Heimskringla - 31.07.1929, Page 5

WINNIPEG, 31. JÚLÍ, 1929
HEIMSKRINGLA
S. BLAÐSIÐA.
þeim skilningi að hann hafi átt þenna
anda í óendanlega ríkum mæli. En
þrátt fyrir þaö veröur því ekki neitaö
að allir eiga hann að einhverju meira
eöa minna leyti, þótt stundum sé ef
til vill aöeins í örsmáu og ófullkom-
nu broti. Vér mundum jafnvel ekki
harma skort vorn á anda Krists,
nema hann ríkti þegar með oss og
ljómaði innst í sál vorri, þangað sem
mistök hversdagslífsins ekki ná, eins
og leiðarstjarna hinnar æðstu hug-
sjónar. Heilagir menn hafa mest
harmað skort sinn á anda Krists, ein-
mitt veigna þess, að með þeim hefir
hann ri'kt með svo miklum krafti, að
hann hefir yfirstígið allan starfsmátt
þeirra og viðleitni í hugsjón heilag-
leikans. Þessvegna getum vér á-
lyktað að þrátt fyrir vanþroska vorn
eigum vér samt jafnan einhvern
neista af anda Krists, og það sé þessi
neisti sem birtist i hinni innri full-
vissu vorri um guðlega hluti, í dóms-
valdi samvisku vorrar og kærleikan-
um, sem hjálpar oss að hefja augu
vor frá þessari ófullkomnu dauðans
tilveru til himins. Þetta er andinn,
sem vitnar með vorum anda eins og
postulinn segir, að vér séum guðs-
börn, og á þenna hátt er oss unt, að
leysa vandkvæðin við kenninlgar
Krists um það, að allir menn sé guðs-
synir, skilja fjallræðuna og skýra
framkomn hans sjálfs við Farisea og
tollheimtumenn. En nú skulum vér
næst hyggja að því, ihvernig þessi
kristindómsskoðun samrýmist hinni
frjálsu trúarhreyfingu og kemur í
ljós bæði í hugsun og starfi.
Frjáls hugsun. Fyrst og fremst
frelsar þessi tegund kristindóms huiga
einstaklingsins frá verstu óvinum sin-
um, en það eru eiginigjarnar hvatir,
sem jafnan vilja afvegaleiða dóm-
greindina og hafa endaskifti á réttu
og röngu. Metnaðargirnd, ótti við
háð eða last, hlutdrægni, óbilgirni i
garð andstæðinga, löngun til að á-
gæta sjálfan sig með einhverjum ráð-
um, vanafesta og hleypidómar, alt
þetta miðar að þvi, að brjála dóm-
greind vora um sjálfa oss og aðra og
gera oss óhæf, að líta á nokkurt mál
með sanngirni. Fáum er gefinn svo
frjáls og mikill hugur, að hann beiti
sjálfan sig jafn mikilli eða meiri
gagnrýni eða dómgreind og aðra, og
er þetta þó hverjum manni hin mesta
nauðsyn. En öðrum spörum vér síð-
ur dómana og vilja þeir þá ósjaldan
verða bæði þungir og strangir alt eftir
því, sem innræti dómarans er.—Heil-
briigð dómgreind fæst aðeins með auð-
mjú'ku og hreinu hugarfari, þar sem
allar persónulegar eða eigingjarnar
hvatir eru beygðar undir einskæra
sannleiksást, “Minn dómur er réttur”
sagði Jesús, af þvi að ég leita ekki
mins eigin vilja, heldur vilja þess er
sendi mig,” (Jóh. 5, 30). Vera má að
það reyndist tiltölulega auðvelt, að
varðveita sannleiksástina i þeim efn-
um, sem aðeins grípa til skynseminn-
ar, og þar sem alt er komið undir ná-
kvæmri rannsókn og glöggri rök-
semdafærslu. En þegar um hags-
munamál er a^i ræða, eða tilfinniga-
mál,þar sem ástríður eru annarsvegar
nægir ekkert minna, en hinn sonarlegi
aniji Krists, sem alt lagði í vald og
vilja föðurins, til þess að skýra hug-
sun vora Oig dómgreind og leiða oss
i allan sannleika. Sá sem lætur
teygjast af sinni eigin girnd, eins og
biblían kemst að orði, er ennþá ó-
sjálfbjarga á andlegu sviði — óhæfur
að fylgja réttlátu málefni og frjálsri
hugsun.
