Heimskringla - 06.04.1927, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 6. APRÍL 1927.
HEIMSKRINGLA
3. BLAÐSIÐA-
ARANGUR
bökuninnar
er trygður
er þér notið
MAGIC
BAKING
POWDER
Ekkert álún
er í þvíogor-
sakar því ei
beiskjubragð
Á við og dreif.
Nokkrir landsmálaþættir.
*
eftir Einar H. Kvaran.
Niöurl.
VI.
Alþýð uflokkitri nn.
(Jaftiaðarmenn)
Þegar komið er frá Ihaldsflokkin—
am og FramsóknarTlokkinum til Jafn
aöarmanna, er að nokkru leyti eins
og komið sé inn í annan hugsana
lieim, að því er til stjórnmála kem—
ni r.
En alls ekki að öllu leyti.
Eins og Framsóknarflokkurinn er
rsamkvæmt skýringum eins af leið-
togum hans, “hagsmunasamband
miðstéttarmanna”, eins er Alþýðu—
flokkurinn að öðrum þræði til þess
stofnaður að vernda hagsmuni verka—
manna og þeirra yfirleitt, sem örð—
ngasta eiga aðstöðu í þjóðfélagiu. —
Starf jafnaðarmanna leiðtoganna fyr
(r verkalýðinn, er alveg sams konar
og starf þeirra, er gangaTf fyrir sam—
vinnu með bændum, sem er liftaugin
í framsóknarflokkinum. Aðrir vilja
koma skipulagi á framboð vinnunn—
ar, sem er það eina, er verkamenn,
Eafa að selja, og viðskifti þeirra við
vinnuveitendur. Hinir vilja skipu—
leggja framboð á afurðum landbún—
aðarins og önnur viðskifti bændanna-
Hvorirtveggja gera það í því skyni,
að auka og vernda hagsmuni sinnar
stéttar.
Alþýðuflokkurinn á og sammerkt
5ð báða hina flokkana að þvi leyti,
að hann vill koma fram hugsjónum
''inum á lögmætum þingræðisgrund-
velli. Svo er að minnsta kosti um
meirihluta jafnaðarmanna hér á
landi, þó að þeir séu til, sem "halda
<ið lagabyrinn beri ekki alla leið i
land”, og “að minnsta kosti sé betra
nð vera undir það búinn að nota hand
aflið”, eins og Olafur Friðriksson
kemst að orði í grein þeirri, sem hann
Eefir ritað um jafnaaðrstefnuna i
Eimreiðinni. Svo er líka um Jafn—
aðarmenn annarsstaðar um heiminn
ntan Rússlands. ' I>egar mjög iUa
íjengur og fátækravandræðin sverfa
Qvenjulega fast að, vex byltingar—
mönnum fvlgi. I’á fjölgar þeim mönn
nm, sem finnst það nokkuð ófull—
nægjandi ráðlegging, að þeir eigi að
luða eftir breytingum, sem þeir sjá
ekki bóla á. En mér skTlst svo, að
allur þorrinn hafi enga trú á því, að
•ofbeldið verði affarasælt, og geri ráð
fyrir, að ef fara eigi að stjórna þjóð
nnum eftir hugsjónum, sem meirihluti
manna sé algerlega mótfallinn, þá
verði seinni villan argari en sú fyrri.
Pað er auðséð, að á þessa leið husgar
meginþorri Jafnaðarmanna hér, eins
°g annarsstaðar. Fyrir því er þetta
Bolsa”—uppnefni, seni stöðugt er
verið að demba á Jafnaðarmenn hér
á landi, óréttmætt og villandí.
En að öðru leyti, en eg hefi hér
bent á, er stefna Jafnaðarmanna ger—
ólík stefnu Ihaldsmanna og Fram—
sóknarmanna. Þessa stefnu er nú
farið að skýra fyrir Islendingum bet-
ur en áður.Weigamesta greinargerð—
in er í bók eftir Englendinginn Fred
Henderson, ''Rök jafnaðarstefnunn—
ar”, sem Yngvi Jóhannesson hefir
íslenzkað og Jafnaðarmannafélag Is—
lands gefið út. En lika hafa eftir—
tektarverðar ritgerðir komið út í
tímaritum.
