Heimskringla - 11.01.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEXJ, 9. JAN., 1928
Tíu ára sjálf- .
stœðis afmœli
íslands
(Frh. frá 1. bls.
2.
Hinar miklu framfarir og stakka-
skifti íslenzkra atvinnuvega hefjast
eftir aS Islandsbanki var stofnaöur
(1904) og ritsímasamband fengið
við umheiminn (1906. Ekki skyldi
oss Islendingum gleymast, hve mik-
inn þátt þau tíðindi áttu í heppilegum
úrslitum sambandsmálsins, enda vitn-
aði Zahlc forsæ'tisráðherra til fram-
faranna á Islandi, er hann lagði sam
bandslagafrumvarpið fyrir ríkisþing
ið 1918. Hér fara á eftir nokkrar
tölur, sem menn hafa gott af að átta
sig á. Skal þá fyrst minnst á tekj-
ur og gjöld landssjóðs.
Ar. Tekjur. Gjöld.
1880 390,817 344,072
1890 589,866 483,277
1900 815,488 791,177
1910 1,692,186 1,777,901
1917 14,642,871 13,858,026
1918 10,488,189 10,193,388
1919 16,425,901 16,693,325
1920 16,639,999 16,111,786
1921 12,851,791 12,161,785
1922 10,221,163 12,136,209
1923 8,106,675 10,341,378
1924 11,148,442 9,503,352
1925 16,034,169 10,910,711
1926 12,437,357 12,640,685
L'tfluttar vörur námu:
— 1917 ....... 29,715,000 —
— 1918 ....... 36,920,000 —
— 1919 ....... 75,014,000 —
—- 1920 ........ 60,512,000 —
— 1921 ....... 47,504,000 —
— 1922 ....... 50,599,000 —
— 1923 ....... 58,005,000 —
— 1924 ,...... 86,310,000 —
— 1925 ....... 78,640,000 —
— 1926 ....... 53,070,000 —
En innfluttar vörur:
Ar 1900 ......... 6,528,000 kr.
— 1910 ....... 11,323,000 —
— 1917 43,466,000 —
— 1918 ....... 41,028,000 —
— 1919 ....... 62,566,000 —
— 1920 ....... 82,301,000 —
— 1921 ....... 46,065,000 —
— 1922 ....... 52,032,000 —
— 1923 ....... 50,739,000 —
— 1924 ....... 63,781,000 —
— 1925 ....... 70,191,000 —
— 1926 ....... 57,767,000 —
Þess þarf nú væntanlega ekki að
g(eta, að þessar tölur
v e r ður að endurmeta að
þvi er til hinna síðustu ára kemur,
því hér er reiknað með seðlakrónum,
en ekki gullkrónum, og ekki haft til-
lit til þeirra breytinga, sem orðið hafa
á verðgildi seðlakrónunnar, og hefir
þó einkum einu sinni, haustið 1925,
orðið ákaflega snögg breyting á gildi
hennar. En það mun þó aldrei verða
véfengt, þrátt fyrir alt og alt, að hér
hafa gerst stórfeldar og hraðstigar
framfarir á síðustu áratugum, þó að
miklu muni, að þær hafi náð til allra
atvinnugreina landsmanna. Einkum
hefir annar höfuð-bjargræðisvegur Is-
lendinga, landbúnaðurinn, orðið hart
úti, því alS þó að vitanlega megi
benda á ýmsar míkilvægar framfarir
í sveitum, svo sem kaupfélagsskapinn,
— þar sem honum er stjórnað af
skynsamlegu viti og samkvæmt heil-
brigðum viðskiftareglum,— aukna
jarðrækt, betri nýting áburðar, hollari
og vistlegri hibýli o. s. fr., þá er nú
svo komið að landbúnaðurinn er í
raun og veru orðinn ófær til þess að
keppa um vinnukraft við sjávarút
veginn. Tölurnar talá: 1917 voru
flu'tar út Iandvörur fyrir 10.5 milj.,
en sjávarafurðir fyrir 26.3 milj.;
1917 er hlutfallið 10.5 milj.::26.3
milj.; 1919 23.9:: 50.1; 1920 9.5;: 50;
1921 7.1:; 39.7; 1922 7.4::4j.9;j
1923 6.9: :49.7; 1924 13.2: :72 ; 1925
7.6:: 70; 1926 7.3:: 45.—Þessar töl-
ur lýsa ægilega, hvílíkur nú er orðinn
máttarmunur landbúnaðar og sjávar-
útvegs. Enginn Islendingur, sem hef-
ir ást á heilbrigðu og óspiltu sveita-
lifi og kann nokkur skil á þeim menn-
ingargróðri, sem hingað til hefir þó ^
þrifist í sveitum landsins, getur horft
