Heimskringla - 07.08.1929, Blaðsíða 6

6. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. AGÚST, 1929
EKKEHARD
Saga frá 10. öld,
eftir I. von Scheffel.
En í níðriti Gunzós var jafnvel gert lítið úr
lærdómi Ekkehards, sem hertogafrúin hafði
hingað til metið svo mikils. Og hvað var þá
eftir? Hertogafrúin skildi ekki hina feimnu,
dreymandi sál Ekkehards. Of oft er litið á við-
kvæmna feimni sem heimsku. Hann hefði
farið of seint út á víðavang í morgunkjælunni
til þess að lesa Ljóð Salómons. Hann hefði
átt að gera það síðastliðið haust.
Kvöld var komið.
‘‘Er Ekkehard kominn heim?’’ spurði her-
togafrúin.
‘‘Nei,” svaraði Praxedis, “og ekki Spazzó
helduy.”
Taktu þá þennan ljósstjaka og farðu með
handritið upp í herbergi Ekkehards. Honum
má ekki vera ókunnugt um verk bræðra sinna,
munkanna.”
Gríska mærin hlýddi, en ófús þó. Loftið
í turnherberginu var mollulegt og heitt. Bæk-
ur og ritföng lágu hér og þar í hirðuleysi. Á
horðinu var gúðspjall Matteusar, opið á þeim
stað, er þetta var ritað: “En er afmælisdagur
Heródesar kom dansaði dóttir Heródiasar
frammi fyrir þeim og geðjaðist hún vel Heró-
desi. Þess vegna hét hann með eiði að gefa
henni hvað sem hún bæði um. Og eftir á-
eggjan móðir sinnar segir hún: Gef mér hing-
að höfuð Jóhannesar skírara á fati.’’
Hökullinn, sem greifafrúin hafði gefið
Ekkehard, lá á stól hjá bókinni.Gull-kögrið á
honum hékk yfir litlu flöskunni með vatninu
úr Jórdán, sem Thietó blindi hafði gefið honum
eitt sinn.
Praxedis ýtti öllu frá og lagði bók Gunzós
á borðið, og var henni mjög órótt í skapi. Hún
sneri sér snöggglega við, rétt þegar hún ætlaði
út úr herberginu, lauk upp glugganum og sleit
dálítið af vafningarlaufinu, sem vatt sig svo
ríkulega uj»p um kastalann, og stráði því yfir
bókfefflð.
Ekkehard kom mjög seint heim. Hann
hafði búið um sár Húnans, en veitti miklu
örðugra að hugga hina hávöxnu eiginkonu
hans. Eftir að fyrsta grátkviðann var um garð
gengin og tárin þomuð, var mál hennar til sól-
seturs ekkert annað en langar bölbænir yfir
klausturbóndanum; og þegar hún rétti upp sinn
sterka armiegg og sór að rífa úr honum augun,
hella soði inn í eyrun á honum, mölva í honum
tennurnar og lemja þær ofan um kokið á hon
um, en pilsin sveifluðust ógnandi í allar áttir,
þá þurfti sannarlega á öllu að halda til þess að
friða hana. Þó tókst 'honum það að lokum.
Ritið, sem gríska mærin hafði lagt á borðið
í klefa hans, las Ekkehard í næturkyrðinni.
Hann lék sér að villirós, sem hann hafði tínt í
skóginum á heimleiðinni, í lófa sínum, meðan
hann rendi augunum yfir árásir hins ítalska
fræðimanns.
Hvernig stendur á því?” spurði hann sjálf-
an sig og dró að sér ilm rósarinnar,’’ að svo
margt, sem með bleki er ritað, skuli ekki geta
leynt uppruna sínum? Blekið er búið til úr gall-
hnetum og gallhneturnar koma undan eitraðri
stungu broddflugumiar.”
