Heimskringla - 23.09.1925, Blaðsíða 2

2. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 23. SEPT., 1925,
Islendingadagurinn
á Lundar,
Þótt þaö sé eftir dúk og disk, lang
ar mig til ati geta þess, atS Lundar
var ekki eftirbátur annafa bygtSa aö
því, er íslendingadagshald snerti í
suniar. Hátíöin var haldin 5. ágúst, I
og sótti hingað fjölmenni úr öllum j
áttum. Samkomunni stýröi bænda- j
öldungurinn Jón Sigtírösson á Geysi,
flutti einkar snjalla ræöu og las upp
ritgerö séra Kjartans Helgasonar: (
“Veröhækkun”, sem prentuð var í j
þjóðræknisritinu. Ræöumenn voru:
Séra A. E. Kristjánsson, minni ís-
lands; Vilhelm Kristjánsson, bók-
mentaminni; Miss Salome Halldórs-
son, minni frumbyggjanna, og dr.1
Sig. Júl. Jóhannesson, minni Can-
ada.
Ágúst Magnússon flutti minni ís-
lands í ljóðum, og Guðbrandur Jör-
undsson annað. Söngflokkur skemti
meö íslenzkum söngvum undir stjórn
Vigfúsar Guttormssonar. Barnasýn-
ing fór fram, og voru sýnd 15 börn;
þrenn verðlaun gefin.
Paul Reykdal stjórnaði íþróttum,
og voru þær margskonar og fóru á-
gætlega fram.
Hér fylgir ræöa Vilhelms Krist-
jánssonar:
Kæru tilheyrendur!
Eg vil mælast til þess að þiö not-
ið ímyndunarafl ykkar, og hugsíö
ykkur aö dagurinn t dag sé ekki
5. ágúst 1925, heldur 2. ágúst 2025 —
hundrað árum hér frá. Staðurinn
er aö nafninu til hinn sami, heitir
ennþá Lundar. En aö útliti til er alt
breytt. Þar sem áöur var þorp, er
nú borg aö sjá meö margar iðnaðar-
stofnanir, þar sem unnar eru flestar
afuröir héraðsins. Þar er t. d.
hveitimylna og sútunarverksmiðja. —
Fólk er talsvert breytt frá þvi sem
þaö var 1925. Þaö er orðið dekkra
á hörund og ber önnur einkenni ame-
rísks þjóðflokks. Úti á götum heyr-
ist töluð enska, en ekkert annaö mál.
Þó má líta islenzk nöfn fyrir ofan
dyr á mörgum verzlunarhúsum og
skrifstofum.
•Fyrir utan borgina er fagur lysti-
garöur. Þar er hátíð haldin í dag
— 2. ágúst 2025. Boginn yfir aðal-
hliöinu er smekklega prýddur flögg-
um og vafinn silkirenningum. Auk
þess er þar vafið öörum renningum,
aöeins hvítum og bláum.
Yfir ræðupallinum blakta þeir báð
ir, canadiski og íslenzki fáninn.
Fjöldi fólks er saman kominn; stend
ur stór hópur viö pallinn og hlustar
með athygli á ræðumann, sem er yfir-
kennari háskólans á Lundar. Hon-
um farast orö á þessa leið:
“Kæru vinir:—Vér erum saman
komnir i dag til þess aö minnast
ættjarðar forfeöra voTra, íslands. Um
leiö erurn vér mætt hér til minning-
ar um það, aö hundrað og fimtíu
ár eru liðin síðan fyrstir íslenzkir
innflytjendur komu hér til lands. Við
þetta tækifæri á þaö vel við, að vér,
sem hér erum saman komin, rennum
augum yfir þann þjóðflokk hér i
landi, er vér teljum oss í ætt við.
Þaö er margt, sem gerst hefir á þess-
um hundrað og fimtíu árum, og sumt
afar lærdómsrikt. Af því ætti að
mega dragá ábyggilegar ályktanir.
