Heimskringla - 22.12.1925, Blaðsíða 6

6. BLAÐSÍÐA
HBIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. DES. 1925.
Móðir jörð ávarpar
Bryan
(Frh. frá 3. bls.)
hyrninga og Asíu-hesta, ein-
kennilega tegund mjög. Það
góða við þessar uppgötvanir
hér er það, að þær styðja í öll-
um atriðum gildi hver annarar.
Er því að vísu svo farið, með
flestar uppgötvanir, sem vísind-
in á annað borð viðurkenna, að
þær skýra hver aðra, unz svo
góður grundvöllur er lagður
fyrir einhverri fræðigein, að
hægt er að byggja ofan á hann.
Uppgötvanir viðvíkjandi upp-
runa og þroska mannsins eru
engin undantekning frá þess-
ari reglu. En því ber ekki að
neita, að leitin þar eftir sann-
leikanum hefir ekki verið neitt
bamaleikfang. Jörðin hefir
varðveitt þá leyndardóma svo
vel, að manni liggur við að
halda, að henni hafi hrosið
hugur við að birta breysku
mannkyninu sögu þess á liðinni
tíð.
Hvað á að gera við Nebraska-
tönnina? Á að tortíma henni,
af því að fróðleikur sá, er hún
flytur, er ósamhljóða eldri
skoðuninni um það, að í þess-
ari heimsálfu hafi aldrei mann-
apar lifað og leikið sér? Eða A
að reyna að fræðast eitthvað
frekar af henni um líf fyrir-
rennara okkar, bæði hér, í Ev-
iópu og Afríku? Á að hætta að
leita í fylgsnum jarðar að sönn-
unum fyrir því, sem vita þarf
með vissu um liðna tíð, eða á
að hakla því áfram — þrátt fyr-
ir erfiðleikana, sem því eru sam
fara í von um, að áminning
Jobs rætist um það, að því fleiri
spurninga sem vér leitum úr-
lausna á af móður jörð, því
fieiri og fullkomnari verði svör-
in? Vissulega er þekkingin
ekki komin svo langt, að við
getum gefið upp alla leit eða
rekið sannleikann á dyr, eins og
gert var í skólunum í Tennes-
see-ríki, en hýst skoðanir á
hleypidómum einum bygðar. Þó
ganga megi út frá því sem vísu,
að margir, sem engan gaum
hafa gefið fundi þessum, líti smá
um augum á hann, rýrir það
ekki sannanagildi hans í augum
þeirra, sem með þann fróðleik
kunna að fara. Þó að langt
sé frá, að það sannanagildi sé
hægt að ákveða nú út í æsar,
ei ekki þar með sagt, að það,
sem dulið er enn, sé neitt ó-
kleifara að ráða, en það sem
flestum svipuðum fundum hefir
ávalt í fyrstu verið samfara
annarsstaðar, t. d. á Spáni,
Bretlandi, Frakklandi, Þýzka-
landi, ítalíu, Ungverjalandi
Java-eyju og í Efri-Mongólíu.
Þýðing fornleifafunda af þessu
tæi, verður ekki á svipstundu
vegin eða mæld. Á síðustu tím-
um voru ýmsir orðnir vonlitlir
um, að það ætlaði að reynast
satt, að Asía væri vagga mann-
kynsins. Það hafði við það að
styðjast, að í Evrópu hafa
meiri fornleifar af og eftir menn
fundist, og víðar en annars-
staðar. Saga slíkra uppgötV-
ana má þar heita óslitin, frá því
er fyrsta steináhaldið fanst ár-
ið 1690, til ársins 1923, er beina-
grind af Árignaka (Steinaldar-
manni) fanst í nánd við Solutré
á Frakklandi. Einn þeirra
manna, er þessa skoðun lét uppi
nýlega, var mannfræðingurinn
dr. Alex Hrdlicka, formaður
þjóðmenjasafns Bandaríkjanna.
En á því augnabliki, sem alt
útlit var fyrir, að Evrópa myndi
ræna Asíu heiðrinum af því, að
að vera hin forna Eden mann-
anna, finnast fornleifar áhalda
frá eldri steinöld í Kína. Þessi
áhöld fundust í dal þeim, er
nafn ber af Gulu-ánni, er um
hann rennur, og er á landamær-
um Kína og Suður-Mongólíu.
