Heimskringla - 27.03.1929, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. MARZ, 1929
'pdiitslmngla
<StufnnK 188«)
K#mnr ■« A hrrerjnra mlflttkolfll
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
8M „K «Kt SARGENT AVE , WIPÍNIPEG
TALSIMl: 80 S37
VarlS blaSslna er $3.00 trgangurlnn borg-
l«t fyrlrfram. Allar borganlr sendist
THE VIKING PRERS LTD.
8HGEÚ8 HALLDÓRS frá Höfnum
Rltstjöd.
UtnnAehrlf< tll hlannlnm
THE VIKING PRES9, Utd., Rox SIOS
ItnnAnkrlft tll rltntJAranni
KDITOR HOINSKRIN(ILA, B«* 3IOS
WINNIPEG, MAN.
•'Hetmskrtngla is publlsbed by
The Vlklme Preas Utd.
and prlnted by
CIT* PHINTING A PIIBLISHHH CO.
BS3-8SS Saraent A ir., Wlnnlpen. Man.
Telephonel .80 53 7
WINNIPEG, 27. MARZ, 1929
“Rógburðurinn”
Fyrir nokkru leyfði ég mér að end.
urprenta hér í blaðinu minningargrein
eftir skáldið og rithöfundinn Halldór Kilj-
an Laxness, er nú býr í Los Angeles, rit-
aða í tilefni af fimtugsafmæli langfræg-
asta og umsvifamesta skálds pg rithöf
undar Bandaríkjanna, Upton Sinclair.
Út af þessu hafa risið nokkur blaða-
skrif. í»rír menn hafa farið á stað til
andmæla: Mr. O. T. Johnson, fyrv. rit-
stjóri Heimskringlu; hr. G. T. Athelstan,
og dr. Richard Beck, prófessor. Langar
mig til þess að gera nokkrar athugasemd
ir við skríf þeirra allra, en mun þó að
þessu sinni einungis halda mér við skrif
tveggja hinna fyrst nefndu, því aðeins
þar er að finna eitt sameiginlegt atriði,
er ég álít ekki rétt að ganga þegjandi
framhjá, eins og stendur Það atriði
finnst mér helzt verðskulda nafnið, er
stendur sem fyrirsögn hér að ofan, og er
þá einmitt um leið ásökun á hendur mér,
að ég hafi, “sérstaklega í seinni tíð” eða
“seinustu tvö árin” verið að rógbera
Bandaríkjaþjóðina, og að þessi endur-
prentun mín á grein Laxness, sé einn
þátturinn í þeirri rógburðarstarfsemi.
Ennfremur er þá vert að athuga fieiri
atriði í greinum þeirra. En fyrst skal
víkja að rógburðarásökuninni.
Hr. O. T. Johnson endar svo grein
sína:
“Tilgangur Heimskringluritstjórans er öll-
um augljós, Bandaríkjamegin. Allt í grein H.
K. L., sver sig rækilega í ætt við þaö, sem birzt
hefir í fréttadálkum Heimskringlu í seinni tíð
í garð Bandaríkjanna. Hingað til hafa Banda-
ríkja-íslendingar látið þann skort á nágranna-
legri kurteisi lítið á sig fá. En svo má brýna
deigt járn, að bíti um síðir.”
Og hr. G. T. Athelstan kemst meðal
annars svo að orði:
“I seinustu tvö árin virðist það hafa verið
ein aðal stefna Heimskringlu að henda gamni,
háði og skaeti í Bandarikin. I>etta hefir verið
augljóst öllum lesendum Heimskringlu. Svo
ramt hefir kveðið að þessu, að varla kemur svo
sex þumlunga fréttagrein um Bandarikin að ekki
sé þar eitthvert hnjóður til Bandarfkjannh.
...Vér höfum sýnt þolinmæði. En nú er
nóg komið af svo góðu. Við erum crðnir
þreyttir á þessu eilífa illgirnisstagli um þá þjóð
er þetta land byggir.’.’
