Heimskringla - 30.05.1928, Blaðsíða 1

XLII. ÁRGANGUR.
WINNIPEG, MAN., MIÐVIIGJDAGINN 30. MAÍ, 1928.
NÚMER 35.
<i
h »-1 V*
o
fi Rev. R. Pétuflsson
8 w45 Home St. — CITY
»ððesosððs>s«»m»a:-999soðseosesðeeð6ððogoco9
" T 1 R
Til Vestur-ísiendinga
Sem kunnugt er, hefir starf Heirrt-
fararnefndar Þjóöræknisfélagsins
Canada
A miðvikudaginn var lagöi helj-
armikil sendinefnd á staö héöan frá
Winnipeg, austur til Ottawa, til þess
að “biöja, þrýsta oig neyöa’’ innan-
ríkisráöherrann, Hon. Oharles Stew-
art til þess aö afhenda Winnipeg
Electric félaginu Sjö-systra fossana
tafarlaust. Helzt talaöi sendinefnd-
inni til styrktar litoeral-þingmaöurinn
frá St. Boniface, Dr. J. P. Howden.
Ráöherrafundi var skotiö á, til þess
aö hlýöa á erindi nefndarinnar, og
vóru viöstaddir MacKenzie King, for-
sætisráöherra; samgöngumálaráðherr-
ann, Charles Dunning; innflutninga-
ráö'herrann, Robert Forke; og innan-
ríkisráöherrann Charles Stewart.
Þeir, sem auk Dr. Howden helzt
töluðu máli Winnipeg Electric fél-
agsins vóru Theodore Hunt, fyrir
hönd verzlunarráðsins í Winnipeg
(Board of Trade); W. P. Dutton,
fyrir hönd framkvæmdanefndar stór-
iðnaðar í Manitolba (Industrial De-
velopment Bureau of Manitoba; And-
erson, majór, fyrir hönd námuráös-
ins í Manitotoa (M. Chamber of
Mines); H. G. Tucker og Paul Duval,
fyrir hönd yngri deildar verzlunar-
ráösins, og F. Mclntosh, fyrir hönd
verka- oig iðnarráðs Winnipegborgar
(Trades and Labor Council of Winn-
ipeg). Leiðtogi sendinefndarinnar,
Duncan Cameron, talaði lkið; kynti
aöeins nefndarnefndina fyrir þing-
heimi, jafriharðan og þeir fengu
orðið.—
* * *
Jafnskjótt og víst var oröiö að
sendinefnd væri lögð á staö til Ott-
awa í þessum erindageröum, sendu
fulltrúar verkamanna í bæjarráöinu
símskeyti austur þangað, til Dr. J.
S. Woodsworth, leiðtoga verkamanna
flokksins á þingi, og báðu hann og
Mr. Heaps þingmann Norður-Winni-
peg, aö leggja að innanríkisráðherra,
að athuga vel erindiábréf þessarar
sendinefndar. Heföi, aö því er þeir
bezt vissu, enginn allsherjarfundur
veriö boöaður í verzlunarráði Winn-
ipegborgar, til þess að kjósa þessa
nefnd, er ætti aö tala í nafni verzl-
unarráðsins, heldur hefði það opin
toerlega veriö fullyrt, og ekki á móti
niælt síöan, aö fundurinn, er sendi-
nefndina hefði kosið, hefði aöeins
verið boðaður af þeim í framkvæmd
arnefnd ráösins, er hlyntir væru
Winnipeg Electric félaginu, og að
niinnsta kosti einum, ef ekki fleirum,
úr framkvæmdarnefndinni er álitnir
væru aö vera mótfallnir samningunum
við Winnipeg Electríc <hefði ekki
verið tilkynntur fundurinn.
Ennfremur Vildu Ibœjarráðsmenn-
irnir vekja athygli á því, að mjög
náin viöskiftasambönd ættu sér stað
niilli sumra verzlurarráösmannanna
°ig Winnipeg Eleotric. Ættu þrír
nieðlimir framkvæmdarnefndar ráðs-
>ns, sæti í stjórnarnefnd Winnipeg
Electric.
