Heimskringla - 09.10.1929, Blaðsíða 1

Agætustu nýtliku lltunar og: f&uhrnlu-
unarstofa i Kanada. Vork unnlV & 1 d«|t
ELLICE AVE., and SIMCOE 8TB..
WlnnlpeK —*— Man.
Dept.
XLIV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 9. QKTÓBER, 1929
NUMER2
Hev. H. PéUmsson *;
45 Homie St. — Uiix* .
HELZTU FRETTIR
'<*'----------------------->:
KANADA
*--------------------------*
Eins og getift var um í síöasta
blaði, hefir alt kapp veriö lagt á þaö,
Og er, aö finna flugvélarnar tvær og
mennina átta, er lögðu frá Chester-
field Inlet 8. sept. undir forystu Mac-
Alpine ofursta, og ekkert hefir spurst
til síðan. Flogiö hefir veriö fram og
aftur um víðernin þar nyrð.ra, en
engin merki fundust hinna týndu.
Langt er frá því aö menn séu úrkula
vonar um að þeim verði bjargað,
oða að þeir bjargist sjálfir. Voru
þeir vel búnir að fötum og munu hafa
haft skotfæri með sér. Gizka menn á
að þeir hafi neyðst til þess að lenda
í óbyggðum sökum vélabilunar, og
telja ekkert þvi til fyrirstöðu, að þeir
geti jafnvel lifað af veturinn, séu
þeir sæmilega birgir að skotfærum,
þvi veiðiskapur er nægur á þessu
svæði á landi og í vatni, og komist
þá til mannabygða eftir að ísa og
snjóa leysir næsta vor, ef ekki tekst
að finna þá áður, eða þeim að komast
til mannabyggða.
Frá Regina er símað í gærdag, að
allir ráðherrar í Anderson ráðuneyt-
inu hafi verið kosnir gagnsóknarlaust.
Frá Moose Javv er símað samdæg-
urs, að forsætisráðherran, Dr. J. T. M.
Anderson, hafi sogt þar, í erindi er
liann flutti á mánudaginn fyrir 200 á-
heyrendum, að 23. þ.m. myndi
Saskatchewan-stjórnin gera heyrum-
ktmnar fyrirætlanir sinar um opinbera
rafvirkjun í fylkinu. Væru þrjár
leiðir færar stjórninni. í fyrsta lagi
su, að rafvirkjunarráð fylkisins léti
allt haldast líkt og verið hefði; með
umráðum yfir fáeinum orkustöðvum,
á víð og dreif, en meginið af orku-
stöðvum fylkissins í höndum prívat-
félaga. Frá því í febrúar 1929 hefði
engum privat félögum verið leyfð há-
spennuvirkjun, bæ frá bæ. Eina
meiri háttar orkuverið, er rafvirkjun-
arráð fylkissins hefði með höndum,
væri í Saskatoon og hefði verið
keypt fyrir $1,500,000 og skyldi varið
$500.000 til þess að endurbæta hana.
I öðru lagi sa'gði Dr. Anderson, að
hugsanlegt væri, að beita sér fyrir
allsherjar virkjun opinberri. Orkuver
prívatfélaganna væru metin til $6.000
000. Ef stjórnin færðist þetta í
fang yrði hún að biðja fylkisþingið
Um tíu miljón dala fjárveitingu til
þess að standa straum af fyrirtækinu.
í þriðja lagi mætti reyna að koma á
samvinnuvirkjun, með líku fyrir-
komulagi og samvinnu-rjómabú
Saskatch^wanfylkis, (Saskatchewan
Co-operative Creameries, Ltd.) sem
væri félagsskapur, er sanianstendur af
félögum í opinberri eign og prívat-
félögum. En nú myndi stjórnin
vinda bráðan bug á því að taka end-
anlega afstöðu til þessara mála, og
gera hana heyrumkunna 23. október.
Sorglegar slysfarir hafa enn höggv-.
ib skarð í hóp íslendinga hér, frá því
að síðasta tölublað Heimskringlu kom
út.
