Heimskringla - 02.07.1930, Blaðsíða 4

r
«. BLAÐSIÐA
Hítmskringla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miövikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
«53 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: S6S37
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Ailar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGFúa, HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjörl.
Utanáskrift til blaösins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG, 2. JtrLI 1930.
Alþingishátíðin
Áhrif hennar innáviS og útáviS
(Ræða haldin á íslendingadegi í Winnipeg
mr 26. júní 1930 af séra K. K. ólafssyni,
Glenboro.)
I>að dylst víst engum að hátíð sú, sem
nú er haldin á Þingvöllum við Öxará —
þúsund ára afmælishátíð Alþingis — er
einstök ekki einungis í sögu íslenzkrar
þjóðar, heldur líka þó lengra sé leitað.
Að minnast atburðar, sem við bar fyrir
þúsund árum, er sjaldgæft. En að minn-
ast stofnunar, sem á þúsund ára sögu og
er enn við lýði, er ennþá sjaldgæfara.
Flest, sem tilheyrir mannfélagsskipun nú-
tímans, á mikið skemri sögu. Sjálfstjórn,
lýðstjórn, lýðfrelsi og þær stofnanir, sem
bera eiga uppi þessar hugsjónir — þetta
alt telst vanalega til nútímans. Því furðu-
legra að hjá smáþjóð norður við heim-
skautabaug skuli nú vera haldin þúsund
ára afmælishátíð löggjafarþings þjóð-
fulltrúa — en slík þing eru talin fjöregg
allrar lýðstjórnar nútímans. Slík af-
mælishátíð hlýtur að teljast einhver merk-
asta minningarathöfn í nútíðarsögu.
Ýmislegt eykur á sérstöðu þessarar
hátíðar auk þess hve einstök hún er.
Hún er haldin í því landi Norðurálfunnar,
sem síðast var bygt, en á þó elsta sögu á
þessu sviði. Hátíðahaldið nú eftir þúsund
ár fer fram á sama tungumáli og talað var
við stofnun alþingis, svo lítill er munur
á fornmáJinu og nútíðarmáii íslenzku.
Hvergi annarstaðar gæti slíkt átt sér
stað. Hátíðahaldið nú fer fram í sama
salnum og alþingi var stofnað í — undir
blárri hvelfingu íslenzkrar sumardýrðar,
umkringt dýrðlegri fjaJJasýn og tilkonm-
miklu umhverfi að öðru leyti í ríki nátt-
úrunnar. Ræðustóllinn nú er að líkindum
hinn sami og frá byrjun alþingis — Lög-
berg hið forna. Er þetta vegleg og við-
eigandi umgjörð fyrir hátíðahaldið. Ætti
það að vekja eitthvað af þeim anda, sem
lá til grundvallar því að alþingi var stofn-
að fyrir þúsund árum.
íslenzka þjóðin er söguþjóð. Líf henn-
ar á djúpar rætur í þekkingu á sinni
liðnu síögu. Hún á endurreisn sína að
þakka því, að hjá henni kom fram veruleg
þjóðernisvakning — sjálfsmeðvitund,
sjáJfsþekking og sjáifsvirðing, — er rót
sína átti að rekja til þess að forgöngu-
mennirnir teiguðu djúpt af lindum sögun-
nar og áhrif frá þeim frjófguðu alt þjóð-
h'fið. Varð það tii þess að stefna þjóðinni
inn á leið þeirrar mestu framfarar, sem
hún nokkurntíma hefir orðið fyrir. Þegar
hún nú á þessu framfaraskeiði, snýr sé^
að því að halda minningarhátíð þá, er nú
stendur yfir — þúsund ára afmælishátíð
alþingis — og ryfjar þannig upp fyrir sér
æinn merkasta þáttinn í menningarsögu
sinni — stjórnarfarsþáttinn í landnáms-
sögunni — ætti það að vera til þess fallið
að beina henni enn ákveðnara í horfið.
Landnám íslands átti rætur í sjálf-
stæðislöngun og frelsisþrá. Höldarnir,
sjálfseignarbændur er ekki vildu láta
knýja sig til að gerast leiguliðar Haralds
konungs hárfagra í Noregi, urðu frum-
byggjar íslands. Þeir sem ekki komu
beina leið frá Noregi, voru þó ekki
síður gagnteknir af sjáfstæðisþrá. Hugur
landnámsmarmanna var ekki einungis
að flýja ánauð heldur líka að varðveita
frelsið. Og uyrjunarsaga stjórnarfarsins
á rs tur í viðleitni þeirra að vernda um og
yarðveita það frelsi sem þeim hafði
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. JCLI 1930.