Formaður sendinefndarinnar, Dunc-
an Cameron, væri framkvæmdarstjóri
iélagsskapar,- er í mörg ár hefir selt
Winnipeg Electric mest af þeim gas
toolurn, er W. E. notaði. Myndi
sú verzlun nema um 50,000 kolatonn-
llln á ári. Væri þetta aðeins eitt
daemi um viðskiftasambönd nefndar-
ninar viö Winnipeg Electric.
Að síðustu væri rétt að lænda á
ÞaÖ, að þær samþykktir er innanríkis-
raðherra bárust, samningunum við
E. til stuðnings, hvort sem þær
tooniu frá verzlunarráði Winnipeg-
borgar, eða öðrum félögum, væru
á engann hátt fullgildur vottur um
almenningsálit borgar- eða fylkisbúa
á samningnum. Meiri hluti borgara
hafði ekkert tækifæri til þess að
sameinast um stóreflis sendinefndir,
er með ærnum kostnaði mætti gera
út til Ottawa, eins og stórfélögin
hefðu, er aðeins töluðu fyrir munn
fáeinna stóreignamanna. Yrði al-
menningur því að fela þingmönnum
sínum í Ottawa að fara með málið
fyrir sína hönd, og væri því rétt að
innanríkisráðherra liti svo á, að í
skoðunum meirihluta Manitobalþing-
mannanna, er sæti ættu á sambands-
þinginu, kæmi fram vilji almennings
í Manitobafylki.
---------x---------
Fj ær og nær.
Hingað til Winnipeg kom í gær
frá London á Englandi þau hjón,
Björgvin Guðmundsson, A.R.C.M.,
oig frú Hólmfríður, með dóttur sína
unga, Margréti. Létu þau vel
af ferðinni og áranginum af dvöl-
inni, en ekki sízt yfir þvi að vera
'komin heim aftur. — Sennilega
setjast þau að hér í bæ, að minnsta
kosti fyrst um sinn. Býður Heims-
kringla þau velkotninn aftur.
Hingað kom í vikunni sem leið, í
tveim bilum vestan frá Wynyard,
iSask., séra Fr. A. Friðriksson og
frú Gertrud, ásamt tveim ungum
toörnum sinum, Mrs. Axdal og Mrs.
Jóhanna Melsted, og frá Mozart Jón
kaupmaður Finnsson og frú Kristól-
ína, með son sinn. — Frú Gerfrude
Friðriksson er á leið til Kaupmanna-
hafnar, að heimsækja foreldra sína,
en hr. og frú Finnsson á leið til Is-
lands, þar sem þau dvelja til hausts-
ins. Hafa þau hjón dvalið vestur
í California í vetur, lengst nálægt
Fresno, og dvöldu þar í gistivináttu
Kristinns Brandssonar, rafmagnsfræð
injgs og konu hans, ágætra Islendinga.
Finnsonshjónin og frú Gertrude
dvelja hér fáeina daga og verða síðan
samferða til Islands. Oskar Heims-
kringla þeim allra fararheilla.
Jón Jónatansson hefir opnað rak-
arastofu að 726 Sargent Ave, (milli
Toronto og Beverly). Oskað eftir
viðskiftum Islendinga.
Jóns Sigurðssonar félagið iheld-
ur fund mánudagskveldið 4. júní kl.
8 síðdegis, að heimili Mrs. Helgu
Davidson, 518 Sherbrooke Str.
