Heimskringla - 18.09.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐa
MEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 18. SEPT., 1929
Hjaltland.
Eftir Poul Niclascn ritstjára
Niöurlag.
Hjaltland, eöa Hjaltlandseyjar eru
alls um 550 fermílur að stærð eSa
álíka og Færeyjar. ÞaS eru um 100
eyjar og hólmar og 29 eyjarnar eru
byggSar. Stærst er Mainland og er
hún stærri en allar hinar eyjurnar
samtaldar, eSa um )4 af öllum eyjun-
um. Hinar næst stærstu eru Yell,
Unst, Fetlar, Bressay, Whalsay, East
og West Burra, Muckla Roe, Papa
Stour, Skerries, Fair Isle og Foula.
Hjaltlandseyjar eru sæbrattar og
fjöllóttar, og þó tæplega eins hálend-
ar og Færeyjar. Hæsta fjalliS er
Ronas Hill á Mainland (1475 fetj og
Skálafjall (921 fet). A eynni Foula
er fjalliS The Sneug (1372 fet) og
á Unst er Saxa Vord (934 fet). A
eyjunum eru mörg vötn, en engar stór
ár. Vötnin eru yfirleitt brún á lit
og stafar liturinn af mó, sem þar er
mikiS af.
VeSrátta er svipuS á Hjaltlandi og
á Færeyjum, rigningar og þokur tíS-
ar, en sólskinsdagar fáir. HríSar
eru sjaldgæfar, og snjór liggur þar
sjaldan á jörS nema fáa daga í
senn.
LandbúnaSi hefir fariS mikiS fram
seinustu fimmtíu árin. Eins og áSur
er getiS áttu skozkir aSalsmenn svo
aS segja allar jarSirnar, og hjalt-
lenzku leiguliSarnir áttu þá viS bág
kjör aS búa. En síSan aS Crofters
Act (leiguIiSalögin) gengu í gildi 1886,
hefir allt breyzt. Nú er fjöldi smá-
bænda viSsvegar um eyjarnar, og hafa
þeir fengiS sér miklu betri jarS-
yrkjutæki og tekiS upp nýjar rækt-
unaraSferSir, Og þess vegna hafa orS-
iS miklar framfarir í landbúnaSin-
um. I mörgum skólum er börnum
kennd garöyrkja, og hefir þaS haft
mikla þýSingu fyrir aukna garSrækt,
eplarækt og fleira.
í Hjaltlandi er ræktanleg jörS 352,-
319 ekrur, en ræktaS land er ekki
meira en 15,532 ekrur og 35,472 ekr-
ur áveitulönd. Þessari ræktuSu
jörS er skift á illi 3,550 bænda og óS-
alsbænda og hafa 793 smábændur
minni jörS en fimm ekrur hver, 2,021
hafa frá 5—15 ekrur, 563 hafa 15—30
ekrur, 97 hafa 30—50 ekrur, 40 hafa
50—100 ekrur, hafa 100—300 ekrur
og 6 hafa meira en 300 ekrur. (ÞaS
er taliS aS tvær ekrur gefi af sér
kýrfóSur).
MikiS er ræktaS af höfrum (7,291
ekra), eplum og grænmeti (2795 ekr-
ur).. — BeitilandiS, eSa “scattald”
sem Hjaltlendingar kalla svo, er alls
288,962 ekrur, og hver bóndi hefir
svo marga gripi og sauSi sem jörS
hans leyfir. I Hjaltlandi eru um 5,-
300 hestar og 16,000 nautgripir (þar
af 6,000 mjólkurkýr).
í Færeyjum eru um 4,000 naut-
gripir, þar af 3,000 mjólkurkýr, og
nálægt 650 hross.
SauSfjárræktin í Hjaltlandi hefir
aukist mikiS seinustu 50- árin, og eru
þar nú um 160,000 kindur (i Færeyj-
um um 70,000).
Ullin af hjaltneska fénu er yfir-
leitt fín og góS, og tóskapur á heim-
ilum hefir mikla þýSingu fyrir land-
iS. Hjaltlendingar selja mikiS af
prjónlesi (peysur, hettur, vetlinga,
herSasjöl, o. fl.) til Skotlands og
Englands og ganga þessar snotru heim
ilisiSnaSarvörur mjög vel út. ÞaS
mun.fá heimili á Hjaltlandi, sem ekki
stunda tóskap, og flest heimilin græSa
vel á tóskapnum. Hagskýrslur sýna
aS um 3,000 hjaltneskar konur taka
þátt í þessum heimilisiSnaSi.
