Heimskringla - 18.03.1925, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 18. MARZ 1925.
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSlÐA
vora sem miðpunkt, þá næði jaöar
þess vel inn í vetrarbrautina. Þó er
fjarlægðin svo mikil, a6 þaS er fyr.
ir «jónum jaröarbúa aöeins, sem ský-
hnoöri, sem sjómenn átta sig á.
# * •
Og aö hugsa svo til þess, aö jarö-
arbúar, tilbiöjandi þann guö, sem alt
þetta skóp, geti fengið sig til þess,
aÖ hafa hníf í hvers annars síöu út
af því, hvað fáfróöir gyöingar hugs-
11 ð og töluðu um þann guö fyrir þús-
tmdum ára!
Er þaö ekki dásamlegt!
Lesa Vest-íslend-
ingar bœkur
Dr. Vilhj. Stefánsonar?
Af því það er viöurkent aö- íslend.
,ngar séu bókaVinir, sem fróöleik
Unna, og draumamenn Ijóöelskir, virð
,s* ekki vera ósanngjarnt aö spyrja,
itvaöa fræðibækur lesa Vestur-ís.
iendingar —< lesa þeir bækur Vil-
hjálms Stefánssonar? Eru þaö ljóöa.
h*kur eða skáldsögur? heyri ég efn.
^vern spyrja. Nei; þaö eru ekki
IjóÖabækur, ekki eru þaö iheldur
skáldsögur, en það eru sagnir um| æf-
'ntýri svo óvanaleg, aö fáfróöir les.
^ndur eru liklegir til þess aö segja:
“Þesíu (heföi ég aldrei trúaö, þaö
hefi ég aldrei heyrt talað um áöur;
þetta sé nú ekki bara skáldsaga?
^ bókum þessum er einstaklega hóf.
'e&a, en skýrt og skipulega sagt frá
®fintýrum umkomulítils bóndasonar,
sem var oröinn heimsfrægur fyrir
Vlsmdalegar rannsóknir í heims-
shautalöndum, þegar hann var þritug-
nr.
'Pyrir einum mannsaldri síðan var
I*3® alvanalegt í fjalla-dölum á Fróni
~~ noröanlands, aö unglingar ferö-
u8ust fleiri bæjarleiðir til þess aö fá
lánaða bók. Þeir, sem voru svo lán.
^'nir, aö eiga íslendinga eöa Nor-
eSskonungasögur, voru taldir gæfu.
"tenn. Þeir voru einstaklega vinsælir,
ef þeir voru viljugir til þess aö lána
binum bókasnauöu lánleysingjum hin.
ar fornu “Alfræðisbækur”. Oröstír
^eirra barst úr einni sýslu í aöra. Sá
sem hér “byör sér hljóös” minnist
^ess, aö yfir fjall var fariö í skam.
^eS>, til þess aö sækja Snorra Eddu
láni”, var þaö talinn merkis viö-
^nvður í tveim kirkju.sóknum, af þvi
'antakandi var Ijóöhagur unglingur,
öðrum fróöari í skáldamálum.
í*að er fremur óvanalegt hér í landi,
i langferðir sé farið til þess aö
*a lánaða bók. Þessvegna er þess
Ketið í hverri einustu ræöu sem flutt
er um Abraham Lincoln, að hann
erðaðist margar mílur — sumir segja
hlmtiu, til þess aö sækja bækur, sem
unuui voru lánaðar. Á æskuárum
^ncoln’s var ekki úr mörgu aö vélja
* Sem hann ólst upp, okkur er sagt
a. fyrstu bækur sem honum voru
••aðar, var æfisaga Washington’s og
H&rim’s progress.
f’jóðræknir alþýðuvinir á Fróni,
Se,u athuga dyggilega menningu og
mentun — 0g “hvert stefnir” kvafta
^art yfir því, aö bækur þær, sem ís.
endingar lesa séu mikið lélegri nú en
fyrir einum mannsaldri síðan.
vUm,r ganga svo langt aö kenna
^.stUr-Islendingurn um þessa andlegu
'Snum, sem þeir segja að fylgi
.. n þessikonar bóka: Neöanmáls-
^SUr vestan.blaöanna áttu upphaf.
ga rrúkinn þátt í því, að alþýða
anna sækist nú eftir lélegum skáld-
Uin?,?1 ^rehar en nokkrun^ öörum bók
^ ' Segja þeir. — Sá veldur miklu
Upphafinu veldur”, þessl^onar
'e£ fæða var litiö þekt á Fróni,
í)j?ar ves(:an.blöÖin byrjuöu aö senda
Ur það góögæti?