Hann las alvarlegur á svipinn handritið
alt til enda og lagði það frá sér. “Laglega gert
—gert með mikilli iðni og ástundun — jæja,
herfuglinn er líka mikilsverð persóna í hinni
fiðruðu stétt! En næturgalinn hirðir ekki um
söng hans. — Hann lagðist til svefns og svaf
óvenjulega vel.
Praxedis mætti honum um morgunin er
hann var að koma frá kastala-kapellunni.
‘‘Hvernig líður þér, skírari Húna?” spurði
hún í gamni. Eg hefi haft mestu áhyggju af
þér. Mig dreymdi að stór, brúnn sævarkrabbi-
kæmi á sundi upp Rín, og úr Rín inn í vatnið,
og úr vatninu klifraði hann upp í kastalann
okkar , og krabbinn hét Gunzó. Áttu marga
vini honum líka?”
Ekkehard brosti.
“Eg hugnast vafalaust mörgum illa, sem
mér hugnast ílla,” mælti hann. ‘‘Sá, sem
nuggast upp við sótugan ketil, á það á hættu
að verða sótugur sjálfur.”
‘‘Það er eins og þér sé alveg sama um
þetta,” sagði Praxedis. “Þú ættir heldur að
hugsa um, hvernig þú gætir svarað fyrir þig.
Sjóð krabban þangað til hann verður rauður,
og hann bítúr aldrei aftur.”
X
“Annar hefir,” svaraði Ekkehard, ‘‘þegar
svarað öðru eins og þessu. Hver sem segir við
bróður sinn: Bjáni! verður sekur fyrir ráðinu;
en hver sem segir: Þú heimskingi! á skilið að
fara í eldsvítið.”
Þú et sannarlega guðhræddur og mildur,”
mælti Praxedis, ”en taktu eftir hversu langt
þú kemst í veröldinni með gæðum og guð-
hræðslu. Sá, sem ekki gætir síns eigin hör-
unds, er oft fleginn, og jafnvel auman óvin er
ekki holt að virða að vettugi. Sjö broddflugur
saman geta sungið hest til bana.”
Gríska stúlkan hafði rétt að mæla. Menn
leggja þögula fyrirlitningu þannig út, sem væri
hún veikleiki. En Ekkehard gerði það, sem
upplagi hans var samkvæmast.
Praxedis vatt sér alt í einu nær honum, svo
að hann hrökk undan, en hún mælti: “Á ég
að gefa þér enn annað ráð í viðbót, virðulegi
séra minn?”
Hann kinkaði þegjandi kolli.............
‘‘Þú ert alt af alvarlegur á svipinn upp á
síðkastið. Það er engu líkara en að þú ætlir
að fara að leika keiluvarp við sólina og tunglið,
þegar maður horfir á þig á göngu þinni. Sum-
arveðrið er hlýtt, kuflinn þinn hlýtur að vera
heitur og þungur. Útvegaðu þér fatnað úr
líni, og það mundi ekkert saka þig þótt þú
dýfðir höfðinu ofan í kastala-lækinn. En vertu
kátur og glaðlegur um fram alt. Annars er
ekkert líklegra en að húsmóðir okkar fari að
láta sér standa á sama um þig.”
Ekkehard hefði langað til þess að taka í
hendina á henni. Honum fanst stundum að
Praxedis væri sinn góði engill. En Spazzó
reið rétt í þessulnn í garðinn. Hann fór hægt,
höfuðið hékk ofan á bringu, þreytulegt bros
lék um úttaugað andlit hans, og hann var
hálf-sbfandi.
‘‘Andlitið á þér hefir breyst stórum frá því
í gær,” hrópaði Praxedis til hans. Hversvegna
glitra ekki neistar undan hófum Falada núna?”
Hann horfði á hana eins og hann sæi hana
ekki. Alt var á ringulreið fyrir sjónum hans.
“Komstu heim með miklar skaðabætur,
herra stallari?” spurði hún.
‘‘Skaðabætur? Handa hverjum? spurði
Spazzó eins og hann skildi ekki upp né niður.