En áöur en þaö er reynt, vil eg leyfa
mér aö lesa tvo kafla — fyrsta og
siðasta kaflann úr kvæöinu “Gunn-
arshólmi”, eftir Jónas Hallgrímsson
(hér les ræöumaður báöa þessa kafla
— þeim er slept.)
Vér sögðum áöan, aö margt og
merkilegt hefði skeð á síðastliðnum
hundrað og fimtiu ára tímabili, og að
margt mætti álykta af þeim viðburð-
um.
Nú getum vér leitast viö að svara
þeirri spurningu, sem fyrrum var svo
oft á vörum manna: Hver er fram-
tíð íslenzkunnar í Canada? Að visu
eru spyrjendurnir löngu gengnir til
grafar; en samt er þaö alls eigi ótil-
hlýöilegt aö leita svars. Það mun
veröa mörgum umhugsunarefni.
Fyrir hundrað og fimtíu árum var
Nýja Island stofnað. Innflytjendur
héldu flestir trygð við gamla land-
ið, og vonuðu fyrst framan af, að í
raun og sannleika myndi nýtt ísland
stofnast hér i álfu. En brátt fóru
flestir að sjá, að þeir yrðu að taka
þátt í landsmálum hér sem trúir cana-
diskir þegnar — og þeim var Ijúft
aö gera það. Hið ástkæra ísland
hélzt við sem fegurðarímynd og bók-
mentahiminn. Um fram alt þráðu
þeir aö islenzkt mál skyldi varöveit-
ast. Brátt fóru íslendingar og af-
komendur þeirra að taka þátt í hér-
lendum málum. Fyr á timum höföu
Norðmenn tekiö sér bólfestu í Nor-
mandíi, á Englandi og í Suður-Italiu
— og alstaðar veriö aöalsfólk. Hér
var ekki stofnað til aðals í fornri
merkingu orðsins — en ef til vill
var það þó í nýrri merkingu, sérstak-
lega á sviöi bókmenta og upplýsingar
í heild sinni var unnið til gagns og
heiðurs. Einnig hafa menn, er is-
lenzk nöfn báru, unniö ómetanlegt
gagn bæði i ríkisþinginu í Winnipeg,
og alþjóöaþinginu í Geneva.
En því meira sem sótt var frarh
á þessum svæöum, því meira tapaöi
þjóöernið íslenzka og íslenzk tunga.
Þótt Islendingar heföu lagt mjög svo
hreinan málm til bræðsluofnsins, þá
gætti hans ekki lengi út af fyrir sig
í hinum nýja blendingi. Allir þjóö-
flokkar, sem frumbyggjar voru hér
í landi, bera nú merki hins canadiska
þjóöflokks og helga hinum canadiska
fána trúleika sinn. Og ennþá aug-
Ijósari urðu sambræðslueinkennin,
þegar stórþjóðirnar urðu að brjóta
odd af oflæti súiu fyrir hugmyndinni
um alþjóðaþingið i Geneva. Þá tóku
sig saman vinir íslenzkrar tungu og
íslenzkra bókmenta. Þeir mlintust
þess hvernig grískar og latneskar
bókmentir höfðu veriö ljós aldanna,
og hvernig á þeim timum enskumæl-
andi nemendur Iærðu frönsku og önn
ur tungumál nær því að fullu á skóla
árum sínum. Hví skyldu þá ekki
nemendur af íslenzku bergi brotnir
— og jafnvel fleiri — læra íslenzku
á jafnstuttum tíma, þótt þeir heföu
fá eða engin orö af henni talað í
heimahúsum? Vér erum þakklát
þessum mönnum fyrir verk þeirra.
Það er þeim aö þakka, aö fjöldi nem
enda i miðskólum og háskólum vest-
urfylkjanna, lærir íslenzkt mál og
kann aö lesa bókmentir forfeðra
vorra. Þeim er þaö aö þakka, aö
margir halda ræöur á íslenzku 2.
ágúst á ári hverju.
