrugguvaldur,
áfram brýst og leyftursprota lýstiir
lofts á hvelfing svo að jörðin skelfur.
Drynur hátt og djúft í stormagáttum,
dimt með brak er fjöllin endurtaka.
Óttablandin álút dýrin standa,
ekki þora’ að færa sig úr sporum.
Þannig stundum þrumur skáldsins drundu
þungum hreimi, sem frá undirheimum
ibærist ómur af rámum jötun-rómi,
— ramt er lag þá kveðinn er tröllaslagur. -
Ógnaði deigum aflið þrumu-fleyga,
eldrún leyftrin djúft á minnið greyftu.
Háði þrungin heiftar-engils tunga
hvöss þá var, en aldrei listf*ngari.
I
All-oft þó á aðra strengi sló hann,
einn er klökkur sat í lífsins rökkri,
eða vakti og raunir sínar rakti,
rendi gljúpum augum fram á djúpið.
Orð hans voru í auðmýkt þá fram borin,
en svo trúarkrafti miklum búin, >
ljóð þá hrærður lífsins herra færði
leyftur flugu um stól hins almáttuga. |
/
Svona kvað hann, samt varð niðurstaðan
sú, að raunir urðu kvæðalaunin.
Hatur manna, hundsbit rógberanna.
heiiriskingann, en sviltir listamanninn.
lestur hennar hugann gremju brennir.
Heldur mis-sýn er sú þjóð og slysin,
sem að hossar húskurum og krossar
heimskingjann, en sveltir listamanninn.
Margir helgir menn og ístrubelgir
imest, sem áður fólkið virti og dáði,
munu gleymast, meðan í heiðri geymast
minnisstæðu Bólu^Hjálmars kvæði,
því, um síðir sá og skildi lýður,
sökin var hjá röngu aldarfari,
að hinn fleygi fékk sín notið eigi,
fósturlandið misti af stórum anda.
og
góðu,
Aldafaðir! lát þinn anda laða
Iands vors þjóo að öllu sönnu
svo hún ekki oftar láti hnekkja
afarmennum, þú er sendir henni,
þó þeir fæðist fátækt í, og klæðist
fötum grófum, hafi sigg í lófum.
Fái hún gætt þess, fullu er Hjálmar bættur,
forn þá íslenzk dáð mun aftur rísa.
Þorskabítur.
Minni Islands.
Flutt a8 Markerville 18. júní 1923
Heiðruðu áheyrendur! konur og
menn. Herra forseti!
Vilt er nú um mig. að eg stend ó
liessum ræðupalli f ,dag; ófyrir-
synju er það; með því er tjaidað
því, sem til er, síður en ekki veg-
s-amlegu. Eg var heðinn að minna
á ísland; landið, sem er, eða á að
vera íslendingum allra landa helg-
ast, og vissulega ætti það að vera
þeim öllum ijúft og skylt, að minn-
ast okkar kæru móður-jarðar; all-
ísland! kærasta orðið í okkar
göfuga tungumáli, næ.st orðinu
móðir, hugijúfasta umræðuefnið
meðal fslendinga. Þið þekkið foid
með blíðri brá” og unnið henni.
Fyrir fsland þarf 'eiginlega enga
ræðu, því “svo traust við fsland
mig tengja bönd, ei trúrri binda
son við móður”; eg held nægi að
segja inÓðir, sem ástrfk börn af
hjartans einlægni; hún — móðirin
— hefir numið sér óðal !í hugum
ykkar og hjörtum; allri lýsing og
lofi, er ofaukið. Það þarf ekki að
lýsa inóðurinni fyrir börnunum,
þau þekkja hana mömmu sfna og
ir erum við hold af hennár holdi,,henni hjaftanlega þeirra
bein af hennar beinum; það er hún,
eem hefir gefið okkur stærri og
dýrmætari auð en nokkurt annað
iarul, getur veitt oss; má vera, að
nokkrum þyki freklega að orði
komist, en vinir/mínir! auðsýnið
mér umburðarlyndi, gefið mér
góða áheyrn og háið ekki dómana
áður en eg hefi lokið máii mfnu.