Uppgötvararnir heita Pere Emil
Licent, missíóneri í Kína, og
Abbe Pierre Teilhard de Char-
din, nafntogaður steinaldar-
fræðingur. Urmull steináhalda
hefir verið grafinn þarna úr
jörðu, sem ber vott um, að
ijöldi manns hafi hafst við
A þessum slóðum. Lögun á-
haldanna er sagt að beri það
með sér, að vera gerð af mönn-
um á' svipuðu menningarstigi
og maður sá var á, er bein
fundust af við Solutré. Áhöld-
in í Kína eru því frá Árignaka-
öldinni, eða seinni hluta eldri
steinaldar.
000 árum; þá er haldið fram,
að greftrunarsiðir hafi byrjað.
Aðrar eru aftur yngri, eða frá
þeim tíma, er nefndur er annað
tímabilið í sögu hellabúanna.
Sannleikur sá, er þessar forn-
leifar færa okkur, er með öllu
enginn maður, en dæmi til þess eru
þó ekki hversdagsleg; eg minnist
þess eins, ag Rómverjar kvöldu
Peleus Makedonakonung af dögum
meö því aö banna honum svefn, aö
því sem í frásögur er fært. Alm'ent
mun mega segja, að þriðjungur
Óyggjandi, og hann á Og verð- mannsæfinnar gangi
ur að varðveitast. Sá sannleik- en hve minstur
ur getur að ýmsu leyti verið
Þessi fyrsti fundur áhalda frá okkur óþægilegur; hann getur
eldri steinöld í Norður-Kína, er valdið truflun og raskað ró
því merkilegri' og mikilsverðari, ýmsra; hann getur þveitt um
sem það er víst, að hann má ko11 ýmsum heimspekilegum
telja næsta kafla í sögu lands- hugmyndum þessara tíma, sem
ins á uridan menningu þeirri ekki eru á vísindum bygðar; og
er þar hafði um nokkurt skeið
verið kunn, og kend er við yngri
steinöldina. Sá er hina yngri
steinaldarmenningu uppgötvaði,
var Svíi, J. M. Anderson að
nafni; var hann í landkönnun í
hann getur komið í bága við
trúarskoöanir manna.. En í
augu við þann sannleika verða
menn eigi að síður að horfast,
og færa sér í nyt. Það getur
haft talsverða andlega áreynslu
um? (Job 38: 1. 2). Vill ámæl-
ismaðurinn þrátta við hinn Al-
máttka? Sá, sem sakir ber á
guð, svari hann þessu. (Job 40:
2). Og um iðrun Jobs: HVer
er sá, sem myrkvar ráðsálykt-
Kína um eitt skeið, en er nú há- f för með ser> vegna hugmynda
skólakennari í Stokkhólmi. Þeirra, er vaninn hefir alið. Er.
Þessi nýi fomleifafundur er siðferðishugmyndir mannsins
einnig í samræmi við þá skoð- °S andlegt líf styrkist, en veik-
un W. D. Mathews, og þess er
þetta ritar, að það muni ein-
hverntíma sannast, að á: há-
sléttum Mið-Asíu hafi vagga
niannkynsins staðið. Það er á
hálendi, sem maðurinn til forna
dafnaði betur og tekur meirí
framförum í menningu, en á
láglendi eða í skógunum. Það
sýnir saga frum-mannflokk-
anna. Af því virðist mega
draga þá ályktun, að þar hafi
verið meiri skilyrði fyrir mann-
inn að koma fyrst til sjálfs sín,
ig þar hafi maðurinn fyrst náð
beim þroska, sem le'iddi hann
inn á þá' braut, er hann hefir síð
an farið. Mongólía var hálend
alla spendýra-öldina og nokkru
fyrir hana. Af ástandi á yfir-
borði jarðarinnar að dæma, á
þeim tímum sem maðurinn
kemur fram, virðist því eðlilegt
að ætla, að þarna hafi vagga
hans staðið. En þessi hugmynd
um uppruna mannsins í Asíu,
er þó enn auðvitað ekki nema
hugmynd, og á það, sem hér er
um hana sagt, ekki að skiljast
á neinn annan hátt. En sú hug-
mynd hefir við svo sterkar líkur
að styðjast, eftir fundinn í Mon-
gólíu, að þar verður nú haldiö
áfram að grafa, í von um að
sönnun fáist fyrir þessu. Leið-
angri þeim, er að því starfar
næstu fimm árin, stýrir Roy
Chapman Andrews, sem kunn-
ugt er.
