Heimskringla - 12.08.1925, Blaðsíða 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1Z ÁGÚST, 1925.
ffrtmskrittgla
(StofnnV 188«)
Kenar flt A hverjam mlflTlkadeffi
EIGENDCRi
VIKING PRESS, LTD.
853 oc 855 8ARGENT AVE., WINNIPEG.
Tnlalml: N-6537
Ver5 blaísins or $3.00 árgangurlnn borj-
lst fyrirfram. Allar borganir sendist
THE YIKING PHE6S I/TD.
SIGEÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Bitstjórl.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
Utnnáskrfft tll hlafÍNÍni:
THE VIKING I’KESS, Utd., Rox 8105
Utanáskrlft tll rltntjáranfii:
EDITOIt HEfMSKKINGLA, Box 8105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla ls pnblished by
The Vlklna Pren Ltd.
and prlnted by
CITY PRINTING & PUBLISHING CO.
853-S55 Sarxent A re., Winnlpeff, Man.
Telephone: N 6537
WINNIPEG, MAN., 12. ÁGÚST 1925.
Á vegamótum í Dayton.
Það er búið að dæma Scopes, kennara
í Dayton, í sekt fyrir að hafa kent náttúru
fræði, samkvæmt breytiþróunarkenning-
unni. Fyrir að hafa kent börnunum sam-
kvæmt því, sem allir fræðimenn um all-
an heim, þeir sem um þessi efni h^fa
hugsað, talað og ritað, hafa bezt og sann-
ast vitað. i
ósköpin öll hafa gengið á í Dayton,
Tennessee, þar sem mál Scopes kom
fyrir réttinn. Tveir frægustu málafærslu-
menn Bandaríkjanna töluðu málli Scopes.
Sverð og skjöldur djöflatrúarmanna, ó-
fræðinga eða fundamentalista, sem alt er
sama tóbakið, var Wjlliam Jennings
Bryan, særingameistarinn silfurmynti.
Mál þetta hefir komið a fstað voldugri
flóðbylgju <ií undrun og gremju um allan
siðaðan heim. Og hæst hefir sú bylgja
gengið síðan að Scopes var dómfeldur.
Ókvæðis fyrirlitningarorðum hefir rignt
yfir Raulston dómara, er fann Scopes
sekan, og yfir Bryan.
Vér fáum ekki séð að dómarinn hefði
getað öðruvísi dæmt. Þótt lögin séu frá-
bærlega vitlaus og ranglát, þá ber dóm-
urum að fara eftir þeim. Og samkvæmt
hinum fáránlegu lögum Tennesseeríkis.
mátti ekki koma inn í höfuð^ barna né
unglinga ^nokkrum minsta skilningi um
undirstöðuatriði vitneskjunnar um lifið
sjálft. Scopes braut þessi lög, og vér sjá-
um því ekki réttara, en að hann hlyti að
dæmast sekur. Og þá er engin ástæða til
þess að áfellast dómarann. Þótt hann
kunni að vera innantómur af öðru en
meira eða minna gáfulegum lagafyrir-
mælum og þröngsýnn sem mest má
verða, þá er það algert aukaatriði í þessu
máli.
Og að áfellast Bryan — jafnvel þótt
hann væri á lífi — er gagnslítið og tæpast
réttmætt. Ganga má að því vísu, að hon-
um hafi verið þetta mál hjartfólgið, og
að hann hafi barist af alefli samkvæmt
sannfæringu sinni, og samkvæmt bezta
viti, þekkingu og skilningi. Að vitið, þekk-
ingin og skilningurinn varð ekki í þver-v
pokum reitt, er annað mál. Það gerir
enginn betur en hann getur. Og Mr. Brý-
an var samkvæmt sínum gáfum, eldheit-
ur talsmaður þeirrar kringilegu guðfræði
og lífsskilnings, sem trúir því fastlega, að
vísindi breytiþróunannnar sé heimskuleg
og háskaleg villa. Að ómögulegt sé að
samrýma hana við kenningar hiblíunnar.
