Heimskringla - 28.09.1927, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRIN GLA
WINNIPEG 28. SEPT. 1927.
‘peitnskríngla
(Stofnatt 188«)
Kemor át A hverlnm mlVvlkadegL
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
853 OK 855 SAROE5T AVE. WINJÍIPEG
TA1.S1.VII! SO 537
VerE blaDslna er »3.00 Argangurinn borg-
let fyrirfram. Allar borganir aenalat
THE VIKING PREÉ6 LTD.
8IGPÚS HALIJIÓRS frá Höfnum
Ritstjórl.
ITtnitáMkrlft tll blaUvlmu
THB VIKING PRESS, Ltd^ Boz SIOB
Utnnðmkrlft ttl rltMtjárannt
BDITOIl HEIMSKRINGLA, Box 8105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskrlngrla Is pnblished by
The Vlklnfc Pre** Ltd.
and prlnted by
CITY PRINTING á PUBLISHING CO.
£53-855 Snrgrnf A ve.. Wlnnlpe*, Man.
Telephonex .86 53 7
________________________________________1
Vm ~
WINNIPEG, MANITOBA, 28. SEPT. 1927
Stjórnarskifti
á Islandi.
Eins og getið var um í síðasta blaði, eru
nú stjórnarskifti orðin á íslandi. Þykir
Heimskringlu hlýða að skýra lesendum
hér nokkru nánar frá þeim skiftum, af því
að á meðal lesenda hennar er yfirleitt
mjög vakandi eftirtekt og forvitni um allt
sem skeður í íslenzkum stjórnmálum, og
svo af því að blaðið getur að jafnaði um
stjórnmál ýmsra annara landa, er fjær
standa en ísland.
*(•*&*&
Framsóknarfjokkurinn hefir nú tekið
við völdum og myndað stjórnina alger-
lega úr eigin flokki, en auðvitað að yfir-
lýstu hlutleysi Alþýðuflokksins, er ræöur
yfir fimm þingsætum, og hefir nú með því
atkvæðamagni úrslit þingmála í hendí
sér. Og að vísu hefir hin nýmyndaða
stjórn vilyrði Alþýðuflokksins fyrir því,
að hann leyfi henni með atkvæðum sín-
um að starfa svo lengi sem ekki rís of
alvarlegur ágreiningur um höfuðáhuga-
mál flokkanna.. Virðist þetta vera í einu
ákjósanlegast og eðlilegast eins og stend-
ur. Að vísu mun ekki mikið um róttækni
í framsóknarflokknum íslenzka, og má
sjálfsagt að ýmsu leyti til sanns vegar
færa ummæli Einars H. Kvarans í ‘Verði”
í fyrra, og Alþýðublaðsins, að Framsókn-
arflokkinn megi telja frekar íhaldssam-
ann. En þó er auðséð, þeim er fylgjast
með, að sem stendur að minnsta kosti, er
langtum meira ágreiningsdjúp, að mað-
ur ekkl segi djúp haturs og ótta, staðfest
milli Framsóknar- og íhaldsflokkanna, en
á milli meirihluta Framsóknar- og Al-
þýðuflokkanna á íslandi. Mun tæplega
fráleitt að segja, að innbyrðis afstaðla
hinna síðarnefndu flokka, sé nokkuð svip
uð og var afstaða prógressíva flokksins
hér í Canada, áður en hann klofnaði við
liðhlaup Forke, og verkamannaþingmann-
anna, J. S. Woodsworth og Heaps. En
ýmislegt bendir til þess, að í Framsókn-
arflokknum heima sé töluvert af áhrifa-
mönnurn, sem myndu gjarna vilja ganga
eins langt til vinstri til samvinnu við jafn-
aðarmenn eins og bændaflokkur Alhirt-
inga, Bird og að minnsta kosti sumir Sas-
katchewan bændaflokksmennirnir ganga
nú til móts við Woodsworth og flokk hans.
Heimskringla vill óska hinni nýju ís-
lenzku stjórn allra heilla og blessunar í
starfi hennar, og að henni megi veitast
gæfa til þess, að tryggja sér nægilegt
starfsnæði, til þess að sýna nokkurnveg-
inn ótvírætt hvað í henni og flokknum
hýr, af þreki til skynsamlegrar andstöðu
við mótstöðumenn sína, og lipurð til sam-
vinnu, alstaðar þar sem hún er möguleg,
hver sem í hlut á.
