Heimskringla - 12.09.1928, Page 1

ELLICK AVK., and SIRICOE STU.
WinniprK —:— Man.
Dept. H.
*ír ðnnamit vl'Sak.lftt vlS utaubajarntrnn
mcS mikllll nAkvaraial og flftl.
FATALITUN OG HKEIlfSUM
Eillce Ave. and SImcoc Str.
Sfmi 37244 — tvasr llaar
Hattar krciasaSlr og cn d 11 rnýjaSLr.
Bctrt hretaaaa Jafaödýr.
......... Hev. R. Pétuivsson x
45 Homie St. — OITY.
XLII. ÁRGi^-----v —
WINNIPEG, MAN., MIÐVIKUDAGINN 12. SEPT. 1928
NÚMER 50.
i FRÉTTIR 1
CANADA
Frá Ottawa var símaS á sunnudag-
inn til Free Press, aö fullnaSarráS-
stöfun Sjö-systra fossanna hafi ver-
iS frestaS frá laugardeginum er var,
þangaS til einhverntíma í þessari
viku, aS hægt verSur aS ná saman
lleiri ríkisráSherrum. Á laugardag-
inn voru aSeins fjórir vfSstaddir
undir forystu Hbn. Ernest Lapointe,
sem er settur forsætisráSherra í
ijarveru Rt. Hon. W. L. MacKenzie
King. Fréttin kveSur .þó þessa ráS-
stöfunarfrestun aSeins gerSa fyrir
siSasakir, þareð ráðherrarnir, allir
■Sctn eitin, séu endanlcga ákvcðnir
í því að veita IVinnipcg Electric
strætisvagnaf'élaginu orkuvcrið. iLet-
urbreytmg1 vor). Fréttin heldur
svo áfram:
“HiS markverSasta er gerSist á
stjórnarráSsfundinum á laugardag-
Inn og olli því hve hann var óvenju
langur, var tilkoma J. T. Thorson,
sambandsþingmanns frá MiS-Win-
uipeg sySri, er baS ráSuneytiS á-
heyrnar sem fulltrúi eiristakra sam-
bandsþingmanna frá Manitoba, þeirra
er andstæSir hafa veriS þvi, aS veita
Winnipeg Electric virkjunarleyfiS.
RáSuneytiS hlustaSi á langt erindi
frá Mr. Thorson, og þaS var fyrst
aS því loknu aS þaS ákvaS aS fresta
úrslitaráSstöfuninni. MeS vissu
verSur ekki vitaS um rök þau er Mr
Thorson færSi fyrir máli sínu, en
þaS er augljóst, aS hann var ákaflega
mótfallinn því aS veita Winnipeg
Electric leyfiS.
“ViSstaddir ráSherrar bentu honum
á þaS, aS allt máliS riSi á samningn
um, er sambands- og fylkisstjórnin
hefSu ‘gtert sín á milli í júní í vor,
um auSuppsprettur fylkisins. Hann
virtist ekki óska aS ræSa þann samn-
ing, og var ekki reiSubúinn aS
ræSa þaS hvort Sjö-systra orkuveriS
væri honum háS. Hann var spurS-
ur aS því hvort hann áliti samning-
inn haganlegan frá sjónarmiSi fylkis
ins, og er sagt aS hann hafi svaraS
því, aS hann væri heldur ekki reiSu-
búinn til aS rökræSa þaS, þótt hann
persónulega áliti samninginn hagan-
legan. Hann áliti, samt sem áSur,
aS í Sjö-systra málinu væri um
stefnuatriSi aS ræSa, er sérstaklega
þyrfti aS athuga.
“AS lokum stakk ráSuneytiS upp
á því aS hann léti skjallega í ljós
skoSanir sínar, og afhenti ráSuneyt-
iS, svo aS ráSherrarnir igætu lesiS
þaS, er þeir aftur ættu fund meS sér
í næstu viku. Þetta gerSi Mr.