Að allar vísindalegar staðreyndir, sem
koma í bága við hin og önnur æfintýri
og staðhæfingarT' biblíunni, séu vopn og
eiturskeyti í höndum Djöfulsins, á her-
ferð hans gegn Guði. Þessir menn eru
einlægir í trú sinni. Svo einlægir, að
þeir vilja heldur að bömin þeirra læri
aldrei stafrófið, en að þeim sé kent, að
draga megi í efa eina einustu setningu úr
biblíunni.
Dómarinn dæmdi vafalaust rétt. Og
Bryan þrumaði vafalaust af einlægni
hjartans. Að því leyti hafa þeir báðir
barist hinni góðu baráttu, eins og biblían
segir.
Hitt er annað mál, að það er hörmulegt
að slík skrælingjalöggjöf skuli geta átt
sér stað meðal hvítra manna, á 20. öld-
inni eftir Krists burð. Hún er sorglegur
mælikvarði á skynsemi og siðferði þeirra
manna, sem stoltir eru af faðeminu. Og
hvemig hlýtur ekki að vera ástatt ipeðal
almennings í þessu ríki, og öðrum, sem
líkt eru sinnuð, þegar “hinir vísu feður”,
sjálfir löggjafarnir, eru á jafnlágu menn-
ingarstigi. Þeir vita ekki hvað uppeldi
og mentun er. Þeír trúa því, að ölj hugs-
anleg menning sé innifalin í löngu feng-
inni þekking. Lengra varð ekki komist
en að læra setningar þeirrar þekkingar
utan að, muna þær og um fram alt að
trúa þeim, frá skóladyrunum og fram í
grafarmyrkrið.
Þessi trú á löngu skráðar setningar;
margar löngu úr gildi gengnar; trúin á
dauðan bókstafinn, á sér ákaflega djúp-
ar rætur í amerískri menningu. Eins og
áður er sagt, var Bryan aðeins mála-
færslumaður þess trúarlega uppeldis, sem
viðgengst í langflestum prestaskólum
Bandaríkjanna; þessum skólum, er iemja
hinar óskyldustu og fráleitustu kreddur
inn í höfuð nemendanna. Sú mentun, er
fjöldinn af þessum prestaskólum veitir,
er í öllum aðalatriðum meira en heilli
öld á eftir tímanum. Þeir hafa innrætt
nemendum lotningu fyrir ýmsum “heil-
ögum” athöfnum og setningum, sem al-
veg sérstaklega þarf að háJrtoga, til þess
að leggja þá meiningu í þær, sem hver
sérstakur kredduskóli heimtar. Trúin á
þessar mannasetningar hvers kreddu-
flokks, á svo að vera sú þekking, sem
leiðir ^átandann í allan sannleika og vísar
honum og sauðum hans á hinn óskeikula
veg til alsælunnar. Þessum skólum dett-
ur ekki í hug að sníða kensluform sitt á
nokkurn hátt í samræmi við þá hlutsæis-
þekkingu, sem nákvæmustu verkfæri,
vísindaiðkanir og sívaxandi hugsana-
þroski hefir veitt mannkyninu. Þeir
hreyta úr mylnu sinni hverri prestakyn-
slóðinni á fætur annari, nákvæmlega jafn
fávísri um lífið, sem ólgar umhvefis þær,
og nákvæmlega jafndáleiddri af ímynd-
Hðu töfravaldi sérstakra orða og setn-
inga, eins og vesalings Mr. Bryan var í
allri sinni einlægni.