... -9
áunnist við að yfirgefa ættjörð og
óðul og setjast að í óbyggðu landi. Fyrst
komu þing heima í héruðum, nokkurs-
konar sveitarstjórn. Þar voru rædd nauð-
synjamál héraðanna og jafnaðar deilur.
Þar voru sett helztu Jagaákvæði og reglur.
Þetta nægði til byrjunar meðan landsbúar
voru fáir og áttu lítil mök saman. En
þegar landsbúum tók að fjölga og við-
skifti að aukast, fór að verða brýn nauð-
syn þess að fá eina löggjöf fyrir alt land-
ið, eða með öðrum orðum, að stofna
sjálfstætt ríki, því eðlilega stóð ekki hugur
þeirra til þess að lúta erlendu valdi. Þetta
sáu feður vorir og fyrir það var Úlfijóti
falið að semja ein lög fyrir þjóðina. Að
einum manni var faiið svo þýðingarmikiö
hlutverk, sýndi virðing þeirra fyrir gildi
einstaklingsins með því að leggja hin
mestu vandmál í hendur vaJinna einstakl-
inga. Úlfljótur dvaldi í þrjá vetur í
Noregi til að leysa af hendi hlutverk sitt
og tók sér sérstaklega til fyrirmyndar
Gulaþingslög. En hið merkilegasta í
löggjöf hans er ekki úr Gulaþingslögum
né neinstaðar annarstaðar frá, svo kunn-
ugt sé. Það er að hið nýja fullvalda ríki
leggur inn á nýja braut, hverfur frá því
stjórnarfyrirkomulagi, sem þá tíðkaðist
almennt í Norðurálfu, og verður lýðveldi,
einmitt þegar konungsvaldið var að fær-
ast í aukana víða annarstaðar. Hér var
verndað um rétt einstklingsins, þegar
hann hjá öðrum þjóðum var að engu
hafður. Að stjómarfyrirkomulagið, þrátt
fyrir mikla kosti og yfirburði bafi ekki
verið alfullkomið t. d. í því að þola eKkert
framkvæmdarvald, skiftir litlu hjá því að
hér var lagt inn á þá leið, sem nútíðin
tengir við sínar björtustu vonir í stjóraar-
farslegu tilliti. Að vísu er því ekki að
neita að lýðstjórn nútímans hefir ekki
ætíð gefist vel, hefir ekki skapað það
himnaríki á jörðu, sem margir vonuð-
ust eftir, og á langt í land að losa sig við
þá annmarka hina mörgu, sem oft vilja
veikja trú á hugsjóninni sjálfri. En af því
að lýðstjórn, eigi hún að heppnast, gerír
meiri kröfur til einstaklinga en nokkurt
annað stjórnarfyrirkomulag, heldur hug-
sjónin velli. Menn vilja ógjarnan viður-
kenna að nauðsynlegur þroski einstakl-
inganna, sé óhugsanlegur, enda hefir
ekki verið bent á neitt er komið gæti í
staðinn og meiru lofar. — Merki þessarar
háleitu hugsjónar — lýðveldishugsjónar-
innar — hóf hin íslenzka þjóð við stofnun
alþingis. Hið litla íslenzka ríki lagði inn
á þá leið, sem hver þjóðin á fætur annari
hefir síðan þrætt sem hina einu mögu-
legu leið stjórnarfarslega.
Nú er haldin þúsund ára minning þessa
atburðar. Hver munu verða áhrif þess
innávið í íslenzku þjóðlífi og útávið hjá
öðrum þjóðum?