Mannshöfuðið er lengi að
skapast. Maðurinn er ekki ó-
sjálfrátt komihn þangað, sem
hann nú er kominn á framfara-
brautinni. Eftir fornleifuni
þeim að dæma, er fundist hafa,
hefir hann þurft að heyja lát-
lausa baráttu til þess í 500,000
ár, að minsta kosti! Baráttan
fyrir tilverunni hefir því verið
löng og ströng. Og í þeirri bar-
áttu hafa auðvitað andlegu
vopnin megnað mestu. En ólíkt
til svefns,
svefn megi
manni vera aö jafnaði hvern
sólarhring, er sjálfsagt ekki gott aö
segja, því lífskjör einstaklinganna
einkum aldur, mega mikiö um það.
Napoleon keisari :hinn mikli kvaö
ha.fa talið 7 stundir sólarhrings ær-
inn svefntima hverjum manni, en
sverfa mætti aö þeim tíma, þegar
'mikið lægi við, alt aö helmingi, og
yfir það fram jafnvel, fáa daga eð.,i
stutt tímabil.
Svefninum valda úrgangsefni lífs
starfseminnar eöa framleiðslunn.ar,
þegar þeim skarar upp í líffærum
skrokksins fyrir ganginn á skrokk-
starfinu. Urgangssköyin1 er skaðleg
líffærunum, hún stillir ganginn á
taugfrumnaangakvikinu og deyfir
líffærin með þreytutilfinningu, nokk-
uð áþekt og iðnframleiðsluskörin
(surplus production) hefir í för með
sér stanz á frarrileiðslunni, starf-
leysu (non-employment) verkamanna
með hungri, klæðleysi og neyð fyrir
þá, og fjölskyldur þeirra. Muntirinn
I er þó sá, að úrgangsskörin er skað-
ist ekki, við þá áreynslu. Bar-
átta mannsins fyrir tilverunni
er öilu öðru fremur í þessu fólg-
in.
í sambandi við leit þá, sem
nú er hafin eftir sannleikanum,
viljum vér minna alla Bíldada
og Bryana á þessi orð biblíunn-
ar: “Þá svaraði drottinn Job
úr stormviðrinu og sagði: Hver ‘ ieg, beint eitur fyrir skrokkinn, en
er sá sem myrkvar ráðsályktun
gu.ðs, með óskynsamlegum orð-
tuginn eða hálfan annan, sem sé að
ná leikni í að beita vitinu fyrir sig,
læra deili á utanaðkomandi áhrinum,
nema mál, og af öllu þessu skapa sér
þajr lundareinkunnir, er líklega muni
bezt gegn komandi tíða áhrinum, þ.
e. a. s. leggja grunninn .að mann-
gildi sinu. Þessari markverðu vinnu,
eða starfi, er þröngt saman á fáein,
ár, er svefn og vaka má heita að vegi
salt hvort á móti öðru, sakir hvíldar-
þa.rfa veigalítilla Iíffæra. Þótt vér
ekki teljum í hug vorn nema það eitt,
sem móðirin leggur af blíðu og
stríðu, af íslenzkri lund og lífshygg-
indum inn i liffæri barnsins sins, með
atlotum sínum, en einkanlega þó með
málinu, rómi þess og hreim, þá er
það þegar mikið nám fyrir barnið
að nema og nieð sér melta. Og eg
er viss um, að stæði þa.ð nám oss
lifandi fyrir hugskotssjónum, þá
nnundum vér ekki kasta tungu vorri
jafnhugSunarlaust og sumir gera, frá
oss og börnunum. Ef oss væri ljóst,
hve íslenzk hugsun og persónuein-
kunnir mást úr hintun innra manni
barnsins með tungumissinum, ef vér
gætum séð 'hina moltnu mynd, sem
eftir verður, þá mundum vér kost-
gæfa að halda tungunni við hjá börn-
unum, svo að þeim varðveittist hinn
andlegi ættarsvipur, sem þau hafa
þegið af foreldri sínu alveg eins og
líkamlegan ættarsvip. Því hverjum
þykir sinn fugl f.agur.