Þetta eru býsna þungar ásakanir í
garð blaðsins. Svo þungar, að maður
skyldi halda að einhver ábyggileg rök
væru fyrir þeim færð. Svo er þó ekki,
eins og (séra?) Björn Jóhannsson, í
Portland, Ore., annar af tveim ágætum
menntamönnum, (hinn er dr. J. P. Páls-
son í Elfros, Sask.) er hafa mjög sann-
gjarnlega og viturlega andæft ásökunum
tvímenninganna opinberlega, bendir á,
einmitt í þessu biaði. En annars er ég
ekkert hissa á því, þótt rökstuðninguna
vanti, því ég fæ ekki séð að á henni séu
nokkrir möguleikar, ef sanngjarnlega er
til tekið. Eg hefi nefnilega þessa dag-
ana verið að fara yfir það sem ég hefi
á Bandaríkin minnst, síðan ég kom að
blaðinu. Og sú yfirferð haggaði engu
um það, er ég hefi ávalt verið sannfærð-
ur um, að þær umgetningar þurfi ég ekki
að bera nokkurn kinnroða fyrir, hvorki
sökum haturs né illgirni í garð Banda-
ríkjanna. Mér hefir ekki unnist tími til
að fara yfir allar umgetningar, er að
þessu lúta, en ég kynni að geta gert
þeim félögum enn greinilegri skil en ég
geri nú, ef þeir ætla sér að halda áfram
sömu leið. En ég hefði jafnvel ekki
þurft að fara yfir eins mikið og ég hefi þó
gert til þess að geta gert saemilega skýra
grein fyrir afstöðu blaðsins'' í þessu máli
undir ritstjórn minni. Sú afstaða hefir
ætíð verið mér jafn Ijós, enda ekki tekin
í blindni. En það veldur hver á horfir
og frá hverju sjónarmiði.
Afstaða blaðsins, eða mín, hefir með
tvennu móti komið í ljós. í fréttum, og
í ritstjórnargreinum. Þess má þá geta
um leið, að mikill hluti fréttanna er
sagður alveg hlutlaust, svo að jafnvel
þeir félagar gætu ekkert bragð að fundið,
um stjórnmái, uppfyndingar, o. s. frv. En
það er eins og þær hafi aldrei verið til, er
þeir félagar rita, þótt óneitanleg tilvera
þeirra frétta, hljóti að vera fremur ó-
þægilegur steinn í götu tvímenninganna.
Það er þá í hinum fréttunum, þar sem
bragðnæmum mönnum finnst einhver af-
staða tekin og svo í ritstjórnargreinun-
um, þar sem afstaða er greinilega tekin,
að óvild mín, hatur og “illgirni’’ kemur
svo berlega í- ljós.
Og á hvern hátt?
Jú, ég hefi í fréttum getið um ýms
helztu hneykslismál, er upp hafa komið í
Bandaríkjunum, eins og allir aðrir rit-
stjórar í heiminum, og þó því minna og um
því faarri, sem ég hefi takmarkaðra rúm
í vikublaði, en dagblöðin miklu liafa. Og
ég hefi í ritstjórnargreinum einstöku
sinnum vikið að því, sem mér hefir þótt
verst fara í stjórnartíð Harding og Cool-
idge, eða því sem mér hefir þótt ískyggi-
legastar stórhreyfingar með svo voldugri
þjóð, eins og allir aðrir ritstjórar í heim-
inum er nokkra sjálfstæða skoðun mynda
sér um utanríkismál. En það mun vera
algerð undantekning, ef nokkur er, að
ég hafi ekki um leið getið andstæðs áiits
þeirra Bandaríkjamanna, er ég tel á-
gætasta og virt þeim það til sæmdar og
þjóðinni að eiga slíka menn. Er það
að hata Bandaríkin? Eg játa fúslega,
að mér hefir þótt lítil, eða máske næst
að segja engin, afrek liggja eftir Hard-
ing og Coolidge. En er það lítilsvirð-
ing á Bandaríkjamenn, að ég skuli um
það vera sammála mörgum, og sjálfsagt
flestum, nafntoguðustu stjórnmálamönn
um Bandaríkjanna. — Það er satt, að ég
áleit Alfred Smith ákjósanlegra forseta
efni en Hoover, þótt mjög vægilega væri
það í ljós látið. En voru það þá ein-
tómir skálkar, er fylgdu Smith? Það
er satt, að ég hefi áiasað Daugherty,
Denby, Fall, Doheny og Sinclair fyrir
olíuhneykslið. En er það þá af hatri
við Bandaríkin, að ég hefi lofað hástöf-
um framkomu Norris, Wheeler, La Fol-
lette, Walsh, o. fl. ágætismanna í þeim
málum? Er það Bandaríkjunum til sví
virðingar, að ég hefi lofað Newton, D.