Thorson, skildi skjaliS eftir og snéri
aftur til Winnipeg meS lestinni í
gærkveldi.
“I rauninni hefir engin breyting
orSiS hér á viShorfi málsins og ráS-
stöfunarfrestunin er engin bending
um skoSanabreyting ráSuneytisins né
nokkurn bilbug á ásetningi þess, aS
veita leyfiS samkvæmt yfirlýstum
vilja fylkisstjórnarinnar. ÞaS er vafa
laust áreiSanlegt aS ríkisráStilskip-
anin, er samþykkir veitinguna, og
sem nú er endanlega samin, verSur
staSfest á næsta rikisráSsfundi.”
LeiStogi v'erkamlannaflokksins á
sambandssþingi, dr. J. S. Woods-
wor.th, kom aftur til Winnipeg, eft-
ir langferSalag um British Columbia,
Alberta og Sask., fyrra mánudag.
LeitaSi “Tribune” viStals viS hann
um afstöSu þá, er innanrikisráSherr-
ann, Mr. Stewart, hefir tekiö til
Sjö-systra málsins. SagSi dr. Woods-
worth meSal annars:
“Eg trúi því ekki fyr en ég
neySist til þess, aS Hon. Charles
Stewart ætli aö rjúfa hátiölegt lof-
orS sitt, er hann gaf sambandsþing-
mönnum Manitoba, um aS ráSstafa
alls ekki Sjö-systra fossunum fyr en
hann hefSi ráöfært sig viS þá. Eg
hef ekki getaS náS í WinnipegblöS-
ift aö staöaldri og veit varla hvaS ég
á aS halda um þenna orSróm, aö
nú eigi aS selja þessa verömætu
orkustöö í hendur Winnipeg Eiectric
félagsins. ÞaS þýöir meiri gróöa
í vasa einstakra manna og fleiri
miljónunga á kostnaö almennings,
sem allir viSurkenna aS eigi auSs-
uppsprettur landsins.
Eg get ekki nógu stranglega full-
yrt og endurtekiö,, aS viS tókum
gilt drengskaparorö Mr. Stewart’s
um þaö aS hann myndi engar ráS-
stafanir gera án þess aS ráSfæra
sig viS sambandsþingmennina frá
Manitoba. Míns álits hefir a. m. k.
aldrei veriö leitaö, og ég veit ekki
til aS hann hafi ráögast um viö aöra.
Mr. Stewart fullvissaSi okkur alveg
ákveöiö um þetta oftar en einu sinni,
og eins og ég hefi áSur sagt, á ég
bágt meS aS tríia því aS ráöherrann
ætli aS rjúfa þaS hátíölega loforS.”
Mr. Stewart hefir síöan skýrt frá
því, aö hann hafi ráöfært sig viS
hina þingmennina, gr hann var hér
vestra, en eigi náö til herra Woods-
worth, af því aö hann var fjarver-
andi.
Mánudaginn 3. september var for-
sætisráSherra Canada, Rt. Hon. W.
L. MacKenzie King kosinn varafor-
seti 9. ársþings aiþjóöasambandsins
í Geneva meö 33 atkvæSum. ASeins
22 atkvæSi þurfti til þess aö hann
næöi kosningu. — Allmikla athyggli
'haföi vakiö ræöa, er hann hélt fyrir
þinginu um hin friösamlegu viö-
skiifti Canada og Batidai ikjanna í
100 ár.
A föstudaginn var birtist í Winni-
peg blaSinu Tribune opiS bréf frá
C. L. St. John K.C., til J. W. Pratt
fylkisþingmanns frá Birtle-kjör-
dæmi. KveSst Mr. St. John snúa
sér til htuis fyrir sína hönd og
fjöldamargra kjósenda, er allir hafi
fylgt Brackenstj órninni aS málum,
meS þvi aS heyrst hafi aö stjórnar-
flokkurinn muni brátt skjóta á fundi
meS sér til þess aS ræöa um Sjö-
systra máliS.