Á laugardaginn var fór Metúsalem
J. Thorarinson, byggingameistari á-
samt syni sínum, Metúsalem Ernest
Vilmundi, 14 ára gömhum út í ná-
grennið við Portage la Prairie, til
þess að skjóta endur. Skutu þeir af
eikju. En er þeir lentu, fór pilt-
urinn út úr eikjunni, til þess að
hjálpa til að draga hana í land. Tók
hann til byssu sinnar, er var hlaðin,
og ætlaði að lyfta henni úr bátnum.
Gikkurinn hefir numið við eitthvað í
bátnum, því skotið reið úr byssunni,
°g í brjóst piltsins. Faðir hans bar
hann í bíl þeirra, er þar stóð nálægt,
og ók hvað af tók til sjúkrahússins í
Portage la Prairie. En þar var ekkert
hægt að gera og andaðist hami þar
eftir þrjá klukkutíma.
A mánudaginn barst skeyti hingað
til bæjarins um þaö, að drukknað
hefðu á föstudaginn var á Cormorant
vatni, Þórarinn Jónsson útgerðamaður
héðan úr Winnipeg og Oswald Holm
frá Lundar. Voru þeir á leið til
Moose vatns, þar sem þeir mun hafa
ætlað að stunda fiski í vetur. Oswald
heitin var sonur Mr. og Mrs. Sigurðar
Hólm við Lundar: mun hafa verið
ungur maður. Þórarinn heitinn var
Reyðfirðingur að ætt; sonur Jóns
Bjarnasonar, bróður Eiríks heitins á
Karlsskála, er margir Islendingar
kannast við. Þórarinn heitinn var
viðurkendur dugnaðarmaður og val-
menni. Hann var einhleypur og
hafði síðustu árin verið til liúsa hjá
frú Gróu Brynjólfsson, 623 Agnes St.
Var henni tilkynnt slysið með sím-
skeyti frá hr. Jóni Stefánssyni í The
Pas. Ekki vita menn enn greinilega
um það hvernig slysið bar að hönd-
um, og ekki höfðu líkin fundist í
gærmorgun. Þrjár systur Þórarins
heitins munu vera á lífi á Islandi og
hér lifir hann náfrændi hans, er með
honum var í þessari ferð, Aðalsteinn
Björnsson.
*----------------------------*
BANDARIKIN
*.---------------------------*
Frá Washington, D. C. kemur sú
fregn, að þar hafi á mánudaginn enn
verið stefnt fyrir rétt Albert B. Fall,
fyrrum innanríkisráðherra (í ráðu-
neyti Hardings) fyrir mútur í sam-
bandi við “Teapot Dome” olíuhneyksl-
ið alræmda.
Frá Washington D. C., er símað 8.
þ.m.,að Hoover forseti og Ramsey Mc-
Donald forsætisráðherra Breta hafi
nú, eftir að hafa setið á ráðstefnum
nokkra daga, komið sér saman um að
stefna til móts fulltrúum frá fimm
helztu flotaveldum heimsins, Bret-
landi, Bandaríkjunum, Frakklandi,
Japan og Italíu, til þess, að ráða fram
úr því hvernig helzt megi draga úr
ágreiningsefnum og ófriðarorsökum
milli þessara stórvelda og annara
þjóða framvegis, og þá uni leið til
þess að draga sem mest úr vígbúnaði,
sérstaklega flotabúnaði stórveldanna
og annara þjóða framvegis. Konui
þeir Iíoover og McDonald sér saman
um það, að til þessa móts skyldi stofn-
að í London, í janúar í vetur, og
skyldu Bretar bjóða fulltrúum hinna
stórveldanna þangað. Hefir boðið
þegar verið sent til Washington, Tokio
Parísar og Rómaborgar.
ÞÝZKALAND
Frá Berlín barst sú fregn á fimtu-
daginn, að þar hefði látist snögglega,
af hjartaslagi, dr. Gustav Stresemann
utanrikisráðherra Þjóðverja, og ein-
hver allra merkasti og mikilhæfasti
stjórnmálamaður veraldarinnar á sið-
ustu tímum. Mun hans verða nánar
getið síðar ihér í blaðinu. Jarðarför-
in fór fram á sunnudaginn var, i
Berlín, með mikilli viðhöfn, og voru
tugir þúsunda í likfylgdinni, er sam-
anstóð af öllum stéttum og stjórn-
málaflokkum, er sýna vildu dr.