Af þessum orsökum höldum vér því
fram, að hvorki Raulston dómari, né
Bryan, né heldur löggjafarnir fáfróðu í
Tennessee, séu þeir, sem hneykslisverð-
ir séu, þegar gáð er dálítið undir yfirborð-
ið, heldur kenningar og uppeldi presta-
skólanna, sem hér ræðir um. En af
þessu Dayton-máli ætti það að leiða, að
Ameríkumenn fari að láta sér skiljast, að
það uppeldi, sem flestir prestar nú fá hér
í prestaskólunum, er alvarlegasti trösk-
uldurinn á veginum til hugsanafrelsis og
upplýsingar. Sem stendur, gerir það
kirkjurnar óhæfar til þess að standa í
þeirri stöðu, sem þeim ber fyrst og
fremst: að halda áfram uppeldi fullorð-
inna. Kirkjunum beh að halda andlegri
þekkingu að mönnum á þann hátt, að
þeim skiljist, að sú þekking sé ábyggi-
legri og verðmætari en hin svokallaða
veraldlega þekking. En tii þess verða
prestarnir að hafa einhverja kunnáttu og
skilning á veraldlegri þekkingu, eftir því
sem hún breytist; hvernig sú þekking er
fengin, og að hverju leyti hún starfar til
gagns eða óhamirigju fyrir mannfélagið.
En sá fróðleikur, er þessir prestaskól-
ar yeita, veitir nemandanum enga slíka
þekkingu. Sá fróðleikur er aðallega
munnlegt orðagjálfur; játningabundinn,
rannsóknatregur og úr samhengi við til-
veruna.
Samt sem áður hefir þeim haldist þetta
menningarleysi uppi, og sú hégilja hefir
einhvernveginn fengið að halda lífinu, að
klerkastéttin sé á verði fyrir andlegum
verðmætum Ameríku, af því að hún á að
vera það. Menn hafa gengið að þessu
sem vísu. En nú hijóta menn að vera
vaknaðir úr þeim svíma. Ameríkumenn
hljóta að fara að sjá, að afskiftaleysi dug
ar ekki lengur. Nú er komið á vega-
mót.
Önnur leiðin er sú, að kirkjan haldi
fast við bókstafstrúna. Haldi hún ein-
iæglega við þá kenningu, þá hlýtur hún að
berjast fyrir vægðarleysi við mótstöðu-
menn, einskorðun og nauðungarlöggjöf.
Hún má þá ekki leyfa neitt svigrúm fyr-
ir kenningafrelsi, heldur berjast til úr-
slita um það, hvort hún getur smámsam-
an hnept alt mannkynið í þá kenningar-
fjötra, eða hvort hún veslast upp af nær-
ingarleysi í þeim bardaga.
Hin leiðin liggur til samvinnu við vís-
indin; við alla þekkingu; til óþreytandi
rannsóknar allra verðmæta; til eilífrar
sjálfsprófunar.
U
Icelandic Communitíes
in America”.
Svo hljóðar fyrirsögn á ritgerð um Is-
lendinga í Vesturheimi, eftir Miss Thor-
stínu Jackson, M. A., sem birtist í hinu
merka Bandaríkja tímariti,, “The Journal
of Social Forces”, eftir beiðni ritstjór-
anna.
Með fáum orðum skýrir Miss Jackson
frá Vínlandsfundi Islendinga, og landnámi
þeirra hinu nýja, er hófst fyrir rúmri
hálfri öld. Því næst lýsir hún því lund-
erni þjóðarinnar íslenzku, er henni virð-
ist sérkennilegast, og hfefir sérstakleiga
orð á heimilistrygð þeirra og framúrskar-
andi gestrisni og hjálpfýsi við vegfarend-
ur og gangandi. Tilfærir hún þar meðal
annars ummæli Mr. Maclntyre, skólaum-
sjónarmanns í Winnipeg, er telur gest-
risni íslendinga alveg dæmalausa, enda er
sennilegt að engar Vesturlandaþjóðir hafi
jafn-vel varðveitt þann dýra arf, sem ein-
mitt íslendingar.
Þvínæst gerir Miss Jackson í sem styztu
máli grein fyrir hinni dæmalausu bók-
mentastarfsemi Islendinga, frá dögum
Edduritanna og fram á vora daga. Er
það vel gert í svo stuttu máli. Telur hún
þar næst upp fáeina íslenzka listamenn,
og hefði sá kafli þó getað verið dálítið
auðugri að nöfnum.