Kveöur Mr. St. John þaö sann-
færingu sína og þeirra, er hann sé
talsmaSur fyrir, aS eigi skuli veita
Winnipeg Electric félaginu leyfiS,
heldur skuli fresta stjórnarráöstöfun-
um unz stjórnin hafi gefiö sér næg-
an tíma til þess aö hugsa og skrásetja
starfrækslufyrirkomulag fyrir fylkiö
á vatnsorkulindum fylkisins. Sé
sú leiS enn opin fyrir stjórnina, án
þess aö hún meS því rýri álit sitt
aS nokkru leyti, en þar 'á móti muni
ofurkapp hennar í þá átt, er hún aS
þessu hefir gengiö verSa henni til
falls og þar meö framsóknarhreyf-
ingunni í fylkinu.
“Stjórnin má betur viS því, aö
missa stuöning tiltölulega fárra elg-
in hagsmunaleitenda, sem meS fals-
játningum og ef til vill einnig meö
leynigjöfum í kosningasjóö hafa
hjúfraö sig inn á stjórnina, heldur
enn aö offra stuöningi og virSingu
þeirra manna er hafa trúaö því, aö
marg endurteknar yfirlýsingar um
þaö, aS framsóknarstefnan aöhyllist
opiribera starfrækslu, ættu aS skilj-
ast bókstaflega;—þeirra manna, er
Miss Juno Magnusson
Miss Juno Magnússon, frá Oak
View er fædd 1906. Eru foreldrar
hennar Jóhannes Magnússon, skag-
firzkur aS ætt, og Helga Jónasdótt-
ir, eyfirzk aS ætt, nú Mrs. G. Good-
man, aS Narrows, Man. Jóhannes
dó 1910. Eftir aS hún misti föSur
sinn ólst Miss Magnússon aS miklu
leyti upp hjá Mr. og Mrs. S. Sig-
fússon viö Oak View, og náöi þar
barnaskóla mentun. Fór síöan á
verzlunarskóla. Vann svo viö þaö
sem gafst til 1925, aö hún innritaöist
viö McKellar General Hospital í
Ft. William, Ont., og útskrifaöist
þaöan í vor meö igóöum vitnisburSi,
og var sæmd verölaunapening úr
sdfri fyrir náni sitt. Var hún strax
ráöin fyrir yfirhjúkrunarkonu viö
eina stærstu deild sjúkrahússins.
hafa stutt Bracken-stjórnina og reitt
sig á einlægni hennar og ásetning aö
koma þessum yfirlýsingum í fram-
kvæmd.
“Afhending þessar orkustöövar í
hendur einkahagsmuna félagsskapar,
þvert ofan í skýlausar yfirlýsingar
um nauösyn opinberrar starfrækslu,
niyndi kotna stjórninni utanveltu og
í algeröa andstööu viö alla framsókn-
arhreyfingtma.
“ÞaS mvndi setja óafmáanlegan
blett á heiöursslkjöld framsóknar-
flokksins, og algerlega eySileggja
vinsældirnar og leggja í rústir traust-
iö, sem hann hefir unniö sér, sem
verkalaun góSrar starfsemi aö ööru
leyti.
“Eg vona einlæglega aö stjórmar-
þingmenn og aörir starfsbræSur
þeirra í fylkisþinginu, láti sér skiljast
hve há-alvarlega málunum er nú
komiö, og tnuni því, jafnvel þó þeir
ættu á hættu lítilfjörlegan álitsmissi,
afráSa aS halda ekki lengra meö
þessa samninga, sem, sviftir dular-
búningnum þýSa ekkert annaö en aS
vatnsorkuhringnum er gefin þrjátíu
miljón dala eign af almenningsfé fyr-
ir ekki neitt í aöra hönd.’’—
* * *
—En allt kom fyrir ekkert, eins
og þar stendur.