Ef , ‘ n-
p Það er rétt, aö Islendingar á
1 lesi mikið lélegri bækur nú en
an/’ ^a er þaö þeim mun tilfinn-
að sem nu er nr svo mikiö fleiru
þjóX6^2’ Sem sannan fróöleik hefir aö
a’ en fyrir hálfri öld síöan.
lar»i- , .
ritag r esa h'nar ágætu bækur sem
"jj ar hafa veriö af Islendingum.
legg.'llnlr eru þó miklu fleiri, sem
betrj^ ^s'enchngasögurnar og hin^ir
reif ')a2kur á hilluna fyrir útlendar
j)ykiaa’sögur”, Segja ^eir’ sem
beir S' athuga “hvert stefnir”. Og
Vest S^‘.rja' “HvaÖa fræöibækur lesa
^Ur-Islendingar ?”
Vestu V'" Svo vel til, aö einn af
slendingum, sun iyrir löngu
er orðinni heimsfrægur fyrir jland-
könnunarferöir, og vísindalegar rann-
sóknir í heimskautalöndum, er nú
einnig aö ná maklegri viöurkenn-
ingu, sem rithöfundur.
Vilhjálmur Stefánsson, ritar nú
eina og tvær bækur á ári, er nú ver.
iö sem ákafast aö útleggja verk hans
á mörg önnur tungumál. “The
friendly Arctic” var gefiö út á þýzku
fyrir ári síðan af Brockhaus bóka.
útgáfu félagi í Leipzig. Þessi bók
seldist svo vel, aö nú er verið aö
gefa út allar bækur Vilhjálms á
þýzku. Þegar Sviar uröu þess varir,
að bækur Vilhjálms voru aö koma
út á þýzku, þá báöu þeir um útgáfu-
rétt. “Hunters of The Great North”,
hefir veriö gefið út i vandaðri útgáfu,
af Geber bókafélagi í Stockholm,
heitir bók sú á svénsku “Snöhydd-
omas Folk”. Sama félag er nú aö
gefa út My Life With The Eskimo, sú
bók er einnig aö koma út á frönsku.
Vilhjálmur hefir einnig verið beð-
inn um útgáfurétt frá bókafélögum á
Spáni og Czecho.Slovakia.
Vilhjálmur tilfærir mörg dæmi til
þess, aö sýna hversu erfitt það er að
útrýma hjátrúarkreddum, en hann
gerir þaö oftast svo vingjarnlega, og
meö svo mikilli lipurö, að vafamál
er hvort aö þeir, sem lesa bækur haús,
eöa hlusta á hann þegar hann er aö
flvtja fyrirlestra, eru vissir um hvort
heldur hann er að fækka eöa fjölga
trúarjátningum forfeðra okkar.
Vilhjálmur er ekkert aö hlífa
mentamönnum eöa vísindafélögum,
• eins og eftirfylgjandi dæmi sýnir:
hann segir aö 9/10, af hugmyndum
háskólagenginpa manna í Aineríku og
Evrópu, á heimsskautalöndunum, séu
rangar.
Prófessor Ellsworth Huntington við
Yale háskóla, vinur Vilhjálms, sendi
fyrirspurnir til httndraö visiindafé-
laga og vísindamanna víösvegar um
heim. Á meöal spurninga, sem hann
óskaði aö yrði svarað var: “Á hvaða
menningarstigi standa Islendingar?”
Svör viö spurningum þessum voru
mörkuö meö tölum, 1—10 hæðst.
Svör viðvíkjandi menningu ís.
lands:
Frá Austurlöndum............. .... 3
Hinar latnesku þjóöir í Evrópu 4
Ameríka .......................... 5
Bretar ........................... 6
Danir, Norðmenn, Sviar og
Þýzkaland ................... 8
Vilhjálmur notar þetta dæmi til
þess að sýna, aö eftir þvi sem landið
og þjóðin er fjíer okkur, eftir því er
þekkingin ófullkomnari. Til skams
tíma þá'var þekking íslendinga á
mentun og menningu Austurlanda-
þjóða, ekkert fullkomnari, en þekking
þeirra er nú á íslandi. Það eru enn.
fremur fáir, sem kunna aö meta gáf-
ur gula kynflokksins; væri óskandi
að hinar vestrænu þjóðir röknuðu úr
þeim dvala áður en það veröur um
seinan.