Þvínæst er greinilegt yfirlit um land-
nám íslendinga í hinum ýmsu bygðum:
Minneota, Nýjá Islandi, Norður Dakota,
Saskatchewan, Alberta og á Kyrrahafs-
ströndinni. Mun í þann kafla vera dreg-
in saman höfuðatriðin úr landnámssögu
föður hennar, Þorleifs heitins Jackson,
og mun ekki þurfa að draga í efa, að rétt
sé frá skýrt. Fer Miss Jackson lofsam-
legum orðum, og að maklegleikum, um
fastheldni íslendinga við tungu sína og
siði, jafnframt hæfileikum þeirra og vilja
til að verða að nýtum borgurum í ame-
rísku þjóðlífi. Telur hún reynsluna hafa
sannað það, að hið öfluga félagslíf, er
myndast hefir á meðal íslendinga um
þeirra sérmál, hafi orðið þeim til bless-
unar, þótt í fljótu bragði mætti svo viA5-
ast, að það hefði getað orðið til þess að
einangra þá um of. Hyggjum vér hana
hafa rétt að mæla í þessu efni. Telur
hún vissu fengna um það, að hlutfalls-
lega hafi fleiri þjóðnýtir menn komið
þaðan, er slíkur félagsskapur þefir verið
öflugur, en úr þeim bygðarlögum, þar
sem þjóðbræður ekki hafa getað tekið
höndum saman ,sökum strjálbygðar. —
Miss Jackson á skilið þakklæti íslend-
inga, vestra og eystra, fyrir þessa ritgerð,
og ekki síður fyrir það, hve skrumlaust
hnn er skrifuð, og lýsingunuift á þjóð-
kostum vorum stilt í sanngjarnt hóf. Hún
hefir nú tekið sér fyrir hendur, að halda
áfram, eða ljúka við hið mikla og þarfa
verk föður síns, frásögn hans af land-
námi Vestur-íslendinga.
Hefir hún lagt á sig mikil útgjöld, eril
og erfiði, og ættum vér íslendingar að
veita henni fulla viðurkenningu fyrir það
starf, þá er því er lokið; ekki eingöngu í
orði, heldur og á borði.
Landnámshátíðin.
50 ára landnámshátíðin á Gimli, laugardaginn
22. ágúst, er nú svo langt til undirbúin, aö full-
yröa má aö gestir dagsins megi vel viö una, er
þeir koma þangaö. Alt prógram dagsins fer
fram í skemtigaröi bæjarins. Þar veröur ná-
kvæm eftirlíking af því fyrsta húsi,. sem land-
nemarnir bygöu er þeir stigu þar fyrst á land
árið 1875, og með húsgögnum sem þar voru sett.
Svo og eftirlíking af flatbotna döllum þeim, sem
frumherjarnir ferðuðust í frá Fort Garry til
landnámsins. Þessi sýnishorn eru ætluð til að
sýna muninn á ferðatækjum og híbýlum íslend-
inga fyrir 50 árum, við þau sem þeir nú daglega
notí.
Barnaflokkur í / sérkennisbúningi syngur í
garðinum meðan á prógramminu stendur. Þau
verða einnig eftirlíking landnámsbarnanna, að
uppeldi, efnahag og mentaskilyrðum undantekn-
1 1 / m ' y' N Ó T T. 1 j
í • • Borgin sefur við fjallsins fót I á
ft í faðmi nætur; 1
1 vatnið blikar sem bráðið gull i
í við bjarkarætur1; 1
1 þreyttu hjarta er svefninn sætur. í
I Máninn leggur sér land og haf ▼ i
1 að ljósum vanga. 1
i Skógtrén, búin í bjartast lín 1
f og blómin, anga; 1
1 glæstar perlur á greinum hanga. i
í Landið dreymir; ei bærist blað i
i á blómgum viði.