Hingað til bæjarins kom i fyrra-
dag, Mr. Sig. Anderson frá Piney,
Man. Sagði hann helzt frétta það-
an að sunnan að ekki alls fyrir
löngu hefði brunnið þar til kaldra
kola, itoúðarhús Jóns Stefánssonar,
fyrverandi kaupmanná í Piney. Mun
hann hafa orðið fyrir tilfinnanleg-
um skaða, því vátrygging mun hafa
verið lág. —
Hingað kom á mánudaginn frá
Eriksdale, Mr. P. K. Bjarnason, frá
Arborg. Hefir hann verið út við
Manitobavatn undanfarið í umboði
Gripasamlags Manitobafylkis. Fór
ihann í morgun suður tíl Piney í
sömu erindagerðum. Mrs. Bjarna-
son kom einnig til bæjarins sama
dag og maður hennar og dvaldi hér
jafn lenigi.
Félagið “Aldan” heldur spilafund
í sal Sambandsk i(rk j unnar, mið viku-
dagskveldið 6. júní kl. 8 eftir hádegið.
Fjölmennjð.
orðið opinbert umræðuefni. Ekki
laust við að sumt í þeim umræðum
hafi gert henni örðugt um vik. Fram-
hjá því vill nefndin ganga i lengstu
lög. Hún er þess minnug, að eigin
húsi er hætt, er náungans veig'gur
brennur. Ljóst er henni og, að
“enginn gerir svo öllum líki.” Hið
mikla áhugamál nefndarinnar er, að
hátíðin 1930 víðfrægi Island og Is-
lendinga að verðugu, og að þátt-töku
Vestur-Islendinga verði svo viturlega
ráðstafað, að hún reynist oss sjálfum
og ættjörð vorri vegsauki. I því
skyni æskir hún að ganga framhjá
flokkaríg qg deilum. I þá átt hef-
ir hún viljað stefna. Sá ásetningur
nefndarinnar er- með öllu óbreyttur.
Nefndin heitir að fara þannig með
mál heimfararinnar, að allir réttsýnir
rnenn megi vel við una.
En margt er það i starfi og áformi
nefndarinnar sem örðugt er að skýra
almenningi frá i blaðagrein á þessu
stigi málsins, án þess að i þvi felist
lítilsvirðing gagnvart fjöldanum.
Naumast hefðu góðir þegnar gert
þá kröfu til fyrirliðanna á styrjaldar
árunum, að frá öllum ráðagerðum
og ráðstöfunum væri þegar hermt i
blöðunum. En í þingtíðindunum
frá tveimur eða þremur síðustu
Þjóðræknisþingum hefir almenningui|
átt þess kost að kynnast heimferðar-
málinu, eins og þá stóðu sakir.
Einnig hefir margt hamlað því, að
allir nefndarmenn hafi getað sótt
fundi. Þannig gátu tveir nefndar-
menn, er báðir njóta almennings hylli
og báðir skipa embætti með hinni
kanadisku þjóð, ekki sótt síðustu
fundi. Var því mættum nefndar-
mönnum þeim mun örðugra að binda
enda á sum atriði er fyrir fundinum
láu. Eru allir góðfúsir menn á
það mintir.
Hér skal þá að því vikið, er eink-
um vakir fyrir nefndinni í sambandi
við undirbúning heimfarar 1930.
1. Nefndin telur þessa þúsund ára
hátið Alþingis á lalandi einstakt
tækifæri til þess að umheimurinn
kynnist Islandi og Islendinigum.
Menningin íslenzka og fágæta er
öllum þorra erlendra þjóðum ókunn,
ekki sízt hér vestan hafs. Sú skylda
að auglýsa Island í því efni hvílir
efalaust á herðum vor Vestur-Islend-
inga. Og sú skylda er viðtæk og
vandasöm. Um þingræði og lýð-
stjórnar fyrirkomulag Islendinga, og
önnur áhrif frá þjóð vorri á enska
menning, ætlast nefndin til að ritað
verði í ýms merk timarit hérlend af
þeim fræðimönnum er nefndin fær
bezta til þess starfa.