Það er svo margvíslegur fróöleik-
ur í bókum Vilhjálms, sem gaman
væri að vitna til, en þetta átti ekki
að vera lengra en meðal sendibréf;
svo eru líkur til þess aö Vestur-ís.
lendingar lesi allar bækur hans, og að
þær verði áður langt um liöur gefn.
ar út á islenzku.
Þegar Vilhjálmur er að reyna að
sannfæra okkur um framtiö Norður.
Canada, þá minnir hann á friöar.
samninga milli Englendinga og
Frakka 1763. Þá vildu Englend-
ingar mikið heldur kjósa svolitla eyju
i (Suðurhöfum (Guadeloupe) sem
varla nokkun maöur kann að nefna,
heldur en Canada. Frakkar vildu mik-
iö heldur gefa Englendingum Cana-
da, en þessa fjarlægu eyju, af því
aö þar var dálitil sykurrækt. Benja-
mín Franklin, spekingurinn heims-
frægi, kannaðist viö það, að sykur-
evjan væri meira, viröi en Canada, en
hann vakti athygli Englendinga á því,
“að þar sem Canada væri landflæmi
mikið, þá óttaðist hann að þaö mundi
valda styrjöldum í Ameríku, ef það
væri framvegis í höndutn Frákka”.
Af þeirri ástæöu er sagt, aö Eng-
lendingar hafi tekið þaö, þrátt fyrir
þaö þótt þeir teldu þaö einskis virði.
Vilhjálmur minnir lika á það, að fyr.
ir hálfri öld síðan, þá var það alment
álitiö, að aldrei yröi annað aö finna
en aðsetúr veiðimanna, þar sem nú
er hin voldúga Winnipeg-borg. Hann
dregur fram ótal mörg dæmi til þess
að sýna það og sanna, aö mönnum
geti liðið alveg eins vel jafnvel fyr.
ir norðan Norðurheimsskautsbaug,
eins og nokkursstaðar annarstaðar á
hnefctinum, /þegar menn] eruJ orðnir
því vanir. Hveiti og rúgur og banka-
bygg hefir verið ræktað i Mackenzie
dalnum fyrir noröan Ishafs.línu, sem
svarar 200 enskum mílur fyrir norðan
Island. Vilhjálmur segist hafa tal.
að við áreiðanlega menn, sem hafi
ræktað kál og gulrófur 100 mílur fyr.
ir norðan heimsskautabaug, hann seg.
ist einnig hafa séö “strawberries”
ræktuð skamt þar'frá — það er ná
lægt þúsund mílur fyrir noröan Win.
nipeg. Grasafræðingar hafa fundiö
762 blóma. og grasategundir fyrir
noröan heimsskautsbaug. Vilhjálm.
ur tilfærir ekki þessi dæmi til þess
aö sanna aö akuryrkja muni borga
sig i heimsskautalöndum, heldur til
þess að sýna aö sumarið er þar lengra
og jarðargróöur mikið fjölbreyttari
en alment hefir verið álitiö, og rækt
þeirra gripa sem hentugastir eru fyr-
ir þaö loftslag muni geta orðiö þar
arðvænleg þegar samgöngufæri eru
oröin betri.
Frh.
---------X-----------
Síðustu stórviðrin
(Framh. frá bls. 1.)
ÍMeð bátstapa þessum er enn höggv-
iö skarð í sjómannahóp Vestfjarða.
Fara nú enn þrir menn í sjóinn það-
an í viðbót viö hinn mikla hóp Vest-
firöinga sem fallið hefir í viðureign.
inni viö Ægir í haust og vetur.
HÖFNIN Á SUNNUDAGINN.
1 norðanveðrinu varö minni skaöi
hér viö höfnina 6n búast mátti við,
því hiö mesta fárviðri var. Vind-
styrkurinn var 8, en varð mestur hér
í austanrokinu á dögunum 10. Var
höfnin öll eins og mjallrok og fauk
sjolöðrið hér inn yfir miðbæinn.