Ráðleggingar héðan mættu virðast.
broslegar, enda er ekki tilætlunin sú að
blanda sér í íslenzk flokksmál. Ei\ von-
andi er að enginn þykkist, er í hlut getur
átt, þótt Heimskringla lýsi yfir því, að
ekkert fengi henni meiri gleði, en ef hin
nýja stjórn mætti bera gæfu til þess, með
tilstyrk beztu manna annara flokka, er
samvinna er á einhvern hátt möguleg við,
að eitra fyrir þann fítonsanda, er á íslandi
sem um allan heim hefir verið magnað-
ur til þess að dauðsliga og enda kyrkja
í fæðingunni samúðina og bræðralags-
tilfinninguna, sem ætti að vera svo eðli-
leg og er svo sjálfsögð mllli borgar og
sveitar, milli framleiðendanna, máttar-
viða mannkynsins, bóndans og bæjar-
verkamannsins, hvort sem hann stundar
iðn á sjó eða landi. Vér höfum þá trú, að
auðveldara sé á íslandi, en ef til vill nokk-
ursstaðar annarsstaðar, að öðru jöfnu, að
kveða þenna fjanda niður, ef leiðandi
menn þar komast til fulls skilnings á
nauðsyninni og gera gangskör að þeim
álögum.
¥ * ¥
Þótt flestir Vestur-íslendingar, sem
enn temja sér íslenzkan blaðalestur, muni
kannast við nöfn hinna nýju ráðherra, má
þó hlýða að gera stutt yfirlit yfir helztu
áfangana á ferli þeirra. Er það yfirlit
tekið úr ‘Tímanum’’ og “Lögréttu”.
Tryggvi Þórhallsson, forsætis- og at-
vinnumálaráðherra, er fæddur 9. febrúar
1889, sonur Þórhalls biskups Bjarnarson-
ar og frú Valgerðar. Tók stúdentspróf
1908, guðfræðipróf 1912. Vígðist til Hest-
þinga í Borgarfirði 1913 og bjó þar 1917,
er hann var settur dócent við háskólann.
Tók við ritstjórn Tímans haustið 1917
og hefir gegn henni síðan. Hann hefir
verið fulltrúi á búnaðarþinginu 1919—
1927. I stjórn Búnaðarfélagsins síðan
1924 og kosinn formaður þess 1925.
Tryggvi hefir setið á þingi sem fulltrúi
fyrir Strandasýslu síðan 1923 og hefir
jafnan átt sæti í fjárveitinganefnd neðrí
deildar. Hann sat í milliþinganefnd í
kæliskipsmálinu 1924—25 og var skipað-
ur í gengisnefndina 1925, sem fulltrúi fyr-
ir landbúnaðinn og hefir átt þar sæti síð-
an. Á síðasta þingi var hann varaforseti
sameinaðs Alþingis. Ritari í miðstjórn
Framóknarflokksins hefir hann verið síð
an 1923.
Magnús Kristjánsson fjármálaráðherra,
er fæddur 18. apríl 1862. Hann byrjaði
snemma á að reka verzlun og útgerð á
Akureyri. í bæjarstjórn Akureyrar sat
hann 20 ár, allt þar til hann flutti til
Reykjavíkur.
í ársbyrjun 1918 var hann skipaður í
stjórn landsverzlunarinnar og 1920 varð
hann forstjóri hennar, og hefir gegnt því
starfi síðan.
Árið 1905 var Magnús kosinn þingmað
ur fyrir Akureyri. Sat hann á þingi til
1908. Svo var hann aftur kosinn 1913,
og var þá þingmaður bæjarins í 10 ár.
í fyrra varð hann landskjörinn þingmað-
ur.
Magnús fylgdi Heimastjórnarflokkn-
um, en gekk í Framsóknarflokkinn, þeg-
ar Heimastjórnarmenn tvístruðust. Hann
var síðasta ár formaður miðstjórnar
Framsóknarflokksins. Á síðasta þingi
var hann kosinn í bankaráð íslands-
banka.