Stresemann siðustu virðingu, að
undanteknum “þjóðernissinnum” (æst-
ustu hægrimönnum) og kommúnistum.
Næstur kistunni gekk, í líkfylgdinni
Hindenburg forseti, ásamt sonum Hins
látna.
Frá Islandi.
Landsíminn. Skýrslur hans fyrir
1928 eru nýkomnar. Símatekjur
fóru 165 þúsund kr. fram úr áætlun
fjárlagann og varð tekjuafgangur
nærri 486 þús. kr. Mestar urðu
tekjurnar af símtölum, rúmlega 590
þúsund kr., en næsthæstar af bæjar-
símanum í Reykjavík, 504 þús. kr.,
Innlend skeyti voru send fyrir 256
þús. kr„ skeyti til útlanda fyrir 172
þús. kr. og skeyti frá útlöndum fyrir
76 þús. kr. og loftskeyti fyrir 53
þús. kr. Gjöld talsímanotenda vorp
100 þús. kr. Alls voru afgreidd á
árinu rúmlegia 266 þús. gjaldskyld
skeyti nærri 519 þús. viðtalsbil 8—11
pro cent. meira en síðasta ár. Af
skeytunum fóru til útlanda nærr'i 70
þús. skeyti og frá útlöndum koniu
c. 58 þús. skeyti, flest frá Danmörku
og Englandi og Noregi.—Lögrétta.
Síldarafli var 24. þ. m. orðinn á
öllu landinu 107 þúsund saltaðar tunn
ur, 16 þúsund kryddaðar og 504 þús.
hektólítrar höfðu farið í bræðslu.
Vidalin oa posiillan
Dr. Arne Möller, sem nú er orðinn
kennaraskólastjóri í Jonstrup, hefir
á síðustu árum lagt mikla alúð við
rannsókn íslenzkra kirkjulegra bók-
mennta. Viðfangsefniö er merkilegt,
en hefir verið vanrækt um skör fram
af fræðimönnum, þótt) almennimg'ur
leikra manna og lærðra hafi orðið
fyrir margvíslegum áhrifum einmitt
af þessum bókmenntum, enda hafa
sumir aðsópsmestu leiðtogar íslenzks
þjóðlífs, frá fornu fari, verið kirkj-
unnar menn, þótt áhrif þeirra hafi
verið misjöfn. Áður hafa einkum
verið kunnar hér Passíusálmarann-
sóknir dr. A. M. og nú hefir hann
nýlega bætt við stórri bók um meist-
ara Jón (Jón Vidalin og hans postil.
En biografisk og litterærkritisk un-
dersögelse). Meistari Jón er nú
orðið reyndar ekki sambærilegur við
séra Hallgrím og ýmsa nýrri höfunda
um áhrif á íslenzkt kristindómslíf og
postilla hans má nú heita áhrifalaus
og er sjaldan höfð um hönd nema
sem foragripur, en hann er samt svo
fyrirferðarmikil persóna í íslenzkri
kristnisögu,, að það er mjög lofsvert
fyrirtæki að kanna sögu hans nákvæm
lega.
Dr. A. M. hefir einnig gert það af
hinni mestu samvizkusemi og er orð-
inn stórlega fróður um þessi efni.
Bók hans er aö vísu nokkuð strembin
á köílum og jafnvel leiðinleg fyrir
þá, sem ekki hafa fræðimannleg|an
áhuga á þessum efnum. Má þar
tilnefna ýmislegt í samanburðinum á
postullinni og öðrum ritum, þó að þar
séu hinsvegar leiddar í ljós merkar
bókmenntasögulegar nýjungar. Æfi-
saga nreistarans er læsilegri og munu
margir þeir, sem áður hafa kynst
sumum viðfangsefnum hennar af
sögu Odds lögmanns eftir dr. Jón
AðiJs, lesa lýsingu A. M. sér til á-
nægju, en nokkurrar undrunar. Hann
fer nokkuð hörðum höndum um bók-
ina um Odd og þykir svo sem lýsingin
á þeim lögmanni og biskupi og við-
skiftum þeirra sé bæði ófullkomin og
hlutdræg. Hann leggur einnig sjálf
ur fram gögnin í málunum svo að
þau blasa allt öðru vísi við og er
lýsing hans og skilningur á mönn-
unum vafalaust réttari og betri en
í fyrra ritinu.