Hjaltneska blaSiS “Shetland Netws”
segir svo í ársyfirliti 1928 um heim-
ilisiSnaSinn:
—AriS sem leig hefir heimilisiSn-
aSur aukist enn aS mun, og er þaS
gleSilegt tímanna tákn, því tóskapur-
inn hefir afarmikla þýSingu fyrir vort
fámenna þjóSfélag, og mörg heimili
hafa af honum tekjur, sem þau mega
ekki ‘missa. ÞaS er því um aS gera
aS viS vöndum sem mest ullarvörur
okkar svo aS þær geti keppt viS aSrar
vörur á markaSinum. AriS sem leiS
hefir veriö svo mikil eftirspurn aS
hinum svonefndu “Fair Isle Jumpers,”
aS kvenfólkiS hefir aldrei haft eins
mikiS aS gera aS búa þær til, og
verSiS var hátt. —
Hjaltlendingar hafa sem sagt mikl-
ar tekjur af heimaiSnaSi sínum. Eg
gat ekki náS í neinar skýrslur um þetta
en kunnugur maSur sagSi mér, aS
tekjurnar séu ekki minni en tvær
miljónir króna á ári. Um þetta
gæti aSrir hugsaS. I Hjaltlandi eru
matsmenn, sem skoSa allar ullarvör-
ur, áSur en þær eru sendar út, og
dæma um gæSi þeirra og sniS og liti,
og fær ekkert plagg aS sendast til út-
landa, nema því aSeins aS þeir leyfi.
GóSir vegir eru nú um allt Hjalt-
land. ÁriS 1846 og næstu ár voru
einhver hin verstu, er þar höfSu kom-
iS. Eplauppskeran spiltist víSa,
sjávarafli var lítill og engin vinna
í landi, svo aS bágindi voru þar. Á
þessum harSindaárum fengu Hjalt-
lendingar styrk frá Bretum til vega-
gerSa og á þennan hátt fengu menn
vinnu. AS vísu var kaupiS ekki
nema 8 aurar á klukkustund, og þætti
þaS víst lítiS nú á dögum, en þá
voru aSrir tímarnir. Á árunum
1846—52 voru á þenna hátt lagSir
120 mílufjórSungar af vegum á
Mainland og 17 á Yell. 1864 voru
sett sérstök vegalög í Hjaltlandi og
hefir vegagerS aukist mjög síSan.
Stærstu þorpin, önnur en Leirvík,
erlt Balta Sound (Beltissund), Hóls-
vík, Skálavogur og Sandvík. Skála-
vogur var áSur helzti staSurinn og
þar var hinn alkunni kastali, þar
sem Patrekur Stuart jarl hafSi setu.
Hjaltland byggSist frá Noregi um
líkt leyti og Færeyjar (um 830).
ÁSur en NorSmenn komu þangaS,
hafSi þar um langt1 skeiS búiS þjóS-
flokkur, sem nefnist Pictar, og finn-
ast enn þar í landi nokkrar fornleifar
frá þeirra dögum, til dæmis hinir sí-
völu turnar, sem standa í tjörn nokk-
urri skammt frá Leirvík. Þessir
turnar eru miklu víSar, þar sem Pic-
tar hafa búiS, en sagnaritarar eru
ekki á eitt sáttir um þaS, til hvers
þeir hafa veriS notaSir. Alls hafa
fundist 70—80 slíkir turnar í Hjalt-
landi.
Eftir aS NorSmenn lögSu landiS
undir sig, réSu þar fyrir norskir
jarlar í 5—600 ár. Hjaltlendingar
höfSu þá eigiS lögþing, og var þaS
á þingvöllum, rétt hjá Leirvík. Þar
voru líka haustþing og vorþing, eins
og sjá má af staSanöfnum, lögsögu-
maSur og lögréttumenn. — Hinn 8.
september 1468 kvæntist James sonur
Skotakonungs (seinna James 3.) Mar-
grétu dóttur Kristjáns 1. Danakon-
ungs, en þar sem Kristján gat ekki
greitt heimamund hennar, lét hann
Hjaltland og Orkneyjar í pant. Voru
þær aldrei leystar inn aftur og komust
á þennan hátt undir Bretland.
Um þetta leyti hefir veriS talaS
sama mál á Hjaltlandi eins og í Fær-
eyjum og fyrir 100 árum lifSi forn-
máliS enn víSa í úteyjum þar og
afskektu byggSum. Arin 1893—95
var færeyski doktorinn Jakob Jakob-
sen í Hjaltlandi og safnaSi þeim nor-
rænum orSum, sem enn voru notuS
þar í mæltu máli. — Komst hann aS
þeirri niSurstöSu, aS þar lifSu enn
á tungu 10 þúsund norræn orS. Hefir
hann birt rannsóknir sínar í vísinda
ritinu “Det norröne Sprog paa Shet-
land” og fékk fyrir doktorsnafnbót
hjá Háskólanum í Kaupmannahöfn.
