Heimskringla - 23.01.1929, Side 4

4. BLAÐSIÐA
WINNIPEG, 23. JAN., 1929.
HEIMSKRINGLA
i
l^dmskringla
(Stofnatl 1886)
Kemur at 6 hrerjam mWTlkode*!.
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
SSS »K 855 SARGENT AVE . WINNIPBG
TAGStMI: 80 537
Ver« blaBslns er »3.00 árgangurlnn borg-
lat fyrlrfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PIIE6S LTD.
8IGEÚ8 HALLDÓRS frá Hölnum
Rltstjórt.
IJtnnAnkrlli tll lilaTtnlnat
THI VIKI.MIt PlllfiSS, Lttil., llox 810»
Utanánkrlft tll rltntjáranm
BDITOR HBIMSKRINGLA, Box 810»
WINNIPBG, MAN.
“Helmskrlngla is publlshed by
The Vlklnit Prenn L,td.
and printed by
CITY PRINTING PlBLISHWíG CO.
BftS-SSS Sarxent Ave., Wlnnlpex, Man.
Telephone: . H6 »3 7
WINNIPEG, 23. JAN., 1929.
Slíks eru manna dcemin
Jack London — eða einhver annar,—
sem ritað hefir sögur frá Alaska, segir
einhversstaðar frá því, að þegar forystu-
hundur í einhverju sleðaæki tekur að ger-
ast gamlaður, hreyfingarnar að stirðna,
augun að bila og tennurnar að, sljógvast,
þá þurfi eigandinn að hafa sérstakar
gætur á honum, svo að hinir hundarnir
rífi hann ekki í sig, espaðir af þeim hund-
inum, sem næstur forystuhundinum hefir
gengið að kröftum, viti og snarræði.
Hvort nokkur fótur er fyrir þessu, skal
hér ekki um sagt; ef til vill hefir höfund-
urinn lánað hugmyndina frá Kipling, úr
frásögn hans um úlfana, að þetta sé ‘‘lög-
mál frumskógarins.” Og ef til vill er
þá þetta lögmál skrásett af mönnum, ekki
samkvæmt þeim athugunum, er þeir hafa
í raun og veru gert á dýrum merkurinn-
ar, heldur á sjálfum sér, mannkyninu
sjálfu. Dæmin eru þaðan nóg. Saman-
ber tuttugu fullorðinsára reynslu Þor-
steins Erlingssonar:
“Þrælslund aldrei þrýtur mann,
þar er að taka á nógu;
hann gerði allt sem hundur kann
hefði hann aðeins rófu.’’
Árið 1865 hóf ókunnur og umkomu-
laus Meþódistaprestur, William Booth,
prédikunarstarfsemi í tjaldi,’ er hann setti
upp í Whitechapel, hinu ægilega öreiga-
hverfi Lundúnaborgar. Hai\n prédikaði
ekki einungis í tjaldinu, heldur fór inn í
drykjukrærnar og prédikaði þar fyrir
þeim vesalings lýð er þær fyllti, bannfærði
þessi afhrök mannfélagsins og bað fyrir
þeim í senn. “Ara you washed in the
blood of the Lamb?’’ var undiraldan í
öllu máli hans, viðkvæðið í hverri hvöt og
hverri bannfæringu, er hann flutti. Og
hann flutti “orðið’’ á þann hátt, að þessir
ölóðu og áfengissýrðu garmar komust við
sumir hverjir, svo að þeir létu “frelsast,”
en allir stöðvuðu þeir fljótlega hnefa
höggin, aðhiáturssköllin, klám og for-
mælingastrauminn, sem þeir voru vanii
að velta yfir þá fáu prédikara aðra, er
voguðu sér inn í þetta iðukast eymdar,
glæpa og svívirðingar. Það var eitthvað
varmara og voldugra við raust og fram-
komu þessa hvasseygða prgsts, með
kónganefið mikla, en svo, að þeir fengju
staðist. Og þar að auki fundu þeir til
þess, að hann var óhræddur; að hann
hegðaði sér ekki eins og gestur, er hefir
villst úr lystigarðinum og rankar laf-
hræddur við sér í ljónabúrinu; að hann
leit á þá sem mannlegar verur, meðbræð-
ur sína; óendanlega lítilsiglda, óendan-
lega þjáða að vfsu, en engan svo fáráðan,
engan svo vondan, engan svo saurgaðan,
mann né konu, að hann ætti ekki upp-
reisnar von, að hann væri ekki uppreisn-
arinnar verður, að flekkir hans gætu ekki
auðveldlega þvegist af í blóði lambsins.