Frjáls guðfrœði. Svo vér göngum
nú nær málinu, þá sjáum vér að þessi
kristindómsskoðun slítur einnig haft-
ið af guðfræðinni. Með þessu á ég
ekki við það, að guðfræðinni sé hleypt
út á húsgang milli allra mögulegra
mannlegra hugmynda, heldur hitt að
hún sé endurleyst frá þvingandi ytra
vald'boði, sem leggur refsing við
hverju kenningarbroti og telur það
jafngilda guðlasti að andmæla ein-
hverri .gamalli kennisetnifig. Þessi
skoðun blæs og guðfræðingum í brjóst
sama anda og öðrum vísinda-mönn-
um, að leita einskis í rannsóknum sín-
um nema sannleikans, án allrar til-
hneigingar, til að verja eldri skoðanir
eða hugsunarhátt. Það þætti vafa-
laust mjög einkennilegur læknir, sem
léti sér mest um það hugað, að koma
heim og saman og sanna þær læknis-
fræðiskoðanir, sem tiðkuðust á 16.
eða 17. öld, að maður nú ekki segi 3.
eða 4. öld. — 1 læknisfræði og allri
fræði annari er mönnum það vel ljóst,
að feikna mikið er enn ónumið og að
eldri skoðunum hlýtur að vera í
mörgu áfátt, enda eru þær stöðugt að
falla úr gildi jafnótt og ný þekking
fæst. En guðfræði hyggja sumir að
búin hafi verið að ná hinni æðstu full-
komnun sinni, svo engu verði þar um
bætt á 2. og 3. öld eftir Krist. Ýmsir
eru svo ósamkvæmir sjálfum sér að
fagna hverri nýrri læknisfræði sem
sigri og nýrri von fyrir mannkynið,
en amast ef til vill um leið við nýrri
guðfræði og dauðhræðast hana vegna
þess að þeir halda, að þekkingin á
andlegum efnum, sé hættuleg og guði
vanþóknanleg. En auðvitað gildir
hið sama um guðfræði og aðra fræði,
að þekkingin er þar hinn eini ávinn-
ingur. Á því sviði sem öðrum, hefir
einmitt atíkin þekking leyst úr mörgu
vandamáli. Vaxandi sikilningur á
sálarfræði og sögu hefir varpað nýju
ljósi yfir trúmálin og 'hjálpað mönn-
um, til að mynda sér sem fegurstar og
mannúðlegastar trúarskoðanir.
Hin nýja guðfræði er einmitt á-
vöxtur frjálslyndrar huigsunar og því
alt annað í eðli sínu en hin eldri var.
Hún er ekki nein fullkomin lýsing
á guði og áformum hans, sem slegið er
fastri eitt skifti fyrir öll. — Nýja
guðfræðin er það, sem öll guðfræði
á að vera: vísindalcg tilraun til að
gekk þessi vitleysa, að jafnvel mjög
alvarleg og einlæg rannsókn á ein-
hverri kennisetning var skoðað sem
argasta guðlast og stór refsing lögð
við. Enginn glæpur var álitinn voða-
breyta um skoðun. Eg segi þessa
sögu alls ekki til að hallmæla honum,
því að vafalaust hefir hann breytt
samkvæmt trúarskoðunum sínum og-
sannfæringu í þessu máli. En segja
verða hverja sögu eins og hún gengur.
legri en guðlast né harðar tekið á Qg þag eru ageins ávextir trúarSkoð.
honum, enda var guðlastið skoð-
að sem djöfulleg árás á sannleika guðs
anna, sem ég vildi draga athyglina
og vegsemd. Þeir sem þannig trúðu,
tóku því að sér, að hefna fyrir guð
sinn, og hugðust vafalaust gera hon-
um með því ekki lítinn greiða, hvort
sem þeir kunna að hafa vænst ein-
hverrar þóknunar fyrir eða ekki. En
aldrei dettur slíkum trúmönnum það
í hulg að guð sé líkur því sem Jesús
Kristur lýsti honum, að hann láti sól
sína renna upp yfir vonda sem góða,
og rigna yfir réttláta sem rangláta, né
að hann geti orðið svo kærleiksríkur,
sem sami meistari segir að mennirnir
eigi að vera, að elska óvini sina og
biðja fyrir þeim, sem ofsækja þá og
hata.
