Heimskringla - 11.01.1929, Blaðsíða 6

6. BLAÐSILA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. JAN., 1928
E K KEH Á RD
Saga frá 10. öld.
eftir I. von Scheffel.
spuröi: “Hvernig verður yfirborðið sameigin-
legt landmerki?” Pilturinn tók að lesa
giíska textann, en óróleikinn óx á skólabekkj-
unum; suðan varð eins og fjarlægur klukkna-
hljómur. Þýðingin hætti allt í einu, og allur
hópurinn stökk allt í einu með miklum hávaða
á heitogafrúna, dró hana frá ábótanum og
æpti: “Fangi, fangi!”
Þeir bjuggu í skyndi til skjaldborg úr
sætunum og hrópuðu í ákafa —
“Fangi, fangi! Við höfum tekið hertoga-
frúna í Svabíu til fanga! Hvað á lausnar-
gjaldið að vera?”
Ýmislegt hafði borið fyrir hertogafrúna
um dagana, en henni hafði aldrei hugkvæmst,
að það ætti fyrir sér að liggja, að vera tekin
til fanga af skóladrengjum. En henni þótti
gaman af þessu, einmitt af því að það var svo
óvænt.
Ratpert kennari tók stóran staf úr borði
sínu, sveiflaði honum ógnandi, eins og hann
væri annar Neptún og hrópaði orðin úr kvæði
Virgil3 —
! “Fífldjörfu vindar!
hvaðan kemur yður þessi ósvífna uppreist?
Svarið var enn meiri óhljóð. Herberginu
var nú skift í tvennt með bekkjum og stólum.
Spazzo var að hugleiða með sjálfum sér, hvcrt
hann ætti að gera árás og lumbra sérstaklega
þungt á foringjunum. Ábótinn var orðlaus.
Þessi írábæra frekja hafði gjörsamlega svift
hann máiinu.
Hinn göfugi fangi stóð innst inni í her-
berginu, út við glugga, og víkingarnir fimtán
ára umhveríis hana.
“Hvað er eiginlega um að vera, strákarnir
ykkar? spurði hún brosandi.
Einn af foringjunum gekk fram, beigði
sig í hnjánum fyrir henni og sagði auðmjúk-
lega:
“Sá, sem kemur ókunnur, er varnarlaus
og sh'kir rnenn eru teknir til fanga og þeim
haldið, þar til þeir greiða lausnargjald fyrir
frebi sitt.”
“Lærið þið þetta í grísku bókunum?”
“Nei, frú, þetta eru þýzk lög.”
“Þá skal ég greiða lausnargjald mitt,”
sagði frúin hlæjandi, og þreif til hins kinnrjóða
röksniliings og ætlaði að kyssa hann. En
hann reif sig lausann, hljóp inn í flokk félaga
sinna og hrópaði: “Þessi gjaldeyri þekkist
ekki hér!”
“Hvaða lausnargjalds krefjist þið þá?
spurði frúin þá, og var að verða óþolinmóð.
“Salcmon biskup frá Constance var líka
eitt sinn fangi vor,” sagði vísindamaðurinn
-itli, “og hann fékk handa okkur þrjá frídaga
á ári og veizlu með brauði og keti. Og hann
tiygði okkur þeta með undirrituðu og innsigl-
uðu skjali.”
“Ó, litlu sælkerarnir ykkar!” sagði her-
togafrúin. “Eg get þá ekki minna gert en
biskupinn. Hafið þið nokkru sinni bragðað
laxinn úr Constance-vatninu ? ”
“Aldrei,” hrópuðu drengirnir.
“Þá skulu þið fá sex af þeim á ári til
minja um mig. Sá fiskur er góður fyrir
unga munna.”
“Ætlar hertogafrúin að tryggja okkur
þetta með undirskrift og innsigli?”
“Sé það nauðsynlegt, þá geri ég það.”
“Lengi lifi hertogafrínn í Svabíu!” hróp-
uðu þeir einum munni. “Heill, heill! Ilún
er frjáls!”