Baker, Pershing, Gompers, og William
Allan White, en álasað W. L. Rodgers
aðmírál, fyrir þær skoðanir, er þeir hafa
látið í ljós um styrjaldir? Er Bandaríkj
unum óvirðing í því, að ég hefi lofað fram
komu J. Blaine, ríkisstjóra í Wisconsin,
fyrir óttaleysi hans við. Ku Klux Kian?
Var það af óvild til Bandaríkjanna að ég
lofaði Darrow fremur en Bryan í Scopes
málinu? Er það af “illgirni” við Banda
u'kin að ég stórlofa baráttu Norris frá'
JNebraska gegn hinum ægileg*a vatns-
yirkjunarhring? Kennir rangsleitni
gegn Bandaríkjaþjóðinni í því að ég hefi
undanfarið lofað afstöðu John D. Rocke-
feller yngra gegn meinsærismanninum
“Olíu’’ Sinclair? Og var það til þess að
ala á því, að Bandaríkja-íslendingar
skyldu finna sér “ástæðu til þess að
skammast sín fyrir þjóðrækni sína gagn-
vart landinu, sem þeir búa í; landinu,
þar sem börn þeirra hafa fæðst og þan
sem ástvinir þeirra eru grafnir,” svo ég
tilfæri orð hr. G. T. Athelstan, (það vant
ar ekki fjálgleikann, þegar á að hræra í
tilfinningum lesandans) að ég lét svo
ummælt, í sambandi við öldungaráðið
hér í Kanada, að öldungaráð Bandaríkj-
anna myndi betur vera skipað; fleiri á-
gætismönnum, en nálega nokkur önnur
efri málstofa í veröldinni?
Eg gæti talið miklu fleira eftir minni,
án þess að fletta upp í gömlum árgöng-
um mér til glöggvunar. Eg ég hygg, að
hér sé nóg komið. Eg fæ nefnilega með
engu móti áttað mig á því, að það sé ó-
fræging um einhverja þjóð, að geta um
baráttu mestu ágætismanna hennar gegn
því, er mér, sem þeim, lízt skaðvænlegast
ar stefnur í stjórnarfari eða þjóðlífi.
Eg hygg líka að hverjum óhlutdræg-
um, heilvita manni skiljist, að það sé
öðru nær, en að ég eigi skilið ‘‘illgirnis”
aðdróttun hr. Athelstan. Höfuðsök
mín er sú, að ég lít öðrum augum á stjórn
mál og mannfélagsmál en hann og skoð-
anabræður hans. Þess vegna á að reyna
að mýla mig með því, að ég geri mig að
þjópníðingi sunnan landamæranna. Og
þá erum við aftur komnir að fyrirsögn-
inni: Rógburðinum. Það vopn hefir
verið reynt á mig hérna megin líka. Eg
hafði ekki verið lengi við blaðið, er reynt
.var að koma því inn hjá vestur-íslenzk-
um lesendum hérna megin landamær-
anna, að ég væri kanadiskur þjóðníðing-
ur, ég, sem lifði á náðarbrauði, eða í gest-
risni þjóðarinnar, eins og nú er núið Hail
dóri Kiljan Laxness um nasir. En þessa
aðferð veit ég einna lítilmótlegasta: að sé
ritstjóri blaðs ekki sömu skoðana og ein-
hver “boosterinn,” að lofi hann ekki allt
skilyrðislaust ‘‘boostersins’’ megin, að þá
^sé sjálfsagt að hafa í hótunum við hann,
að ýta undir lesendur að segja upp blað-
inu. Þeir vita það þessir menn, að
vestur-íslenzku blöðin hafa svo fáa kaup-
endur, sem því miður eru þá heldur ekki
svo skilvísir allir, sem æskilegt væri, að
þau standa höllum fæti, ef nokkuð blæs
til muna á móti. Því er reynt að kúga
blaðið yfir í “boosterliðið.” En ef það
tekst, þá er illa að verið. Eg segi þetta
ekki af því, að ég sé hræddur við fram-
tíðina, þótt ég yrði að hætta starfinu,
heldur af því, að þessi aðferð ofbeldis og
ófrægingar er ein hin háskalegasta, er
hugsast getur, fyrir alla frjálsa og sjálf-
stæða hugsun; augljóst merki menningar
leysis, að geta ekki þolað andstæðar
skoðanir frá öðrum mönnum, séu þær
settar fram án persónulegrar illkvittni.