Eg hefi minst hér á blóðugar ofsóknir
kristninnar, hvers trúarflokks i garð
annars, enda þótt sú óhæfa sé nú víð-
ast hvar að leggjast niður sökum vax-
andi siðmenningar, vegna þess, að of-
sóknirnar eru rökrétt afleiðing þeirr-
ar trúar, sem bindur sig við bókstaf
kennisetninganna. Og glöggt má sjá,
að. — Það er mín sannfæring að þessi
strangi játninga kristindómur eða
bókstafs kristindómur leiði ekki til
guðsríkis, meðan haldið er fram
þeirri stefnu, að hrekja hvern villu-
ráfandi sauð úr sínum félagsskap og
gjalda honum fyrirlitningu í vega-
nesti. Og eðlilegt er það, að þær
frjálslyndu stefnur sem þannig hafa
orðið viðskila við gamal-lútherskuna,
geti naumast sungið henni lof og
dýrð né vænt sér sáluhjálpar af henni.
Af ótal mörgum dæmum, sem hér
verður ekki tími til að rekja má það . . .
... „ ~ . r ... , þegar tekinn að starfa með krafti.
verða Ijost, að aocins frjals hugur ..
sami, því að hvarvetna bryddir á hatri,
þar sem þannig er trúað. A þessum
þrönga bókstafsskilningi og þarafleið-
andi umburðarleysi hafa miljónir
kristninnar riðlast í ýmsa sértrúar-
flokka unz svo eru orðin mikil brögð
að flokkadráttunum, að vitrustu mönn-
um blöskrar og telja það vera orðinn
einhVern mesta smánarblett kristninn-
ar, er ibráðlega þurfi að ráða bót á.
Kaiþólska kirkjan gerir sér vonir
um að sjá di'aum sinn rætast, að pró-
testantar tvístrist og verði að engu
fyrir sundurlyndi sitt og misklíð. En
enginn trúarstefna sem “frjálslynd”
raun og veru blæs að þeim kolum.
Það er “rétt-trúnaðurinn” og bókstafs
jrældómurinn, sem æfinlega hefir átt
mesta sök sundrungarinnar. Það eru
gamal guðfræðingarnir, sem jafnað-
arlegast hafa amast við samvinnu við
hinar nýrri stefnur, en nýguðfræðing-
arnir sjá hinsvegar ekkert við slíka
samvinnu að athuga af því að
áherzluna
telja það ekki nema eðlilegt að hug-
sun nýja tímans vaxi upp úr hinum
gamla hugsunarhætti og hinsvegar sjá
>eir ekkert á móti, að hafa bróður-
lega samvinnu. við menn, þótt eitt-
hvað beri í sundur um skoðanir.
skýra trúarreynslu mannsins, og hug- að enn þá er hugsunarhátturinn sá
myndir urn hin hinstu rók tilverunn-
ar, tilraun, seni eigi aðeins er bygð á
hugmyndum fortíðarinnar Iteldur er
jafnframt reist á allri rcynsln og
þekkingu nútímans. Hún vill draga
ályktanir bæði af reynslu og þekkingu
fortíðar og nútíðar og gefa framtíð-
inni einnig svigrúm, til að fullkomna
og fegra þá hugmynd sem mannkynið
gerir sér af guði — þvi takmarki sem
það dreynir um að ná. Ef sú guð-
fræði hefði jafnan ríkt, að ekki
mætti hagga við neinni gamalli kenni-
setningu, þá hefði blótgoðum villi-
manna aldrei verið stevpt af stóli, og
Júppiter eða Þór eða Jalhve Gyðinga
hefði eiigi orðið að þoka fyrir guði, er
föður Jesú Krists. Mannkynið hefði
ennþá verið blindað af myrkri sinnar
fyrstu hjátrúar og fávisku og hvorki
viljað né reynt að öðlast meiri upp-
lýsingu. Það er aðeins unt að vera
garnal .guðfræðingur, með (því að
fyrirlíta þekkingu alla og framsóknar
baráttu mannsandans. I raun og
veru skapast öll ófrjálslynd trúar-
skoðun af því, að menn trúa ckki, að
guð sé rrteð öllum og í öllum. Þeir
trúa ekki á guðsandann í allri tilver-
unni og í sjálfum sér. Þeir trúa því
ekki að þeir séu guðsbörn og eigi að
vaxa til fullkomnunar, þessvegna er
gripið til þessarar barnalegru hug-
myndar um eina bók, sem vit sé i, eða
vissar kennisetningar, sem sáluhjálp-
arvoði sé að hafna. En það er enginn
voði meiri til en afneita sinni eigin
dómgreind, skynsemi eða réttlætistil-
finning. Sá sem afneitar því, afneitar
guðsandanum I sjálfum sér og um leið
fyrstu grein trúarjátningarinnar, að
guð sé skapari himins og jarðar.