Jafnaðarmenn líta svo á, sem það
skipulag, er þjóðirnar búa við nú,
hafi reynst illa. Að-minnsta kosti sé
það nú úrelt, þegar fratnleiðslan er
orðin í svo stórum stíl, sem raun er
á orðin. “Framfarirnar" eru ó—
hemjulegar. Auðurinn vex, þegar
hann fær frið til þess fyrir ófriðar—
brjálsemi. Ohófið vex, svo að það,
sem fyrir nokkrum áratugum var tal—
ið. gegndarlaus eyðsla, er nú talið
kotungsháttur. En fátæktin rénar
ekki. Mikill hluti fólksins í sjálfum
auðlöndunum, vex upp við og á alla
sina æfi að búa við þau kjör, að lík—
amlegum og andlegum þroska er
aftrað. Og ekki allfáir týna lífinu
fyrir þá eynid, sem á þeim liggur.
En ógrynni manna, sem ekki eiga við
hreina örbirgð að búa, en hafa til
hnífs og skeiðar, vantar allt öryggi!
fyrir framtiðarhag sínum, ef sjúk-
dóma eða atvinnuleysi ber áð hönd—
um.
Jafnaðarmenn benda á það, að hin
frjálsa samkeppni, sem svo margir
hafa trúað á, og sjálfsagt hefir fleytt
framförunum mikið áfram, sé um
það bil að detta úr sögunni. Hún hafi
unnið sitt hlutverk, en hafi í raun
og veru aldrei verið annað en ímynd—
un að því leyti, að til þess að geta
notið hennar þannig að komast nokk
ur efni, hafi menn orðið að vera
gæddir sérstökum skilyrðum. Nú séu
að komast á ýmiskonar samtök og
samvinna með eigendum framleiðslu—
tækjanna og landsins, einmitt í því
skyni að útiloka frjálsa samkeppni.
Reynslan hafi svnt, að samkeppnin
hafi orðið svo dýr og óhentug, að við
hana hafi ekki verið unandi. Sum—
staðar hafi þessa samtök skapað botn
lausan auð eirvstakra mánna, sem að
dómi margra vitrustu og beztu manna
sé beint hættulegur þjóðunum. Og
nú spyrja Jafnaðarmenn: “Er ekki
nær að þjóðarheildin sjálf standi með
einhverjum hætti fyrir samtökunum,
ef frjáls samkeppni á að víkja hvort
sem er, en að auðurinn verði eins og
gullið undir orminum. sem lá kring—
! um skemmu Þóru borgarhjartar og
j gerðist svo illur viðureignar, að eng—
! inn fékk við ráðið ?
Jafnaðarmenn í öllum löndum telja
j sig hafa fundið ráð til þess að koma
i þjóðununt út úr þessurn þrengingum
og þeirri óhemju snián, sem það sé að
j láta þetta ganga svona. Þeir telja
i framfarirnar auðvitað ntikils virði,
í en þeim virðast þær á nokkuð rangri
leið, að því leyti, sem þær verða til
þess að auka djúpið milli mannanna,
skapa að öðru leytinu risavaxinn auð
og á hina hliðina hryllilegustú eynid.
Islenzkir jafnaðarntenn vilja afstýra
því, að þetta geti hent vora þjóð. Og
þeir munu lita svo á, sem hér muni
vera auðveldara viðureignar en í
þeim löndum, þar sem allt er lengra
komið og hefir fengið meiri festu.
Þeir þverneita því að fátæktin sé
óumflýjanleg. Allt af sé framleidd—
ur auður, sem nægi öllum. En. yfir—
leitt fái þeir ekki að njóta hans, sem
leggi tii vinnuna við þá framleiðslu.
Og auðurinn sé ekki framleiddur
með 'hag þjóðarheildarinnar fyrir
áugum. heldur í gróðaskyni fyrir þá
menn. sem fyrir hina og aðra góða
áðstöðu séu svo heppnir að geta lagt
fram fjármagnið til að afla hans.