\
Stólarnir og bekkirnir voru nú settir á
sinn stað, og drengimir leiddu fanga sinn út
með gleðiópum cg kátínu. Handritablöðin
úr Aristótelesi flugu um allt sem fagnaðar-
vottur; jafnvel munnvikin á Notker Labeo
drógust upp og urðu að brosi, en hertogafrúin
mælti:
“Hinir ungu herramenn eru sannarlega
náðugir! Þér gerið svo vel að setja stafinh
á sinn venjulega stað, hen'a prófessor!”
r
Það var ekki nokkur leið til þess, að meira
yrði fengist í dag við rit. Aiistótelesar. Og
hver veit, nema þetta uppþot hafi átt rætur
sínar að rekja tjl rökfræðinámsins. Alvaran
er þur óg lauflaus stofn, annars hefði galsínn
ekki fengið tækifæri til þess að vefja um hann
sínum safr.mikla vafningsvið ....
C raló ábóti mælti, um leið cg liann gekk
með heitogafrúnni út úr skólastofunni: “Nú
eigum við eftir að kcma í bókhlöðuna, þessa
upp: prettu vísdómsins fyrir þann, sem þyrst
ir efíir þekkingu, þetta vopnabúr þeirra er með
vcpnum lærdómsins bcrjast.”
En hertogafrúin var þreytt og afsagði að
fara þangað.
“Eg verð að standa við orð min,” sagði
hún, “og ganga frá skjalinu, er ég lofaði
drengjunum. Gerið svo vel að undirbúa það.
svo að ég geti sett á það nafn mitt og inn-
sigli.”
Ábótinn leiddi gestinn inn í einkaíbúð
sína. Þau fóru framhjá klefa, er þau voru að
fara um krossgöngin, og dyrnar að honum
stóðu opnar. Lág súla hallaðist upp að
veggnum, og úr henni hékk festi, nálægt þrjú
fet frá jörðu. Yfir dyrunum var máluð
mynd, dauflituð, og var það magur maður,
sem hélt á priki, en undir myndinni voru
þessi oið skráð með uppliafsstöfum: “Drott-
inh agar þann, sem hann elskar, og hirtir
harðlega hvern þann er hann að sér tekur”
(Hebreska bréfið XII,6).
Frú Heiðveig horfði spurnaraugum á á-
bótann.
“Refsistofan,” sagði hann.
“Hefir enginn af bræðrunum unnið til
hýðingar í dag? spurði hún. “Það gæti
verið til hollrar áminningar.”
Hinn klækjótti Sindolt stakk skyndilega
við fæti — hann hefir ef til vill stungið sig
á þyrni í fötinn. Hann leit við, eins og hann
væri að hlusta á einhvern, sem væri að kalla
á hann, og hröpaði svo: “Eg er að koma!” og
hvarf í flýti út göngin. En ekki var þetta
atíerli þó með öllu ástæðulaust. Nctker
stamandi haíði lokið, eftir árs vinnu, við að
rita saltarann og prýtt hann með fögrum og
listfengnum myndum. En Sindolt, sem alla
öfundaði, hafði eyðilagt handritið á nætur-
þeli, rifið það í tætlur og helt yfir það vín-
könnu. Fyrir þetta ódæði var hann dæmd-
ur til að hýðast þiisvar sinnum, og hann átti
síðustu lotuna eftir. Hann þekti refsistofuna
mjög vel og öll verkfæri yfirbótarinnar, sem
þar hengu!, allt frá “orminum með níu skott-
in” til “broddflugunnar.”
Ábótinn hraöaði göngunni. Gestasalur-
inn var prýddur blómum. Frú Heiðveig
ileygði sér út af í legubekkinn til þess að hvíla
sig eftir alla skoðunina. Hún hafði margt
reynt á skömmum tíma, því enn var hálftími
til kveldverðar. Hefði einhver tekið sig til
og gengið í gegnum alla Klausturklefana, þá
hefði hann oröið þess var, að ekki var einn
einasti maður til í klaustrinu, sem ekki fanst
að einhverju leyti til um heimsókn hinnar tignu
frúar. Jafnvel þeir, sem slíta sig úr öllu
sambandi við veröldina, finna til þess að. kcn-
una ber að virða.
Gráhærður Tutilo hafði tekið eftir því,
sér til mikillar skelfingar, eftir að hertogafrú-
in var komin, að það var stórt slysagat á kufl-
inum hans. Ef staðið hefði venjulega á,
hefði viðgerðin fengið að bíða næstu stórhá-
tíðar, en nú var enginn tími til tafar. Hann
vopnaði sig nál og spotta,, settist á bekkinn
og tók að bæta kuflinn. Og fyrst hann var
nú byrjaður á þessháttar störfum á annað
bo^-ð, þá sá hann, að hann gat alveg eins sett
nýja sóla undir ilskóna núna. Hann gerði
það Hka, festi þá með nöglum og sönglaði
undir á meðan.