Eins og fyr er getiS, lifa nokkur
norræn orS enn í daglegu tali á Hjalt-
landi, enda þótt enska sé þar kennd
í skólum og töluS í kirkjum. Enn
eru notuS þar orS eins og uy (eyja),
holm (hólmurj, baa (boSi), skerry
(sker), drong (drangur), stack
(stakkur), voe (vogurj, wick (vík),
gio (gjá), noss (nesj, mool (möl),
Eess (nes), ting (tangi),
hevdi (höfSi), clett (kletturj, bakka
(bakki), kame (kambur), coll (koll-
urj, roni (rein), björg, gil, berg, fell,
vatn, keida (allt óbreytt), Ijöag
(Iaukur), aid (eiSi) o. s. frv. ,
I Hjaltlandi er enn haldiS upp á
ýmsa merkisdaga, til dæmis 6. jan-
úar (ÞrettándannJ, 24. júní (Jóns-
messu) o. m. fl. Á seinni árum hefir
29. janúar veriS hátíSlegur haldinn
og nefndur “Up Helly A” og skal hér
nánar skýrt frá því, hvernig þau há-
tíSahöld fara fram:
Um kveldiS er gengiS í skrúSfylk-
ingu um göturnar í Leirvík og um
300 unglingar í fögrum litklæSum
kallaSir “guesers”) ganga á eftir
víkingaskipi, sem er 16 álna langt
og 3 álna breitt, og er því ekiS á
hjólum um göturnar, en herforinginn
(guiser jarl) stýrir því og er hann í
herklæSum og hefir brynjaSa skips-
höfn meS sér innan borSs. Hver
“guiser” er meS kyndil, og varpa hinir
300 kyndlar birtu víSsvegar og gera
nótt aS ljósum degi. Þegar skrúS-
göngunni er lokiS, fleygjá “guisarnir”
kyndlunum upp í víkingáskipiS, sem
brátt stendur í ljósum loga. SíSan
fara “guisarnir” í heimsóknir til
helztu manna í borginni, og er þar
borinn fyrir þá matur og drykkur og
þeim fagnaS forkunnarvel. Seinustu
árin hefir þaS veriS venja, aS skips-
menn séu klæddir eins og gömlu guS-
irnir, Þ6r, Freyr, Baldur, Heim-
dallur o .s. frv. SuSur í Nýja Sjá-
landi eru Hjaltlendingar farnir aS
halda upp á þennan dag eins og gert
er heima í Leirvík. Halda þeir þar
í þjóSsiSi sína eins og áSur er sagt.
Grind, eSa “Ca’ing whales,” sem
Hjaltlendingar kalla hana, veiSist
þarí oft. Til dæmis voru dnepin
1540 grindhveli í Quendale Bay áriS
1845, og er þaS hiB stærsta grind-
hlaup, sem þekkst hefir.
RáShúsiS í Leirvík er stórt og
vandaS, og þar eru margar þjóS-
minjar geymdar. I fundarsalnum
eru gluggamyndir af öllum hinum
norsku kóngum, sem réSu yfir Færeyj
um, allt frá Haraldi Hárfagra og
Hákoni gamla. Ennfremur myndir
af. James III. og Margrétu prinsessu.
Þar eru myndir af helztu þjóSfröm-
uSum Hjaltlendinga, Arthur Ander-
son, Arthur Laurenson o. fl. og einn
ig af enskum konungum og drottn-
ingum.
Fyrir utan ráShúsiS er reistur
minnisvarSi um þá Hjaltlendinga sem
féllu í ófriSnum mikla, 560 menn.
I Leirvík eru ekki færri en níu
kirkjur, og þó er Leirvík ekki stærri
en Þórshöfn, svo aS fólkiS hefir um
nóg aS velja. — Nafnkendastur af
Hjaltlendingum er Arthur Anderson
(1792—1868J. Á unga aldri var
hann sjómaSur (útróSramaSurJ, en
meS dugnaSi dreif hann sig fram, aS
hann varS friamkvæmdastjór'i fyrir
hiS stóra P. O. skipafélag 1 Skot-
landi. — Hann lét reisa Anderson
Educational Institute, sem er nú la-
tínuskóli.
I Leirvík hitti ég William Ratter
er hafSi kynst dr. Jakobsen, þegar
han nvar þar. SíSan hefir Ratter
reynt aS kynna sér fornmáliS sem
bezt, og sá ég heima hjá honum
margar færeyskar og íslenzkar bæk-
ur, sem hann sagSi aS sér þætti
vænna um en nokkrar aSrar bækur.
Ratter er tröll aS vexti, rúmar þrjár
álnir á hæS og einhver sá stærsti
maSur sem ég hefi sé$. Seinna
hitti ég í Kirkwail annan “mál-
mann,” Mr. Mooney, og þaS er ein-
hver sá minnst( maSur sem ég hefi
séS — um 2 álnir á hæS. En þótt
þessir tveir menn væri svo ólíkir á
vÖjxt og líkamsskapnaS, þa höfSu báS
ir hinn sama brennandi áhuga fyrir
forntungunni og þekktu vel hin fornu
staSanöfn. —Lesb. Morgunbl.