2. Að fá, ef unt er, aukna viðurkénn
ing fyrir Island og Islendinga frá
hérlendum þjóðum, t. d. myndastyttu
af Leifi Eiríkssyni frá Bandarikjtin-
um ag líkneski af Thomas H. John-
son frá Kanada þjóðinni.
3. Að stuðla að aukinni ræktarsemi
við þjóðararfinn íslenzka og einhug
meðal allra Islendinga, og í því skyni
rita í íslenzk blöð oig tímarit.
4. Það er alkunna, að heimaþjóð-
in hugsar með fögnuði til heimsókn-
ar Vestur-Islendinga í sambandi við
hátíðina. Því fremur telur nefndin
það metnaðarmál, að þessi heimför
Vestur-Islendinga verði vegleg og
fjölmenn. Nefndin skoðar það
höfuð atriði, að allt í sambandi við
þá för reynist gildur og góður vitnis-
burður, hjá hérlendum þjóðum, um
kosti og kjörgripi ættlandsins og
heimaþ j óðarinnar.
5. Sömuleiðis telur nefndin æskilegt,
að viðeigandi minnismerkjum um Is-
land, Islendinga og hátíðina verði
komið upp bæði i Ottawa og Wash-
ington, D. C.
6. Nefndin er fullviss um brýna
þörf á samtökum og samvinnu meðal
Vestur-Islendinga almennt um hentug
farbréfakaup og ýmislegt annað er
beinlínis snertir ferðalagið 1930.
Fyrir henni vakir sem eitt augna-
mið heimferðarinnar að sem flestir
eigi þess kost, að sjá ættjörð sína og
þjóð á þessari miklu hátíð hennar.
Hún vill á þann hátt styðja að þvi,
að íslenzkur æskulýður hér vestra,
geti með eigin auigum séð sögulandið
og þjóðina. Hún vill gera för
þessa sem aðgengilegasta og ánægju-
legasta hinum eldri börnum Islands
hér vestra, er um hálfrar aldar skeið
hefir dreymt um að sjá aftur
Fjallkonuna áður en þau leggja upp
i langferðina síðustu og miklu.
7. Eins og gefur að skilja, er nefnd-
in ófús að selja þegar af hendi slík-
an undirbúninig í hendur einhverju
flutningsfélagi, er einvörðungu myndi
’hugsa um verzlunar hlið fararinnar,
en óhjákvæmilega ganga framlhjá eða
vanrækja hina menningarlegu og þjóð
'legu hlið fy'rirtækisins, er nefnd n
að sjálfsögðu telur aðal atriði.
8. Engum getur dulist, að slíkt
starf, auk fjölmargs er hlýtur að
smá koma í ljós, þegar tekið er til
starfs fyrir alvöru, verður ekki unnið
án verulegra útgjalda.
9. Til að framkvæma það, er fyrir
nefndinni vakir, sá hún þann veg einn
færan, að leita opinbers fjárstyrks
hjá stjórnarvöldum Manitoba og
Saskatchewan-fylkja, “til starftsemi
sinnarj’ eins og blað stjórnarinnar á
Islandi, Tíminn, kemst réttilega að
orði, en alls eigi sem styrk til far-
bréfakaupa fyrir nokkurn einstakling
er heim kann að fara 1930.
Nefndin litur svo á, að hér sé því
ofaukið, að færa ástæður og geta um
fordæmi fyrir slíkri styrkbeiðni —
Benda mætti þó á, að Norðmenn
biðja um $30,000.00 styrk til að halda
þjóðræknisþing sitt í Winnipeg í
byrjun júlímánaðar næstkomandi.
Hvergi er þess enn getið, að með
því sé þjóðernisheiðri þeirra mis-
boðið.
10. Samkvæmt því framanskráða,
hafa fylkin Manitoba og Saskatchew-
an lofað nefndinni til undirbúnings
beimförinni upphæð er nemur alls
$6,000.00 frá báðum fylkjunum.
Stjórnin í Saskatchewan hefir
sent gjaldkera nefndarinnar $1,000.00
sem eru í hans vörzlum.