Ráðið, sem þeir benda á og l>erj-
ast fyrir, er það, að framleiðslutæk—
in og landið verði almenningseiggi
(ríkiseign eða bæjarfélaga eða sveit—
jarfélaga). Misskilningur er það, að
þeir vilj,i að sjálfsögðu banna allan
atvinnurekstur sem einst:i(klingseign,
taka af mönnum öll orf og allar hríf—
tir o. s. frv. En þau atvinnufyrir—
tæki, sent þurfa einhvern töluver.ðan
aðfenginn mannkrgft, telja þeir að
eigi að þjóðnýta.
Um þjóðnýtinguna kemst Stefán
Jóh. Sfefánsson m. a. svo að orði í
"Rétti” :
“Þó að fræðimenn kunni að greina
á unt einstaka atriði, hvað snertir
stjórn þjóðnýttra fyrirtækja, þá eru
þó allir á einu máli uni það, að öll
slík framleiðsla verði að vera rekin
undir ákveðinni og skipulagðri lýð-
veldisstjórn, en ekki háð yfirráðum
einstakra stjórnmálaflokka, eða póli—
tísks ríkisvalds. Vitanlega verður
hverju fyrirtæki aöallega að verá
stjórnað af nefnd valinna sérfróðra
manna, undir stöðugu eftirliti og að-
gæzlu fulltrúa, bæði fyrir neytendur,
framleiðendur og alla þjóðfélags—
heildina. En það er alls ekki auðið
að setja tæmandi og ákveðna reglu
um slíka stjórn, því hér korna til
greina mjög mörg og mismunandi at—
riði. Auk þess verður að sniða alla
stjórn og starfrækslu eftir þjóðar-
og gtvinnuháttum livers lands eða
rikis.”
Sams konar hug? "? •■erðtir hvar—
vetna vart í ritur na.
þeirra er gera f ■ g
fyrirkomulag þjoOi.,, sé
hugsað. Þeir afneita því fasi,,t, að
stjórnum ríkjanna séu fengin öll yf—
trráð yfir hinum þjóðnýttu atvinnu—
fyrirtækjum. Þá yrðu þær allt of
voldugar; og þær mundu auk þess
stjórna þeint illa, segja þeir. Og urn
það atriði eru víst flestir sammála.
Það ræðttr að líkindunt, að eg get
ekki hér grein fvrir öllu þvi, er fyrir
Jafnaðarmönnum verqldarinnar vakir,
né þeim mótbárum, sem þeir haft
sætt, eða þeim andsvörum, er þeir
hafa borið fram. Mér finnst, að það
ætti að vera ölltim gætnum og skyn—
sömum mönnum bersýnilegt, að jafn-
róttæk vandamál og þeir halda fram.
verði að athugast af öllu því viti, sent
þeir geta fram lagt, er utn stjórnmál
hugsa. Full reynsla hefir enn ekki
fengist í neinu landi fyrir hugsjón-
um hinna gætriiari t Jafnaðarmanna,
sem vilja láta breytingarnar gerast
stig af stigi, samkvæmt meirihluta
þjóðarinnar. Á Rússlandi var allt
gert í einu — og það hjá ntjög ó-
þroskaðri þjóð, senr engan kost hafði
átt á því^ð fást við stjórnmál — og
með blóðugu ofbeldi. Vitmenn ver-
aldarinnar greinir vitanlega mjög a
um það, hvernig Jafnaðartnannaríkið
mundi reynast í framkvæmdinni. Það
er svo sem öll ástæða til varkárn—
innar.
En að hinu leytinu er ekki úr vegi
að hafa hugfast, að þessir islenzku
Jafnaðarmenn, sem allt af er verið að
svivirða, eru skoðanabræður og sam—
■herjar margra af Hinum ágætustu
hugsjónamönnum veraldarinnar. að
margir af þessum hugsjónamönnum
hafa sýnt það, að þeir eru nteð gáf-
uðustu mönnum jarðarinnar, enda
ekki allfáum þeirra verið trúað fyrir
þvi að stjórna þjóðunum á síðustu
árum. og hafa þeir getið sér hinn
bezta orðstír, og að þessir Islending
ar eiga sammerkt að því við Tafn-
aðarmenn um allan heim, að þeir eru
sannfærðir urn, að þeir séu að berjast
fyrir jafnréttinu og réttlætinu í heim
inum.