Island! “Vort helgaland, vort
heimaland, vort hjartansiand, vort
feðraland, vort vænstaland, vort
vonaiand, vort niðjaland.” x
Þannig hugsaði og kvrað, eitt af
okkar langstærstu og merkustu
skáidum, til okkar göfuga ætt-^
lands. <
innilega hugtak er: ástkæra móð-
ir! Þannig er því varið með
móðurlandið ok-kar ísland. Hvert
iand skapar sína þjóð, eða mótar
hana með áhrifum sfnum, og gefur
henni andlegt atgjörvi og sérkenni,
er hefir svip af eðli þess og stað-
háttum; þannig er ísland fyrir fs-
lendinga og íslendingar fyrir ls*-
land.
,í áag höldum við háiíð, tii minn-
ingar um ísland; í dag viljum við
með heilum huga, minnast yorrar
göfugu móðurjarðar, frændliðanna
mörgu og alls þess, sem er bezt og
sígiit í fslen/.ku þjóðlífi; en hver
myndi nú sá, sem eigi vildi með
ýriðþjófi og Birni, heldiy njóta
hátfðagleðinnar heim? “og h-eyra
liað málið sem gleymum við ei”.
Eg get ekki varist þess, að segja
þann ‘‘íslending andlega snauðan,
sem aldrei renni andans augum yf-
ir þær stöðvar, “þar sem að vorar
vöggur áður stóðu og vonar orðið
fyrst á tungu lá.”
Kappamir fslenaku, er íerðuðust
víða í fornöld; söguhetjurnar
frægu, fyrirmynda mennirnir, for-
feður okkar, sögðu einatt, sem
Gunnar, er hann kom að austan, og
átti tal við Haraid kong Gorm.s-
son, sem sæmdi harin virðingar-
sæti sér til hægri handar og bauð
honum göfugt kvonfang — bjóst
við, að slíkt myndi iaða har.n til
langdvala; “fara vil eg fyrst til Is-
lands” varð Gunnari að svari.
Svona leit einn fræknasti maður
þátíðarinnar á ættjörðina. Og "út
vil eg til íslands” kvað snillingur-
inn Snorri Sturluson, nær leggja
átti höft á heimferð hans; hann
fann glökt: “Hve römm er sú taug
er rekku dregur, föðurtúna til”.
Heimþrá hans var sterk. Hirðvist
erlendis og höfðingja-kjassmæli
fullnægði honum ekki. Og ekki er
það goðgá, að fám íslendingum sé
blygðunarefni, að sitja við fótskör
snilllngsins í Reykholti, hvað ís-
/ /
lenzka tungu og heimhug snertir,
þótt þeir teijist gildir meðai er-
lendra þjóða.
Ekki fyrir iöngu síðan fiutti
Höfða Andrés — merkur prestur í
Noregi, — fyrirlestur um Snorra;
meðal annars sagði hann:
‘Enginn hefir unnið jafnmikið
að því, að hefja Noreg og veg h^ns,
sem Snorri Sturluson; enginn,
hÝorki á íslandi né í Noregi, hefir
unnið Noregi neitt líkt gagn sem
hartn.”
ísland! heimilisréttarlandið okk-
ar fslendinga, hvar í heiminum sem j
við dveljum; hið friðsæla heim-
kynni, helgur vermireitur, hverjum I
íslendingi, þar er hugurinn
“heima”; þar er hann hagvanur og ;
þangað er honum gjarnt til að j
strjúka; það er andlegt liagsældar-
pláss, þeim sem þangað leitar. Eg
veit það ofurvel, að þeir inenn
voru til, meðal þeirra fslendinga,
er fluttu frá íslandi, á næstliðinni
hálfri öld, sem fiuttu til tfzku-
hallanna erlendis úr láreistu
bændabýlunum heima/ er best
hafa lagt á minnið, mótbyri ham-
ingjunnar heima, muna best kulda
móðurjarðarinnar og mannanna;
dalurinn var svo þröngur, ekki fag-
ur og sízt likur því, að fyilast
skógi; veðráttan hörð, 1-andið ó-
frjótt, gaf lítið annað en þyrna og
ýmislegt fleira, sem að var og
stóð efst á minnisblöðum þeirra.