Hér ber að geta þess, að er þinig-
maðurinn íslenzki í Saskatdhewan-
þinginu, bar fram tíðindin um hátiða
haldið á Islandi 1930 og tilmæli
nefndarinnar, keþtu stjórnmálaleið-
togar fylkisins hver við annan um að
víðfrægja menning Islands og Islend-
inga, og kom öllum flokkum, — og
að því er vér bezt vitum, — öllum
þingheimi saman um, að hér væri
einungis um verðskuldaða viðurkenn-
ing að ræða, til barna þess þjóðfél-
ags, er lagt hefði grundvöll brezks
þj óðræðis.
Sú styrkveiting var því opinber oig
einhuga sæmdarvottur gagnvart oss,
Islendingum, en alls ekki auðmýking.
11. Loks ítrekar nefndin, sem áherzlu
atriði, að framkvæind framanskráðra
ihugsjóna, og einnig allra Islendinga
um þetta starf, er hennar aðal áhuga-
mál, en alls eigi fjármálin, eða það
hvernijg nauðsynlegs útgjaldaeyris er
aflað, þótt það hafi, því miður, orðið
ágreiningsefni.
Að þessu athuguðu sér nefndin
ekki fært, eins og málið stendur, að
hafna þeim styrk er Manitoba og
Saskatchewan fylkin hafa lofað, og
um leið fórna öllum framkvæmdum
er fyrir nefndinni vaka. En það
var samþykkt í einu hljóði að fé-
nu' skyldi ekki varið til undirbún-
ings fararinnar ef Vestur-Islendingar
leggði sjálfir fram fé til að annast
nauðsynleg útgjöld nefndarinnar, er
nemi þeirri upphæð er að ofan er
nefnd. Þyrfti slík samskot að vera
komin inn uin 1. nóvember næstkom-
andi, eða að öðrum kosti nægileg
trygging fengin fiyrir svipaðri upp-
hæð.
12. Að síðustu leyfir nefndin sér að
brýna fyrir öllum hugsandi Islendinig-
um, að láta ekkert kapp gera þetta
mál að nýrri Bergiþórshvolsbrennu,
er vinnur sambúð manna og öllu ís-
lenzku félagslífi hér vestra óbætan-
legt tjón.
Jón J. Bildfell,
Jónas A. Sigurðsson,
Rögnvaldur Pétursson,
G. S. Grímsson,
G. B. Björnsson,
A. P. Jóhannsson,
Arni Eggertsson,
Jakob F. Kristjánsson.
eals to the United States and Can-
ada in general, and to the whole
world.
A great transportation company will
not only look after putolicity through
the whole world but will take special
care of it in Iceland itself, where I
believe it to be more needed than
is generally suspected. Such a«
agency will educate the Icelanders to
the necessity for careful plans to
handle the touiþst traffic in the
country itself. The lodging prob-
lem alone will be serious and I im-
agine the people in Iceland will be
Che last to realize how serious it is
and that the facilities there may be-
come fairly demoralized when the new
thousands, with new wants and
whims, are suddenly dumped upon
them. This is, of course, assuming
a really notable world success of
the Millennial plans.. That success is
possible if you can get unity at
once and can settle upon an agency
for doing the work of world pub-
•licity.
Vilhjáhniir Stcjáns-Son.
Aths:—Þýðing verður að bíða
vegna rúmleysis.
Opið Bréf
May 14, 1928.
The Editor,
Heimskringla,
Winnipeg, Manitoba.
í Dear Sir:
I hear there are dissensions about
the 1930 Icel. program,and feel spec-
ially qualifiedtoofferadvicebecause I
am perhaps the only Icelander who
does not know what the row is a-
bout nor who is on each side. For
the most important considerations
hang not on the merits of the dis-
pute but on the element of time.