‘‘Handa veslings Cappan! Þú hlýtur að
hafa etið einhver ósköp af valmúasæði fyrst
þú veist ekki til hvers þú lagðir af stað!”
“Valmúasæði?” át Spazzó eftir henni í
sama róm, “valmúasæði? Nei. En ég drakk
vín frá Meersburg, rautt vín frá Meersburg,
óteljandi bikara af rauðu víni frá Meersburg,
já!”
Hann drógst þunglamalega af baki, gerði
enga grein fyrir erindislokum sínum en hélt
beint til svefnstofu sinnar. Praxedis horfði for-
viða á eftir honum og skildi ekki nema að litlu
leyti hvernig á þessu háttalagi stóð.
‘‘Hefir þú aldrei heyrt getið um það” mælti
Ekkehard til skýringar, ‘‘hvernig fullorðnum
mönnum þykir meiri hressing í gömlu víni held-
ur en grasi, blómum og smárablöðum, meira
en þekking á jurtum og rótum, nieira en visku-
steini, skógum og syngjandi fuglum. Eins og
spámaðurinn gyðinglegi sagði endur fyrir löngu
við Darius konung, þegar hermenn og stjórn-
málamenn Austurlanda voru að deila um þgð
fyrir framan hásætið, hver þeirra værí máttar-
mestur: “Vínið er sterkast alls, því að það yfir-
bugar mennina, sem drekka það og leiðir hug
þeirra á glapstigu.”
Praxedis hafði snúið sér að veggnum og var
að horfa á vígisturnana.
‘‘Horfðu á þú sonur þekkingarinnar”
sagði hún við Ekkehard. Hvaða piltur klerka-
stéttarinnar skyldi þetta vera, sem þarna
kemur?”
Ekkehard hallaði sér yfir brjóstvirkið og
leit ofan yfir bergið, sem kastalinn stóð á.
Piltur með brúna lokka kom gangandi innan
um runnana við veginn. Hann var í munka-
kufl, sem náði honum niður á ökla, ilskó á
fótunum, leðurmalur hékk á öxlum hans og
hann hafði járnbryddan staf í hendi. Ekkehard f
þekti hann ekki. Hann stóð við kastalahliðið
eftir fáeinar mínútur, sneri sér við, skygði hönd
fyrír augu og horfði lengi á landslagið fagra
fyrir fótum sé|r. Þvínæst gekk hann undir
hliðarbogann og rólega þangað, sem Ekkehard
stóð.
Þetta var Burkad, klaustursveinninn,
systursonur Ekkehards, og hann hafði komið
frá Constance til þess að heimsækja móður-
bróður sinn í leyfi sínu. Hann gekk fram al-
varlegur á svipinn og mælti fram kveðju sína,
eins og það væri lexía, sem hann hefði lært
utanbókar.
Ekkehard faðmaði þennan fyrirmyndar-
svein að sér,sem aldrei hafði gert neitt heimsku
legt af sér öll þessi fimtán árin, sem hann hafði
lifað. Burkard kom með margskonar boð frá
St. Gall og auk þess bréf frá bróður Ratbert,
sem var að fást við vandasöm ritstörf og skrif-
aði Ekkehard til þess að spyrja hann hvernig
hann væri vanur að þýða og orða nokkurar
vandasamar setningar hjá Virgili. ‘‘Salutem
et profectum in doctrinal'” voru niðurlags og
kveðjuorð bréfsins.
Ekkehard tók að spyrja piltinn um félaga
sína, munkana, en Praxedis tók fram í fyrir
honum.
‘‘Þú verður í öllum bænum að leyfa þess
um guðhrædda unga manni að hvíla sig fyrst,”
sagði hún. ‘‘Menn segja ekki sögur á fastandi
maga. Komdu með mér, ungi sveinn. Þú ert
miklu hugþekkari gestur heldur en hinn illi
Rudiman frá Reichenau.”
‘‘Faðir Rudimann?” spurði drengurinn.