Jónas Jónsson, dóms- og kirkjumála-
ráðherra, er fæddur 1. maí 1882. Hann
gekk á Akureyrarskólann og lauk þar
prófi 1905 með ágætis einkunn. Síðan
stundaði hann nám við lýðhá'skólann í As-
kov, Ruskin College í Oxford og fleiri er-
lenda skóla, síðast í París. Hann kom
heim 1909 og varð kennari við kennara-
skólann og gegndi því starfi til 1919, er
hann varð skólastjóri við samvinnuskól-
ann og hefir veriö það síðan. Hann hef-
ir samið kennslubækur í sögu íslands og
náttúrufræði, er hafa náð mikilli út-
breiðslu og vinsemdum margra, og skrif-
að fjölda ihargar ritgerðir í íslenzk tíma-
rit.
Hann varð landkjörinn þingmaður
1922, var kosinn í lögjafnaðarnefndina
1926 og á síðasta þingi var hann kosinn
í hið nýstofnaða bankaráð Landsbankans.
Jóns var ritstjóri “Skinfaxa” 1911—
1917 og Tímarits Samvinnufélaganna og
Samvinnunnar síðan 1916, er Sigurður
Jónsson á Yztafelli lét af þeim starfa. —
Hann hefir átt sæti í miðstjórn Framsókn
arflokksins síðan 1921.
Svo er sagt að Jónas Jónsson hafi í
fyrstu beiðst undan ráðherraembætti,- en
látið til leiðast fyrir bænarstað miðstjórn-
ar flokksins. Sömuleiðis að forsætisráð-
herra hafi viljað fá a. m. k. einn bónda í
ráðuneytið, en þeir beðist undan allir
sem einn, og lýst fullkominni ánægju
sinni yfir ráðherravali því er varð.
* * *
Ekki verður sagt að mjog hlýju andi til
hinnar nýju stjórnar frá íslenzkum blöð-
um, þegar undan eru skilin blöð Fram-
sóknarflokksins. Alþýðublaðið skýrír frá
því, að stjórn Alþýðusambandsins hafi átt
fund með sér í tilefni af fyrirspurn frá
forsætisráðherra og samþykkt að sporná
ekki við því, að Framsóknarflokkurinn
myndaði stjórn, heldur láta hana hlut-
lausa fyrst um sinn. Fylgi engin skilyrði
hlutleýsinu^ pnda sé Joforð /þetta ekki
tímabundið. Hafi Alþýðuflokkurinn ekki
reynt að hafa nein áhrif á mannaval í
ráðuneytið. Telur sambandsstjórnin mið-
ur ráðið, að kalla ekki saman þing til þess
að mynda ráðuneytið. (Hefir stjórnin
skýrt svo frá, að með því að láta mið-
stjórn flokksins ráða fram úr ráðuneytis-'
valinu, hafi landssjóði sparast um 100
þús. kr.). “Alþýðublaðið” sjálft telur víst.
að breytingin verði heldur til batnaðar.
og vonar að umbótakröfur Framsóknar-
flokksins nái lengra en orðin ein. Séu
ýmsar skoðanir flokksins, t. d. á1 veraiun-
armálunum mjög heilbrigðar, þótt Fram-
sókn sé að vísu töluvert íheldin, og geti
Alþýðuflokkurinn því tæplega búist við
stórfelldum endurbótum, af þessum
“hægfara miðflokki”. Telur blaðið flokkn
um þó til hróss, að hann “gat ekki mynd-
að sterkari og hæfari stjórn en þessa
innan flokksins. ...— “Vísir”, er tal-
ist hefir málgagn Sjálfstæðisflokksins,
býst við því, að stjórnin muni reyna að
stýfa krónuna (festa hana á líku verði
og hún er nú í), og hindra frjálsa verzl-
un, með því að koma á' einkasölum
(monopol). Hafi Framsókn tekið nokk-
uð mikið upp í sig stundum, og sé nú gott
að leiðtogum hennar gefist tækifæri til
þess að “standa við stóru orðin.” —
“Lögrétta”, utanflokkablað Þorsteins
Gíslasonar, segir lítið af eða á, en spáir
stjórninni allstormasamri vertíð. Ber
blaðið þó í bætifláka fyrir það, er harð •
vítugustu andstæðingar stjórnarinnar
hafa áfellt hana fyrir við stjórnarmynd-
unina, nefnilega að velja ólöglærðan
mann í embætti dómsmálaráðherra. —
Segir Lögrétta, “að það sé að vísu talið
æskilegt, að ráðherrar hafi sérþekkingu
á málum þeim, sem þeir eru yfir settir.