Ritinu er annars þannig fyrir kom-
ið, að fyrst er lýst manninum og svo
bókinni, sagt frá ætt og uppvexti,
Hafnarárum, frama og biskupsstörf-
um meistara Jóns. Síðan er sagt
frá bókiðnum hans, Sjöorðabókin og
Píningarprédikanir bornar saman við
Harmoniu og postillan borin saman
við bókina um Skyldu mannsins við
gnð, sjálfan sig og náungann, en
Frú Kristún Olafsdóttir
Björnsson
F. 28. marz, 1855—D. 6. fcbr., 1929
“Eg var einn á gangi um Svarta-
sand,
—Þar skola öldurnar líkunum á
land.”—
I>eim fækkar óðum, sem reynst hafa
kærir samferðamenn. Nú er hún dá-
in, horfin. Bráðlega verður fátt
hún var prentuð á Hólum 1744. Nið-
urstaðan er sú, að prédikanirnar í
Vidalínspostillu sýni mjög greinilega
erlend áhrif bæði í efni og formi, á-
hrif, sem eiga rót sína að rekja til
ensks Calvinisma. Það er ekki ein-
ungis andinn og stefnan í heild, sem
rekja má, en mörg einstök atriði,
sem meistarinn hefir léð máli sínu til
skrauts og eflingar. Þær fróðlegu
nýjungar, sem dr. A. M. dregur fram
í þessum efnum verðUr sumstaðar
til þess að gera meistara Jón óþarf-
lega ósjálfstæðan. Þrátt fyrir erlendu
áhrifin, eða einmitt vegna þeirra,
varð hann sú stórbrotna persóna og
sá mælskugarpur, sem hann hefir ver-
ið talinn, enda hafði hann mikil á-
hrif á aðra. Hann liafði augljósa
annmarka og lika góða kosti og hvoru
tveggja er lýst af samúð og lærdómi
í riti dr. Arne Möller og dreginn
fram mikill nýr fróðleikur um við-
fangsefnin.—Lögrétta.
Alþingishátíðin
hér vestra
Þegar þjóðhátíðin var haldin heima
árið 1874 voru tiltölulega fáir Is-
lendingar hér í álfu; samt sem áður
héldu þeir þann dag hátiðlegan.
Aðallega var það víst í Milwaukee;
þar voru Islendingar þá fjölmennast-
ir eins og þeir nú eru fjölmennastir
í Winnipeg.
Að líkindum telja það allir Islend-
ingar sjálfsagt að hátíð verði haldin
hér vestra næsta ár á sama tíma og
heima þó enn hafi ekki kveðið mik-
ið að starfsemi i þá átt. Hefir það
sannarlega stafað af því að miklum
tíma og umhugsun hefir verið varið
til undirbúnings heimfararinnar.
Samt hefir þessu máli verið hreift
opinlierlega oftar en einu sinni; hafa
þeir allir, sem eitthvað hafa látið til
sín heyra, verið sammála um þa8, að
hátíðahaldið hér sé sjálfsagt sam-
tímis heimahátíðinni. Joseph T.
Thorson þingmaður, Jón Stefánsson
læknir og W. Lindal lögmaður rituðu
í blöðin grein, eða öllu heldur ávarp
til almennings viðvíkjandi þessu máli.
Var sú grein vel hugsuð, og þar að
sjálfsögðu talað fyrir munn allra
Vestur-Islendinga; enda var grein-
inni almennt vel tekið. Auk þess hef-
ir ritstjóri Lögbergs tvívegis rætt mál-
ið í blaði sinu og léð þvi eindregið
fylgi; nokkrar fleiri raddir hafa kom-
ið fram og allar samhljóða.
Islendingadagsmefndin hefir haf-
(Frh. á 5. bls.)
umhverfis mig, þar sem ég bíð í flæð-
armálinu.;—
Faðir minn, sem var sunnlenzkur,
kenndi mér í íyrstu æsku, fagurt trú-
arljóð eftir austfirzkan prest, Ölaf
Indriðason, þá nýlátinn. Hann dó
1861. Mér varð eitt erindi sálmsins
nálega jafn minnisstætt sem sum
beztu bænarvers Hallgríms Péturs-
sonar. Eg fór því að hugsa um
höfundinn. Varð það til þess, að ég
síðar veitti athygli sonum séra Ölafs,
þeim Páli skáldi á Hallfreðarstöðum
og Jóni ritstjóra. A unglingsárum
mínum voru þeir í huga mér harla
miklir kappar, þó með ólíkum hætti.