Hinum mörgu íslandsvinum, er
fyrrum þótti sem sandur eyöimerk-
urinnar mundi grafa flestar vonir.
myndi bregða í brún, ef þeir mættu
nú risa upp úr gröfum sínum. Þeir
mundu þá sjá, aö á eyðimörkinni eru
frjóir og fagurgrænir blettir, þar sem
gróa aldini og tré, vökvuö svalandi
lindum. Eöa eigum- vér ekki að nota
íslenzka samlíkingu? Þeir heföu
horft af köldum sandinum og séð
Gunnarshólma. Allur þorri afkom-
enda hinna íslenzku innflytjenda hef
ir tapað eða gleymt að mestu leyti
talaöri tungu feöra sinna, en íslenzk-
ar bókmentir eru sem bjart Ijós á
vegum margra þeirra, sem leita feg-
urðar og sannleika, því
“— lágum hlifir hulinn verndar-
kraftur
hólmanum, þar sem Gunnar sneri
aftur.” ^ N
Lengi Iifi íslenzkan og íslenzkar
bókmentir!”
Z Hermann Jónasson.
Niöurl.
III.
Hermann Jónasson var, á ýmsa
lund, öðrum mönnum ólíkur. Hon-
um var margt gefiö. Hann var nokk-
urskonar ófreskisgáfu gæddur. Það
var eins og hann hefði annaöhvort
fleiri skynfæri eða næmari skynfæri
en aðrir menn. Hann varð, sökum
slíks margs vísari. Hann virðist ver
ið hafa furöulega berdreyminn eða
orðið undarlega margs var í svefni
eða svefnmóki. Sumthvað virðist
hafa lagst fastara í hann en títt er
og venjulegt. Þessi mikli skynsemd-
armaður var að nokkru kynjamaður.
Um “Drauma” hans og “Dulrúnir”
rita eg fátt, enda er slíkt eigi • mitt
meðfæri. Þó fæ eg eigi dulist þess,
ag þann drauminn, er Hermann kall-
ar merkilegastan, Njáludrauminn,
finst mér minst um og þætti minst eft
irsjá úr draumakveri hans. Hann
er ölórum blandinn skáldskapur, og
hann heldur rýr og reitingslegur.
Það er eftirtektarvert, að þenna ó-
bókmentafróða búsýslumann dreymdi
sögudrauma í sama skarð Njálu, sem
Jóhann Sigurjónsson orti i. Upptök
draumsins eru hugleiðingar athug-
uls lesanda á þeim kafla Njálu, þar
sem að því er virðast kann í fljótu
bragöi — mestrar veilu kennir í sálar
legum skýringum á athöfnum og at-
burðum. Það er skýringin á því,
hvérsu fóstbræðralag og vinátta Hö-
skuldar Hvítanessgoöa og Njálssona
breyttist í banvænann fjandskap.
Eg nefni dæmi, er mér virðast
sýna, að uppruna draumsins má
rekja til umhugsunar um efni sög-
únnar.
I draumnum er Kjarvalur nokkur
segja látinn Höskuldi Hvítanessgoða,
aö Njáli hafi eigi gengið gott til,
er hann bauð honum til fósturs. Slíkt
hafi hann gert í því skyni, aö girða
fyrir hefndir eftir víg Þráins, fööur
hans. Það var engin þörf á draum-
vitran til aö segja okkur þetta. í
fyrsta lagi hafði danska skáldið
Hauch bent á þetta fyrir langa-löngu.
I öðru lagi getur hver sæmilega hugs
andi Njálulesandi sagt sér slíkt sjálf-
ur, ekki sizt Hermann Jónasson. —.
Þá segir Ketill úr Mörk, aö tímatal
Njálu sé sumstaöar brjálað, Möröur
komi t. d. of snemma við sögu. Á
þetta hafði Guðbrandur Vigfússon
bent í ritgerð sinni hinni frægu “Um
tímatal í Islendingasögunum”. Ólík-
legt er, aö sl'rkt hafi algerlega farið
fram hjá Hermanni. Og fleira mætti
telja.