----------X------------- -
Frá Alþjóðaþinginu
Sjaldgæfa eftirtekt og óvenjuleg
fagnaSarlæti á alþjóöaþinginu í
Geneva vakti ræöa, er norski full-
trúinn Ludwig flutti á fimtudags-
morguninn var, aö því er fréttir
herma. “Afelldist hann bandalagiö
harölega fyrir getuleysi þess, aö
koma nokkurri afvopnun til leiöar,
og þegar hann lét áhrifamikla þögn
veröa á máli sínu dundu fagnaöar-
læti sem óveSur um allan salinn.
Þustu margir þingmenn úr sætum
sínum 5 hrifningunni til þess aö taka
í hendina á honuni, er hann gekk
aftur til sætis, enda var þetta í
fyrsta sinn síöan þing var sett, aö
nokkurt atriSi í þingstörfunum hóf
sig upp úr tilbreytingarlausum hvers-
dagsleikanum.”
“Litist um í Evrópu sem stendur,”
sagSi Ludwig, ‘‘og hvaS ber þá fyrir
augtm? AlIstaSar aukinn vopna-
búnaöur; allstaöar heræfingar; fleiri
og stærri neöansjávarbátar; stærri
og öflugri loftflotar; meira og hræöi
legra gas.
Nýiafstaönar heræfingar á Eng-
landi sýndu aS á stuttum tíma var
hægt aö hrúga niSur feiknum af
banvænu gasi úr loftinu, er yllu hin
skelfilegusta tjóni meöal varnarlausra
borgara.
“Til þess aS vér ekki gleymum, var
viSkvæöi þjóSanrm eftir ófriöinn.
‘Látum oss gleyma,’ ætti þaS held-
ur aö vera, en þess sjást Iítil merki
sem stendur,” ÞjóSbandalaginu
kvaS hann enn ekki hafa heppnast
aS uppræta beiginn úr hugskoti þjóö-
anna.
ÞaS væri þá fyrst, er þjóSbanda-
lagiö væri oröiö nógu öflugt til þess
aS þjóöirnar gætu fyllilega vitaö vel-
»ferS sína örugga í höndunt þess, aö
þessi ótti hver viS annan og þar af
leiöandi sífelldi vopnabúnaSur hætti.
Ludwig kvaö ntargar þjóöir, er
sæti ættu í bandalaginu, óttast þaö
mest, aS framkvæmdarnefnd banda-
lagsins væri aö því komin, aö fyrir-
gera þeim alþjóölega hlutleysisblæ er
henni Itæri. Hann benti meSlim-
um á þaö, aö þaS væri dauöadóm-
ur yfir stjórnunum, ef þær byggjust
viS því aö þeir menn er framkvæmda
nefndina skipuSu, ættu sérstaklega aS
tala máli hver sinnar þjóöar. Þeir
væru í þjónustu allra þjóöanna í
bandalaginu, og ef þeir vikju frá
þeim skilningi, þá væri úti um alla
nytsemi bandalagsins.
----------x----------
yyyysccccccccccctaoscccccccccccaccaccccccccrscoacccccaoe
í HEIFTARM0Ð
tccoscooecooccceococcccosoccocGOQCccecoeeccccoceðcoooc
Kunningi minn, Hjálmar A. Berg-
man, sendir út frá sér grein um
heimfararmáliS í síöasta Lögbergi,
sem er svo þrungin af ósanngirni
og aödróttunum í garö okkar heim-
fararnefndarmanna, aö furöu sætir
aS hann, jafn skýr og þroskaSur
maSur, skuli eldki fyrirverSá sig
fyrir aS bera annaS eins á borö
fyrir menn.