Fræðimenn þjóðarinnar bregða upp
fyrir henni á ný mynd þeirrar gullaldar.
sem hófst í sögu íslands með stofnun Al-
þingis. Hinar stórfelldu persónur sögu-
aldarinnar lifa á ný í huga þjóðarinnar;
lýðveldið er stóð í 332 ár, birtist í skæru
ljósi sögunnar — ti'drög þess, fyrirkomu-
lag og yfirburðir; það bregður Ijóma á
liið forna Alþing sem glæsilega miðstöð
þjóðMfsins, þar sem ekki einungis voru
samin lög og íýst dómum heldur líka kom-
ið á framfæri öllu því glæsilegasta er
þjóðin átti í fari sínu af málsnild, íþrótt-
um, karlmannlegri hreysti, kvenlegri
fegurð og hverskonar yfirburðum. Yfir-
lit eru gefin yfir þúsund ára sögu íslands,
ljós og skugga, heillaspor og hörmungar,
og það hvernig fjöregg menningarinnar
hafi hjá henni varðveizt alt til þessa dags.
En að hverju mun þetta miða? Á úr
þessu að verða einskær fornaldardýrkun ?
Á hugur þjóðarinnar einungis að standa
til hins Iiðna, lifa það upp aftur og dá, og
harma það að gullöldin sé horfin? Eða
mun frægðarsaga fornaldarinnar skapa
hjá þjóðinni óheilbrigt sjálfsálit og þótta,
svo hún upphrokist af ímynduðum eða
verulegum yfirburðum? Slík ábrif væru
hvorki girnileg né glæsileg. Fornaldar-
dýrkun ein í fullu veldi er dauð kyrstaða.
Engin þjóð getur lifað upp aftur liðna
sögu. Og gullöldin má ekki einungis til-
hevra hinu liðna heldur framtíðinni. Að
upphrokast af yfirburðum getur aldrei
nægt í stað þess að sýna þá. I því ekki
sízt er feðranna hróður, sem AJþingi
stofnuðu og frægan gerðu garðinn í
stjóraarfarssögu íslands hinni fornu, að
þeir á sinni tíð tóku þýðingarmikil og
frumleg spor í framfaraátt, sem síðan
hafa verið þrædd af mörgum öðrum þjóð-
um. Þó annmarka megi finna á hinni
íslenzku ríkisskipun, t. d. framkvæmdar-
valdsJeysið, þá lætur að líkindum að leng-
ra hefði ekki verið gengið eins og þá stóðu
sakir. Nú stendur íslenzk þjóð í öðrum
sporum en áður fyrri. Úr öðrum vanda-
málum þarf að ráða og önnur eru við-
fangsefnin. Hún stendur nú andspænis
því að fara með það sjálfstæði, sem hún
hefir öðlast sér til heilla og að varðveita
og efla menningu sína þrátt fyrir stríðan
straum utanaðkomandi áhrifa og þá
verklegu byltingu, sem er að gera meiri
breytingu á landi og lýð á fáum árum, en
áður urðu á mörgum öldum. Sumir sjá
ekkert annað í þessum breytingum en
sigur svokallaðrar vélamenningar, sem
öllu steypti af stóli og það einnig á íslandi.
En miklu réttara er að sjá að íslenzk
þjóð nú, eins og reyndar flestar eða allar
sjálfstæðar þjóðir nútímans, stendur í
þeim sporum að hún þarf að varast að
lýðstjórn og sjálf-forræði verði að tví-
eggjuðu sverði í höndum hennar, ef
landslýður hefir ekki þroska með aö fara
og um að vernda. Hún þarf að sjá að
vélamenning er í raun réttri framför, því
bæði eru vélarnar afrek mannsandans og
einnig leysa þær krafta mannsins meir og
meir úr óþörfum þrældómi, svo honum
gefist kostur á að sinna æðri hlutverkum.
Að ýms vandi leiðir af þessu, sem ekki
er undir eins ráðið fram úr, og að í bili
hefir þetta of víða orðið sem nýtt leik-
spil í höndum óvita, má ekki skyggja á
gagnsemi né gildi þess. Til þess þarf
íslenzk þjóð uppörvun þeirra áhrifa er
saga hennar veitir, að hún standi betur
að vígi í nútíðsporum, en ekki til þess
að hverfa aftur'til fornaldarinnar, þó það
væri unt. Stofnendur alþingis færðu sér
í nyt reynslu hins liðna og hagnýttu hana
sem grundvöll til að byggja á framtíðina.
En þeir gengu lengra. Þeir horfðust í
augu við ástæður samtíðar sinnar, létu
þær ekki skelfa sig eða draga úr kjark,
og fundu þessvegna úrlausn er leiddi inn
í nýja og glæsilega framtíð lýðveldis-
tímabilsins.