Tvö skip, “ísland” og “Björkhaug”,
lágu við vesturuppfyllinguna og
skemdust bæði allmikið, þó “ísland”
ekki meira en svo, að það fór héðan
í gær.
Þá skemdist og uppfyllingin nokk.
uð, brotnuðu tré framan í henni, á
alllöngu svæÖi, og eins laskaöist brú.
in að ófanveröu.
Viö kolabryggjuna austur við eystri
hafnargarðinn lá “Gaupen”, kola.
skip. Rak það upp í fjöru, en er tal-
iö óskemt, og komst á ílot í gærkvoldi.
Kolabarkur, sem kol höföu verið
losuð í, sökk og austur við garöinn.
Vélbátur “Kol og Salt”, sökk vest.
ur við Loftsbryggju. Sú bryggja ó.
nýttist algerlega, og sömuleiðis önnur
hr}rggja þar nálægt, Geirsbryggjan.
SKEMDIR f BÆNUM.
Skemdir í bænum munu ekki hafa
orðið miklar. Þó fauk þak af húsi
á Laugaveginum, hús Jónasar Ey.
vindssonar. tók þaö af í heilu lagi.
Skemdir urðu engar af þakinu.
Á einstaka stað í bænttm svifti upp
járnplötu af þaki, og aðrar smá.
skemdir munu hafa orðið á nokkrttm
stöötim.
SKIP VANTAR?
t Vestmannaeyjum höfðii ytÍT 20
bátar róiö á sunnttdaginn. Heyröist
hingaö, að síðast ttm kvöldið hefÖtt
5 af þeim veriö ókomnir. En í gær.
mofgun barst loftskeyti um það, að
þeir heföu allir náð landi heilu og
höldnu.
Óljósar fregnir hafa borist um
þáö hingaö, að skip af Eskifirði, sem
stundar þorskveiðar með lintt, heföi
vantað tvo síðustu sólarhringa. En að
svo stöddu er ekki hægt að fullvrða
neitt ttm þaö, nema þaö kttnni aö vera
heilt á húfi einhverstaðar.
FRÁ MÝRUM OG BORGAR-
FIRÐI.
Samkvæmt simtali viS Borgar-
nos 9. febrúar 1925.
LfK REKIÐ Á MÝRUM.
I fyrri viktt fundu menn frá Tröö-
um ; Hraunhreppi, ljk rekið á skeri
skamt frá landjf. Fór ðæknirjinn í
Borgarnesi þangaö vestur fyrir helg.
ina var, til þess að rannsaka Iíkiö, m.
a. hvort hægt væri aö fá nokkrar
bendingar um það, af hverjum lík
þetta væri. Læknirinn fann ekkert
það auökenni á Hkinu, er gæti leitt ti!
vitneskju ttrrf þetta. Aö öllum lík-
indum hefir þaö aöeins veriö stuttan
tíma í sjó. Föt voru lítil á því, að-
eins nærskyrta og prjónapeysa, og lít.
iö annaö. Var alt útlit fyrir, aö maö.
urinn hefði ekki haft ráörúm til að
klæðast, áður en hann fór í sjóinn.
Einskonar björgunarhringur var um
háTsinn á likinu. Var Jumbúnþöur
hans og með þeim ummerkjum, að
viökomandi mun ei hafa getaö komiö
honum fyrir í þær skorður, sem út.
búningur hans bendir til að vera eigi.
Helst er giskað á, að lík þetta sé af
togaranum, sem gtrandaði undfr
Hafnarbjörgum á dögunum.
Reykjavík 11. febrúar 1925.
Oft hafa sjómennirnir okkar kom.
ist í krappan dans á hafinu, svo að
stundum hefir veriö mjórra muna
vant, að lyki yfir. En sjaldan munu
þeir eins margir í einu og eins jafnt
hafa háð baráttu við stórsjó og storm
eins og nú um siðustu helgi á tog-
urunum. Ef menn efuðust um það,
þyrfti ekki annað en sjá sjálf skipin
— öll meira og minna brotin, öll klök.
uö frá þilfari til siglutopps, svo að
út leit, þegar þau sigldu inn á höfn-
ina í gærmorgun, a þar færi fremur
hraöskreiöur ísjaki noröan frá pól en
togari. Það eitt, aö sjá einn togara
koma þannig inn í höfn gefur betri
hugmynd en nókkuö annað um þaö,
hvað gert hefir sjómennina okkar aö
einhverjum dugmestu, röskustu og
þolmestu sjómönnum heimsins.