Radolt, hinn mikli hugsuður, gekk fram
cg aftur um gólfið í klefa sínum og hnyklaði
brýrnar. Ilann var að vonast til þess að
sér gæfist tækifæri til þess að heiðra hinn
göfuga gest með undirbúningslausri ræðu;
. en til þess að guka áhrifin af hinu sjálfvakta
,andríki, þá var hann nú að búa sig úndir.
Hann ætlaði sér að nota fyrir texta það, sem
Tacitus segir um Þjóðverja: “Þeir trúa því að
eitthvað sé heilagt við konurnar og að þær
hafi spádómsgáfu; fyrir þá sök fyrirlíta þeir
áldrei ráð þeirra, og fara oftast að þeim.”
Þetta var svo að segja allt sem hann hafði af
konum frétt, en litlu' íkoma-augun í lionum
iðuðu öll af tilhugsuninni um að sér myndi
takast að nota þessa byrjun til þess að koma að
einhverjum lofsorðum um hertogafrúna og
þá jafnframt gefa bræörurn sínum óþægileg oln
bogaskct og sneiðar. En því miður kom
tækifærið aldrei tll þess, að flytja þessa ræðu,
eða hann gat ^kki búið það til.
f öðrum klefa sátu sex bræður undir
geisistórum kambi úr fílabeini — en þennan
nytsama grip hafði Hartmuth ábóti gefið —
sem hékk í keðju úr loftinu. Þeir þuldu fyr-
irskipaðar bænir sínar, um leið og þeir hjálp-
uðu hverir öðrum að slétta úr hárinu. Marg-
ur hálfloðinn krúnuskalli varö nú aftur gljá
andi þennan dag.
í eldhúsinu var allt á ferð og flugi.
Þar kom að lokum, að kvað við í bjöll-
unni, og þótti jafnvel hinum guðhræddustu af
munkunum það ánægjulegt hljóð, því að nú
átti að ganga til kveldverðai. Ábótinn leiddi
hertogafrúna í matsalinn. Þessum stóra,
loftgóða sal var skiít niður með sjö súlum og
voru þar fjörutíu borð, en klaustramenn,
prestar og djáknar stóðu umhverfis þau eins
og sveit hinnar hervæddu kirkju. En ekki
virtust þeir veita hinum tigna gesti neina sér-
staka athygli.
Ekkehard hafði þessa vikuna með höndum
skyldur lesarans. Hann hafði valið fertugasta
og fimmta Davíðs-sálm í þetta skifti, í heið-
ursskyni við hertogafrúna. Hann stóð nú á
fætur og hóf inngangsbænina: “Ó, drott-
inn, opna þú varir mínar, að munnur minn
megi flytja þér lof.” Og allir aðrir endurtóku
orðin í hálfum hljóðum, eins og til þess að
blessa lesturinn.
Hann hóf nú upp rödd sína og las sálm-
inn, sem sjálf heilög ritning nefnir fagian —
“Hjarta mitt svellur af Ijúfum ljóðum, ég
flyt konungi kvæði mitt, tunga mín er sem
penni hraðritarans.
‘íFegurri ert þú en mannanna börn, ynd-
isleik er úthelt yfir varir þínar, fyrir því hefir
guð blessað þig að eilífu.
“Gyrð lendar þínar sverði, þú hetja
’jcma þínum og vegsemd.
“Sæk fram, stíg á hervagn sakir tryggðar
c-g réttlæti, þá mun hægri hönd þín sýna þér
ógurlega hluti.
“Crv'ar þínar eru hvestar, þjóðir falla að
fótum þér; fjandmenn konungs eru horfnir
“Hásæti þitt er guðshásæti um aldur og
æfi, sproti ríkis þíns er réttlætissproti.
, “Þú elskar réttlæti og hatar ranglæti,
fyrir því hefir guð, þinn guð, smurt þig fagn-
aðarolíu framar félögum þínum.
“Eintóm myrra og alóe og kassía eru öll
þín klæði, frá fílabeinshöllinni gleður streng-
leikurinn þig.”
Svo var að sjá sem hertogafrúin skyldi
að þetta væri gert henni til vegsauka. Hún
horfði stöðugt á Ekkehard, eins og orðin væru
beinlínis til liennar stíluð. En ábótinn tók
eftir þessu. Hann gaf Ekkehard merki um
j að hætta lestrinum, svo að sálmurinn var ekki
l lesinn til enda, en allir settust að borðum.