.... en að öllum jafnaði er þess ekki
krafist af þiagræðisstjórnum, sem til-
nefndar eru frá flokkssjónarmiði og er ó-
framkvæmanlegt um fámenna * stjórn og
hefir ekki verið fylgt fram hér á landi. Til
þess er t. d. ekki ætlast, að ráðherra at-
vinnumálanna sé verkfræðingur, eða ráð
herra heilbrigðismáilanna sé læknir eða
kirkjumálaráðherrann guðfræðingur, hve
æskilegt sem það annars kynni að vera.”
Lýsir blaðið yfir hlutlausri afstöðu sinni,
og telur enda stundum vandséð,, hvað
skifti flokl^um á íslandi. — “Morgunblað-
ið”, blað kaupmannastéttarinnar, er afar-
stóryrt í garð stjórnarinnar, og geisist sér
staklega að Jónasi Jónssyni; telur það
“stærsta stjórnmálahneykslið í sögu Is-
lands”, að hann, ólöglærður maður skuli
vera gerður að dómsmálaráðherra. (Tím
inn bendir á hið sama og Lögrétta í þessu
efni, og kveður þar að auki nóga sér-
fræðinga um lög í stjórnarráðinu, en aft-
ur skorti þar algerlega sérfróðiá menn
um kennslumá'l, er mjög hafi verið van-
rækt, — en þar sé ráðherra manna fróð-
astur, — og einnTg um heilbrigðismál, er
hann hafi einnig borið manna mest fyrir
brjósti.) — “Vörður”, blað fráfarandi for-
sætisráðherra, Jóns Þorlákssonar, er
hvassyrtur líka í garð stjórnarinnar, sér-
staklega Jónasar Jónssonar og forsætis-
ráðherra. Kveðst þó hafa oft áður við-
urkennt að Jónas Jónsson “væri, þrátt
fyrir mikla ókosti, gæddur góðum hæfi-
leikum og ríkum framsóknarhuga”, en
ánnars sé blaðámennska hans og forsæt-
isráðherra, “hið ófegursta og smánarleg-
asta fyrirbrigði í íslenzku þjóðlífi á síðari
árum. Vér teljum að því fari mjög fjarri,
að þeir geti talist hafa flekklaust mann-
orð”. (Auðkennt hér.)
* ¥ H-
Slík ummæli sem þetta bera vott um
það að flokkshatrið heima er sízt minna
en annarsstaðar, og jafnpersónuleg blaða-
mennska hyggjum vér að tæplega sjáist
meðal opinberra blaða stjórnar og stjórn-
arandstæðinga, sem á íslandi. Til dæm-
ist birtist í “Verði” grein, nú eftir sigur
Framsóknar, og er fyrirsögnin: “Með
lygum skal land vinna”. Er hún um nú-
verandi dómsmálaráðherra, er ritstjórinn
telur “bændaforingjann, sem . . á næstu
árum verður mesti valdamaður á IsTandi.”
Þai* segir meðal annars: “Þegar J. J.
er sannnefndur í Verði . . kvartar hann
undan ‘narti í umbótaandann .... og
trausti andátæðinga á mátt fúkyrðanna”.
En hvers végna fer hann ekki lengra aft-
ur í söguna og kvartar undan Páli post-
ula og Jóni Vídalín. HVenær kölluðu
þeir lfka Jónasar frá Hriflu annað en
lygara?”
En svona hljóðar síðasta málsgreinin í
þessari stjórnmálagrein fyrverandi stjórn
arblaðsins íslenzka: „“Með lygum skal
land vinna”, þessi orð eru rist á riddara-,
skjöld J. J. Fyrir kraft þeirrar trúar, sem
í þeim felst, hefir hann sigur unnið”.