rólegur á þann barning, sem sveita
bóndinn verður nú að þreyta gegn
andviðri og öfugstreymi. En engum
heilvita manni ætti að geta komið ,
til hugar, að þetta mikla mein verði j
bætt með skömmum og flokksæsingum. j
j Ef menn brjóta alt þetta mál til merg- j
jar af skynsamlegu vi'.i og með róleg-
um geðsmunum, munu ntenn væntan-
lega verða á eitt sáttir um að engar
ráðstafanir muni, geta reist við land-
búnaðinn, ef megin héruðum landsins
er eigi séð fyrir svo greiðum og
traustuni samgöngum sem þeim, er
nú gerast beztar í Evrópu. Annars
hlýtur þetta nauðsynjamál að vekja
margvíslegar spurningar i hugum
hugsandi manna. Verður vorri fá
mennu þjóð kleift að halda öllum
hinum víðlendu og strjálu héruðum
Islands bygðum á komandi öld? Mun
ekki hitt, að landslýðurinn færisit
saman í meginhéruðin, en útkjálkarn-
ir að minnsta kosti fari í auðn? Eng-
um mun sú hugsun ljúf, að nokkur
bygður blettur þessa lands verði það
þúst. En hvers er að vænta, þar
sem hlutfall landmegins og þjóðmeg-
ins er í svo háskalegu misræmi,sem
hér á Islandi?— — —
Um framsóknarvilja og orku
þjóðarinnar á þessum áratugum
maétti rita langt mál. Vér erum
byrjendur, landnámsmenn í gömlu
sögulandi og ráðnir í því að skapa
nýja sögu. Námfúsir nýsveinar í
skóla Evrópumenningarinnar, en
fornlyndir og fastheldnir á gömlu
verðmæti. Eða svo ættum vér að
vera I Einskis er betra að minnast
en þess, hve mikið vér höfum num-
ið af Evrópuþjóðum á síðustu tím-
um. Vér eigum nú Evrópumentaða
söngmenn og tónlistarmenn, mynd-
höggvara og málara, og hafa sumir
þeirra hlotið mikla viðurkenning í
öðrum löndum. Eg er óviss um,
að margir Islendingar kunni að meta
þann sigur, sem íslenzkir málarar
unnu, er þeir sýndu verk sin í Dan-
mörk og á Þýzkalandi síðastliðið ár.
Hinum útlendu dómurum kom nokkurn
veginn saman um, að liStamenn vor- j
ir væri að vísu lærisveinar útlendrar 1
listmenningar, en þó birtist fram í
verkum þeirra sunira þeirra eitthvað
nýtt, — náttúra nýs lands og nýrrar
þjóðar, — eitthvað, sem væri áður
óséð og óþekkt. Hinir snjöllustu
þeirra hafa kunnað að læra. En
allur rækilegur og djúptækur lærdóni-
ur gerir mennina sanna og sjálfstæða.
— kennir þeim að uppgötva það.
sem mest er um vert: sjálfa sig. —
Einnig má minnast þess í þessu sam-
bandi, að nýlega fór flokkur íslenzkra
leikfimiskvenna til annara landa, og
vakti þó nokkra eftirtekt, svo að
jafnvel útlendir kunnáttumenn á því
sviði dáðust að æfingunum og töldu
sig geta lært nokkuð af þeim.. Marg-
ir munu láta sér fátt urn finnast, að
slikra hluta er minst. En þeir
menn, sem enn eru á léttasta skeiði,
og kunna þó að minnast þess, hví-
lík óvirðing Islendingar enn þá
lögðu á sjálfa sig fyrir 20—30 árum,
láta ekki slík tiðindi sem vind um
eyrun þjóta. Eg minnist þess, að
þegar ég var í skóla vorum við skóla
piltar sumir allhreyknir yfir því, að
einn nafnkunnur sjómaður að vestan
hafði orðið háseti á “Láru.” Börn
vorum við að vísu, en eldri kynslóðin
var ekki miklu stoltari eða djarf-
sýnni. "Miklu tiðkast það nú meir
r^vscccosoocoecososoðcososoosooosc
o>-
I
Stofnað 1882.
Löggilt 1914.
D.D. Wood& Sons, Ltd.
KOLA KAUPMENN
Vér þorum að hætta mannorði voru osr veleengrni
á viðskiftin
SOURIS—DRITVÍHELLER
FOOTHILLS, SAUNDERS CREEK
POCAHONTAS, STEINKOL,
KOPPERS, SOLWAY EÐA FORD K6K
ALLAR TEGUNDIR ELDIVIÐAR.