‘‘Eg þekki hann líka.”
“Hvernig stendur á því að þú skulir þekkja
hann,” spurði Ekkehard.
‘‘Hann kom í heimsókn til okkar fyrir
nokkurum dögum síðan og kom þá með stórt
bréf til ábótans og smárit nokkurt. Þeir segja
að það sé margt í því um þig, kæri móður-
bróðir, og ekki alt sem fallegast heldur.”
‘‘Heyr, heyr!” sagði Praxedis.
‘‘Og eftir að hann hafði kvatt þá fór hann
aldrei lengra en út í kirkju og lá þar á bæn þar
til komið var myrkur. Hann hlýtur að þekkja
hvern krók og kima í klaustrinu, því að hann
skreið inn í svefnskálann, þegar klukkunni var
hringt til náða, svo að líann gæti heyrt hvað
bræðurnir segðu um þig og ritlinginn áður en
þeir færu að sofa. Náttljósið logaði daufi? og
hann hnipraði sig saman í einu horninu svo að
hann sæist ekki. En um miðnætti kom faðir
Notker og gekk um alt að vanda, til þess að
sjá hvort allir hefðu girt belti sitt um kuflinn
sæmilega og að gæta hvort nokkur hnífur eða
hættulegt vopn væri í svefnskálanum. Hann
fann þá gestinn og dró hann fram úr felustað-
num, og bræðurnir vöknuðu og kveikt var á
stóra ljósinu og þeir réðust á hann vopnaðir
með spítum og stöfum og sjöþættu hirtingar-
svipuna úr refsirúminu, og það varð hræðileg-
ur hávaði og læti, þótt ábótinn og forstjórinn
reyndu að sefa þá. Notker pipar var sjálfur
mjög æstur. “Djöfullinn reikar um og leitar
þeirra, sem hann geti gleipt,” hrópaði hann;
“en fyrst við höfum nú náð í djöfulinn, þá
skulum við aga hann eftirminnilega!”
‘‘En faðir Rudimann var óskammfeilnin
sjálf. “Eg játa það, ágætu lærisveinar, að
hefði smiðurinn haft einhverstaðar smugu,
þá hefði ég skriðið út um hana á höndum og
knjám. En fyrst tilviljunin hefir nú skilað
mér í hendur ykkar, þá gætið þess að gera ekki
gesti ykkar vanvirðu!”
‘‘En við þetta urðu þéir allir afarreiðir, og
þar varð hann að leggjast á kné og biðja um að
lofa sér að fara. Og þegar ábótinn sagði að
lokum: ‘‘Vér skulum láta refinn renna heim
aftur í greni sitt,” þá þakkaði hann fyrir á hinn
kurteisislega hátt.
‘‘Og í gær mætti ég vagni með tveimur
stórum vínkjöggum, og sagði ökumaðurínn að
það væri gjöf frá byrlaranum í Reichenau til
St Gall fyrir vinsamlega viðtökur, sem hann
hefði fengið þar.”
“Rudimann gat ekki um þetta með einu
orði, er hann var hér á ferð í gær,” sagði Prax-
edis. ‘‘Og kökustykki skaltu fá í launa skyni
fyrir fregnir þínar, yndið mitt. Þú segir vissu-
lega sögu eins og værir þú gamall í þeirri
hettunni.”
“Ó, nei,” svaraði drengurinn eins og hálf-
móðgaður, ‘‘þetta er ekkert. En ég ætla að
yrkja kvæði um þetta efni. Það á að heita:
‘Tnnrás úlfsins á hjörðina, og refsing hans.”
Eg er hálfbúinn með það í höfðinu, og það skal
verða gott.”
“Yrkir þú líka, ungi frændi minn?” sagði
Ekkehard glaðlega.