•gjaldiö of hátt, en hann kvaöst engu
um þaö ráöa, því Noröur-Atlantz-
hafs ráöiö réSi öllu þar um, en hann
kvaSst skyldi fara þess á leit viö ráö-
iö, aö þaö ákvæöi, aö hinn svonefndi
Kaupmannahafnartaxti, skyldi viö-
tekinn fyrir þessa sérstöku ferö, a8
sá farseSill yrSi $24.00 lægri á
þriöja farrými en sá íslenzki, og fól-
um viö honum framkvæmdir í því
máli.
RitgjörS þessi er auSsjáanlega
samin ineö eitt fyrir augum, og þaö
er, aö ey&ileggja tiltrtú fólks til
manna þeirra, sem heimfararnefnd
ÞjóSræknisfélagsins skipa, og finst
mér, aö greinin beri meS sér aS til
þess eigi ekkert aS spara.
Eg býst viö, að gera megi þaö
atriöi aS einum þættinum í þessu
minningtarmáli fslenzku þjóðarinnar
vor á meSal. ÞaS atriöi veröur
aldrei málinu til vegsauka, né heldur
þeim mönnum eöa manni sem fyjþr
þvi berjast eöa berst, en engin vön
er til þess, aö viö, sem heimfarar-
nefnd ÞjóSræknisfélagsins skipum,
getum látiS slíkar tilraunir átölu-
laust fram hjá okkur fara.
Textinn fyrir þessari ádeilugrtein
Mr. Bergmans í síöasta Lögbergi, er
uppkast aS framsamningi, sem eim-
skipafélag, er skrifstofu sína helir
hér í Winnipeg, baS nefndina um,
•til aö hægt væri aö ganga út frá
því við samninga, sem kynnu aS
verSa geröir á milli þess og nefndar-
innar og sem nefndin afhenti félagi
þessu og þrernur öörum eimskipafél-
agsumboösmönnum hér í borginni.
AuSvitaS datt nefndinni ekki í hug,
aS eitt af þeirn fjórum útgáfu’m af
þessu bráöabirgöar uppkasti, rnyndi
vekja annaö eins öldurót í sálu nokk-
urs manns, eins og raun er nú á orö-
in. En svo gerir þaö minnst til,
þó uppkastiS komi fyrir almennings-
sjónir nú. ÞaS heföi hvort sem er
gert þaS síöar frá okkar hendi. AS-
al atriðiS er þaö, aS tilgangur nefnd-
arinnar meö því sé ekki svertur svo,
aö hvítt ■ veröi svart, og sannleikur-
inn aS lýgi. En áöur en ég sný
mér aS útleggingu Hjálmars A.
Bergmans á textanum, er ekki úr
vegi aö minnast á nokkur atriöi,
sem á undan eru gengin, því þau
bregSa máske ljósi yfir þaS, sem
nefndin hefir veriö aö leitast viS aö
gera, og eins líka á þá aukna erfiS-
leika, sem nefndin hefir orðiS aS
stríðia viS fyrir tiltæki Mr. lierg-
mans og þeirra félaga hans, sem
sjálfboSar nefnast.
Þaö var seint á vetri 1926, aS
okkur þrenmr, Arna Egigertssyni,
Jakob Kristjánssyni og mér, var fal-
,ið -af stjórnamefnd ÞjóSradknisfél-
agsins aö athuga þetta heimfararmál,
þar eö forseta ÞjólSræSknisfélagsins
haföi borist bréf frá formanni hátíð-
arnefndar Islands, þar sem aö hann
var beSinn aö hafa framkvæmdir í
málinu.
Við rituöum öllum aöal eimskipa-
félögunum í sambandi við þetta mál,
á öndveröu sumri 1926, sögöum
þeim frá hátíöahaldinu 1930 og vænt-
anlegri heimför Vestur-Islendiriga,
spuröum þau hvort þau vildu sinna
þessu máli og með hvaSa kjörum.