Þá óraði mig alls ekki fyrir því, að
ég ætti að eignast einn minn bezta,
tryggasta og skilningsauðugasta vin
í systur þeirra, frú Kristrúnu.
Kristrún heitin fæddist dag og ár
sem fyr er getið, að Kolfreyjustað í
Fáskrúðsfirði. Þar var séra Ölafur
þá prestur. Var hún sex vetra er
faðir hennar (ló. Jón kvað eftir föð-
ur sinn, sem kitnnugt er. I kvæði
því getur hann þess, að æfi sín hefði
orðið á annan veg, “ef að þú hefðir
lifað og leitt litla drenginn þinn.”
Má vel vera að Jón hafi þá einnig
munað til systur sinnar, sem var fimm
árum yngri en Jón. Þau Jón voru
alsystkin. Síðari kona séra Ölafs,
Þorbjörg Jónsdóttir, silfursmiðs í
Dölum í Fáskrúðsfirði, Guðmunds-
sonar, var móðir þeirra.
Skömmu eftir andlát séra Ölafs
fluttist Kristrún með móður sinni til
Reykjavíkur. Að minnsta kosti kom
Jón þar í skóla haustið 1863. Með-
an þær niæðgur dvöldu í Reykjavík
var Kristrún þar við nám, og var séra
Matthías Jochumsson einn af kennur-
um hennar. Siðar dvaldi hún þó á
Austurlandi, ýmist með Páli bróður
sínum á Hallfreðarstöðum eða heima
hjá móður sinni.
Til Ameríku fluttist Kristrún 1878.
Dvaldi hún fyrstu árin hér vestra í
Minnesota og N. Dakota, en fluttist
til Winnipeg 1879 eða 1880. I okt-
óber 1881 giftist hún Sveini Björns-
syni, syni Björns stúdents og alþing-
ismanns Péturssonar, er fyrstur • var
kennimaður íslenzkra tJnítara hér
vestra. Dvöldu þau hjón fyrst í
Winnipeg og áttu þar góðan þátt í
félagslifi Islendinga. Var Sveinn
þá einn í hópi þeirra, er gengust fyr-
ir köllun séra Jóns Bjarnasonar vest-
ur um haf, til prestsskapar í Winni-
peg, en Kristrún var meðal hinna
fyrstu íslenzkra kvenna er hér vestra
kenndu íslenzkum æskulýð.
Frá Winnipeg fluttust þau til N.
Dakota og dvöldu þar á ýnisum stöð-
um: á Pembina-f jöllum, í Hallson og
í Pembína, til vordaga 1889. Færðu
þá byggð sína vestur á Kyrrahafs-
strönd, til Seattle, og bjuggu þar síð-
an. Reyndust þau þar félagslynd og
studdu allt samlíf Islendinga.
Þeini fæddust níu börn, en þrjú
þeirra eru á lifi: Páll, í Markham,
Wash.; Þórunn, gift Kennedy, í
Bremerton, Wash., og Theodore, í
Seattle. Er liann yngstur barnanna
og var, að ummælum föðursins, auga-
steinn móður sinnar. Hjá honum
andaðist hún og þar mun nú ekkju-
maðurinn dvelja.
Öll eru börnin gervileg og fríð sýn-
um.
Við Kristrún heitin kvnntumst
fyrst 1888 í Pembína, N. D. Síðar
voru við samtíða 17 ár í Seattle. Og
nú, þegar ég á að lýsa henni stutt-
lega, vefst mér tunga um tönn. Eg
get ekki sagt öðrum frá gáfnafari,
kostum og lífsreynzlu Kristrúnar eins
vel og rétt og ég vildi. Hún á betri
eftirmæli skilið en ég get nú int af
hendi.
* * *
íslenzk fornsaga lýsir einnig ágæt-
ustu konu í íslenzkri fornöld á þessa
leið:
“Hon var skapstór ok skörungr mik-
ill, skafinn drengr ok líkleg til góðs
forgangs.”