1 sérstakri ritgerð mætti liða
drauminn í sundur, hversu ýms atriöi
i honum eru til oröin i liking við drög
og dæmi í fornsögum vorum. Upp-
haf aö óvináttu Höskulds og Njáls-
sona er það t. d. gert i draumnum,
að hestur Njáls drap fæti, þá er hann
reið til heimboðs i Ossabæ, svo að
hann gat eigi sótt boöið og hvarf
heim. Þetta minnir á, er hestur
Gunnars drap fæti, og aö hann sneri
þá viö heim og fór hvergi. Fleira
mætti nefna, en mér viröist ekki
taka því. Á öllum draumnum er t.
d. orðalag Hermanns, hvergi Njálu-
stíll né Njálublær.
Það er sennilega ekki tilviljun, aö
Hermann birti þenna draiirn, er hann
var á hvern veg, aö utan og innan,
einna verst til reika af völdum á-
fengis og margvjslegs mótlætis. Þó
að mér þyki draumurinn á ýmsa lund
tortryggilegur, fer þvi samt fjarri,
að eg ætli Hermanni á nokkurn hátt
vísvitandi blekking. Engan get eg
síður grunað um slíkt en þenna gagn-
vandaða mann. Án efa hefir hann
dreymt höfuðdrög draums síns. 0-
sjálfrátt hefir síðan hlaðist utan um
þenna kjarna fleira og fleira. Hann
segir og á einum stað, að nú geti
hann eigi greint á milli hugboðs og
draums. Þá er Hermann var betur
á sig kominn, dómvísi hans skarpari,
hirti hann eigi að koma þessu draum-
fóstri á framfæri.
Eg hygg, aö Hermann hafi haft
mestar mætur á Njáludraum sínum
af svipuðum ástæðum og móðir ann
mest veilasta barni. Rithöfundhæfi-
leikar hans njóta sín hvergi betur en í
“Draumum” og Dulrúnum”.
Sennilega kennir þar, að sálfræö-
ingar vorir nema sumthvaö merkilegt
af frásögnum hans af skynjana-
reynslu sinni. Það nær engri átt, aö
slíkur merkismaöur fari þar með ein-
tóman hégóma. Reynsla hans sýnir,
aö í vitund vorri leynast færi, er
frætt geta oss um ókomna og ó-
kannaða myrkheima, að fleira getur
vitneskju veitt um tilveruna, heldur
en ályktanir, rökvísleg rannsókn og
athugun.
IV.
Þau eru mikilvæg ráðgáta, ferill
! og forlög Hermanns Jónassonar, eink
I um sambandið milli eölis hans og
| hæfileika og þess, er á daga hans
dreif. Þessi síðskeggjaði alvörumaö-
j ur, gildur á velli og kempulegur, öld-
| urmannlegur sem fornir hersar úr
Hringaríki eða af Hálogalandi, spak-
ur að viti og sdllilegur, sýndist
manna ólíklegastur til að gerast á-
stríðuþræll, sjálfeyða. Hvað olli slík-
um ósköpum? Margt mætti á því
græða, ef slíkri spurningu yrði að
fullu svarað.
En sliks er ekki kostur. Enginn,
hvorki hið mesta skáld, né heldur sá,
er slíkan hlut bíður, fær rakið sund-
ur alla þráðu né þáttu í þvílíkum
skapavef. Hér verður aðeins freist-
að fáeinna skýringa, er hjálpað geta
til skilnings þeim, er kanna vilja
þetta eða svipað efni betur en hér
er gert.
Þórarinn á Hjaltabakka segir svo
frá:
“Til dæmis þess, hve Hermanni
var sýnt um fyrirkomulag og stjórn
á öllu, vil eg skýra hér frá einu at-
riði:
Mig minnir það væri haustið 1894,
sem stolið var nálægt 2000.00 kr. í
gulli frá Jóni gamla á Svaðastöð-
um. 1 stað þess að fara með mál
þetta til sýslumanns eða hreppstjóra,
fól Jón Hermanni alla umsjá þess
og kom þar enginn annar nærri.