Ávirðing mín liggur þá í þessu
tvennu: Eg álít að Bandaríkjaþjóðin
hafi verið framúrskarandi illa sett, með
þá Harding og Coolidgé sem forseta, og
að þar séu að verki í þjóðlífinu afar háska
leg og síngjörn öfl, sem hljóti að vinna
því og vestrænni menningu yfirleitt ó-
fyrirsjáanlegt tjón, sökum þess hve
þjóðin ræður yfir takmarkalausu afli
auðs og tækni, ef hin betri öfl og beztu
vitmenn og hugsjónamenn þjóðarinnar fá
eigi notið sín. Og þetta sameinast þá
í eitt: að ég er sami framsóknarmaður-
inn, er ég rita fyrir lesendur í Banda-
ríkj. sem fyrir lesendur í Kanada. Og
mér finnst það jafn grunnfær, sem sví-
virðileg aðdróttun að ég sé illgjarn í
garð Bandaríkjanna, sökum þess að ég er
sami maður þar og hér: hallast 4 sveifina
með framsóknarmönnum þar, sem hér.
þeim mönnum, er ekki einungis ég, held
ur allur þorri manna utanlands sem inn-
an viðurkennir, að vinni þó helzt að sönn
um framförum og upplýsingu þjóðar sinn
ar. Og ég er og mun ætíð verða, jafn
fús til þess að lofa það, er mér finnst
betur fara, í stjórnarfari og stefnum, þar
sem annarsstaðar. Til dæmis er þetta:
Eg hefi áður sagt álit mitt um Har-
ding og Coolidge. > Harding var veikt peð
í höndum sér miklu öflugri, geðríkari og
verri manna. Coolidge hygg ég hafa ver
ið einn hinn smásálarlegasta og þröng-
sýnasta forseta er Bandaríkin hafa átt.
að minnsta kosti um langt skeið. Eg hefi
ekki með góðri samvizku getað iofað nein
verk þeirra. En ég get með beztu sam-
vizku lofað tvennt, er Hoover hefir þeg-
ar komið til leiðar, þótt skammt hafi hann
setið. Hið fyrra, að hann hefir þegar
skipað svo fyrir, að engin olíulönd ríkis-
ins megi leigja, nema þar sem slík leiga
sé í umboði ríkisþingsins. Þetta kem-
.iir bæði í veg fyrir slík svívirðileg olíu
þneyksli og undanfarið hafa komið í
Ijós, auk þess, að það setur hömlur á
óþarfa framleiðslu (over-production).
.Jlitt ei> að Mr. Hoover hefir látið skipun
ganga út um það, að birta skuli opinber-
lega allar endurskattgreiðslur, er nema
meira en $20,0Q0. Hér er farið alveg
þvert ofan í pólitík Coolidge og Mellon, er
börðust fyrir því með klóm og tönnum,
að endurgreiðslu auðfélagsskatta skyldi
haldið leyndri, þótt um gífurlegar upp-
hæðir væri að ræða; enda ekki óskiljan-
legt, samkvæmt fullyrðingu McKellar
öldungaráðsmanns, að Mellon hafi látið
endurgreiða tveim stórfélögum, er hann
á hluti í, stórkostlegar skattaupphæðir.