Ent Craló ábóti gat samt ekki varnað
Heiðveigu þess að bjóða hinum ágæta lesara
að taka sér sæti við hlið sína. Ef fara hefði
átt eftir metorðum, þá hefði gamli djákninn
Gozbert átt að sitja við vinstri hlið hennar, en
hann hafði veriö eins og á glóðum síðustu
• nínúturnar. Hann hafði eitt sinn lesið
nokkuð hianalega yfir hausamótunum á hin-
um sálaða manni hertogafrúarinnar, þegar
hann hafði lagt ófriðarskatt á gersemar klaust
msins. ílonum hafði líka verið kalt í skapi
til hertogafrúarinnar fiá þeirri stundu, og hann
haí'öi ekki fyr áttað sig á, livað hún ætlaðist
fyrir, en hann tlýtti sér að hörfa frá og þrýsti
dyraverðinum niður í djáknasætið. Spazzo
sat næstur Ekkehard, en þar næst kom Sindolt
munkur.
Máltíðin hófst. Ráðsmaðurinn hafði ekki
látið sér nægja hina venjulega belgávexti til
kveldverðar, því að hann vissi að koma gests-
iii3 réttlætti fyllilega að vdkið væri í þetta sinn
íiá hinu óbreytta matarliæfi ldaustursins. Og
ekki hafði þess veriö nákvæmlega gætt, að
fara eftir matarskrá Hartmuth sáluga ábóta.
Að vísu var fyrst framborinn rjúkandi
Iiirsigraustur, svo að þeir gætu satt hungur
sitt, sem samvizkusamlega vildu halda sér við
reglurnai. En svo rak hver rétturinn annan.
Við hliðiná á stórum hönkum af villibráð voru
safamikil bjarndýralæri; jafnvel bifurinn við
efri fiskitjcrnina varð að láta líf sitt fyr-
i' hið góða máiéfni. Fasanar,
skógarhænur, dúfur cg ýmsir aðrir smærri
fuglar.komu á eftir, og fjölbreytnin í fiski
tegundunum virtist vera ótakmörkuð. Sann-
Ipikurinn var sá, að ekki var annað sýnna en
að þarna væru allar dýrategundir sem skríða,
fljúga eða synda á klausturbcrðinu.
Og margur bróðurinn háði mikla baráttu
í djúpi sálai sinnar þetta kveid. Gozbert,
djákninn gamli, hafði sefað mesta hungrið með
hirsigrautnum og ýtt frá sér villibváðinni og
bjainarlærunum, eins og það væri. freisting
frá hinum illa anda. . En þegar fallega brúnað
ur orri var settur fyrir framan liann, og ilm-
inn lagði f>TÍr vit hans, þá lifnuöu minning
arnar frá æskuárunum, hann mintist þeirra
daga er hann sjálfur hafði verið á veiðum fyr-
ir fjörutíu árum síðan, 6g læðst að þiðrinunt;
og hann mintist einnig dóttur eskógarvarðar
ins, sem hann hafði stefnumót með..........
Tvisvar stóðst hann freistinguna að rétta
hendina, en í jiriöja sinn Stóðst hann ekki, og
rétt á eftir lá helmingur fuglsins fyrir framan
hann og var étinn upp í skynöi.
Spazzo kinkaði ánægjulega kolli, er hann
sá réttina framborna. Matarlystin var góð
og hann lauk í skyndi við stóreflis lax, og leit
nú umhver.is sig eftir drykkjarföngum. Sind-
olt, sem næstui honum sat, greip lítinn stein-
brúsa og helti í málmbikar. Hann ýtti hon-
um til Spazzos, drakk honum til og mælti:
“Þína skál — í bezta vlni klaustursins.”
Spazzo ætlaði að taka sér vænan teig, en
það fór hrollur um hann við fyrsta sopa, hann
setti bikarinn frá sér g mælti: “þá getur fjand
inn verið munkur í minn stað!”
Sindolt hafði gefið honum súran eplamjöð
af hrekkjum sínum, og var mjöðurinn blandinn
brómberjasafa. En þegar Spazzo sýndi sig
líklegan til þess að launa þetta bragð með
því að lumbra á honum, þá sótti hann könnu
af dökkrauðu Vatellinevíni, til þess að mýkja
sltap hans. Vatelline er ágætis vín: Ágúst-
us Rómverjakeisari hafði drekkt sorgum sínum
í því eftir ófaiir Varusar.