Þegar þjóðin nú aftur er stödd á Þing-
völlum og þar standa búðir ekki aðeins
innlendra höfðingja, er hafa í fylgi með
sér þúsundir bænda og búaliðs, útvegs-
og kaupmanna, heldur líka valinnar sveit-
ar útlendra höfðingja, er hafa umboð og
reka erindi stórvelda heimsins og ná-
grannaþjóða íslandi til sóma, og einnig
fjölda þeirra íslendinga er í siglingum
hafa dreyfst víða um hvel jarðar, stofnað
nýlendur og getið sér frægðar og frama,
þá ber henni að finna til þess að þrátt
fyrir ljóma liðinnar sögu, stendur hún nú
í eins örlagaþrungum sporum og nokkrr
sinni áður. Hún þarf að vernda um hvert
dýrmæti sögu sinnar, hylla Úlfljót lög-
sögumann, Njál, Snorra góða, Gizur hvíta
og alt það fríða lið; ekki vera upp úr því
vaxin að taka til fyrirmyndar Gulaþings-
lög hverrar annarar þjóðar, er ti! heilla
horfa, en leggja þó Grími geitskó til farar-
eyri til að leita heima fyrir þeirra stöðva
í andans reit þjóölífsins, er sérstakt helgi
á að tilheyra og til þess eru fallnar að
hefja og vernda alt þjóðlegt og gott. Hún
þarf að kunna að meta sína eigin sögu
án þess að gera lítið úr nútíðarlífi eða
möguleikum þess. Engin fornaldardýrk-
un er skaðlegri en sú, er leiðir til þess að
menn líti smáum augum á nútíðarhlut-
verk og nútíðarlíf. Þeir er nú flytja mál
að Lögbergi þurfa á þeirri andagift að
halda og eldmóði, að þjóðin er hún aftur
heldur upp úr Almannagjá, horfi og starfi
mót gullöld. sem framundan er og finni til
þess að hún á þá menningarsögu að baki,
að haldi hún ekki velli og ryðji sér braut
til sífelt meiri þroska og frama, hefir hún
bmgðist hlutverki sínu. Slík ábjTgðar-
tilfinning ætti sízt að skapa hroka eða
yfirlæti, sem hætta gæti staðið af.
En svo eru áhrif hátíðarinnar útávið.
Aðdragandinn og undirbúningurinn undir
hátíðina og svo hátíðahaldið sjálft, hefir
vakið athygli á lslandi, þjóð, tungu og
menningu, út um heiminn, framyfir það
sem dæmi er til áöur. Ef hátíðin væri
einungis að útbreiða auglýsingaskrum,
væri lítið upp úr því að leggja, en því fer
betur að miklu fremur hefir hún varpað
sönnu og réttu Ijósi yfir þjóðina útávið. f
ummælum um ísland og íslendinga hefir
svo oft víxlast á væmið, skilningslaust lof
og sá hatramlegi misskilningur að þeir
séu skrælingjar á lægsta stigi, loðskinn-
um klæddir leppalúðar, er maki sig í grút
í stað þess að þvo sér. Það er hressandi
tilbreyting að lesa nú að staðaldri í útlend-
um blöðum og tímaritum Ijósar, sannar og
gagnorðar lýsingar og frásagnir yfirieitt
um allt ísl., og að eiga aðgang að alpýð-
legum bókum, er gefa sanna
mynd af sögu, þjóð og menning.