Að ég get ekki nógsamlega lofað
Mr. Hoover fyrir þessar fyrirskipanir
þarf ekki að skilja á þann veg, að ég finni
mig héðan af skuldbundinn til þess að
syngja honum hósíanna fyrir allt, er hann
gerir. Það má vel vera að ég
finni ástæðu til að áfellast ýms !
ar gjörðir hans. En í hvert |
skifti, sem hann kemur fram
á þessa leið, þá skal hann ekki
skorta lofið í Heimskringlu
meðan ég er við ritstjórn.
* * *
Nema þá svo færi, að ég yrði
fyrir þeirri geðbilun, að komast,
á þá skoðun, er bréflegur góð-
kunningi minn, hr. Athelstan
heldur fram bæði nú í blaðinu
og áður, og sem ég hef séð
,einna vitlausasta framshtta, að
ritstjóri — og þá náttúrlega
ekki síður aðrir menn — megi
ekki mynda sér skoðun um
pólitík annara ríkja, en þess, er
hann sjálfur er búsettur; að
minnsta kosti hreint ekki láta
hana í ljós opinberlega. Það
væri varla trúlegt, ef maður
neyddist ekki til þess að lesa
sjálfur ,að nokkur, jafnvel að-'
eins sæmilega greindur maður,
er les blöð sinnar eigin þjóðar,
hver sem hún er, geta látið
aðra eins endileysu drjúpa úr
penna sínum. Allir ritstjórar í
Bandaríkjunum, og um allan
heim, sem nokkurs virði eru,
og hinir vafalaust líka, leggja
auðvitað þann dóm, er þeim
sýnist í hvert skifti, á pólitík
eilendra þjóða, ekki einungis
utanríkispólitík þeirra heldur
og innanríkispólitík líka. Enda
væri það meir en lítil fávizka í
biaðlesandi mönnum nú á tím
um, ef þeir ekki gætu nokkurn
hlut áttað sig á því órjúfandi
sambandi, sem er á miili innan
ríkis- og utanríkismála hvers
lands í heiminum, né á þeim á-
hrifum, beinum sem óbeinum,er
jafnvel innanríkispólitík eins
lands hefir á önnur ríki, er það
á einhver skifti við, og þá ekki
sízt, er um stórveldi er að
ræða.
Því vitlausari finnst mér
þessi skoðun er svo stendur á
sem hér, að blaðið, sem um er
að ræða, er auðvitað einnig
ritað fyrir þann mjög álitlega
hluta kaupendafjölda, sem bú-
settur er í Bandaríkjunum. Og
þá líka þeim mun vitlausari,
sem gleggra tillit er tekið til
þess, að í Kanada og Banda-
ríkjunum er talað og ritað sama
mál, og blaða- og tímaritáskifti
yfir lapdamærin að segja má
jafn óhindruð og allt væri eitt
ríki, svo að ritstjóra í Winnipeg
borg, er engu erfiðara að fylgj
ast með stefnum í innanríkis-
málum Bandaríkjanna en
manni suður í Minneapolis eða
Galveston, og ber enda því
nær sama skylda til þess, sem
að fylgjast með stefnum í sínu
eigin landi, er á allan hátt hlýt-
ur að eiga órjúfandi mök við
nágra.nnann hinumegin landa-
mæranna.