1 Lækir streyma um laufgan dal |
í með iágum niði;
1 rósir sofa í rökkurfriði. 1
i Langa elda á lofti blá í
i í leiftrum kynda i
i heiöar stjörnur í helgri dýrð ✓ 1
i og hundruð mynda i
1 i vefa í biikfeld lygnra linda. i f
! Nótt! Eg ann þér, þú opnar sýn i
til æðri heima,
djásnin birtir, sem dagur fól 1
1 og dýrðar-geima. 2
i Létt er hjá þér því lága að gleyma. 1
1 i , Richard Beck. i i
Samningar hafa verið gerðir við
járnbrautarfélögin um niðursett far-
gjöld fyrir þá, — utan Winnipeg-
horgaL — er sækja 50 ára landnáms-
minningarhátíð íslendinga, sem hald-
in verður að Gimli laugardaginn 22.
þ. m., um eitt og hálft vanalegt far-
gjald, þannig: Bygðarmenn Nýja
Islands, kaupa farbréf aðra leið
aðeins til Gimli og Ixjrga fult far-
gjald fyrir, biðja um og fá um leið
frá seljanda “validation certificate”,
sem þeir svo framvísa við vagnstöð-
ina á Gimli, og sem þar verður árit-
að af umboðsmanni félagsins gegn
25c borgun fyrir hvert certificate,
er svo gildir fyri hálft fargjald fyrir
heimleiðina. Það er nauðsynlegt að
allir, sem kaupa farbréf er kosta yfir
75c fái þessi certificates, tii þess að
geta notið afsláttarins fyrir heim-
ferðarbréf sin. Þeir, sem annars-
staðar eiga heima, kaupa sín farbréf
með sömu kjörum, en til Winnipeg
aðeins, og kaupa siðan farbréf, sem
gilda frá Winnipeg til Gimli og til
Winnipeg aftur, af nefndinni í Win-
nipeg. Jrá Winnipeg kostar farbréf
til Gimli og til baka þaðan til Win-
ið um íslenzku bygðjrnar hér vestra
eins og logi yfir akur. Þetta gera
þeir í lofsverðum tilgangi, sem sé til
J>ess að alþýðan njóti rita þeirra og-
að íslenzk þjóðrækni megi lifa. Err
skáldin eru athugul og eiga auðvelt
með að koma fyrir sig orði. Af
þessu leiðir sá vandi, sem eg hefi
drepið á og sem eg vonast til að hafa
gert mer nokkra grein fyrir. Því
fari eg skakt með í þessari Hnausa-
för minni, verður hugsjónamönnum
°g hagyrðingum að mæta. 1 stuttit
máli, ves^tur-íslenzkum skáldum og
rithöfundum. Þó skal eg fúslega
játa, að til eru þeir menn hér vestra,
sem geta stungið niður penna öðrum
til gagns og ánægju, en sjálfum sér
til sóma, þó þeir hafi aldrei haft
mannskap í sér til þess að flækjast
með rit sín til utsölu, um þvera og
endilanga Ameríku. T. d. má nefna
L. F., sem ritar “Salmagundi” í
Heimskringlu. Ef mig grunar rétt,
þá er hann ritstjóri og eigandi sveita-
blaðs hér í Vesturlandinu. Blað
hans er af líkri stærð og urmull ann-
ara snepla, sem eiga að heita af sama
tæi. En munurinn er sá, að L. F.
fer ekki annara kúagötur. Svo hug-
nefndarmönnum, svo að hún skaðist
ekki á þessum samningi.
10. ágúst 1925.
B. L. Baldwinson.
Hnausaför mín.
Þeir standa áj vegamótum nú, fyrir
sunnan. En hvar stöndum vér hinir?
Og hvora leiðina ættum vér heldur að
fara?
Nefndin, sem fyrir hátið þessari stendur, ósk-
ar hér með að allir þeir, karlar og konur, sem
i landnáminu voru 1875, sæki hátíð þessa og
skoði sig þar sem heiðursgesti dagsins. Þeir
eru nú svo dreifðir um land þetta, að heimilis-
föng þeirra eru nefndinni ókunn, og því ekki
hægt að senda þeim formleg boðsbréf; þeir eru
því beðnir að taka tilmæli þeSsi sem formleg
boðsbréf á hátíðina.