Not - Gæði - Sparnaður
Þetta þrent hafið þér upp úr því að skifta við oss
SÍVM: 87 308 Ross Ave. and Arlington Str.
Jér færum yðuir kolin hvenær sem þér viljið
Jóhann Magnusson
Fæddur 15. október 1845 — Dáinn 15. október 1928
Atgeir dauðans iðinn heggur
Unga og gamla, fjær og nær.
Frumstofnana flata leggur,
Föstum yíir-tökum nær.
Barrvið styrkan beygt, að lokuni,
Blásnar ræ'ur sleit og tróð.
Hans, er Hfs í remmi-rokum
Rakleitt beinn og keikur stóð.
Dvergasals und hamri háum
Hann dró fyrstu andartök.
Vöggu hans úr viðitágum
Vaktaði móðir ljúf og spök.
Gæfu-dísir góða drenginn
Glöddu og sæmdu dýrum völ.
“Hollur baggi heima fenginn,”
Hélt sér því á réttum kjöl.
Islands-dala æskuleiki
Æfði og brekku-skeiðin djörf.
Snyrti-menskan snemma’ á kreiki;
Snilli-mundin hög og þörf.
Ungur kvaddi æsku-dalinn,
Afram-leitinn, hugumstór.
Sjálfstæð þrá í sálu alin,
Sannur maður, hvar sem fór.
Oftast glaður, eðlis-þýður
Andans sjónar-hringur víður.
Takmark hans ag, tignar-merki
Trúmenskan, i orði,’ og verki.
Anda frjálsan ungur hylti
Engin kredda hugan vilti.
Andlega þrælkun af sér beit ’ann, \
Utskúfanir fyrirleit hann.
Sálin skýr og /sólarmegin
Sannleiks þræða beina veginn.
Frjáls og glöggur ferðum hvatað;
Fáir máske betur ratað.
Haldgóð fræði nam,* og nýtti,
Nánni reynzlu við þau hnýtti.
Vóg þau samkvæmt vitund beztu
Varfærni og sannleiks-festu.
Tungu—mælgi tamdi ei neina,
Tókst því vel að skilja — greina
Sorann burt, frá gulli góðu,
Gagnyrðin á verði stóðu.
Stilti í hóf, í stifnis—málum;
Sneiðing tók frá vegi hálum.
Rökstutt sér þá reisti vígi;
Rak í vörður skrum og lýgi.
Fús að rétta hjálpar-hendur
Hverjum, sem við neyð var kenndur.
Sannur vinur sakleysingja
Sem varmenni kvelja og þvinga.
Dýrin eygðu í umsjón þinni
öruggt traust og vinarsinni.
Nægtafyllis nutu og hlutu;
Neyðarmálum til þín skutu.
Langa æfi lagði að baki,
Lyfti mörgu Grettis-taki.
Lánaðist mikill líkamsstyrkur;
Laghentur og mikil-virkur.
Sjálfstæður með sæmd og hreysti
Sérhver störf af höndum leysti.
Atti’ ei skylt við uppskafninga
Augna-þjóna og hálfdrættinga.
ÖIlu fögru unni af hjaría,
Einlæg trú, á framtíð bjarta
Bæði hér og hinum megin
Höfn þar næði sæll og feginn.
Lýsing min, ei úr lofti gripin
Lengi mun ég kenna svipinn,
Asýnd þína’ og andans göfgi
Unz mig faðmar síðsti höfgi.
TJú víst gleymist þá, sem fleiri
Þegar horfinn ert, að sýn.
En þína líka þyrfti fleiri
Þessi jörð,—er ætlun min.

■ ».ÁA.--ÍÚ. V. •
Ef að liggur yfir sundin
Odauðleikans, strengja-brú
Odáins við yndislundinn
O Inzta bekkinn skipar þú.
ð --------—
8 *Sjálfmenntaöur
X Thór. Stephánsson.
^soscocooscsccccccoccosiSKacecosossccoososoooooDsS
en áður, að Islendingar fari utan,”
sagði einn skólakennarinn, er Davíð
frá, Stöðlakoti var sendur með fjár-
farmi til Englands. Slíkur var þá
þjóðarmetnaður Islendinga, —stund-
um að vísu hlægileg'a mikill í orði,
en all’of hlægilega lítill á borði. All-
ir hinir eldri menn voru i rauninni
hjartanlega sannfærðir og sammála
um, að enginn maður af íslenzku
bergi brotinn gæti staðist útlendum
manni snúning, allra sízt í andlegum
viðskiftum. Þetta var raunar þung
bærasti og ískyggilegasti arfurinn frá
liðnum óláns öldum. Danir höfðu
gengið svo frá okkur, að við þorð-
um varla að líta á sjálfa okkur sem
menska menn.