ísland hefir fengið mikilsverða
viðurkenningu frá stjórnum,
þingum og fræðimönmum, ein-
mitt fyrir það að sönn þekking
hefir útbreiðst. Óþekt smá-
þjóð er að verða þekt og viður-
kend menningarþjóð. Og það
á þeirri öld þegar menn eru að
átta sig á því — þ. e. hugsandi
menn — að skerfur þeirra á-
hrifa, er þjóð leggur til lífsins
er ekki undir stærð hennar
kominn. Er Norðmaðurinn
frægi Friðþj. Nansen lézt fyrir
skömmu, sagði eitt af hinum
merkari tímaritum Ameríku,
að hefði hann átt svo mikiö
sem fjóra jafningja í öllum heimi
þá væru þeir ekki kunnir þeim
er ritaði. Þegar þannig er vegið
á metaskálar, er horft til smá-
þcðar.na engu síður en hinna
stærri. Það kann mörgum að
virðast að þessi auglýsing útá-
við hafi vafasama þýðingu, en
það er ekki rétt athugað. Það
að þjóð fái að njóta sín í sönnu
ljósi fyrir útbreiðslu þekkingar
á ástæðum hennar, arfi og at-
gerfi, er skilyrði fyrir þvf að
hún fái að skipa réttan sess
meðal þjóðanna, og er enn frem-
ur leiðréttandi afl í lífi þeirrar
þjóðar, sem hlut á að máli. Slík
útbreidd þekking veitir aðhald
og vekur metnað, sem hverri
þjóð er þörf á. Sú hugsun að
einu bjargráð íslenzkrar þjóðar,
til frambúðar, sé einangrun,
byggir fyrst og fremst á því, sem
ómögulegt er, og er líka vottur
um ótrú á getu þjóðarinnar að
standa í straumi nútíðarmenn-
ingar. Að tileinka sér verð-
mæti nútímans á öllum sviðum,
en varðveita þó sitt eigið pund,
er vandi sem gjarnan vex mönn-
um í augum, en það er í slíkum
vanda að mest reynir á og oft
fæst mestur gróði. Eg vona að
hin aukna þekking á íslandi og
íslenzkri þjóð útávið fyrir áhrif
Alþingishátíðarinnar, fái viðeig-
andi útvortis tákn í því að á
þessu ári — eða að minsta kosti
í nálægri framtíð — verði ísland
tekið upp í Þjóðabandalagiö og
að það megi skipa þar sess með
sóma og heiðri.
En er ræða er um áhrif þau, er
Alþingishátíðin hefir vakið útá-
við, hljótum vér í því efni að
snúa oss einnig að oss sjálfum
— Vestur-íslendingum. Ekki
skal hér rakin saga þess öldu-
róts, er undirbúningurinn undir
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
hátíðina, hefir vakið hér vestra,
en það sem mestu máli skiftir
er að upp úr því ölduróti hefir
fleiri Vestur-íslendingum skotið
á land á íslandi nú um hátíðina,
en dæmi mumu vera til hlut-
fallslega að heimsókt hafi ætt-
jörð sína í einu frá burtfluttu
broti nokkurar þjóðar — sem
næst 25 af þúsundi hverju þeirra
er af íslenzkri ætt eru hér vest-
ra.
Með því eru þó ekki talin áhrif
hátíðarinnar hér, því óteljandi
eru í anda heima á Þingvöllum
nú, þó ástæður hafi hindrað
þeim frá að yfirstíga fjarlægð-
ina. Svo hefir útbreidd þekking
á íslandi og íslenzkri þjóð haft
óbein áhrif meðal Vesur-íslend-
inga í þá átt að vekja og halda
við hjá þeim sannri sálfsvirð-
ingu. Þegar aðrir koma auga á
íslenzka menningu og gildi
hennar, er erfiðara að loka aug-
unum fyrir því sjálfur. Það get-
ur ekki hjá því farið, að áhrif
þeirra Vestur-íslendinga, er ís-
land gista á þessu sumri, og aðr-
ir straumar, er hátíðin beinir
inn í líf vort, leiði til þess, að
vér áttum oss á því betur en áð-
ur, hver sé heilbrigð og rétt af-
staða, vor í íslenzkum þjóðernis-
málum, án þess að það, að sjálf-
sögðu, skerði á nokkurn hátt
trúmennsku vora við þjóðirnar,
er vér hér tilheyrum. Vildi eg
nefna nokkuð af því, er mér
finnst að hljóti að heyra undir
Þér fáið virði peninga yðar ef þér kaupið
Buckingham vindlinga. Buckingham vind-
lingar eru kaldir og beztu vindlingarair, er
hægt er að fá; ávalt með sínu upprunalega
töfrandi bragði. Mjúkir og ilmgóðir, svo
allir dást að. Hver vindlingur vekur nýja
ánægjutilfinningu hjá hverjum sem reykir.
Buckingham eru rétt búnir til og geymdir
eins og þarf með frá framleiðslustaðnum til
noytandans, í sérstaklega góðum umbúðum.
Buckingham vindlingar eru óbrigðulir að
efni. Tóbakið, sem þeir eru búnir til úr, er
svo gott, að ofdýrt er til þess að vér getum
látið nokkra miða eða premíur í pakkana.
Þess vegna segjum vér — engir miðar —
allt efni.