Kvenfélögin á Gimli hafa tekið að sér að
annast um allar veitingar að deginum, og svo
verður til þeirra vandað sem föng eru bezt til.
Við komu lestarinnar til Gimli hefst skrúð-
ganga frá vagnstöðinni um götur bæjarins út
að skemtigarðinum.
I. InngangsorS.
Enginn sannur íslendingur, sem
nokkuð ferðast, ætti að láta $ér það
undir höfuð leggjast, að gera almenn
ingi grein fyrir, hvernig honum hafi
gengið ferðalagið, eða hverju hann
mætti. Eg hefi fundið sárt til þess
hversu eg í þessum efnum hefi van-
rækt skyldu rnina, því “Islendingar
viljum vér allir vera”. En af þvi ís
lendingar ferðast oft og fara mikinn
um þessa víðáttumiklu Vesturálfu, og
skrifa um alla skapaða hluti, sem
fyrir augu og eyru bera, verður það
með hverju ári vandasamara að semja
ferðalýsingar. Þvi kæmi eg inn á
brautir annara, sem á undan eru
gengnir í Jressari frægu list, mundi
mér verða álasað fyrir að stæla
aðra, eða jafnvel brigslað um rit-
smiðaþjófnað. Mér er því full-Ijós
hættan sem yfir vofir, þar sem ýms
skáld okkar og rithöfundar hafa far-
nipeg $1.30 fyrir fullorðna, en 65c umstór €r hann ag hafa ^ van.
fynr börn mnan !2 ára. ans tenRÍtauff, og svo hagsýnn er
Nefndin hefir Ieisrt serstaka lest >■ * . V1
p . • p , hann» an geta, ser aö skaölausu,
af jarnbrautarfelaginu, sem fer fra ,•*, ... ,, *■ ,
_ J / . 'naldið- uti blaði, sem ekki er leppur
C. P. R. stöðinni i Winnipeg kl. 9 t? ... T
, alappanna. En svo servitur er L.
f. h. og aftur fra Gimh kl. 9.30 e. h. « , ..
„ ?................ v, að hann neitar að binda bagga
Er nefndinni serstaklega ant um að . • , ,
f , sina með þeim sem hropa: “herra,
þeir sem hatiðina sækja ur orðrum , , , , , ,
: „ „ herra! , heldur gengur hann á sveif
bygðum en Nyja Islandi, fari með___________x .
. 1 ’ , með hinum, sem gera vilja vits og
þessar, lest, og kauP> farbref sm af manndóms. En ti] hvers eru ^krif
hans, fyrst hann gengur ekki um
með þau ?. Og hvað verður úr hans
andans auði, ef hann ritar ekki ferða
sögu? Eða hvernig á þjóðræknin að
Jækkja hann frá öðrum?
Jáj sannlega, sannlega er það nauð
sjmja verk, ag skrifa ferðalýsingar;
og vandasamt að sama skapi. Lítt
mögulegt án þess að hagnýta sér
snild í stil og máli þeirra, sem á und-
an hafa gengið. En verði mér sú
skyssa á, að stæla annara verk, verð-
ur það mér með öllu óafvitandi. Eg
hefi áður tekið mér rit annars mann^
til fyrirmyndar, manns sem ætti að
vera, og að líkindum er, víðlesnasti
(eg á við rit hans) af öllum Vestur-
Islendingum, og eg fékk bara skömm
i hattinn, bæði á bak og fyrir. Menn
hafa atyrt mig, eins og þessar rit-
smiðar snillingsins hefðu verið merkt
ar með annara mynd og orðinu
“patented”, og að eg hefði verið að
gera mér gott af einkaleyfinu. Eg
býst auk heldur við, að sumir
hneykslist á fyrirsögninni fyrir þess-
ari ritsmil minni. En því lofa eg
að Hggja milli hluta. Matthías er
dáinn, og það er sitt hvað að hnupla
frá lifandi manni eða liðnum. Hitt
er eg viss «m, að blessaður karlinn
hefði ekki talið eftir eitt orð, þegar