Eftir því sem þrautin að vitkast
léttir og líffærin styrkjast, að sama
skapi færir vökuna inn á æfina og,
rýmir svefninn, svo að unglingum og
iðnframleiðsluskörin er eintóm gæði,
fyrir félagið þarflegir munir, er
bætt gætu úr allri neyð verkamann-
anna, ef 'henni væri varið til þess,
eða löglegt
þess. Þegar svefninn fer að, stund- | þraut, a.ð leggja í viðlögum heila sól-
um með geispa og gapi, þá fer stjóri j arhringinn í vöku, vaka bæði nótt
sjálfræðisins undir þiljur, og anrtar og dag, t. a. m. við vinnu og síðar
anir guðs í hyggjuleysi? Fyrir j stýrimaður, undirmeðvitandin, held- skemtun. A ofanverðri æfinni sækir
I , ♦
væri að verja henni ti! fulltíða folki er það lítil eða engin
því hefi eg talað, án þess að
skilja, um hluti, sem mér voru
of undursamlegir og eg þekti
■ekki.” (Job. 42: 2, 3).
S. E. íslenzkaði.
Sveín.
Fyrirlestur fluttur á “Eróns’-fundi
af Páli Bjarnarsyni, cand. phil.
Háttvirtu deildungar!
Þegar eg undirgekst eða lofaði að
fiytja erindi fyrir yður, þó eg sé slíku
óvanur, þá ætlaði eg að tala um ís-
lcnzkt málfræðisefni; en eins og það
e;ni forma.ðist fyrir mér, þegar eg
fór að ‘hugsa um það, þá treysti eg
mér ekki til að gera það efni á-
hlýðilegt. I leit eftir öðru ttmtals-
efni, , þótti mér í skammdeginu setn
svéfninn væri ekki ótilfallið umtals-
efni, þegar eg hugsaði til ,hve vær-
an menn dúra. heinta, eins og þér vit-
ið, í skantmdegis rökkrunum. Utn
svefn ætla eg þá að tala fyrir yður.
ekki til fróðleiks, því eg hefi ekkert
um svefninn að segja það, sem ekki
er á vituni yðar, heldur vil eg draga
nokkra lausa. drætti um hann, ef svo
má segja. Eg veit vel, að það verð-
því sem á sér stað með önnur lir nlJÖg ómerkileg dráttmynd, og er
vopn, vaxa og styrkjast andlegu við Þvi búinn, að þér segið mér á
ur ein áfram vaktinni. Svefninn er
á kontinn, og meðan á honum stend-
ur, hreinsar úrgangsskörina úr líf-
færum skrokksins um blóð og nýru,
svo skrokkinn gerir aftur brattan
ttndir nýja kappsiglingtt eða nýja
starfhviðu, að sínu leyti eins og er
aftur í hið fyrra, horf. Gamalmenn-
um gerir tíðum svefnhöfugt. Líffær-
in slitin og biluð mega jafnvel ekki
við lítilfjörlegri vinnu. Urgangsefn-
unum ska.rar þá upp í líffærin og þau
sækir svefn; líka þttrfa þau langan
| við, því hreinsan úrgangsskararinn-
unt iðnframleiðsluskörina jafnskjótt I ar er treg lokubiluðum hjörtum og
vopnin við áreynsluna, en eyð-
ast hvorki né slitna. Fyrir and-
legu lífi mannsins dagar einnig
mjög snemma, og siðferðishug-
myndir og trú á áframhaldandi
líf, festir snemma rætur hjá
honum. Talsvert löngu seinna
kemur trúin á yfirnáttúrlegt
afl til sögunnar, og fylgdi því
eftir, að sumt sé vandregið, annað
afdregið, sumt vanti með öllu og
aftur annað, sem ekki eigi að vera.
Eg ntttn ekki til þykkjtt leggja slik'i
ádeiltt, heldur gleðjast með sjálf-
ttnt mér af hverju einu, er fram kann
að koma og mér þykir skýra eð't
fegra efnið.
í grískunt goðsögnunt er frá þvi
brátt hjátrú, töfrar, og loks — sagt, -að Prometheus karlinn bað hin
prestar, sem milliliðir eða með-! ódauðlegtt goð að láta mönnunum t
algangarar urðu milli mann- té bræður tvo, Blund og Svefn, er
þau höfðtt i þónustu sinni. Honunt.
veittist það, en þótt þeir bræður væru
anna og þessa æðra afls.