Þessum rithætti myndu menn frekar
búast við á Balkanskaganum, en frá
greindum ungum manni, er ætlaði sér að
bæta blaðamennsku á íslandi. Fullyrð-
ingin um að íslenzkir bændur velji' sér
foringja, er byggi allt sitt líf á hollustueið
við lýgina, fer svo hátt yfir markið að á-
takanlega minnir á blaðamennskuna í
Tennessee, eins og Mark sálugi Twain
lýsti henni.
Þetta er sagt hér án tillits til
flokksafstöðu, og af því einu
að þvílíkur ritháttur ber þeim
vott um pólitískt þroskaleysi, er
fylgst hafa með pólitík heima,
og er enn óskemtilegri vitnis-
burður í augum hinna sífjölg-
andi mætu útlendinga, sem ein
mitt meðal íslendinga þykjast
koma auga á ýmsar stórvaxnari
dyggðir en jafnvel með menn-
ingarþjóðunum. En þær dyggð
ir ættu flokkar að temja sér
engu síður en einstaklingar.
--------X-------
Fréttabréf til
Heimskringlu.
Blaine 20. sept. 1927.
Heimskringla mín!
Og herra ritstjóri!
Enn þá e> nú alllangt síðan
að eg hefi heilsað upp á þig, og
væri því margs að minnast með
þakklæti, sem þú hefir flutt oss
fræðandi og skemtandi, ef ekki
væri tími og gleymska búin að
stryka út áhrif þess að mestu.
Þó verður oftast eitthvað eftir.
Oftast ert þú kærkominn gest-
ur flestum og lesin frá upphafi
til enda. Þó þykir ýmsum eitt
og annað að. Einum þetta öðr-
um hitt. Og nú síðast, hvað
þú hefir verið á eftir tímanum
— þínum tíma. Sumum þykir
helzt til mikið af heimafrétt-
um um smávegis, sem fáir nú
kannast við — helzt dauðsfalla-
tninningar — orðlangar, orð-
réttar úr heimablöðunum, þegar
um þá er að ræða sem lítt eru
þekktir út á við. En svo má þó
gera ráð fyrir að einhverjir
Vestur-íslendingar kannist við
alla, sem um er getið. Alveg
eins og Vestur-íslendingar bú-
ast við, að ættingjar óg vinir
hér og heima kannist við þá er
hér deyja; sé nógu greinilega
frá sagt, og til þess ecu slíkar
minningar tíðast gerðar. Aftur
eru flestir fúsir að lesa stjórn-
artíðindi að heiman, um efna-
lega afkomu þeirra, veðráttufar
o. s. frv.. — Svo langt nær
frændræknin ennþá. Vellíðan
þeirra heima gleður án efa alla
frændur þeirra hér vestra, og
samhyggð okkar allra eiga þeir,
í gleði og sorg, meðan nokkur
heima-fæddur íslendingur lifir,
og vonandi mikið lengur.
Enn þykir og sumum oflitlar
Winnipegfréttir, þ. e. a. s. ís-
lenzka gesti, sem koma og fara
— þykir Lögberg gera þar bet-
ur, — og aldrei of mikið af
byggða og bæjarfréttum þeim,
er snerta Landann. Blöðin eru
og eiga að vera milliliður milli
hinna dreifðu íslendinga, hvar
sem þeir eru. Vegna þess —
og meðan þau eru það — þrífast
þau. Ennfremur þykir ýmsum
Bandaríkja-íslendingum of lít-
ið tiltölulega af Bandaríkjafrétt
um, og öldungis óþarft að
sleppa þíeim með öllu, meðan
þið þar norðan línunnar stand-
ið í kosninga-yrringum.
Aftur eru landar hér þakklát-
ir og stoltir yfir dugnaði ykkar
Winnipeg-íslendinga í sumar n.
I. Sigurvinningurinn í Jubilée-
þátttökunni. Það er að eg
hygg margra vilji að sýna það
þakklæti í verkinu, ef svo ber
undir, að ykkur þar kynni ein-
hverntíma að liggja á í fram-
tíðinni. Eg vona að það gleym-
ist ekki. Þar var um alþjóðar
frægð að ræða. Enda hafa
Winnlpeg-Landar jáfnan borið
skjöldu fyrir þjóðflokly vorum í
þessu landi. Fyrir það eiga þeir
þakklæti og virðingu allra Is-
lendinga, hvar í heiminum sem
eru.