Togararnir komu meira og minna
brotnir, eins og áður var drepið á,
og verða hér taldar upp helstu
skemdirnar.
NJÖRÐUR.
Hann mjsti annan bátinn, loft-
skeytastengurnar brotnuðu og 68 lifr
arföt tók út. Þar að auki er ýmislegt
annað brotiö og eyöilagt á skipinu.
Mjög nærri lá aö skipið misti einn
manninn — skolaði honum út í ein.
um brotsjónum, en barst inn aftur á
alt öörum stað á skipinu. Um tíma
stóðu þeir, sem á stjórnpalli voru, í
mitti í sjó, og geta menn af því einu
ráðið, hvaö á hefir gengið.
ÞÓRÓLFUR.
Fremur lítið hafði orðið að á því
skipi, loftskeytastengurnar þó brotnar
og bátarnir laskast.
EGILL SKALLAGRÍMSSON
Aftur á móti varð hann fyrir stór.
kostlegu áfalli, þó alt kæmist af.
Sjórinn rústaöi á honum allan báta-
pa-llinn og tók báða bátana. I ein.
um brotsjónum komst sjór í vélarúm.
iö, og svo mikill, aö hann slökti undir
kötlunum, og varð þá skipið eins og
reiöilaust flak í ofviörinu. 1 nær.
felt sólarhting voru skipverjar aö
veltast þannig fram af Isafjarðar.
djúpi, meðan verið var að ausa úr
vélrúminu og kynda upp aftur. Má
nærri geta, hvernig verið hefir um.
horfs á ganglausu og stjórnlausu
skipi í því foráttuveðri sem var. Sjór
kom og allmikill í vistarveru skips.
hafnarinnar framan á skipinu. En
að lokum tókst aö koma vélinn í gang,
og voru þá mestu erfiöleikarnir úr
vegi.
DRAUPNIR.
Hann misti bátinn og bátspallinn
aö miklu leyti. Rúmum 30 lifrarföt.
um vörpuðu skipverjar í sjóinn til að
lægja hann. Skipstjóri, stýrimaður
og bátsmaður stóöu 15 kl.stundir sam.
fleytt á stjórnpalli, og var aldrei hægt
að skifta um vaktir á þeim tíma. Þótti
óðsmanns æði, að fara á miili háseta.
klefa og stjórnpalls. I stjórnarpalli
stóðu þeir i mitti í sjó löngum
stundum. Það er nokkuð til marks
um veðurhæðina, aö fyrst eftir að
Draupnir ætlaði til hafnar, hleypti
hann, án þess að vélin væri í gangi,
undan veðrinu, og fttllyröir einn af
skipverjum við Morgunblaöið, að þá
hafi skipið gengið um 6 milur. En
svo var stórsjórinn mikill, að skip.
stjóri treysti skipinu ekki til að þola
þá sjóa, sem komu á skut þess, og
sneri því þessvegna upp í.
ÁSA. .
Hún kom með loftskeytasitengur
brotnar. Annað hafði ekki orðið að á
henni. Haföi 40 föt lifrar.
HILMIR.
Hann kom með brotið stýri, misti
báöa bátana, aftursigluna og bátapall.
inn, og svo ýmislegt smávegis eyði-
lagt.
RÁN.
Hann kom til Hafnarfjaröar í gær;
hafði mist annan bátinn.
GULLTOPPUR.
Gulltoppur kom seint í gærkveldi,
meö brotinn bát og loftskeytastengur.
Af öðrum togurum er það að frétta,
að Valpole sendi skeyti i fyrra kvöld,
Var þá fyrir sunnan land, og hagg-
aði ekki um neitt á honum. Skalla-
grímur var og líka fyrir sunnan land
á sama tíma og leið öllu vel á honum.