Þetta, sem sagt var um trú-
arbrögð, eru nú ekki ágizkanir j goðunum Ijúfir í þjónustu sinni, þá
eða tilgátur einar, eins og þá ] urðu þeir mönnunum óstýrilátir, líkt
er þeir Herbert Spencer og og Eyrbyggja segir um berserkina
John Mason Tyler voru í lok Halla og Leikni. er Hákon jarl gaf
19. aldar að reyna að gera sér! Vermunda mjófa til brautargengis.
grein fyrir uppruna trúarbragð- Varð Blundur mönnum svefn, en
anna. Vér spyrjum nú móður 1 Svefn varð þeim dauði, og höfum vér
jörð að þessu, og hún hefir fært! hér skýringu þá, er Grikkir trúðu
oss heim sanninn um hin forðum og létu sér lynda, á skyld-
fornu trúarbrögð. Af fornum i leika Svefns og Dauða, og því köll-
verndargripum ýmsuni og töfra | uðu þeir svefninn bróður dauðans.
smíði úr steini, af greftrunar-' Vér köllum hann og svo, en mun þó
siðum, sem oft lýsa svo vel við-! þykja nær að segja, að hann
kvæmri tilfinning fyrirrennara kallist svo, af útvortis lík-
okkar, af styttum, málverkum j ingu þeirra á milli, sem oft kann
og myndaskurði, af skráðum j verða harla mikil, ef kviksetningar-
fornum textum, sem nú er góð | sögur vorar eru allar að marka.
von um, að senn verði til fulls, Svefninn er hvíldarástand, sem allir
skildir, má lesa þá sögu. Sum- : verða að njóta að öllum jafnaði ein-
ar af þessum fomleifum eru af- hvern hluta hvers sólarhrings. Svefn-
argamlar, eða gerðar fyrir 50,-Jleysi leiðir til lífsloka. Það efar
og hún er uppétin eða ttppeydd á
starfleysisbilinu, eða markaðshorfttr
eru fengnar fyrir hana, er aftur kynt
undir kötlunum eða rafstna.umunum
er veitt á og verkantenn settir til iðjtt
sinnar til a.ð búa til nýja skör.
Svefninn er nteð ýmsu móti. Hann
e.' langur eða blttndur einn,, léttur
eða þungur, sætur, vær eða óvær,
náttúrlegur eða óeiginlegur. Vær og
hressandi er svefn verkantanna að a.f-
loknu erfiði. Þá vekja varía dunur
Þórs né dynkir aðrir. Þeir liggja
rótlausir, drauntlausir, eins og þeir
væru steindauðir. Litur og andar-
dráttur segja einir til, að þeir séu
það þó ekki. Það er stritsins svcfn.
Eins sofa börn (þegar þau eru heil-
brigð). Þau eyða fyrstu vikum æf-
innar að niestu i svefni. Þau vakna
til brjósts eða pelans og sofna svo
aftur að lítilli stundu, eða liggja_;
vöggunni starandi kviklausum eða
kviklitlum aitgunt út í bláinn, eða
leika við fingur sér og eru sofnuð
fyr en varir. Það má vera skárra
erfiðið, sent þatt vinna, að dæma eft-
ir svefninum, skárri þra.utin fyrir
smáu og óstyrku liffærin þeirra, sem
þau eru að leysa. Og það er það
lika. Það er þrautin að vitkast, að
stilla augu til vildrar sjónar, vöðva
sjálfræðis til vildra hreyfinga og
vildrar samvinnu, og hlust til að
nema það, sent að dyruni ber, í stuttu
máli, læra að ná tökum á sjálfum
sér, hin vandasamasta þraut, erfiðari
líklega en nokkurt háskólanám, og
geymist jafnvel öllum aldurskeiðum
ti' úrlausnar og næst sjaldan til hlít-
ar. Því segir ekki Páll postuli: Það
góða, sent eg vil, það geri eg ekki,
en hið vonda., sem eg ekki vil, það
geri eg’'? Og það er ekki búið þar
með fyrir börnunum, þau verða að
hlaða “minnisknarrar skut” sinn ut-
an að komandi áhrinum og þeim ráð-
um, á sjálfum sér, sem þau hafa náð
eða numið, flokka hvorttveggja þetta
í handhæg kerfi til hagnýtingar, og
gerast leikin í að gripa rétt til þeirra,
er þörf verður. Það er því engin
furða, þó barnssvefninn sé vær eins
og stríðsins svefn, og langan þurfa
þau með til fullrar hvíldar, svo þau
geti numið utanaðkomandi áhrif full-
um hvassleika vita sinna og náð næm-
um deilum á þeim. Ef til vill er ann-
ríkið aldrei meira á lifsleiðinni en í
bernskunni.