Þetta er í raun og veru sams
konar firra og hleypidómaþröng
sýni, eins og að halda því
fram, að hver meðaigreindur
maður, að ekki sé rætt um jafn
fluggáfaðan og víðmenntaðan
mann sem Halldór Kiljan Lax-
nesi, er öll skilningsár sín, sem
eru býsna mörg, þótt æfin sé
ekki löng, hefir ekkert annað
gert, en með þollausri iðju að
kynna sér bókmenntir og menn
ingarástand helztu þjóða heims
ins, geti ekki myndað sér skoð
un um landsmál og menningu,
þar sem hann hefir dvalið í eitt
eða tvö ár. Það er eins og
menn þyrftu að dvelja einhvem
vissan árafjölda í einhverju
landi, eins og einhver “doing
time;’’ eftir föstum reglum iíkt
og eftirlaunavinna, eða tugt-
húss^ist, þyrfti að eiga sér stað,
til þess að menn séu færir að
leggja dóm á þær stefnur, er
maður með opin augun allsstað
ar rekur sig á. Þetta er baraa '
leg hugmynd. Einum manni
tekst að dvelja svo sjötíu ár í
í fulian aldarfjórðung hafa
Ðodds nýrna pillur verið hin
viðurklenndu meðujl, við bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna rnörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —■
Þær eru til sölu í öllum lyfabúð
um á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Tcronto 2, Ont., og senda
andvirðið þangað.
einhverju iandi, að hann hafi
aldrei nokkru sinni komið sér
að því að átta sig á því, sem
í raun og veru fór fram í kring
um hann, þar sem annar maður
þarf aðeins örstutta stund í land
inu að dvelja, og enda ekki
nauðsynlega að stíga þar fæti
á land, til þess að geta glöggv
að sig prýðilega á því hvað þar
er að gerast og hvert stefnir.
Eg segi þetta ekki af því, að
ég hafi nokkra hugmynd um
; það, að við Halldór Kiljan Lax-
ness séum eða verðum jafnan
sammála. En úr því að á hann
hlaut að verða minnst í þessu
sambandi, þá má ég gjarna
þetta um hann segja:
Eg þekki hann svo lítið per-
sónulega.að um nokkra vináttu
^milii okkar getur ekki verið að
ræða, aðeins málkunningsskap.
En ég hefi fáa menn hitt fýrir
prúðari í viðtali og hátterni, né
víðmenntaðri. Þó hafði mér
fátt líkað af því er ég hafði
séð af fyrstu ritstörfum hans,
(ég hafði, er ég kynntist hon-
um, engin skáldverk hans les-
ið) og er ekki í ýmsum atrið-
um endilega sammála honum
um alla hluti nú. En ég er þess
fullviss, — og skeiki mér þar,
er það ekki að kenna þekkingar
leysi mínu á vestrænum bók-
menntum, heldur þá því, að mig
skortir dómgreind á þær — að
þar er lang auðugasta og, að
! mörgu leyti, ein hin fegursta
og hjartnæmasta skáldgáfa, er
oss íslendingum hefir fæðst
síðastliðin 30—40 ár. Og því
sárnar mér, ekki fyrir hans
hönd fyrst og fremst, heldur
fyrir hönd þjóðar minnar og
íslenzkra bókmennta, að sjá og
heyra hann hundeltan og bak-
bitinn, af hverjum mattadóra-
um á fætur öðrum, er kveðið
getur að sínu eigin móðurmáli
eða einhverju öðru aðeins.og það
ekki allfáum er ekkert skáld-
verk hans hafa lesið. Hund-
eltan og bakbitinn persónulega,
eins og ísiendingar hafa þvi
! miður oft gert við sín gáfuð-
j ustu skáld, allt frá Jónasi Hall-
grímssyni til Gests Pálssonar,
Þorsteins Eriingssonar, Einars
Hjörleifssonar Kvaran, og Guð-
mundar Friðjónssonar, (að
maður nú ekki minnist á Steph
an) einmitt á æsku árum þeirra
og beztu manndómsárum, er
þeim og gáfum þeirra
og þá þjóð þeirra um leið hefði
helzt mátt verða styrkur í því,
að frekar væri að þeim hlúð en
hitt. Eg veit fátt ógeðslegra,
skrílslegra, né meira niðurdrep
andi, en þenna sífellda þussa-
gang og þenna sífellda ofstækis
fjandskap út af því, þótt jafn-
vel alldjúp skörð kunni að sjást
á milli hnjúkanna hjá slíkum
mönnum, eða snilligáfuðum
mönnum yfirleitt. — Eg tel það
ekki eftir, þótt deilt sé á skoð-
anir þeirra, sem annara manna,
og eðiilega jafnvel meira, en