Og þeir uppgötvuðu annað, og þeim
flestum líklega enn merkilegra. Þeir
komust brátt að því að hann skildi það’
að þeir menn standast merkilega betur all-
ar freistingar djöfulsins, sem geta fengið
sér mettan kvið, eða hálfmettan að minsta
kosti, nokkumvegin jafnaðarlega, heldur
en hinir, sem verða bókstaflega að
berjast um mat sinn í rennusteinunum
við rottur og hunda, og hvílustað sinn í
sorpi hliðargötunnar við sömu skepnur.
Þessir vesalingar komust að því, að hver
skildingur, sem William Booth gat sungið.
kveðið, bannfært, beðið, togað og töfrað
í hattinn sinn, gekk til skýlis, fata og við-
urværis fyrir þá sem aumastir voru, með-
an til hrökk.
Og hópurinn óx stöðugt í kring um
William Booth. “East London Revival
Society” varð að “East London Christian
Mission,” er varð að skipulögðum félags-
skap 1875.
Og eftir því sem prédikunar og líkn-
arstarfssviðið stækkaði, eftir því óx Wil-
liam Booth ásmegin, eftir því varð hann
umsvifameiri, háværari og ákafari. Og
1879 var ‘‘Hjálpræðisherinn,” eða ‘‘Frels-
isherinn” skipulagður undir forystu hans.
William Booth var orðinn einvaldur yfir-
hershöfðingi sjálfboðaliðs, á eilífri herferð
gegn syndinni, dauðanum og djöfulsins
valdi. Og með sálmasöng við trumbu-
slátt og lúðraþyt, fór hann sigurför um
alla veröldina undir blaktandi fánum.
Eins og Bismark sauð saman Þýzkaland
með “blóði og járni,” svo fóru hersveitir
William Booth í mörgum deildum, en allar
samtengdar með “blóði og eldi’’ sigri hrós-
andi um öll lönd.
En til þess að herferðinni yrði haldið
áfram varð að koma upp köstulum um
allan heim, til vamar og útrása gegn her-
skörum syndar og glötunar, og starfsfé
til þess að standa straum af þessu enda-
lausa útboði. “Herinn” varð auðugur
■ að fasteignum og “hergögnum.” En
William Booth missti aldrei sjónar á hinu
upprunalega ætlunarverki hersins: að
frelsa sálir aumustu smælingjanna, og
frelsa í því skyni jaínaðarlega líkama
þeirra fyrst. Hann dó ekki persónulega
auðugur maður, að því er kunnugir full-
yrða. Hann þurfti þess máske ekki.
Hann var svo vafalaust ‘‘yfirhershöfðing
inn,” af eigin dáðum, að hann lifði og dó
með meira valdi yfir flokk sínum en
páfinn á sér í sínu ríki, með óskoruðum
rétti til þess að kjósa sjálfur eftirmann
sinn. Hann gerði það leynilega og
mælti svo fyrir, að' svo skyldi jafnan gert.
Þegar hann dó, 20 ágúst 1912, kom það
í Ijós, að hann hafði kjörið eftirmann
siiín son sinn, Bramwell Booth, sem alla
aafi sína hafði með honum starfað til
eflingar Hjálpræðishernum.