Fornsögur vorar fjölyrða sjaldan,
jafnvel um kosti hinna beztu einstakl-
inga. En orð þeirra eru gullvæg,
einlæg og sönn. Og fornaldar konan
ágæta var einnig austfirsk sem Krist-
rún, og gæti vel verið ættmóðir henn
ar. Hitt er ég viss um, að hin ein-
stæða sögulýsing á við nútíðar kon-
una.
Vinfengi Kristrúnar var ekki auð-
fengið. Hún var vinföst en vina-
vönd. Samfara því að vera fremur
dul og fámælt, var hún hreinlvnd og
gat verið orðhvöss. Hugsanalif henn
ar var auðugt og skilningurinn næm-
ur. öllu íslenzku var hún tryggða-
tröll og um hana er sízt oftnælt:
“Við blóm þin, dali, fell og fjöll,
Hún festi sína drauma;
Við hraun og.gil og hveravöll
og hörpu þinna strauma.”—
Island var henni móðirin; hún var
barnið.
Hún hafði oftast annað starf en
að yrkja. Þó hygg ég, að í raun
réttri hafi hún haft meiri skáldgáfu
en sumir, er fá eitthvað prentað eft-
ir sig. Er fundum okkar bar sam-
an, las ég henni, öðrum fremur, ýms
erindi, og fann hjá henni óvenjuleg-
an næmleik fyrir því sem vel var
sagt. Og hvorki skorti hana einurð
né eiftlægni. Augnaráð hennar var
einkennilegt, og gáfnablær og höfð-
ingssvipur var henni meðfætt. Mun
ég lengi muna ýms svipbrigði henn-
ar og svör. Hún var komin á efri
ár og auðug af lífsreynslu er við
kynntumst til muna. En atgervi
sinni hélt hún til elli.
Kristrún var andlega víðsýn. Ekki
batt hún heldur byrðar sihar ávalt
að háttum annara. Til æfikvelds
hélt hún tryggð við kristindóminn.
Aldrei galt ég þess hjá henni, að við
Jón bróðir hennar áttum ekki sam-
leið. Ríklunduð og viðkvæm var hún
og hafin yfir smásmygli.
Æfikjörin voru ekki ávalt samboðin
eðli hennar. Helzt hefði hún kosið
að hafa mannaforræði og stórfé til
umráða. Hún unni börnum sínum
og manni, vildi heill þeirra og heiður
í öllu. Fyrir ástvinina og með þeim
vildi hún sigra í lífinu. En hún gat
orðið óþolinmóð og innilega hrygg,
er henni fanst æfisigurinn hægfara og
smár.
Næst henni gekk þó dauði barn- ,
anna. Við menn segjum stundum,
að eftir þunga sjúkdómslegu verði
þessi eða hinn aldrei jafngóður. Eg
held að það sé tæplega ofmælt um
harm þessarar móður. Sú sorg gekk
ákaflega nærri henni. En harmur-
inn er ekki eingöngu útgjöld. I
þeim viðskiftum tapar sálin — og
græðir. Hygg ég það réttast mælt
um þá veglegu kvensál sem hér er
minst.
Síðari árin kendi hún brjóstveiki.
Þó var banalegan stutt og andlát
hennar hægt. Hún dó umkringd ást
vinum sinum : manni, börnum og barna
börnum. Þrem dögum síðar var hún
jarðsungin. Fjölmenntu Islending-
ar til þeirrar athafnar. Islenzku
prestarnir í Seattle, séra Kolbeinn og
séra Albert töluðu yfir moldum henn-
ar.
Að tilmælum góðvinar míns, ekkju-
mannsins, minnist ég hér þessarar á-
gætu konu, sem fædd var til tignar
og forystu, en hlaut einatt að mæta
þvt mótdræga, en gerði það ávalt með
fórnfýsi og möglunarlaust. Hún var
ótrauð í þvi að taka málstað minn.
Nú get ég ekki endurgoldið það nema
með viðurkenningunni einni. —
* * *
“Mamma’ ætlar að sofna,
Og mamma er svo þreytt;
—Sumir eiga sorgir
Sem svefninn getur eytt.”
Jóttas A. SigurSsson.