3.
Hefir nú viðurkenning hins ís-
lenzlfa fullveldis knúð fram eða örv-
að þá framsókn, sem gert hefir vart
við sig í svo mörgum efnum1? Sumir
Islendingar vilja helzt vera þeirrar
skoðunar. En þó er sannast að
segja að viðurkenning sjálfstæðisins
hefir ekki út af fyrir sig valdið nein-
um straumhvörfum eða stefnubreyting
um, né haft nein veruleg áhrif á
þroska og sjálfstraust þjóíjarinnar.
Hinn sami vilji og metnaður, sem
leiddi til stjórnniálasjálfstæðis, hafði
gert vart við sig áður á nálega öllum
sviðum þjóðlífsins. A næstu árum
eftir 1874 þóttust menn verða varir
við óvenjulega mikinn og almennan
áhuga til umbóta og framsókna, eftir
því sem menn höfðu átt að venjast
og efni stóðu til. En hér varð eng-
in nýbreytni eftir 1918, enda urðum
vér fyrir því óhappi, að óvenjulega
erfið ár fóru í kjölfar sjálfstæðisins
og bar því meir á önn og áhyggju
á þeim árum, en fögnuði yfir fengnum
sigri En eins munu þó flestir hafa
vænst: að stjórnmálalíf vort yrði
heilbrigðara og friðsamlegra eftir sem
áður. Sambandsmálið hafði fram
að þeim tíma kasað nálega öll önnur
mál vor undir sér, og bjuggust menn
nú við, að íslenzk flokkaskifting yrði
mun eðlilegri og sæmilegri. Margir
voru orðnir leiðir á hávaðamönnum
sjálístæðisbaráttunnar og vjgorðum
þeirra, og vonuðust nú eftir að betri
og bjartari öld myndi renna upp.
>
Hafa þær vonir ræzt?
Björnson sagði einu sinni; að
aldrei væri logið meir í löndunum en
á sunnudögum. En ef sunnudag-
Rrnir eru nú orðnir svo rúmhelgir,
þá væri ekki illa til fallið að velja
einhverja daga, — og þótt ekki væri
nema einn dag á ári — til þess að
segja satt. Ættum vér Islendingar
að gefa öldum og óbornum það boð-
orð, að aldrei mætti Ijúga á fullveldis-
daginn, — síst prédika lýgi í ræðu
eða riti. Nú í dag er því bezt að
segja satt og er þá einstætt að svara
spurningunni hér fyrir ofan neitandi.
Sjaldan eða aldrei hafa verið eitr-
aðri flokkadrættir á tslandi, en síðan
fullveldið var viðurkennt. — Það má
fullyrða, að vanstilling vor í um-
ræðum um stjórnmál hefir aldrei ver
ið eftirtektaverðari og ískyggilegri
en á þessum síðurtu árum. Og
stundum hefir hún náð slíku hámarki,
að ekki hefir mátt tæpara standa.
Sumir vor á meðal hafa gert, allt
sem í þeirra valdi hefir staðið, til
þess að egna stétt á móti stétt,
sveitina á móti sjávarsíðunni, verka-
manninn móti verkafrömuðinum. Og
þjóðinni hefir verið prédikað það
eins og heilagt evangelíum, að stétta-
•barátta væri bæði nauðsyn og sið-
ferðisleg skylda. Nú mun engum
koma til hugar að neita, að samtök
verkamanna séu eðlileg og hafi jafn
vel verið óhjákvætfiileg, eftir að
sjávarútvegurinn komst í það horf,
I'
FORD COKE
—All Sizes—
Western Gem Coal
Lump, Stove and Nut Pea
THE
WINNIPEG SUPPLY
& FUEL CO. LTD.
Tel. 876 15 — 214 AVe.Bldg.
PJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
K A U P I Ð A F
The Empire Sash and Deor
COMPANY LIMITED
Birgftir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. Gólfi, Bank of Hamilton
YERÐ GÆÐI ANÆGJA.
Bh
SÍMI 57 348 SÍMI 57 348
DOMINION LUMBER AND FUEL CO. LTD.
Verzlar með allskonar tegundir af Timbri og Efnivið
fyrir byggingar. jafnt smáar sem stórár. Hefir jafnan
á reiðum höndum ailskonar eik, furu, gluggakarma o.
s. frv.
Allur trjáviður þur og vel vandaður.
667 Redwood Avenue
WINNIPEG —MANITOBA.
► <Q