Á borðinu fyrir framan mig
er Almanak O. S. Th. opið við
myndina af víkingaskipinu ykk-
ar frá 1924. í sambandi við
það vil eg geta þess, að, Norð-
menn í bænum Everett, Wash.,
— sá bær telur 35—40,000 í-
húa, og eru Norðmenn þar
mannflestir allra útlendinga —
höfðu nákvæmlega samskonar
DODD’S nýmapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvag-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. — Dodd’s
Kidney Pills kosta 50c askjan.
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá ölluro lyfsögum, eða frá
The Dodds Medicine Co., Ltd.
Toronto, Ontario.
“float” við 4. júlí hátíðarhald
þar það sama ár; að því einu
fráskildu að skipið var skjöld-
um skarað og fullskipað risa-
vöxnum mönnum, búnum að
þeirrar aldar sið. Var það svip-
mikil sjón. Tóku Norðmenn
önnur verðlaun. Einkennilegt.
að þannig skyldu frændhugir
fara saman og tefla sama tafl
—áín þess að vita hvorir af öðr-
um.
Þá er nú formálinn orðinii
nógu langur.
* * ¥
FRÉTTIR.
Dauðsföll:—•
Þessir hafa dáið síðan eg
skrifaði héðan síðast:
Jóhann Stonson í Vancouver,
B. C. — Sonur hjónanna Þor-
steins og Ingibjargar hér í bæ.
Hann dó um mánaðamótin jan-
úar og febrúar s.l. — Jóhann
lætur eftir sig konu og 4 börn
auk foreldra og 4 systkina. Jó-
hann var drengur góður og hinu
efnilegasti maður — líklega
milli 30 og 40 ára.
Jóhann Sigvaldason; háaldr-
aður maður, ættaður af Aust-
urlandi — lézt siðastliðinn vet-
ur að heimili sínu, frá konu og
5 börnum, öllum fulltíða. Jón
var rúmlega ðO ára.
* Jón G. Reykdal — einnig aldr
aður maður — ættaður úr
Hnappadalssýslu. Hann missti
konu sína fyrir ári síðan. Læt-
ur eftir sig tvo sonu og eina
dóttur.
Teitur Hannesson, ættaður úr
Borgarfjarðarsýslu. Hann var
kringum 61 árs — ókvæntur.
Búinn að stríða við margra ára
heilsuleysi og kosta of fjár til
bata, sem aldrei kom. Teitur
átti 40 ekrur af landi um 8 míl-
ur frá Blaine og bjó þar góðu
búi. Hann gerði erfðaskrá þann
ig, að allar eignir hans, að frá-
dregnum nauðsynlegum kostn-
aði, gengju í sjóð ekkna drukkn
aðra manna á íslandi, og til að-
stoöar tæringarveikum börnum
eða unglingum heima. í hvaða
hlutföllum veit eg ekki. Herra
Jón kaupmann Stefánsson hér
í bæ hafði hann kosið til fram-
kvæmda þessu verki. Heyrt hefi
eg að bú og bújörð hafi komið
upp á $35,000. Mun Teitur vera
fyrsti íslendingur, er svo ráð-
stafar eignum sínum, að þær
gangi allar til ættjarðarinnar.*)
Oss er sagt að ekkja sjócjrukkn-
aðs manns á íslandi hafi tekið
Teit að sér og líknað honum,
þegar hann var umkomulaus
unglingur. Þessa góðverks njóta
nú meðsystur hennar.
Af því að lítið eða ekki hefir
verið skrifað um Teit, er eg
langorðari um hann en ella. —
Einnig vegna þess að ég kynnt-
ist honum dálítið, er eg hafði
bókasöluna hér með höndum.
Má nokkuð ráða andlegan
þroska hans af því, að hann
*) Þetta er ekki allskostar
rétt. f Jóhann heitinn Johnson í
Selkirk, er dó fyrir þremur
árum, ánafnaði liáskóla íslands
allar eigur sínar eftir sinn dag.
Ritstj.