Aldrei verður lögð of rik áherzla á
það, að kristindómurinn er trú andans
en ekki bókstafsins. Andinn einn get
ur verið frjáls, en ekki bókstafur
inn, sem búið er að rita niður. Þess-
vegna eru það heldur ekki skoðanirnar
eimr, sem gera menn að frjálslynd
um guðfræðingum heldur hugsunar-
'liátturinn, skapgerðin sjálf. Enginn
hlutur er auðveldari en að verða rétt
trúaður (orthódoks) nýguðfræðingur,
ef skoðanir nýguðfræðinnar eru
gleyptar jafn ómeltar og með jafn
mikilli trúigiirni og áður tíðkaðist um
alla trúfræði. En um leið er hurð
rekin að stöfum og girt fyrir alla
frekari framför, og hún litin bæði
fjandskapar og tortryggnisaugum
Því að undireins og búið er að gera
kennisetninguna sjálfa þannig að á
trúnaðai'goði og sáluhjálpar atriði, er
það vitanlega rökrétt ályktun, að-hver
sá hljóti að hreppa fordæminguna er
henni hafnar. Hefir þetta æfinlelga
verið orsök trúarlegra ofsókna, því
að talið er að villutrúarmaðurinn glati
eigi aðeins sjálfum sér, iheldur dragj
fjöldi sálna rrieð sér í tortíminguna
og sé því stór ábyrgðarhluti að láta
hann leika lausum hala, en einsætt
að uppræta hann með afarkostum
sem hvert annað illgresi. Svo langt
Þetta, sem hinn merki prestur lýsir
i bók sinni, er andi hinnar frjálslyndu
>eir leggja ekki aðal áherzluna á gUgfræg; eins 0g jlún á að vcra 0g
kenninguna heldur breytnina. Þeir
getur frelsað guðfræðina eða fulltrúa
hennar frá hatri og ofbeldisverkum.
Og guðfræðin er ekki orðin frjáls,
fyrr en hún er orðin laus við þennan
bjálfalega dauðans ótta við hugsanir,
sem ekki eru mörg hundruð ára
gamlar, og hún er búin að öðlast
sannleiksástina í staðinn, svo að
um þessi efni megi hugsa hleypidóma-
laust í einlægri rannsóknar og þekk-
ingarleit. Þessvegna mega nýguð-
fræðingarnir einnig- vara sig á því
að gjalda fjandskap við fjandskap,
svo að á þeim sannist lika þessi setn-
inlgt^Krists “Sá sem hatar bróðir sinn
er manndrápari.’’
Séra Friðrik heitinn Bergmann hefir
niðurlagi bókar sinnar Trú og
þekking, sem er ágæt bók, gagnsýrð
af mannviti og hógværð, sýnt fram á
hvað frjálslynda guðfræðin vill með
þessum orðum: “I stað ofríkis og
kúgunartilrauna, til að bæla skoðanir
annara undir sig, kemur kærleikur og
umburðarlyndi olgt skilnings viðleitni
gagnvart frábrigðilegum skoðunum.
I stað 'hins óbærilega rétttrúnaðar-
gorgeirs kemur vaxandi viðurkenning
þess, að mannleg þek'king er í molum
og að nú sjáum .yér svo sem í skugg-
sjá í óljósri mynd. Vér lærum hver
af öðrum og sannfærum hvern annan
i þolinmæði eins og postulum Krists
sæmir, en beitum aldrei ofríki dg
hörku til að bæla niður skoðanir
bræðra vorra.”