Þeir hafa stundum farist geyst og
verið illvígir ttnt skör fram, svo að
óvirðing hefir verið að. F.n likt má
segja um fleiri.
(Vörðttr.)
NAFNSPJOL D
iWCCOOCCCCOCCOOOOOOOCOCOCOOOOOSOCCCOOOCCCCCCOOI^
Arthur Furney
Teacher of Violin
932 Ingersoll Street
PHONE: 89 405
A. S. BARDAL
selur likkistur og r.nnast um út-
farlr. Allur útbúnatJur sA b«atft
Ennfremur selur hann allskenar
mlnnisvarba og legrstelna_i_i
S43 8HERBHOOKE 8T
Phonet 8« «07 WINNIPEG
The Hermin Art Salon
gerir ‘Hemstitching” og kvenfata-
saum eftir nýjustu tizku fyrir
lægsta vert5.
Margra ára reynsla og fullkomn
asti vitnisbur'ður frá beztu sauma-
skólum landsins. Utanborgar pönt
unum fyrir Hemstltching sérstakur
gaumur gefinn.
V. BENJAMÍNSSON, eigandi.
OOÖ Sargent Ave. Tnlslml 34 133
Dr. C. H. VROMAN
TANNL.EKNIR
Tennur yðar dregnar eða lagað-
ar án allra kvala.
TALSIMI 24 171
305 BOYD BLDG. WINNIPEG
!
L. Rey
| Dr. Kr. J. Austmann
Æskuminningar.
Eftir Eirík prófcssor Bricm.
Niðtirl.
Ur því að eg var kominn á tólfta
árið. var eg farinn að fylgjast nokk-
uð með útlendum tíðindum. Eg hlakk
aði ætíð mjög , til að Skírnir kæmi
Krímstríðið (1SS3—1856) man eg að
vísu nokkuð eítir að eg heyrði talað
um. Það var þess valdandi að korn—
vara steig mjög í verði og þráðu
nienn því mjög.að friður kæmist á
Þegar Nikulás keisari dó, var sagt frá
því í Nörðra, að fregnin um andlát
hans hefði komið til Kaupmanna-
•hafnar sama daginn og hann dó. Við
það tækifæri fékk eg nokkra hug—
mynd um, hvílík undratæki frétta—
þráðurinn væri, því eg hafði þá þeg
ar nokkra hugmynd um vegalengd-
ina. Eg las með miklum áhúga frétt
irnar af ófriðnum á Italíu 1859, og
óskaði Frökkutn og Itöluni innilega
sigurs, og þá ekki síður Garibaldi
þegar hann koni til sögunnar. Það
var Skírnir, sem einkum hafði vakið
hjá mér samúð með frelsisþrá og
þjóðernishreyfingum þjóðanna.
Að því er snertir lifnaðarhætti al
mennings á æskuárum mínum, þá vil
eg benda á, að lýsingin á lífinu
baðstofunni í Hlíð í upphafinu á
“Manni og konu”, er trú eftirmynd
TH. JOHNSON,
Onnakari og Gulltrai&ui
Selui giftingalejflsbrél.
atnyffll veltt pöutunua
og viCFJcröum útan af lanúi.
264 Muln St. Fhone 24 637
WYNYARG
SASK.
Fruit, Confectionery
| Tobaccos, Cigars, Cigarettes
Phone: 37 469
etc.
814 SARGENT Ave.
Emil Johnson
Service Electric
524 SARGENT AVE-
Selja rafmagnsáhöld af ölltim teg-
undum.
Viðgerðir á Rafmagnsáhöldupi,
fljótt og vel afgreiddar.
Slmli 31 S07. Helma.fmli 37 3S0
MKS B. V. ISFELD
Pianiflt A Teacher
8TUDIO*
166 Alveratone Street.
Phone * 37 020
\Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Bldg.