Það er enginn smáræðis lærdómur,
sem kallar að börnunum fyrsta ára-
hrörnuðunt nýrum. Háaldrað fólk
þarf svefnsins við í líkum mæli og
börn. Það er satt í fleina en eintt til-
liti, að tvisvar verður gantall maður
barn.
Merkilegt er það, hve misjöfn ráð
ntenn hafa á svefni sínum. Flestum er
svo farið, að þeir eiga bágt með að
ná svefni nema á vanalegum svefn-
tíma, og eiga eins bágt nteð að snúa
svefntíma í vöku. Aftur hafa sumir
næstum alger ráð yfir þes’su. Svo
kvað Hannibal verið hafa, hinn frægi
herforingi Púnverja. Það ntá nærri
geta hver orkuauki það er þeim mönn-
itnt, er svo er farið. Því jafnvel
blundur drykklangur, hvað þá heldur
dúr, er hin ágætasta hvíld og gerir
ntann sem spánnýjan. Margir, sem
mestar sögur fara af, hafa átt þessa
svefnorku til að bera. Þeim Na.poleon
mikla, Friðrik II. Prússakonungi, og
Miþridates Pontus konungi, sem
Rómverjunt reyndist svo harður f
horn að taka, var það ekki ótítt, að
sverpa sig í yfirhöfn sina og fleygja
sér niður, hvar sem þeir vortt stadd-
ir til að taka á sig náðir, þótt ekki
væri nema litil stund, nteðan þeir
biðtt frétta eða þeint var sta.nz i
starfi. Um slíka ntenn má segja með
sanni, að þeir hafi náð tökum á sér.
Þótt þeir viti, að stórtíðindi fara í
hönd, þá láta þeir sér það ekki fyrir
svefni standa. Alexander mikli svaf
svo fast morguninn fyrir orustuna
við Arabela og Gaugamela, er steypti
Persaveldi, að Parmenion liðsforingi
varð að fara inn til a.ð vekja hann
þrisvar sinnum áður en hann vakn-
aði. Ekki stóð það heldur Cato
yngra fyrir svefni, þótt 'hann sæi
fram á dauða sjálfs sín. Því h.ann
réð af að fyrirfara sjálfum sér í
L'tica í Afríku, eftir ósigur sinn og
hinna rómversku lýðveldissinna.
Þess beið hann eins, að fá að vita,
hvort félaga.r ‘hans næðu að komast
undan. Hann gerði mann frá sér
til þess að verða þess víss, og lagð-
ist til svefns, meðan hann beið, og
svaf svo þungum svefni, að hroturn-
ar í honum heyrðust út úr herberg-
intt, sent hann svaf í. Hann v.a.r vak-
inn og látinn vita, að þeim gæfi ekki
enn leiði; gerði hann þá annan á
stað, og tók síðan á sig náðir með
sama móti og áður. Að því má vísu
ganga, að svefnorkunni hnigni með
líffærunum. Napoleon mikli blund-
aði væran, eins og hann átti vanda
til, nóttina fyrir þriggja-keisara or-
ustuna, til rismála, en honum brást
bogalistin sjö árum síðar, þá þremur
árum betur en fertugur, við Boro-
dino. Þá náði hann ekki náðum,
nóttina fyrir orustuna, sLspyrjandi
hvað tíma Iiði, hvort þeir væru kyrr-
ir, Rússar, sem höfðu svo oft flæmst
undan brýnunni undanfarið, hvort líf-
varðarsveitin hefði fengið viðgern-
ing sinn fullan og bauð að auka við
hann, og fór jafnvel á fætur til að
vita um, hvort því hefði verið gegnt.