Eg held l»eir hafi verið nokkrir, og
séu enn, sem misskilja móður-elsk-
una íslenzku og föðuragann. En
akvegir vel á ieið komnir, víða á
landinu, svo innan fárra ára, verð-
ur alt brautlagt.
Aliskonar vélar eru nú notaðar á
sjó og landi, og bifreiðar eru nú
notaðar til langferða og fóiksflutn-
inga í hinum stærri bæjum, að
minnsta kosti.
Húsagerð verður innan skamms
hin vandaðasta, er þegar orðin
víða ágæt. |
En sennilega verður vatnsaflið á
ísiandi, stærsta gullnáma þess, nær
árin líða. Landið á óþrjótandi
1 vatnsafl í smáum og stórum stíl;
t. d. minnir mig, að Þjórsá ein, hafi
meira vatnsafl nothæft en Niga-
gara-; hafa þegar verið gerðar ráð-
stafanir til að nota það.
Sjávarútvegurinn er svo aukinn
og bættur, að enginn samanburður
við ]>að, sem áður var. — Nú eru
skólar um alt land, kvennaskólar,
búnaðarskólar, iýðskólar, kennara-
skóli, sjómannaskóli, gagníræða-
skóiar, auk mentaskólans og há-
skólans. .Iá, þjóðin er vöknuð til
nýs íffs með lifandi starfs-áhuga
og framkvæmdum, það sýnir
glöggvast félagsskapurinn í ýmsum
myndum, samvinnufélög, ung-
mennafélög og kvenfélög, sem öll
vinna að vaxandi menningu og
þjóðarheill. — ísland mun eiga ó-
skiljanlega framfaratíma fyrir
höndum.
.Já, eg man ])að, að eg sagði fyr-
ir skemstu, að móðir okkar — Is-
land, hefði gefið okkur stærri og
dýrmætari auð, en nokkurt annað
RICH IN VITAMINES
’nú ættum við af lífsreynslu, að
vita og viðurkenna það, að námið jland gæti gefið okkl,r: jó' 1,reklega
á þessum aiþýðuskólum, íslen/ka | orðum lkomK\ kunna menn . að
liarðinda-skólanum, hennar' móður
okkar, hefir löngum reynst nota-
drýgst; líf og eðliseinkenni þeirra,
sem mentuðust þar, er menn geng-
ust fyrir tildrinu og hégómaskapn-
um, er mest leggur upp úr þvi
ytra, þvf nefnilega: að sýnast, en
ekki, að'vera, sem gjörir þá mann-
inn að flugum.
Hið íslenzka veganesti, sem hún
mamma lét í mal okkar, barnan'na
sinna, hefir löngum reynst nota-
drjúgt veganesti fátæklinganna hér
á vesturvegum
hugsa. Hin íslen/ka ættgöfgni og
kynsæld, íslenzka tungan dáð og
drengskapur og bókmentir fslend-
inga, að fornu og nýju; þetta er
hinn þjóðernislegi arfur, er Vestur
íslendingar fluttu að heiman.
Verum nú sanngjörn og athug-
um þetta betur. Eg er ekki mann-
fræðingur né ættfróður, en eigi
mun það fjarri sanni, að fáar eða
engin þjóð eigi göfugri kynstofn,
en íslenzka þjóðin; það voru ekki
þrælbornir menn, er fóru að byggja
ísland á 9 öld, nei, það voru goð-
A iandnámsöldinni, hefir fsland j boi'nir >nenn með k«nnnga og stór-
verið eins og skáldið kvað: “Fag-
urt og fríttt.” Forfeður okkar, sem
víða fóru og margt sáu, álitu góða
landkosti þar. Þórólfur, nær hann
var um það spurður, kvað smjör
drjúpa af hverju strái, og Faxi
sagði forðum: “Þetta mun mikið
land, er vér höfum fundið.” — Og
Gunnar vildi- heldur bíða hei, en
horfinn vera fósturjarðar-strönd-
um. "Fögur er hlíðin, svo mér hefir
hún aldrei jafnfögur sýnst”, kvað
hann, “bleikir akrar, slegin tún, og
mun eg heim aftur ríða og hvergi
fara.” Og hrifið hefir fegurð hlfð-
arinnar Hallstein Þengilson, er
hann ft'á í hafi dauða Þengils föð-
ur síns á Höfða og sigldi inn Eyja-
fjörð, og kvað: “Drjúpi höfði, dauð
ur er Þengill, en hlægja hlíðar við
Halllsteini]”
IHún var sterk þá föðurlands-
elskan, jafnvel sterkari en dauðinn.