Skrlfstofuslml: 23 674
Stundar sérstaklega lungnasjðk-
ddma.
j Er aí finaa 1 akrltstofu kl. li_l* !
f h. 03 i—« «. k.
Helmtll: 46 Alloway Ave.
Talslml: 33 158
r?
1111. A. B1.0NDAL
602 Medlcal Arts Bldff.
Talsíml. 22 296
Stundar sérstaklega kvensjúkdóma
og barnasjúkdóma. — AtS hltta:
kl. 10—12 f. h. og 3—5 e. h
Helmilt: 806 Vlctor St.—Sími 28 130
HEALTH RESTOREO
Lœkulngar án 1 y f] i
Dr- S. 6. Simpson N.D., D O. D.O,
Chronic Diseases
Phone: 87 208
Suite 207 Somerset. Blk.
WINNIPEG, — MAN.
DA/NTRY’S DRUG
STORE
Meðala sérfre'Singv,
‘Vörugæði og fljót afgreiftsU"
eru einkunnarorð vor,
Horni Sargent og Lipton.
Phone: 31 166
J. J. SWANSON & CO.
Iaimlted
R H N T A Ii S
INSUHANCB
R E A L ESTATH
MORTGA G K S
600 Parifl Building:, Winnipeff, Maa.
Dr. B. H. OLSON
216-220 Medlcal Arts Bldg.
Cor. Graham and Kennedy 8t.
Phone: 21 834
Vnstalstími: 11—12 og 1—6.30
Heimlli: 921 Sherburn St.
WINNIPEG, MAN.
Bristol Fish & Chip
Shop.
HIB GAMLA OG ÞEKTA
KING’S besta aer«
Vér aendum helm tll yVar.
frá 11 f. h. tll 12 •. h.
Fiskur 10c Kartöflur 10o
346 Elice Ave*( horni Lang«lde
SfMI* 37 453
WALTER J. LINDAL
BJÖRN STEFÁNSSON
Islenskir lögfrœðingar
709 Great West Perm. Bldg.
Simi: 24 963 356 Main St
Hafa einnig skrifstofur að Lund-
ar, Piney, Gimli, Riverton, Man.
DR. J. STEFÁNSSON
21« MEDICAI, ARTS B1.BA
Hornt Kennedy og Grahaaa.
Stsndar elagSafe angna-, ijiaa,
■ef- ok kverka-ajOkdAma.
VB hltta frd kL 11 tU 11 1 h
•( kt. 8 tl 5 e' b-
Talafml: 21 834
HelmlU: 638 McMlllan Ave. 42 691
—
TaUfml: 28 88»
DR. J. G. SNIDAL
á'ANNLUCKNIR
614 tomcrllt Bleck
Portagc Avi. WINNIPJM
Telephone: 21 613
J. Christopherson,
Islenskur lögfræðingwr
845 Somerset Blk.
Winnipeg, Man.
J. H. Stitt . G. S. Thorvaldson
Stitt & Thorvaldson
Lögfr. og málafærslumenn.
807 Union Trust Bldg.
Winnipeg.
Talsími: 24 586
Hl« aýja
Murphy’s
Boston Beanery »i
AfgrelSir Flah & Chlpa I pökkum
tll helmflutnlngs. — Agætar mál-
tiölr. — Einnlg molakaffl og svala-
drykklr. — Hrelnlsetl einkunnar-
orö vort.
629 SARGENT AVE, SIMI 21 906
HEIMSKRINGLA
hefir til sölu námsskeið við beztu
VERZLUNARSKOLA
í borginni með afföllum. Þeir sem vilja bagnýta sér
þessi kjörkaup, ættu að finna ráðsmanninn tafarlaust
af heimilislífi bjargálna hænda i
Evjafirði um miðbik 19. aldar, og
nokkuð hið sama má segja um upp-
hafið á “Pilt og stúlku”, þangað til
Sigríður fer heiman að til systur
sinnar.