Spazzo tók bráðlega aftur gleði sína og
drakk skál biskupsins í Chur, sem sent hafði
klaustrinu vínið — annað vissi hann ekki um
hann — og Sindolt aðstoðaði hann drengi-
lega. "
“Hvað segir verndardýrlingur þinn um
þessa drykkju?” spurði Spazzo.
“St. Benedikt var vitur maður,” sagðí
Sindolt. “Fyrir þá sök ritaði hann í reglur
sínar: Þó skrifað hafi verið, að vín sé vissu-
lega ekki drykkur fyrir munka, þá er ekki
hægt að fá neinn mann til þess að átta sig á
því á vcrum dögum, að þetta sé réttlát fyrir-
skipun. Fyrir því mælum vér svo fyrir, vegna
hinna veikari bræðra, að hverjum manni skuli
úthlutaður hálfur skamtur á dag; en enginn
má drekka það, sem hann hefir lyst á, því að
vínið mun leiða jafnvel hinn vitrasta mann af
vegum vísdómsins.”
“Vel mælt!” sagði Spazzo og tæmdi bikar
sinn.
“En veistu samt,” hélt Sindolt áfram,
“hvað munkarair í héruðunum þar sem vín
vex elcki verða að gera? Þeim er skipað að
lofa guð og blessa, og að öðru leyti halda sér
saman.”
“Vel mælt, líka!” sagði Spazzo og tæmdi
aftur bikar sinn.
Ábótinn gerði sér far um, meðan á þessu
stóð, að skemta hinni tignu frænku sinni með
því að fara lofsamlegum orðum um ágæti
mannsins hennar sáluga. En svör frú Heið-
veigar voru stutt og mest einsatkvæðisorð, og
ábótinn fór að skilja, að öllu er takmarkaður
tími, og eins ást ekkju á manninum sínum
sáluga. Htann breytti um umtalsefm, , og
spurði liana, hvernig henni liefði litist á klaust
urskólapa.
“Eg vorkendi drengjunum,” sagði hún.
“yfir því að þurfa að eyða svona niiklum tíma
af æsku sinni við nám. ErE þetta ekki byrði,
sem kennararnir haóa lagt á herðar lærisvein-
anna og þeir verða að stynja undir æfi-langt?”
“Eg má til að biðja þig, bæði sem vinur
þinn og frændi, að láta ekki aðra eins fjar-
stæðu frá þér heyrast. Leitin eftir þekkingu
er alls ekki svona mikil þvingun fyrir æsku-
mcnnina. Þeim reynist það þvert á móti
Hkara jarðarberjum: þess meira sem, þeir
neyta, þess sólgnari verða þeir.”
“En hvaða samband er á milli hinnar
heiðnu rökfræði og guðfræði kristinnar
kirkju?” spurði frúin.
“Hún verður vopn í hendi kirkju drott-
ins, ef rétt er á haldið,” svaraði ábótinn.
Þetta voru vopnin, sem villutrúarmenn notuðu
til þess að beita á hina rétttrúuðu. Nú berj-
umst við við þá með þeirra eigin vopnum, og
þú skalt vita það, kæra frændkona mín, að
laglegar setningar í grísku og latínu eru
betia vopn heldur en tunga vor, sem aldrei
verður annað en klunmalegt barefli, hversu vel
sem á er haldið.”
“Eg verð sannarlega aö leitg. til þín, til
þess að komast að raun um livaö sé smekk-
legt cg viðhafnarlegt!” sagði hertogafrúin.
“Hingað til hefi ég orðið að reyna að koniast
af án þess að kunna latneska tungu.”
“Það ætti ekki að þurfa að gera þér neinn
skaða þótt þú reyndir að læra hana ennþá,”
svaraði ábótinn, “og þú munt verða aö játa,
eftir að fyrstu samhljómar latínunnar hafa
náð að gleðja eyru þín, að móöurmál vort er
engu líkara en ungum birni, sem hvorki kann
að ganga eða standa uppréttur, fyr en búið
er að liúðstrýkja liann dálítið með hinu sígilda
máli. Auk þess rann mikil vizka af vörum
binna fornu Rómverja. Spurðu þann, sem sit
ur þér við vinstri hönd.”