Um Snorra goöa gekk sú fregn hér
í bænum i gær, aö menn væru orðnir
hræddirHmi hann. En togarinn ligg-
ur í Englandi, og átti ekki að fara
þaðan fyr en í fyrsta lagi á rúorgun,
og hefir ekkert skeyti komiö um það
að þaö hafi breyst.
------0-----
“Slys á Gullfossi”
Reykjavík 10. fcbfúar 1925.
Á sunnudagsmorguninn varö það
sorglega slys á Gullfossi, aö Einar
Einarsson, kyndari, varð fyrir brot'-
sjó á þilfarinu og beiö bana af. Gull.
foss var skamt undan Peterhead, þeg.
ar slysiö varö. Einar var aö koma
upp úr hásetaklefanum, þegar sjór-
inn skall yfir, og kastaöist hann nið-
ur á þilfarið, og var þegar meðvit-
undarlaus. Skipiö fór inn til Peter_
head, til þess að leita læknishjálpar,
en Einar var látinn, þegar læknir kom
út á skipið. Einar heitinn átti heima
á Hverfisgötu 101 hér í bænum. Hann
lætur eftir sig ekkju og tvö börn.
-------x------
*
Ur bænum.
>
Þjóðræknisdeildin “jFrón”, heldur
fund mánudagskvöldiö 30. þ. m. Auk
þess, sem Mr. B. E. Johnson flytur
fyrirlestur- um íslenzkar vísur, veröur
margt fleira til skemtunar og fróö-
leiks.
I
LANDNEMARNIR.
Eg finn það eykur anda minn og þrótt
Að yrkja brag um landnemana fyrstu,
Sem höfðu gegn um auðn og örbyrgð sótt
En aldrei sjón á hlutverkinu mistu.
I skjóli þeirra hetju andans afl
Endurfæðing tók á nýjum brautum,
Þeir hræddust ekki þrumu-skúr né skafl,
Þeir skulfu ekki fyrir neinum þrautum.
Þeir brutust gegnum flóafen og skóg,
Við flwguvarginn áttu í hörðu stríði,
Þeir höfðu hvorki herfi eða plóg
En hugdirfskan þeirra mesta prýði.
Kona og maður, stóðu hlið við hlið
Með hjörtu trygg, en logga-kofann auðan,
Með ró og stilling, þurftu við og við
Að venjast á að friðmælast við dauðann.
Þau kvöddu máské eina soninn sinn
Við sorgarinnar margraddaða óminn,
Hinn síðsta koss á föla og kalda kinn
þau kystu þar og dáin vona-blómin.
En þar var eins; í hörmungunum hlíf
Þær hetjur vildu ei eðli sínu týna,
Og skapið var að láta heldur líf
En láta halla á karlmenskuna sína.
%
Þeir áttu þessa óbilandi trú,
Sem eygir gróður strax og nokkuð hlýnar,
Með hug og dug á kind og einni kú
Þeir kunnu að byggja margar vonir sínar.
Sú virðing núna hyllir hugarsjón,
Að hér þeir skyldu festa djúpar rætur,
Sem innst við hjartað geymdu gamla “Frón”
Grasahlíð og bjartar sumarnætur.
Eg finn það andar yfir þeirra bein
Svo unaðslega friðsæl töfra-minning,
Trúin þeirra og Ástin, há og hrein
Var heiðríkasta lífsins-sigurvinning.
Eg heiðra þeirra stóra og mikla strit
Hin sterku tök, er reistu merkin þungu,
Eg elska þeirra vilja og þeirra vit
Og vestur-íslenzkt mál frá þeirra tungu.
G. O. Einarsson.
Vinnuhjú fyrir bændur
Nú er verið að gera sérstakar ráðstafanir til að útvega
þeim sem vilja
Hjú til bændavinnu frá
ÞÝZKALANDl.
UNGVERJALANDI.
PÓLLANDI.
og öðrum löndum í Mið-Evrópu.
Ef þér biðjið um vinnuhjú frá Bretlandi eða Skandinav-
isku löndunum, væri gott að þér segðuð um leið hvort
þér mynduð taka fólk frá Mið-Evrópu, ef hitt væri ekki
fáanlegt.
Fáið eyðublöð til notkunar hjá næsta stöðvarstjóra, eða
skrifið á íslenzku til
DAN. M. JOHNSON,
Western Manager,
Colonization and Development Department,
Room. 100, Union Station, Winnipeg.