Um sláttinn var unnið a£ miklu
kappi, sér í lagi um túnasláttinn, en
haust og vor varð karlmönnum lítið
að verki. Þeir voru þá helzt að
snúast í kringum fé. Fyrir mitt minni
fóru menu almennt fyrir sláttinn
ferðir til fiskikaupa, ýmist suður á
land eða vestur undir Jökul. Ferðir
þessar tóku vénjulega rúmar tvær
vikur, en þær voru lagðar niður á
æskuárum mínum, því að þár var farið
að stunda svo mikið sjó við Eyja—
fjörð, að þar mátti fá nógan. fisk
keyptan. En þótt ferðir þessar legð-
ust niður, þá sýndist engu meira af—
kastað heima. Jarðabætur rnáttu
heita engár og mór var mjög óvíða
tekinn upp. Aö vetrinum hirtu karlar
skepnur, en víðast var svo mikið af
karlmönnum, að hver þeirra hafði
ekki mikið að gera. Að vetrinum
stundaði kvenfólkið tóvinnu af kappi,
einkum var prjónað mikið af svo-
nefndum smábandssokkum. Sokkar
þessir voru kaupstaðarvara. Þeir
voru mjög laust prjónaðir úr grófu
bandi, og náðu upp á mitt læri. Ekki
þótti það dugleg vinnukona, sem ekki
gat prjónað pariö á dag, ef hún hafði
ekki annað að gera, en almennt var.
að stúlkur, sem höfðu þjónustubrögð.
mjaltir og aðra snúninga á heimilinu,
prjónuðu þrjú pör á viku. Karlmenn
prjónuðu einnig töluvert, en einkum
kemdu þeir mikiö fyrir stúlkur, sem
spunnu. A vökunni var venjulega
einn maður, sem las sögur, eða kvað
rímur, og þótti það enn meirí skemt-
an. Vinnufólkið á Espihóli taldi
Sigurð Breiðfjörð miklu meira skáld
heldur en Jónas og Bjarna, og held
eg, að mestu hafi valdið það, að fólk—
ið hélt miklu meira upp á bragar-
hætti rimnanna heldur en kvæðanna.
Um sláttinn var nokbuð viða aldrei
eldaður heitur matur, aðeins hafður
harðfiskur, brauð og smjör, utn miðj
an daginn. en skyrhræringur og ný—
mjölk kvöld og morgna, auk hita af
brauði og fiski á morgnana. Stund-
um var höfð útvigt. Karlmanni var
vegið út til fjögra vikna fjórðurigur
(5 kg.) af hvoru, smjöri, harðfiski og
mjöli og átti þjónustu stúlkan að búa
til kökur úr því, en auk þess fékk
hann skyrhræring og mjólk kvöld og
rnorgna. Stundum var stúlkum einn—
ig vegið út, og fengu þær þá 12
merkur (3 kg.), af hvoru, smjöri,
fiski og mjöli. Minkunn þótti það,
ef útvigtin gntist ekki, og varð hús-
bóndinn þá að bæta við, en sá sem átti
nokkuð afgangs, gat gert við það
hvað sem hann vildi. Aðra árstíma
en um sláttinn, var kjötsúpa almenn—
asti miðdegismaturinn. Um 1860 var
kaupgjald vinnumanna i Eyjafirði
almennt 20 rikisdalir, en vinnukonur
fengu í árskaup 10 rd. Sumir fengu
þó nokkuð meira. Einum vinnu-
trarmi borgaði faðir minn 30 rd. i árS
kaup, en það þótti svo mikið kaup,
að hann var kallaður 30 dala Jón. —
Skó, sokka og vet'.mga fengu öil
vinnuhjú ókeypis. en önnur föt varð
það að leggja sér t:l sjálft. Fjar
menn surnir fengu að hafa kindur í
fóðri, en fóðrið var reiknað upp t
kaupið, og þó m;ög lágt. Kaffi va*
víðast hvar gefið á hverjum degi
einu sinni og tvisvar um sláttinn. A
einstöku bæ var stað morgunkaffis
gefinn litliskattur, þ. e. skyt og mjólk/.
(Frh. á 7. bls.)