‘‘Það væri laglegur klausturnemandi, sem
ekki gæti ort kvæíði, fjórtán ára gamall. Mér
var leyft að lesa ábótanum kvæði mitt: “Lof-
gjörð til Erkiengilsins Mikaels,” sem er ort í
tvírímuðum hexametra, og hann kallaði kvæðið
‘‘röð af glitrandi perlum.” Og óda minn í stíl
Sappó í heiðurskyni við hina guðhræddu Wil-
borad er líka mjög falleg. Á ég að fara með
hana fyrir ykkur?”
“í öllum bænum, barn!” hrópaði Praxedis
upp fyrir sig. “Heldur þú að sjálfsagt sé að
fara að kveða ódur um leið og komið er inn
í garðinn hjá ókunnugu fólki? Bíddu þangað
til þú ert búinn að fá kökuna þína.”
Hún hljóp inn í eldhús og skildi hinn lærða
frænda eftir á tali við móðurbróðurinn undir
linditrénu. Hann hóf samtalið með því að
minnast allmörgum sinnum á ‘‘trivium’ og
“qvadrivium.” og með því að hamratindurinn á
Hohentwiel kasTaði einmitt um þetta leyti
morgunbirtunnar greinilegum skugga á flat-
neskjuna fyrir neðan, þá eyddi klaustursveinn-
inn all-angri ræðu í útskýringar á orsöfcum
skugga. Hann fullyrti að þeir kæmu þegar
fastir hlutir yrðu í vegi fyrir geislunum; og að
þeirri fullyrðing lokinni^ tók liann til að sýna
fram á að allar skýringar væru gagnlausar.
Flóð þekkingar hans rann eins og vatn
fram af ungum vörum hans. Hann var einnig
vel að sér í stjörnufræði og móðurbróðir hans
varð að hlusta með þolinmæði á lof hans um
Zoróaster frá Bactria og Ptolemus frá Egyfta-
landi. Auk þess varð hann sjálfur að gangast
undir hið stilangasta próf um jeöli og útlit
stjörnuhraps; og að lokum tók hinn brúnhærði
systursonur að sýna fram á hve fáránlegar
væri kenningar þeirra, sem héldu að hinar
virðulegu þjóðir Andfætlinganna ættu heima
hinu megin á hnettinum. Hann hafði lært öll
þessi vísindi fyrir fimm dögum síðan.
En að lokum gerði móðurbróðirinn það,
sem Ottó keisari hafði gert, þegar hinn heim-
spekilærði biskup Gerbert frá Rheims og Otrik,
dómkirkju-skólameistarinn frá Magdeburg á-
samt hundruðum af lærðum klerkum og fræði-
mönnum háðu fyrir framan hann kappræðuna
um undirstöðu og flokkun sígildrar heimsspeki
— hann geispaði.
En rétt í þessu kom Praxedis aftur og bar
þá með sér kirsiberjaköku undurfagra og fulla
körfu af allskonar ávöxtum, og þetta Ijúfineti
breytti hugsunum hinns unga heimspekings inn
á eðlilegar brautir. Hann flutti borðbæn, áður
en hann snæddi kökuna, eins og vel uppalinn
piltur, en lét svo vandamálið um Andfætlingana
eiga sig til betri tíma.
Praxedis sneri sér að Ekkehad.
‘‘Hertogafrúin biður mig að skila til þín,”
mælti hún með uppgerðar alvörusvip, “ að hún
hafi ákveðið að hefja að nýju nám sitt í Virgil.
Henni leikur forvitni á að fræðast um forlög
Didó drotningar. Hún ætlar að byrja þegar í
kvöld. Mundu eftir því, að þú átt að líta glað-
legar út,” bætti hún við í lágum róm, ‘‘því
að þetta er fallegur vottur frá hendi hertoga-
frúarinnar um að hún beri enn fult traust til
þekkingar þinnar, þrátt fyrir öll skrif sérstaks
manns.”
Þessu var í raun og veru svona farið og
Ekkehard hlustaði á fréttirnar með aðkenning
af hræðslu. Honum var alls ekki rótt við til-
hugsinina um að sitja að nýju einn með þess-
um tveimur kvenmönnum. Hann hafði ekki
enn gleymt Föstudeginum langa.