Sýnir það álit Jóns á Hermanni, og
var hann með réttu talinn sérlega
hygginn og athugull. Hermann byrj
aði svo rannsókn sína og hafði fáa
en ábyggilega trúnaðarmenn. Vissi
t. d. enginn um þetta á Hóluni, nema
eg. Og svo kænlega kom hann þessu
fyrir, að engan grunaði, sem ekki
vissi, að hann væri í neinu slíku.
Eftir örstuttan tíma vissi hann um
þjófinn, og eftir það vissi l^'ajin
stöðugt um, hvar hann geymdi pen-
ingana sem hann skifti stöðugt um
geymslustaði á, og því þorði Her-
mann ekki að eiga undir því, að
láta taka hann; bjóst við, að pening-
arnir næðist máske ekki. Hinu hélt
hann lika fram, sem líka rættist, að
maðurinn myndi fara eitthvað, helzt
með skipi, og þá væri bezt að taka
hann. Það berst svo út, að maður
þessi ætlar vestur á ísafjörð að leita
sér atvinnu. Var þá hætt að tala um
þetta þjófnaðarmál. Þegar skipsins
var von, fór Hermann yfir á Sauð-
árkrók og tók mig með. Dróst það
nokkra daga, að skipið kæmi, og var
þá Hiermann á stöðugum “túr”, og
grunaði engan annað, en hann kæm-
ist ekki heim þess vegna. En altaf
vakti hann v^ir manninum, sem í sínu
húsinu var hverja nótt. Þegar skip-
ið var komið, ætlaði hann fljótlega
um borð, en þá tók Hermann hann
á hryggjunni og farangur hans. Eg
minnist þess lengst, þegar við komum
með manninn til Jóh. Ólafssonar
sýslumanns. Hann var góðmenni, en
þjófurinn ófyrirleitinn fantur. Þver-
neitaði hann öllu. Gekk svo lengi,
og taldi sýslumaður árangurslaust að
halda svo áfram, og líkur ekki svo
ríkar, að rétt væri að setja hann í
gæzluvarðhald. Þegar lokið var, á-
rangurslaust, að leita í farangri hans,
krafðist Hjermann, að leitað væri á
honum. Varð sýslumaður við því
og skipaði honum úr treyju og hand-
lék svo vestig á honum. Var þar ekk
ert að finna. Uppgaf hann þá al-
veg leitina og kvaðst slíta réttinum.
Náði Hermann honum þá á eintal,
og töluðust þeir við. Hafði hann þá
fengið sýslumann til að þukla um
buxnavasa hans. Fann hann þá
fljótlega, að í innri buxnavösum hans
var gullið fólgið. Varð sýslumanni
þá svo hverft við, að hann hrökk
langt í brott og bað guð að hjálpa
rr.anninum. Vóru þarna af honum
teknar á 19. hundrað krónur. Nokkru
hafði hann eytt, en kvaðst hafa týnt
því í Héraðsvötnin. Alt þetta starf
Hermanns var aðdáanlega af hendi
leyst. Fann eg aldrei, að þarna væri
nokkurt misstígið spor.” — — “Ef
þjófurinn hefði nokkru sinni fengið
grun um, að Hermann væri á hælum
hans, var alt ónýtt.”
Eg birti hér þessa skemtilegu frá-
sögn, af því að eftir lestur hennar
varð mér sunit skýrara en áður í
förum Hermanns og fari.
Taki menn eftir þþeim með þjóf-
inn á milli sín, lögmanninum og
skólastjóranum. Sýslumanni þykja
líkur litlar, vill sleppa manninum.
Hermann situr fastur við sinn keip.