Sumariö leiS, svo aö ekkert svar
kom, en á áliðnu sumri kom til bæj-
arins Capt. J. P. Holst, aöal yfir-
maSur Sameinaöa Gufuskipafélags-
ins, frá Kaupmannahöfn. Attum viö
tal viS hann. Arni Eggertsson var
ekki viðstaddur. KvaSst hann fús
til aö flytja hópinn heim 1930, far-
gjaldiS væri $196.00 frarn og aftur
á sjónum, Og viðurgjörningur skyldi
verSa hinn bezti. Okkur þótti far-
18. febrúar 1927 barst nefndar-
mönnum bréf frá Scandinavian Am-
erican Line, þar sem tekiS er fram
aö beiöni hennar um Kaupmanna-
hafnar fargjaldstaxtann sé veitt —
þaS er, aö fargjaldiS verS $172.00
í staö $196.00, eins og þaö var og
er í öllum öörum tilfellum, en þessu
eina.
I þessu bréfi er einnig tekið fram,
aö Scandinavian American félagið
bjóði, aö hin venjulegu umboðslaun,
sem viStekin eru samkvæmt reglum
Eimskipasambands North Atlantic,
séu látin ganga til nefndarinnar í
staS umboðslauna járnbrautarfélag-
anna og línufélagsins. En þau voru
þá 5% á farbréfum á fyrsta far-
rými, og $10.00 fyrir hvert farbréf
á öðru og þriðja farrými, og aulc
þess 25. hvert farbréf í ofanálag.
Bréf þetta sýnir og sannar, tvent.
Fyrst: að þaö félag bauð þessa
umboösþóknun, án þess að á hana
væri minst, eða um hana beðiS. I
ööru lagi: af beiöni nefndarinnar um
niðursett far, var fengið — $24.00
afsláttur á hverju farbréfi fenginn.
En nefndin var ekki ánægö með
þessa niðurfærslu á fargjöldunum.
Svo hún fór fram á það viS eim-
skipafélögin, aö þau færu þess á
leit viö Noröur-Atlanzhafs-ráSiS, aS
þaS ákvæöi hinn svonefnda British
Ports taxta fyrir þessa ferS. Þau
tóku því vel og beiðni var send til
aöal-skrifstofu ráðsins í Brussels, um
að veita breáka f a rg j al dsta x tan rt
fyrir þessa sérstöku ferS, en hann er
aftur $22.00 lægri en sá, sem feng-
inn var. 11. ágúst 1928 barst
nefndinni svohljóöandi bréf frá um-
boösmanni Svenska-Ameriska eim-
skipafélagsins:
“Mr. J. J. Bildfell,
Paris Building,
Winnipeg, Man.
ViSvíkjandi heimför Islendinga
1930, þá höfum .vér nú heimild til
aS bjóöa eftirfylgjandi verS á far-
bréfum yfir hafiS. Fyrir hringferS
fyrsta farrými, $270, á þriöja far-
rými $150.00.
Nefndinni fanst aö hún hefSi all-
miklu áorkað, þegar þetta tilboö var
fenigið. En viti menn! Sum af
stórfélögunum höföu ekki verið við,
eöa athugaS samþyktina, þegar hún
var gerö, og eitt af þeim kannast
sjálfboöaliSiö að líkindum viö; risu
þau upp á móti samþylctinni og mót-
mæltu henni svo kröftuglega, aö eim-
skipafélagiö, sem boSiö gerSi, varS
aö neySast til aö afturkalla þaö, eSa
aö öörum kosti aS verSa fyrir barö-
inu á stórfélögunum, sem ekki gátu
unt Islendingum ívilnunar þeirrar,
sem búiö var aS veita þeim, og öll
félögin, sem nefndin talaSi viö, viS-
urkendu aS væru sanngjörn.
Engum vafa er þaS bundiö aö aft-
urköllunin á þessari niðurfær41u á
fargjöldum, var aöallega þvi að
kenna, aS búiö var aö afhenda einu
félaginu skilmálalaust flutningsrétt á
óákveSnum fjölda af Vestur-lslend-
ingum,- og sá það félag sér skiljan-
(Frh. á 4. bls.)