William Booth dó elskaður og virtur
af öllum, jafnvel þeim, er enga skoðana-
samleið gátu átt við hinar frumstæðu
‘‘eld-’’ og “blóð-” kenningar hans, og
sem mest kipptu sér upp við allar þær
ýkjur og öfgar, er auðvelt var að henda á
í yfirborðsathöfnum “hersins.” En þeir
viðurkenndu að fyrir starfsemi hans, eld-
legan áhuga og ósérplægni, voru þúsundir,
máske tugir þúsunda, “frelsaðir;” lífið
orðið ótal olbogabörnum og aumingjum
bærilegra, og þeir betri og nýtari menn
en áður, sökum þess að hann hafði reynst
hugsjón sinni trúr, aldrei misst sjónar á
upphaflegu markmiði hersins eins og áð-
ur er sagt Þessvegna laut ekki einung
is ailur “herinn” höfði, heldur allur sið-
aður heimur, eitt augnablik, er fregnin
um lát hans og líkför barst frá heimili
hans. Þess vegna, og sökum þess, að
flestir viðurkenndu að hann hefði unnið
starf sitt og grundvallað stofnun sína í
kristilegum anda; langt um raunveru-
lega kristilegri, en margar svokallaðar
‘‘kristilegar” kirkjur.
En eins og flestar kristilegar kirkj-
ur eru komnar býsna langt frá anda
Jesú Krists frá Nazareth, svo hefir og
farið með “Herinn." Hann hefir, sem
þær, fært út kvíarnar með árunum; auk-
ist að meðlimafjölda og auði. Og þá
jafnframt, eins og þær, orðið fyrir því,
að endurskin auðæfa og veraldlegra gæða
hefir varpað glýju á augu flestra forystu-
mannanna, svo að þeir hafa glatað marki
stofnandans, og flutt sjónarmiðið nær
sjálfum sér. Það þykja mörg þess merk.
in, að síðan William Booth lézt, hafi inn-
an “Hersins” æði mikið og sífellt meir
og meir farið að bera á anda fjárgróða-
stofnana, launa- og valdagráðugra sér-
plæginga og pólitízkra braskara, og ekki
sízt, á veraldlegum hernaðaranda, anda
ofstækis og ofbeldis, fremur en anda
frelsafans.
Hafi menn viljað rengja þær raddir,
er um þetta hafa heyrst, þá hafa þær frá
Hjálpræðishernum sjálfum fengið óræka
og ógeðslega sönnun máli sínu til stuðn-
ings.
Sonur og eftirmaður stofnandans,
Bramwell Booth hefir um nokkurt skeið
legið sjúkur, svo talið er víst að sá sjúk
dómur beri hann að dauðans dyrum. Og
nú, ekki fullum 17 árum eftir dauða Wil-
liam Booth, er þessi kristilega stofnun,
er hann kom á fót, svo djúpt sokkin, að
aldrei hefir mannfélagsstofnun með at-
höfnum sínum gefið greinilegri mynd af
því hundseðli og úlfsnáttúru, er þeir
lýsa Jack London og Kipling og getið er
um hér að framan. Helztu leiðtogarn-
ir:Lamb frá Kanada;systir hins sjúka for-
ingja, Eva Booth frá Bandaríkjunum, og
Higgins á Englandi, er næstur Bramwell
Booth gengur að völdum og annast hefir
yfirstjórn Hjálpræðishersins í sjúkdómi
hans', eru nú svo óðfúsir í yf.hershöfðingja
stöðuna, að ómögulegt er að bíða eftir
því, að öndin losni við líkama foringjans.
Af því að hann er lamaður, þá er sjálf-
sagt að stökkva á hann og tæta hann í
sig. Um það eru allir helztu leiðtogar
þessarar "kristilegu” stofnunar, þessa
sálubótarfélags, sammála. Hvort þeir
verða jafn sammála um eftirmanninn, er
annað mál. En það skiftir minnstu nú.
Nú er fyrir öllu að fá þenna farlama for-
ingja tættan í sundur; stjórnarskránni
breytt. Á eftir má svo alltaf fljúgast' á
um beinið; láta hendur skifta, þ. e. a. s.
afl atkvæðanna, ér duglegustu lýðskrum-
ararnir geta hóað saman. Og svo eru
þessir “leiðtogar” búnir að þjálfa her
sinn rækilega, að þegar “ensign” James
Goodwin stendur upp á “herfundi” í
Vancouver, og vill ,fá sönnur fyrir þeirri
símfregn, að yfirhershöfðinginn sé settur
af, þá segir höfuðsmaður hans, James
Merritt, honum að setjast niður og þegja.