Hann kveður (í “Dulrúnum”) ýmsa
megi kannast við, að hann hafi sagt
þeim, þá er þeir skrökvuðu að hon-
um, að þeim væri eigi til neins að
fara með skreytrii við sig. Hjann tel-
ur miklu skifta, að rannsóknardómari
eigi i vitum sinum þenna næmleika
fyrir hugsunum annara (næmleíka
“fyrir hugskeytum” kallar Hermann
það). Gizka má á, að Hermanni hafi
vegna reynslit Sinnar í þessu þjófn-
aðarmáli, skilist nauðsyn á slikum
næmleik. Með næmri eftirtekt og
skynjan á likamlegum efnum varð
hann þess var, að nokkuð var grun-
samt í vasa þjófsins, og með næm-
leik fyrir því, sem fram fór í annars
manns hug, varð honum grunur að
raddblæ hans, svip og geði. Sú
skarpvísi ein og hyggja, sem starfar
ofan vitundar, gat ekki blásið honum
í brjóst þeirri örygð, er sigur veitti
í slikri veiði, þótt eigi megi litið gera
úr aðstoð slikra eiginleika. En þær
einar gátu eigi sagt honum, að ann-
að væri óhugsandi um völd á þessu
peningahvarfi, en að þessi væri þjóf-
urinn og enginn annar (smbr. og
skoðun sýsluntanns, er engin ástæða
er um að ætla, að hugsað hafi né
ályktað skakt). Hermann var í æsku
fundvís og ratvis, skeikaði aldrei að
rata, þótt hann væri á ferð í glóru-
lausum stórhríðum.” Þessi ósjálf-
ráða ratvísi varð honum hér að
nokkru liði.
Hermanni farast svo orð um þessa
færni sína, að han hafi verið “næm-
ari fyrir taugaáhrifum en alment ger-
ist.” Hann fann á sér, ef eitthvað
var á seiði í garð hans (smbr. “Dul-
rúnir”). Félögum hans tókst þvi
aldrei að hrekkja hann. Svo hvass
var þessi næmleikur hans eða þetta
sétta skilningarvit eða þessi hyggja
neðan vitundar, sem erfitt er að skýra
og skilja. En hér virðist mér vera
komið að einni megineigind í eðli
hans. Það er nœmlcikur, siðferðilcg-
ur og sálarlcgur nœmlcikur, nœmlcik
tir tUfinninga og skynjana. Hann
er gæddur sama næmleika, sem mörg
um góðskáldum og listamönnum er
gefinn. En þessi eiginleiki var fjöl-
tækari i Hermanni, heldur en hann
að jafnaði er í slíkum mönnum og
flestum öðrum menskum mönnum.
Þessi næmleikur hjálpar til skiln-
ings á furðumörgu í fari hans. Hann
studdi hann drjúgum í skólastjórn
og forustu ungra sveina. Hann var
ein rótin undir dómgreind hans. Hann
vísaði honum löngum, í ólíkustu við-
fangsefnum og viðureign við menn
og líf, á siðrétta götu. Til hans má
sennilega, að miklu leyti, rekja
drauma hans og dulskynjanir. Hann
hefir án efa átt mikla sök á of-
drykkju hans og ósigrum.
Þetta skal að nokkru skýrt.