En ísland hefir liðið mikið og mist
mikið, síðan á landnámsöld: fyr-
ir óblíðu náttúrunnar, átök elds og
ísa; landplágur og drepsóttir
þjáðu þjóðina, hvað eftir annað,
menna blóð í æðum. Eg gæti
nefnt ykkur hóp s_tórmenna, sem
meginhluti þjóðarinnar á ætt sfna
til að rekja.
Eigi er þörf að fjölyrða um á-
gæti hinnar íslenzku tungu; hún
er nú þegar viðurkend, nálega um
allan hinn mentaða heim, sem eitt
hið fegursta mál hinna núlifandi
tungumála. Margur er sá hálærð-
ur maður meðal fremstu menta-
])jóða heimsins, sem vill með lífi
og sái læra hana, þegar bókmentir
stórþjóðanna eru að þorna upp, og
geta ekki lengur fullnægt þrá
þeirra, þá finna þeir svölun and-
lega þorstans í því að drekkaafbók
menta-lindum norrænna fræða, sem
aldrei þorna, né frjósa; þeir finna,
að “ylhýra elskaða málið”> okkar,
er lýkill að dýrmætum fjársjóði.
Og sannarlega er tungumál okkar
sú lífsins andlega lin^, sem bezt
hreinsar og styrkir hugsjónir okk-
ar; ef við týnum henni, týnum við
sjálfum okkur; týnum þjóðerninu
og okkar göfugustu og bezVu þjóð-
areinkennum, týnum manndáð og
en yfir þetta allt tók, margra alda drengskap feðra vorra, og er þó
kúgun og áþján frá útlendu valdi
og óstjórn og flokkadráttur innan-
lands.
Sein betur fer, horfir þetta öðru
vísi við nú. fsland er að gróa upp
í andlegum og verklegum skiln-
ingi; ])jóðin er vöknuð til nýs lífs,
hún hefir fundið sjálfa sig og öðl-
ast krapt til að hefjast handa, sem
frjáls, sjálfstæð þjóð; um það vitna
hinar geysimiklu framfarir, sem
orðið hafa á tveim næsl. áratugum.
Hann nafni minn spaugaði forð-
um að ísl. þjóðinni: “sem ætlaði að
eignast skip, þó enginn kynni að
sigla”. En hvað skeður Nú eiga
landsmenn skipastól sjálfir, og
flytja sjálfir gæði landsins og
vinnuafrakstur til ýmsra landa;
hafa nú skrautbúin skip fyrir landi
sem færa varninginn heim.
ISÍmasambönd eru nú um land
alt, sem meir en nokkurar aðrar
verklegar framkvæmdir, hafa verið
landinu arðbdrandi.
Framfarir blasa nii alstaðar við;
brýr eru nú þegar á flestum ám,
sem eru þess virði að brúa þær, og
drengskapar-orðið gulli og gim-
steinum dýrmætara. Ejtt af okkar
merkustu skáldum núlifandi, segir
um íslenzka málið: “Fegurra mál á
ei veröld víð, né varðveitt betur á
reynslunnar tíð.”
/Höldum því við tungu okkar,
tungunni fögru og orðríku, sem
opnar okkur svo bjartan himin
göfugra hugsjóna; látum hana lifa
á vörum okkar, í huga vorum og
hjörtum. Hafið bókmentir okkar
í fersku minni; þær eru og verða
sígildar; þær munu jafnan lýsa
sem leiftur um koldimma nótt,
langt fram á horfinni öld; nú skína
þær, sem uppljómandi sól á bók-
menta-himni hins mentaða heims.
Nú vinna frægir freeðimeno annara
þjóða að þvf, að þýða þær yfir á
sitt tungumál, og gjöra þær að
eign þeirra.