Frá Islandi.
• Mýrdal, 28. júlí
TíSin hefir veriS einmuna góS og
grasvöxtur víSast góSur, sumstaSar
meS albezta móti. Sláttur byrjaSi
því almennt fyrr en vanalega og eru
því allmargir nú nærri því búnir
meS tún, og hafa menn hirt eftir
hendinni.
Fyrir nokkru er látinn, Jón Jónsson
bóndi í Skagnesi, eftir langa van-
heilsu.
BifreiSaíerSir eru nú orSnar dagl.
viSburSir út og austur um sveitina,
enda hefir nokkuS veriS gert til þess
aS bæfa vegi fyrir þær og nú er kom
in brú á Bakkakotsá, og nú fyrir
fáum dögum bráSabirgSabrú á Haf-
ursá, sem mestur farartálmi hefir
veriS.
Vélbátur laskast í hafís
Vélbáturinn “Halkion,” sem hafSi
verið aS veiSum í Húnaflóa, kom
hingaS í gær. HafSi hann lent
þar í hafís og tapaS mestallri lóS-
inni og laskast talsvert. — Fleiri
bátar töpuSu meiru eSa minna af
lóSum.
MARTIN & CO.
EASY PAYMENTS, LTD
HIN 9unda ÁRLEGA OTSALA
Á kvenna og karimanna klæðnaði og loðfatnaði
Kvennkápur
Eltiskinsfóðraðar ú r
Velour og f í n a s t a
klæði af allskonar lit,
með stórum loðkrög-
um og líningum.
$35.00
Á sérstöku verði, blá-
ar Chinchilla kápur
með Thibetan kraga
$19.75
Tweed kápur af öllum
lit, prýðisvel fóðraðar
með hinu áferðarbezta
Satin og loðbryddar á
hinn skrautlegasta
hátt.
$45.00
Á öðru gólfi í Winni-
peg Piano Bygging-
unni.
Því ekki að gjöra kaupin nú
og fá fullvirði peninganna og njóta þæg-
indanna og ánægjunnar lengur af fatnað-
inum heldur en að bíða með það þangað
til þér getið borgað hann út í peningum.
Vægir borgunarskilmálar
Fyrir
$5
sem niðurborgun skulum vér
senda yður hvaða flíkur sem
eru og kosta upp að $50,00,
en afgangtírinn borganlegur
með vægum jöfnum mánað-
ar afborgunum meðan þér slít
ið fötunum.
Kjörkaupaverð á kjólum
Nýjasta snið, úr Satíni, Atla-silki, Geor-
gette og Crepe De Chine
12.75, 15.75, 19.75 24.75, 29.50
Martin & Co. Ltd.
EASY PAYMENTS, LTD
Karlmanna
Fatnaðar
Algeng navy blá vað-
málsföt, Herringbone.
svört og blá, með
mislitum röndum, ein-
og tvíhnepptar treyj-
ur, ein og tvíhneppt
vesti, og feldar buxur
$35.00
Yfirhafnir
Ljósar og dökkar.
Þetta eru kápur sem
þola mikið slit og fara
ekki úr lagi.
$19.75
Portage og H&rgrave
Str.
þcr sem
notið'
TIMBUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA.
STUCC0 sem ábyrgst er
The TYEE STUCCO WORKS gefur þér fimm ára
ábyrgð á Tyee Stucco þegar notað er samkvæmt þeirra
ráðleggingum.
Þó ábyrgðin nái aðeins til fimm ára, er auðvitað
varan góð alla æsfi þína.
Skrifið eftir nöfnum þeirra plastrara
sem nota það samkvæmt þessari á-
byrgð.
P
□
f
Tyee Stucco Works
ST. BONIFACE
MANITOBA
tH’^^^omim.ommmo-^^Bommo-^^m-om^mommmommmo-^^BO'mmBo-mmmomimi
I I
StofnaS 1882.
Löggilt 1914.
I D. D.Wood&Sons, Ltd.
VICTOR A. WOOD
President
HOWARD WOOD LIONEL E. WOOD
Treasurer Secretary
(Piltarnlr sem tfllum reyna atf þtfknant)
Verzla með:-
BYGGINGAREFNI — KOL og KOK
Búa til og selja:-
SAND-LIME BRICK — CONCRETE TILE
SAND — MOL OG MULID GRJOT
Gefið oss tækifæri
I
SÍMAR 87 308 — 87 309 — 87 300
Skrifstofa og verksmiðja:
1028 Arlington Str. (milli Ross og Elgin) Winnipeg.
mommmommmommmo-mmomamo-mmommmommmom^ommomm-om
I
►«