Víkjum fyrst að stjórnlist hans, er
mjög er ágætum gerð. Auðsætt. er,
að hjálpað hafa honum þar drjúg-
um skipulagsgáfa og sú dómgreind,
er sá mun á aðal- og aukaatriðum, og
hvaða smámunir geta orðið hættu-
legir og hverjir ekki. En slíkir eig-
inleikar einir tryggja ekki fylgisemi
við forustu og stjórn. Eg spurði læri-
svein hans, Stefán skógarvörð Krist-
jánsson, hví hann hefði hlýtt honpm
svo greiðlega. Hknn svaraði: “Bæði
af því, hve mikil persóna hann var,
og af því að menn fundu, hvílík
skynsenid var í öllu, er hann skipaði
og fór fram á.” Án efa rétt svarað,
það er svarið nær. Hermann hefir
skilið nauðsyn þess, er mörgum
stjórnöndum sést yfir, að stýrður eða
undirmaður finni réttinæti boðjorða
hans eða skipana. Án sliks fær eng-
in stjórn haft uppeldileg áhrif. En
því aðeins sannfæra þeir “undir-
gefna”, að þeir velji einmitt þau rök,
er í hæfi eru við þroska þeirra og
orka á tilfinningar þeirra og metn-
að. Á þessu blindskeri stranda enn
fleiri stjórnendur heldur en á þeim
grynningum, er eg fyr drap á. Hugs-
un ofan vitundar hrekkur hér ekki
til, þótt hún sé hér sem í öðrum efn-
um hin dýrmætasta, er sízt alls má án
vera. I stjórn þarfnast oft sliks
snarræðis, að lítill eða enginn tími
er til íhugunar. Hér þarf ratvísi að
hvers manns hvötum og hvers manns
hjarta, þess næmleiks, er finnur óð-
ara, ósjálfrátt og óafvitandi, þá að-
ferð, er heillavænlegast orkar á
hvern þann, er stýra skal eða hafa
áhrif á. Um Lloyd George segir, i
skarpvíslegri lýsingu á honum, að
hann sé sem miðill næmur fyrir öll-
um og öllu, er sé eða gerist í návist
hans. Það sé, sem honum séu gefin
sex eða sjö skilningarvit, er hann
skynji með hvatir manna og þeim
óafvitandi hugar-hræringar. Þessum
næmleik verða allir foringjar, að
einhverju leyti, gæddir vera, hvort
sem þeir stýra stjórnmálaflokki eða
barnaskóla. Án slíks verður stjórn
þeirra að einhverju ábótavant.
forn j ósnaraugu
þurfa fira synir,
hvars skulu vreiðir vegast.’’
segir í Sigrdrifumálum. En þeirta
gerist oftar þörf. Þótt varast skyldu
stjórnendur njósnir, nema ef ískyggi-
lega stendur á, koma fornjósnarfæri
sér vel í umsjón, stjórn og allri leið-
sögu. Nú skilst, hversu næmleikur
Hermanns studdi hann við stýri og í
leiðtogasæti. Þetta fornjósnarfæri
olli því, að ekki var auðleikið á hann
né auðfarið í kringum hann. Því
fór saman í honum, sem sjaldgæft er,
að hann var hverjum manni vandaðri,
en kunni þó manna bezt að sjá viö
hvers konar undirhyggju. Mætti
segja dæmi þessa hæfileika hans, en
yrði of langt. Þessi næmleikur visaði
honuni á vöðin yfir þá köldukvísl, er
með misstríðum straumi liður um
hvers manns huglönd. Því varð hann
leikinn í tornuminni list, er fáum lær-
ist til hlítar, en hvergi véltur meir á
en í alvarlegri skólastjórn: að beita
hreinskilni á þann hátt, að hún móðgi
ekki né meiði, heldur að notum komi
þeim, er þarfnast leiðbeiningar í við-
kvæmum efnum eða leiðréttingar á
ráði sínu og framkomu. Eg hefi
engum kynst, er eins vel kunni íþrótt
þá. Þessi næmleikur og hreinskilni
gerði hann, ásamt vitsmunum hans
og karlmannlegum yl, er frá honum
lagði, að einhverjum hinum notaleg-
asta manni í viðkynningu og vináttu.
Því sóttu margir ráð til hans í alls
konar vandræðum og vanda. Veit eg
dæmi þess, að leitað var ráða hans í
striðu einkamáli, og honum það ritað
héðan að heiman vestur á Kyrra-
hafsströnd. Og svarið var ekki rit-
að utan við sig. Hann var og ó-
venju nærgætinn. Naut þeirrar nær-
gætni þægilega í gestrisni hans. Líð-
ur mér seint úr minni, hversu hann
að haustlagi tók eit? sinn ferðalang,
sundvotum úr Húnavatni. Það var
með sömu gerhygli og umhyggjusemi
séð fyrir þörfum gests og hests.