People never seem to realize how
long it takes to organize publicity
and to plan a great public undertak-
ing. Columbus, for instance, land-
ed in America in 1492 and Chicago
þlanned a 400-year celebration for
1892, but igot such a slow start that
the World’s Fair could actually not
be held until 1893. If you do not
look out you'wiill have your Millennial
program coming off in 1931, or
raither you will have no adequate
preparations made when it is time
to sail for Iceland. Besides, therc
will be only a few of you sailing
unless you get together on some-
thing.
But even more important t'han or-
ganization and publicity among the
Icelanders is the same set of arrange-
ments that needs to be made for in-
flluencing workl opinion amd pne-
venting the Millennial celebration
from being an affair with which the
world is little impressed and in
whioh the Icelanders themselves will
have little reason for pride.
I have heard that efforts are be-
ing made to raise money for pub-
licity purposes. This I believe to
be wholly uncalled for. If you
will only make arrangements prompt-
ly with ■ one of the great transpor
tation companies, they will at their
own expense plan and carny out a
publicity campaign which will be
more diignified and effective than
any which you could yourselvés
carry out with an unlimited amount
of money. Even the American Ice-
landers will not be so much impress-
ed by what you can do among your-
selves as with a campaign that app-
Sjösystra-fossarnir
ii
(Frh.)
Fyrir hér um bil 25 árum var fyrst
alvarlega farið að hugsa til að fram
leiða rafmagn úr vatnsafli Winni-
peig árinnar. Framsýnn og athugull
maður, Cockburne að nafni, hafði þá
náð haldi á aflstæði fyrir bæjarins
hönd, við Pointe du Bois, þar sem
orkuver Winnipegborgar nú stendur.
Mr. Cockburne er nú látinn; hann
hlaut almennar vinsældir og virðing
fyrir afskifti sín af rafurmagnsmál-
inu. Atti hann lengi sæti í borgar-
ráði Winnipegborgar, og er nú van-
alega nefndur faðir fyrirtækisins,
sem nefnt er “The City of Winni-
peg Hydro Electric System.” Þetta
fyrirtæki hefir nú náð meiri þroska
og vexti, en upphafsmenn þess munu
hafa gert sér grein fyrir að mögu-
legt væri. Auk þess sem það hef-
ir sparað bongarbúum fé i miljóna-
tali, er það nú að margra áliti einn
traustasti hornsteinninn, sem fram-
tíðar framfarir borgarinnar verða
bygðar ofan á.
Arið 1905 var fyrst notað rafmagn
hér í Winnipeg, sem framleitt var
úr vatnsorku. Það var frá orku-
veri strætisvagnafélagsins, sem full-
gert var það ár. Aður hafði verið
framleitt rafmagn með gufu afli. En
það var svo dýrt að ekki var um al-
menna notkun að ræða. Arið eftir
vóru samþykkt aukalög hér i borg
sem heimiluðu bæjarbúum að takast
á hendur rafmagnsframleiðslu, á
kostnað bæjarins. Vóru þá fengnir
sérfræðingar til að gera áætlanir
og undirbúa mátið. Þá var eins og
forsprakkar strætisvagnafélagsins
vöknuðu af svefni, eftir illa drauma.
Heyrðust bráölega raddir um það, að
nú væri verið að stofna bænum í
hættu, fjárhagslegar ógöngur, sem
skattgreiðendur mvndu kikna undir
í framtíðinni. Slík fyrirtæki sem
þetta, væri ekki unt að reka, neina
með þeim dugnaði, sem einstaklings
framtakið hefði yfir að ráða. Var
j þessu haldið fram af ýmsum brodd-
borgurum, með J. Ashdown heitinn
i fvlkingarbrjósti. Við Islendingar
höfðum þá enn svo mikla mann-
rænu í okkur, að við kusum mann
af okkar þjóðerni í bæjarráðið.
Arni Eggertsson átti þar þá sæti, og
höfm við landarnir oft miklast af
því, sem ekki er meira vert heldur
(Frh. á 8 bls.)