Oft hefi eg heyrt stfurt: “Hvað
er þjóðerni? Og hvað gagnar það
okkur, að halda því við?” Eg hefi
nú í fáum orðum bent á, hvað
orðið þjóðerni þýddi, og lfka tek-
ið fram, hvað í hættu væri, ef við
MAKE PERFECT BREAD
glötuðum því, þetta er minn skiln-
ingur, en sem kannske er ekki
réttur.
íslendingar! — Geymið f heiðri
minningu okkar kæru ættjarðar,
sem þið gjörið bezt með þvf, að
varðveita vandlega gimsteinana og
hin gullnu men, er hún gaf ykk-
ur —_ þjóðernislega arfinn er þið
fluttuð hingað, handan um haf
— ekki með því, að grafa hann í
ösku, gleymsku og fyrirlitningar,
heldur með því, að ávaxta hann og
auka, ættjörðinni og ykkur sjálf-
um til gagns og sóma, og þessu
kjörlandi ykkar til gagns og heilla.
Hafið manndómsskjöld ykkar.
fágaðann og skygðan og grafið á
hann gullnum rúnum, þessi eink-
unnarorð, svo ajdrei affnáist:
Það, sem er gott og frá Guði:
landið, þjóðernið og móðurmálið,
— má aldrei týnast né glatast!
iBlessist og blómgvist ísland og
niðjar þess um aldir fram.
Jónas J. Húnford.
Islenzkt þjóðerni.
Eftir M. J.
Orðið rækni, sem meinar, að
rækja eitthvað, eitthvað starf ein-
hverja skyldu, eða einhverja and-
lega athöfn t. d. guðrækni. Það
mun einungis vera notað þar, sem
urn uppbyggjandi og græðandl
frainkvæmdir er að ræða, en alls
ekki á gagnstæðum sviðum.
Eg ætla að ganga út frá því, að
íslenzk þjóðrækni grípi aðeins yf-
ir þær athafnir og framkvæmdir
fólksins, sem miðar að andlegri og
líkamlegri þroskun þess innliyrðis,
og til þess, að þjóðflokkurinn fái
verðskuldaða sæmd út á við í hér-
lenda þjóðlifinu fyrir yfirburði
sína, á sem flestum sviðum og
framkvæmdum yfir aðra þjóð-
flokka.
Hafa íslendingar í þessu landi
verið í þessum skilningi þjóðrækn-
ir? ,
Til þess, að geta svarað þessari
spurningu rétt. er eina ráðið, að
lita yfir athafnir þeirra, á þeiin
svlðum, sem þeir hafa haft tæki-
færi til að mynda innbyrðis félags-
skap, sem framkvæmdarafl á hin- \
um ýmsu framsóknar og menning-
arsviðum ])eiri«a. Og það vill nú
svo vel til, að eg hefi gott og á-
byggilegt sýnishorn fyrir hendi,
sem eg ætla nú að lýsa í fáeinum
dráttum.
Það er íslenzki flokkurinn, sem
byggði í Blaine Washington U. S.
A. og nágrenninu eftir aldamótin
1900. Þegar eg kom til Btaine^
Wash., vorið 1902, voru ])ar fyrir að-
eins 5 eða 6 íslenzkar fjölskyldur, í
bænum og grendinni, en eftir 4 eða
5 ár mun tala ]>eirra á þeim svið-
um hafa verið komin úpp í 5 til
6 hundruð. Aðeins fátt af ])essu
fólki liafði peniriga til þess, að
geta keypt eða komið sér upp
heimilum, margir urðu því aðeins
að fosta kaup með ofurlítilli nið-
urborgim í bæjarlóðum eða land-
blettúm utan við bæjinn. Flestir
urðu þvf að baka daglaunavinnu
til framfærslu sér og sínum, þó dag-
laun í þá daga væru lág, þá voru
nauðsynja-vörur einnig í mjög
lágu verði, svo menn gátu sparað
ofurlftið, svo smátt og smátt borg-
aðist jörðin, og húsin fríkkuðu og
stækkuðu. Menn lögðu þá mikið
kajip á að gjöra heimllin þægileg,
og umhverfið arðsamt og smekk-
legt. Út á landsbygðinni lögðu
menri mikið kapp á, að hreinsa
landið, sem mest var þakið yfir af
viðarrusli, og gjöra úr því arðsama
/