Og þegar Goodwin gerist svo djarfur, í
hrifningu æskumannsins og hollustu við
dauðsjúkan foringja sinn, að segja að
hann "álíti sig verri en Bolshevíka” —
og það er vafalaust voðalegt orð í rnuhni
eins vel þjálfaðs Hjálpræðisherforingja nú
á tímum — “ef hann sviki yfirhershöfð-
ingja sinn,” þá er hann settur út af
sakramentinu umsvifalaust, vísað frá
“herþjónustu,” um stundarsakir að
minnsta kosti.
Það á svo sem að vera góð og gild
ástæða til þess, að leggjast þannig á lif-
andi ná yfirhershöfðingjans, ef svo mætti
að orði komast. Hjálpræðisherinn á að
vera í voða, af því að æðsti leiðtoginn
hefir.ekki getað gegnt störfum nokkra
mánuði, og getur það ekki þann stutta
tíma, er hann virðist eiga eftir ólifað.
Allir skymbærir menn sjá að þetta er
einber fyrirsláttur, að jafn rígskorðuð
stofnun og Hjálpræðisherinn er löngu orð-
inn, fellur ekki í stafi þótt yfirleiðtoginn
fatlist eitt eða tvö ár frá verki, meðan vara
maður hans annast embættið, og sérstak
lega þegar ekkert sérstakt er á döfinni;
er engu meiri hætta búin en t. d. róm-
versk-kaþólsku kirkjunni væri, þótt páfinn
missti heilsuna um jafn langan tíma, eða
Standard Oil, þótt Rockefeller fatlaðist
frá störfum um tíma. Hér er um engar
orsakir aðrar að ræða en auðvirðilegustu
séirplægnishvatir. Og með öllu þessu
stappi, sem nú er komið fyrir dómstól-
ana, er þa<5 vafamál hvort “Herinn,” sem
kristileg stofnun, er ekki komin niður á
borð við það, sem kristin kirkja hefir
lagt sig flatast, t. d. á ófriðartímunum.
Eða er hægt að hugsa sér nokkuð sem er
öllu ógeðslegra en þessa ‘‘kristilegu’’ kös,
utan um banalegubeð foringja síns, æp-
andi að honum og hver að öðrum, krefj-
andi réttar síns, að fá að kasta hlutkesti
um kyrtil hans, meðan hann hangir enn
á þessum krossi, aðeins ósálaður?
Einhvemtíma hefðu strangtrúaðir
menn þótzt sjá tilkynningu um vanþókn-
un Drottins á öllu þessu þvargi í þeim
atburðum, að á yfirráðsfundi Hjálpræðis-
hersins í Lundúnum, þar sem undirbúa
skyldi til samþykkis afsetningu yfirhers-
höfðingjans, féll einn af helztu fyrirlið-
unum, William Haines, vara formaðnr
ráðsins, dauður, í miðri, þrumandi ræðu.
er hann hélt um afsetninguna. Og þá
það, að rétt um sama leyti, gott ef ekki
sama kveldið, varð Higgins, varamaður
yfirhershöfðingjans, fyrir bílslysi, svo að
mjög litlu munaði að hann biði bana
af.
* * *
En svo vér snúum aftur að efninu,
þá verður það að játast, að slíks eru svo
sem manna dæmin. Gömul saga. Og
ekki bundin við kirkjudeildirnar, né for-
tíðina. Vér þekkjum öll nóg dæmi.