Áhyggjur og kvíði léku við hann
svo gritnmann leik, að hann réð sér
ekki. Þá er leið á nóttina, tók hann
hrollur, hitaumleitan með þurrahósta-
kjöltri og óslökkvandi þorsta, og of-
an á þa.ð þvagtregða, og bráði fyrst
af honum, er marskálkur Ney sendi
liðlsfotjingja til ihans, stundu fyrir
rismál, til að biðja leyfis að gera
•Rússum atlögu, þá fór hann á fætur
og gekk út úr tjaldi sínu nteð þeint
hreystiorðum: Nous les tenons enfin
(Nú höfum við þá loksins). Oft
verður “sveipur í svefni”, varð
Sturlu Sighvatssyni að orði, er hann
vaknaði ntorguninn fyrir Örlygs-
staðabardaga. Ekki hefir svefninn
verið honunt vær. Var það landráða-
santvizkan, sem óróa.ði svefninn fyrir
honuttt ? Það er ekki líklegt. Sturla
var líklega svo inikill stjórnmálamað-
ui , að hann sæi það fyrir, að landið
tr.undi undir konttng, hvernig sem
færi, og hefir líklega þótt lénsýslan
eins vel kontin hjá sér og þeim Giss-
uri og Kolbeini. Eg hallast á sveif-
ina nteð hinum nafnkunna jarðfræð-
ing Dr. Helga Pjeturss, að vont loft
í mannfullri baðstofu hafi valdið
sveip í svefni í það sinn. Svefnork-
una, eins og allar aðrar orkur, eiga
menn ttndir heilbrigði skrokksins,
hvort sem þeir eru miklir menn eða
smáir.
Fleiri dænti mætti tína til upp á
sögulcgan svefn, en eg læt við þessi
sitja. Auk náttúrlegs svefns er og
margur svefninn til í óeiginlegri
merkingu. Vér tölum t. a. m. um
svefn náttúrur.nar og eigum þá við
aftpenslu þá í henni, er fylgir þön-
um þroska og vaxtar urtalífsins, sent
mjög svarar til svefnhvíldarinnar.
Sá er gangurinn í náttúrunni um
flest, aö á spönina fylgir afspönin,
og lægi manni við að taka undir nteð
hinunt annálaða nútízku ‘heimspeking
Bergson, að vel væri segjandi, að
lífið og efnið væri ekki netna tveir
andstæðir straumar, spön og afspön,
ef ekki væri svo, að vér erutn engu
nær um lífið fyrir þann orðaleik.
Öðal heimspekinriar virðist vera ekki
það, a.ð auka oss sanna þekkingu,
heklur gera árangur vísindanna að
leiksopp, oss ti! dægradvala, og víst
væri það rangt, að horfa. með Berg-
son til heimspekinnar um úrlausn á
því, sem vísindin ekki fá úr leyst
eða hafa ekki leyst úr enn sem kont-
ið er. En að eg hverfi aftur að
svefni náttúru, þá rennttr hann skilj-
anlega af næringa.rþurð, orsakaðri af
óhagstæðri afstöðu jarðmönduls, við
lífgjafa alls jarðnesks lífs, sólina.
Þá er það enn ein tegund svefns,
að vér segjunt unt menn, að þeir séu
sofandi, þótt þeir séu v.a.kandi. Það
er pcrsónu svcfn, sent vér þá tölum
um, og höfunt hann um þá, sent oss
þykir skorta framtakssemi yfirleitt,
er, einkunt þó til að afla sér þeirra
hluta, er horfa sjálfum þeint til þrifn-
aðar og farsældar, og eignunt þeim þó
ja.fnframt orkttna til að afla sér
þeirra, ef þeir að eins beittu henni.
Plvað veldttr slíkum svefni? Ekki
getur það verið úrgangsskörin, sem
fyr var getið. Kann vera að honum
valdi það, að mennirnir séu sjálfir
úrgangur. Bó keniur það í bága við
trún.a á þeim, að þeir hafi orkuna.
Það er bágt að segja, hvað veldur.
Það er svo misjafnt, það sem mann-
inn spenur. Einn er á þönum eftir
þessu, hinn eftir hinu, og þekking vor
nær sem engin á þeim fjöðrum eða
líffærum, setn orka mannlegum hvöt-
um og athöfnum, þótt vér látum svo
um flest óvenjuleg fyrirbrigði af
hálfu þeirra líffæra, a.ð þau hljóti að
stafa frá öðrum heimi, heitrii, sem
vér vitum ekki svo mikið um, sem
hann sé til. Svona eru gönuskeið
vanþekkingarinnar frá háttsemi hu15
visindalega raunkönnuðs. Það kaU"
að þykj.a litil skýring, en sýnist þl’
bert, að svefn þessi sé ekki nema þa^’
að mönnunum hafi ekki tekist sei"
skyldi bernskustarfið, sem oft geymist
öðrunt aldursskeiðum, að ná tökufl1
á sjálfum sér, svo þeim farist eiilí;
og postulanum: hið góða, sem eg v
ib