Hann sneri sér því að fænda sínum, sló
hann með lófanum svo hjartanlega og þétt á
öxlina, að hann hrökk við, og mælti —
‘‘Þú hefir ekki komið hingað til þess að
eyða lefisdögum þínum í fiskiveiðar og fugla,
Burkard! Við lesum í dag hinn ágæta Virgil
fyrir hertogafrúnni og þú verður líka við-
staddur.’
Hann hugsaði sér að nota piltinn sem
skjöld á milli hertogafrúarinnar og hugsana
sinna.
“Ágætt!” sagði Burkard og var allur rauð-
ur um varirnar af kirsiberjum. ‘‘Eg kýs miklu
heldur að lesa Virgil en að fara á veiðar eða í
útreið, og ég ætla að biðja hertogafrúna að
kenna mér dálítið í grísku um leið. Hinir
strákarnir sögðu eftir að hún kom og tók þig
úr klaustrinu að hún kynni meira í grísku en
allir klerkamir til samans. Þeir sögðu að hún
hefði lært hana með töfrum. Og þó að ég
sé beztur í grísku í bekknum — ”
‘‘Þú verður þá áreiðanlega ábóti innan
fimm ára og Heilagur Faðir í Róm eftir tutt-
ugu,” sagði Praxedis til þss að stríða honum.
“En hvað um það, nú er vor, og varir þínar
berjabláar.”
Ekkehard var kominn í súlna-salinn um
fjórðu stundu dags, til þess að taka upp lestur
Æneid að nýju. Virgil hafði legið óhreyfður
í sex mánuði. Ekkehard var þungt undir niðri.
Hann lauk upp glugganum og lét kalt loftið
streyma inn.
Klaustursveinninn var að blaða í latneska
handritinu.
“Vertu mjög kurteis þegar hertogafrúin
heilsar þér,” sagði Ekkehard, en pilturinn svar-
aði með stærilæti —
‘‘Við slíka hefðarfrú mælist ég eingöngu
í ljóðum. Hún skal verða þess vör, að læri-
sveinn úr efribekkjunum stendur fyrir framan
hana.
Hertogafrúin kom inn, og var Praxedis
í fylgd með henni, og heilsaði Ekkehard með
því að kinka lítillega til hans kolli. Hún settist
í hinn fagurlega útskorna tréstól og lézt ekki
sjá hinn efnilega systurson. Burkard hneigði
sig prúðmannlega og stóð síðan kyr við hinn
enda borðsins.
Ekkehard lauk Virgili upp og hertogafrúin
spurði kæruleysislega: “Hversvegna er þessi
drengur hér?”
“Hann er einungis auðmjúkur áheyrandi,”
mælti Ekkehard, “og hefir áköf löngun hans
til þess að nema grísku, gefið honum hugrekki
til þess að nálægjast svo göfugan kennara.
Hann mundi meta það mjög mikils, ef af vörum
hans —’’
‘‘En áður en Ekkehard fengi lokið við mál
sitt, hafði Burkard gengið fram fyrir hertoga-
frúna. Hann horfði til jarðar, feiminn og full-
ur sjálfstrausts í senn, og gætti vel áherzlunnar
í ríminu —
Esse velim Graecus, cum vic sim, dom’na
Latinus. (1.
Þetta var óaðfinnanlegur hexametri.
Heiðveig hertogafrú horfði undrandi á
hann, því að hrokkinhærður drengur, sem sett
gat saman hexametra var óóvenjulegt fyrir-
brigði í þýzkum löndum þátímans. Og það
sem meira var, hann hafði mælt þetta af munni
fram henni til sæmdar. Henni féll því ágæt-
lega við hinn unga hagyrðing.
1. ‘‘Þótt ég sé naumast leikinn í Latínu, fýsir
mig að nema grísku.”