Stórlátar, fagrar hugsjónir fá byr annað-
hvort af því að stórmenni ber þær fram
til sigurs, eða að fleiri menn, góðviljaðir
miðlungar, fylkja sér um þær í augna-
bliks eldmóði. En svo kemui
afturkastið; þfegar stórmennið
er látið, eða mesti eldmóðurinn
farinn af miðlungunum, svo að
raddir sérplægninnar, er þeim
liggja jafnan ofarlega í hálsi.nái
að láta til sín heyra. Úr því
verður málstaðurinn að bíða
þess, að búið sé að varpa ten-
ingunum um æðsta sessinn og
kyrtil foringjans. Fáir hafa
tíma til þess að bíða eftir því
að staðan heimti þá. Þeir heimta
stöðuna. Hver labbakúturinn
telurrsér þá trú um, að einmitt
hann sé einmitt nú ómissandi
í einmitt þessa stöðu. Og til
þess er skrumað og skriðið
fyrir höfðatölunni, sem ó-
völdust er, einföldust og sljó-
skyggnust. Fyrir þá hagnaðar
og bitlingavon pranga menn
burtu sál og sannfæring. Til
þess eru hrossakaupaloforð gef-
in — til þess að svíkja þau;
menn sviknir; málefni svikin.
Þess vegna er það allt of sjald-
gæft enn þá, að “leiðtogarnir”
þurfi verulega að óttast sam-
keppnina, sem Þorsteinn lýsir
svo .aðdáanlega, að þeir þurfi
að óttast það, að hundarnir
dragi “hróður þann” af þeim,
“að þeir flatar flaðri en hann
framan í þá, sem slógu.”
Frumherjar
(Framh.)
Grítnur Thomsen
v ***
Grímur — þeir gáfu honum þetta
heiti i skírninni, en þaS er sem örlaga
dísirnar hafi ráöiö nafni.
Svona fallega norrænt nafn fór
einkar vel á einhverju hinu allra nor-
rænasta skáldi á Noröurlöndum.
En hvernig fæ ég nú varið þessa
stórkostlegu staðhæfingu ? Hvaö er
helzta eðliseinkenni þjóöflokksins nor-
ræna? 1 hverju stóðu forfeðurnir
framar en aðrar fornþjóðir?
Ýmsir segja að speki, en Hávamál,
þó djúpsæ séu, verða trauðlega tekin
fram yfir heimspeki Grikkja. I
dómgreind og stjórnvizku virðast mér
Rómverjar taka öðrum fram I
skáldlegu háfleygi jöfnuðust náum
ast nokkrir við Gyðinga. en Kín-
verjar á dögum Kongste (Konfús-*
íusar) oig Lao-tse náðu einna mestum
nienningarþroska. Hverjir voru þá
yfirburðir vors kappa-kyns?. Hreyst-
in og áræðið. Engin fornþjóð lagði
öruggari út á úthafið, og engin átti
sér jafn viðient landnám. Ekkert
Ginnungagap gerði þeim geig; eng-
ir erfiðleikar öftruðu þeim til lengdar.
I þessu landnámi kom dirfska þeirra
og þróttur einna bezt í ljós, en síðar
meir sézt hann í erfiðri lífsbaráttu
ótal alda hjá Vorri eigin þjóð.
Vér höfum verið kvaldir af konung
um, kúgaðir af klerkunum, sveltir af
samvizkulausum okrunum, strádrepnir
af drepsóttum, brenndir í ægilegum
eldfjallagosum, hrjáðir af hafísum,
hálfærðir af hjátrú, en samt áttum
vér alltaf einhverja manndáð til mót-
spyrnu. og vor kotungalýður kysti
aldrei auðsveipur á kúgara höndina.
Æðstu auðæfi vor geymast í þessum
æ'.tararfi.
Fyrstu framfaraspor tslendinga
lágu ekki út í heiminn til eftingrensl-
unar um annara hagi, heldur um sin
eigin hugtún, til að finna þar lífjurt-
ir, sem gætu þeim til mestrar gæfu
gróið.
Allir kannast við konungsdóttirina
í álögum. . Engin þjóðsaga hefir náð
annari eins hylli hjá íslenzku þjóðinni.
Ósjálfrátt vissi hún að hér var hennar
eigin saga sögð, og lausnarorðið lá
á vörum skáldanna.
Skáldskapurinn er nokkurs konar
töfralykill, sem leysir kraftinn úr
læðinigi, og lýkur upp fólgnum fjár-
hirzlum.