Hermann hefir skilið, hvílíks næm-
leika honum var léð. í bréfi til Unn-
ar Vilhjálmsdóttur kveðst Hermann
oft hafa bölvað feimninni, bæði stn
vegna og “nánustu ættingja”. Síðan
segir hann: “Raunar er nú rangt að
bölva feimninni, því að hún er runn-
in af beztu rótum: óvcnjumiklum
ttœmleika fyrir allri framkomu sinni
og hcgðun”. Hann kveður þenna
dýra eiginleika spretta af “góðum
gáfum og fíngerðum”, einkum dóm-
greind. Hitt mun eigi síður sann-
mæli, að dómgreind spretti meðfram
af næmni skynjana og tilfinninga.
Þessi niikli næmleikur gæddi og
hélt við samvizkusemi hans og vand-
aðri breytni, er sýn er í ráðsmensku
hans fyrir landsins hönd. Svalli haris
og ákaflegri ofdrykkju tókst aldrei
að drepa mannkosti hans. Þórarinn
á Hjaltabakka, er honum var allra
manna kunnugastur, skrifar: “Hann
var — — hreinvandaður, vinfastur,
trygglyndur, ráðhollur og réttlátur,
svo að engan þekti eg eins.” Ágrip
af bréfi, rituðu missiri fyrir andlát
hans, ber göfgi hans vitni. Vinur
hans, er vill eigi láta nafns sins get-
ið, gaf honurn 50 krónur, er hann
fór til Vesturheims. Bréfkaflinn
sýnir, hversu hann greiddi:
“Eg vil nú ögn skrifta fyrir þér.
Mér hefir ætið verið illa við gjaf-
ir. En þegar við skildum síðast, fann
eg, að eg mátti alls eigi særa þig með
því að neita að taka á móti því, er
var gefið af jafngóðum og einlægum
hug og þú gerðir. En eg þarfnaðist
eigi gjafarinnar, og vildi því, að hún
lenti, þar sem hún kæmi sér betur.
Eg bið þig því að fyrirgefa mér, að
eg afhenti rétt fyrir jólin N. N.
100.00 kr. sem gjöf frá þér, til þess
að hann gæti keypt sér eitthvað til
jólanna. Þú skilur, að vextir og
gengismunur peninga höfðu gert 50
kr. að nálægt 100,00 kr. Eg sagði
N. N. elfkert um það, hvaða leið þess
ar krónur frá þér hefðu komið, því
eg áleit mér það eigi heimilt, án
þinnar vitundar og Ieyfis.”
Auðskilinn virðist skyldleikur milli
næmni Hermanns og svonefndra dul-
skynjana hans. Voru þær ekki fólgn-
ar í því, að skynfæri hans voru —
líkt og hann sjálfur að orði kemst —
“næmari fyrir taugaáhrifum” og öllu
í umhverfi hans heldur en alment
gerist?
Segja má, að Hermann hafi drýgt
stóra synd á sjálfum sér, hversu
hann varði kröftum sínum og hreysti.
II. er að níða niður góða jörð.
Miklu, miklö verra er hitt, að sóa
kröftum sínum dýrum, sem Hermann
gerði, í hroðann og voðann, herja .
sem víkingur sjálfur á sjálfan sig.
Gegnir furðu, hve mikið hann mátti
bjóða sér. Þórarinn ritar: “Undrað-
ist eg það oftlega, hversu fljótt hann
náði sér eftir hina verstu túra.” —
“En oft sárnaði mér, hve rík áfeng-
islöngun hans var. Tekur það út
yfir alt, sem eg hefi þekt í þvi efni.”
Sjálftjr þykist eg engan mann séð
hafa svelgja svo ákaflega áfengan
drykk sem Hermann. Hann var
næmur á gæði vínsins, sem á önnur