þetta meira anda Krists, en allur
fjandskapur og sundrung.
Kirkjan. Sú skoðun á kristindómi,
sem ég hefi haldið fram í þessu máli
hlýtur og að breyta kirkjuhugtakinu.
Ef sá maður er kristinn, sem andi
Krists býr með, þá er allstaðar þar
kirkja Krists, sem tveir eða þrír menn
eru samankomnir í hans anda.
Kirkju hugtakið vex þessvegna í hugs-
un vorri unz það nær til að umlykja
allar þær kirkjur eða þau trúarfélöfg
sem að einhverju leyti starfa í anda
Krists eða stefna að því. Egt segi
stefna að því — vegna þess að öll
trúarfélög eiga fleira eða færra af
meðlimum, sem ekki eru meðlimir,
nema að nafninu til. En það er eins
með kirkjufélögin og einstaklingana,
að andi Krists getur verið nálægur í
hugsjóninni og sýrt alt deigið að lok-
um, þótt mikið vanti á að hann sé
I
öllum kirkjum starfar andi Krists
vafalaust að einhverjju leyti. En
Skrifið eftir
a»
Þér getið fengið bata við gigtar-
stingjum með því að taka ASCO.
Þessir skamtar dreifa gigt, tannpínu,
bakverk og taugabólgu, og eru skað-
lausir. Asco læknar betur en Aspir-
in. lOc í lyfjabúðum eða skrifið tilt
ASCO PHARMACIAL CO.
winnipeg, man.
tilorðnir samkvæint óskum og kröfum
Jesú Krists, en vanþóknun hans sé
jafnmikil og fyrirlitning á öðrum
flokkum. Þessi skoðun mun enmþá
lifa við beztu heilsu, þar sem rétt-
trúnaðurinn er strangastur, en víða
mun hún þó vera sem óðast að hverfa
þótt illlgresið hljóti að sjálfsögðu altaf , fyrir vaxandi sögulegri þekkingu, og
að spretta meðal hveitisins á hinum dæmin sýna það ljóslega, að hugsandi
sýnilega akri, þá er einnig til annað mönnum er orðið það ljóst, að eitt-
vill vera, vegna þess að samkvæmt
skilningi þeirrar hreyfingar, nálgast
ósýnilegt samfélag heilagra, andleg
kirkja Krists, sem hvorki er bundinn
við neinn trúarflökk eða guðfræði
gamla og nýja, heldur nær langt út
yfir allar viðurkendar kristrtar kirk-
jur. í þeirri kirkju kunna að hittast
ótal “trúvillu-menn” og heiðingjar, en
þar eru yfirleitt ‘allir ajmennilegir
menn, sem ástunda kærleika og lifa
bróðurlega hver við annan. Sannast
í því hið fornkveðna: að marlgiir
munu koma frá austri og vestri, suðri
og norðri og sitja til borðs með spá-
mönnum og postulum í guðsríki,, en
ýmsum erfingjum trúarjátninganna
mun verða útkastað. Þannig verða
stundum hinir fyrstu síðastir og hinir
síðustu fyrstir.
Skökk hugmynd. Þó að þetta
kirkjuhugtak hafi nú verið rökstutt
með kenningum Krists, þá brýtur það
algerlega í bága við þá hugmynd sem
vafalaust ríkir ennþá hjá öllum kreddu
flokkum, að Jesús Kristur sjálfur hafi
stofnað kirkjuna og samið trúarját-
ningu hennar og ráðstafað öllu henn-
ar fyrirkomulagi og þessvegna geti
aðeins verið um eina kirkju að ræða,
sem réttilega sé kristin og nokkurn
rétt hafi til að teljast það.' Telur
auðvitað hver sérkreddu flokkur sig
hina útvöldu brúði. Hefir leitt af
þessu hnotabit og fjandskap eins og
ég hefi áður drepið á. Talið er að
eigi færri en 200 kristnir sértrúar-
flokkar sé til í heiminum og þykjast
allir trúa því, að þeir sé útvaldir og
hvað muni vera meira en lítið bogið
við allan þenna trúmála flokkadrátt.