Vor allra dýrmætasta andlega auð-
lind eru fornsögurnar. En að
hvaða gagni hafa þær okkur orðið?
Miklu að vísu, en þó hefði það efa-
laust getað orðið miklu meira, ef að
í fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin.
viðurl^enndu jneðujl, við bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfabúð
um á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto 2, Ont., og senda
andvirðiö þangað.
við hefðum vanið okkur á að skoða
þær fremur bjarkir en bautasteina. ,
Andlega skorpnir fornfræðingar
rýna i skinnskræðurnar þangað til
orðin verða þeim alheilög, en hér á
það einnig við, sem Kristur kendi r
að bókstafurinn deyðir, en andinri
lífgar. Svona fóru líka Hindúar,
Kínverjar og Gyðingar með fornrit
sin, þangað til þau urðu, í meðvitund
manna aðeins óskeikull en andlaus
annáll, sannsögulegra viðburða.
Það er eðli alls lífs, að framleiða
líf í endalaust fegri og fullkomnari
lifsmyndum. Fornsögurnar hefðti
átt að frjófga anda íslenzkra skálda
og knýja þau til að yrkja ennþá feg-
urri og fullkomnari listaverk. En
almenningi hefir verið talin trú um að-
þetta væri ómögulegt. Fornsögurnar
væru svo fullkomnar að ógjörningur
væri að endurbæta þær með öðrum
búningi. Slíkar tilraunir ættu æfin-
lega eitthvað skylt við það ofurdram,t»
sem ætlaði sér að yrkja “Uias post
Homerum,’’ svo ég noti orð eins forn
fræðingsins. Með þessu hefir andí
vor stirðnað i viðjum hins forna forms.
Fornsögurnar eru að vísu listaverk.
á sina vísu, en þær skortir samt all-
mikið til þess að vera fullkomin fajg-
urfræðisleg fra’msetning á högum og^
hugsun manna. Þær bregða upp
töfrandi leifturmyndum af mönnum
og viðburðum, en þær myndir eru
engan vegin skýrar. Við getum
engan vegin sagt að við gjörþekkjumr
Guðrúnu né Gunnar, Skarphéðin né
Njál, Höskuld né Mörð. Lanig oft-
ast geta menn aðeins ráðið í þær á-
stæður, sem ráða athöfnum manna.
og hugsjónir þeirra og tilfinningar
eru oftast vandlega duldar. Nei,,
það eru nægilegar eyður til að yrkj^.
upp í skörðin. Það verkefni bíður
stórskáldanna, en hver tilraun í þessa
átt er í raun og veru lofsverð.
Englendingar áttu sér Marlow, áður
en þeir eignuðust Shakespeare, og;
það er efasamt að höfuðskáld Breta
hefði orðið því líkur snillingur, sem
hann reyndist, ef smærri spámenn-
irnir hefðu ekki leiðbeint honum í
listinni. Það er minni vandi aS
yrkja ágætlega eftir að lésa óð þeirra
sem yrkja vel.
Vonandi eiiga Islendingar eftir a5
framleiða ódauðleg skáldverk úr efni
fornsagnanna. Volduga söngleiki,
hádramatisk leikrit, ódauðleg Ijóð og
djúpspakar skáídsögur munu af þeirrt
fæðast, er aldir líða.
Grímur varð einna fyrstur til þess-
að yrkja ljóð út af fornsögunum, em
fáir hafa gert það betur, eða jafnvel
engir, að Stephani G. undanskildum.
Grímur endurlífgar fornhetjurnar ý
það er aðal atriðið. Vér gerumst
farþegar á byrðing Indriða; görngtim
til víga með Halldóri; þreytum leik
með Hemingi; eignumst andlega stæl-
ingu Ólafar og harm Hildigunnar.
íslendingum hleypur kapp í kinra
þegar þeir lesa um afreksverk áa
sinna hjá Grími. Atvikin verða nær
stæð; sögu persónurnar ljóslifandi.
Já, svona voru þeir sem gerðu garðinm
frægann; reynumst vér, niðjarnir,
eins djarfir í sóþn og öruggir til á-
I