Alvarlega hugsandi menn hafa gert
mjög eftirtektaverðar tilraunir til
sameiningar kirkjudeilda í ýmsum
löndum. Stór kirkjuþing hafa verið
háð meðal prótestanta eins og t. d.
kirkjulþingið í Stokkhólmi 1925 og
Lausanne fundurinn 1927 — til að
ræða sameiningar möguleikana. En
þótt þessi kirkjuþing bæru tiltölulega
lítinn árangur, þá hefir þó þessi al-
varlega einingar íhugun borið nokkurn
ávöxt á síðari árum ekki sízt hér í
Ameríku. Canada hefir gengið á
undan með góðu eftirdæmi, með
kirknasameiningunni 1925 og á sama
hátt kváðu nú vera á döfinni ýmsar
stórkostlegar kirkna samsteypur suður
í ríkjum. I Skotlandi eru nú tvær
greinar Presbyterian kirkjunnar, frí-
kirkjan og þjóð'kirkjan að sameinast
og á Englandi er búist bráðlega við
svipaðri sameining Meþódista kirk-
nanna, sem í meir en heila öld hafa
verið ósamþykkar. I Austurlöndum
bæði Indlandi og Kína hafa mjög
miklar kirknasameiningar átt sér stað
alveg nýlega. T. d. hafa sameinast i
Kínversku krists-kirkjuna næstum
allir kristnir trúarflokkar þar í landi
nema Meþódistar og flestir trúarflokk
ar kristnir á Indlandi eru gengnir inn
i tvenn trúarfélög: hina sameinuðu
kirkju Norður-Indlands og hina sam-
einuðu 'kirkju Suður-Indlands.
(Frarnh.).
Til þess að sanna mál mitt ' með
nærtæku dæmi úr kristilegum félags
skap landa hér í Vesturheimi má t. d.
benda á það, að í deilu þeirri hinni
miklu, milli nýguðfræði og rétt-trú-
naðar, sem reis upp hér meðal landa
vestra fyrir réttum 20 árum síðan,
þegar nokkrir söfnuðir sögðu sig úr
Lútherska kirkjufélaginu, vegna þess,
að reynt var að beita þá skoðana
kúgun, þá sagði prestur eins þessa
safnaðar honitm upp, vegna þess, að
hann kvaðst vera rétt-trúaður og
stefnu kirkjufélagsins samþykkur
enda þótt söfnuðurinn byði honum að
vera prestur sinn áfram, þrátt fyrir
skoðana mismuninn og án þess að
hann þvrfti að breyta trúarjátningu
sinni í einu né neinu. Presturinn rit
aði skömmu síðar grein þar sem hann
tók það fram, að hann áliti það hug-
sunarfræðilega rangt af söfnuðinum,
að hafa sig áfram undir þessum
kringumstæðum, enda bar hann það
fyrir rétti síðar, að hann áliti söfnuð
þenna “trúvillinga, vikna frá lúthers-
kri játningu, frá kristinni trú, frá
lúterskri trú!” Virtist prestinum þess
vegna víst “hugsunarfræðislega”
réttara, að yfirgefa þessa sauði, sem
hann áleit týnda. Eg tek þetta dæmi
aðeins, til að sýna mismun á afstöðu
rétt trúnaðarins og frjálslyndu stefn-
unnar til félagsmála.og allrar vingjarn-
legrar framkomu fulltrúa þeirra hver
við annan. Þessi prestur er nú orðinn
forseti Lútherska kirkjufélagsins i
Vesturheimi. Hvort sama stefna
ræður nú í þessum félagsskap og þá,
veit ég ekki um. Sennilegt er að
prestur þessi sé nú mjög búinn að
HOL T-RENFREWS
ÁGÚST LOÐVÖRU SALA
Og
Ágúst Sala á Taufrökkum
Tvö óviðjafnanleg kostaboð, sem skara langt
fram úr því sem vér höfum nokkru sinni boðið
áður og spara yður frá 15 til 30 per cent. af
vanalegu verði.
Þessi sala mun geðjast öllum konum, sem hugsa til að fá séf nýja haust-
kápu eða loðkápu. Úrval er bæði mikið og fjölbreytt og eru þetta
sérstök kostakjör.
7/oíí b/xTrew&(jo.
LimiteD
Canada Largest Furriers.
Est. 1837