Heimskringla - 02.07.1930, Blaðsíða 6

6. BLAÐSÍÐA
WINNIPEG, 2. JtrLí 1930.
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
---eftir--
SIR EDWARD BULWER LYTTON
IV. BÓK
Sem fyrirmyndir í því efni valdi hann í
klajustrinu Waltham, tvo bræður af lágum
stigum: Ásgaut og Alfráð; annan fyrir hug-
rekki það, sem hann hafði sýnt á ferðum sín-
um um landið, þar sem hann prédikaði fyrir
háum sem lágum, ábóta sem þegn, um að fría
þræla og aðra undirokaða, og að það væri hið
ágætasta verk sem hugsast gæti til sáluhjálp-
ar. Hinn, sem upphaflega hafði verið lítilfjör-
legur búöarmaður, hafði gifst samkvæmt sið-
venjum saxneskra klerka, og hafði síðan með
talsverði mælsku innleitt þá siðvenju. þvert of-
an í reglugerðir kaþólsku kirkjunnar í Róm.
og hafði neitað að þiggja auðlegð og þegn-
réttindi, sem í boði voru til þess að hann skildi
við konu sína. En eftir dauða þessarar konu
sinnar hafði hann gerst múnkur, og á sama
tíma að hann hélt því fram við klerka iutan
klaustra, að giftingar væru löglegar. Var
hann nú orðinn frægur fyrir sína óvægilegu
dóma um hið ófrægilega frillulíf í klaustrun-
unj, sem allir sáu að var ósamrýmanlegt við
hin hátíðlegu loforð og eiða hinna stoltu pre-
láta og ábóta.
Þessur tveimjur mönnum, sem höfðu báðir
hafnað ábótastöðunni í Waltham, fól Haraldur
á hendur að mynda hið nýja bræðrafélag þar.
Og munkarnir í Waltham voru skoðaðir sem
dýrlingar í nærliggjandi héruðum, og bent á
þá sem fyrirmynd hinnar almennu kristnu
kirkju.
En þó að þetta nýja stjórnarfyrirkomulag
Haralds sýndist meinlaust, þá var það, raun
og veru eitthvað utanað lært, og spillti þannig
hans upprunalega hreina og einfalda eðli.
Hann hafði nú í fyrsta sinn á æfinni orðið
hrifinn af metorðagirnd, sem var ekki það
sama og að vinna fyrir land og lýð. Nú var
það ekki lengur landið og þjóðin, sem efst var
í huga hans, heldur hann sjálfur, sem æðsti
stjórnari þjóðarinnar; þægilegasti vegurinn
að koma því í framkvæmd, dró skugga á með-
vitund hans yfir hinn heilbrigða innileika sann-
Teiks og réttlætis. Og nú líka smátt og smátt
byrjaði vald það, sem Hildur hafði náð yfir
bróðlur hans, að hafa áhrif á þennan mann,
hingað til svo afarsterkan á sviði heilbrigðrar
skynsemi. Framtíðin varð honum skínandi og
föfrandi leyndardómur, sem ímyndunarafl lians
sökkti sér í nleira og meira. Hann hafði ekki
enn staðið inni í rúnahringnum og kallaö fram
hina dauðu; en töfrakrafturinn umvafði hjarta
hans, og hinn illi alþekkti andi hafði vaxið
upp í sálu hans.
Samt sem áður ríkti Edith enn, ef ekki
í hugsumum hans, þá samt í tilfinningum lians.
/ Og það var ef til vill vonin um að yfir-
vinna alla mótstöðu, gegn því að giftast henni,
sem aðallega kom honum til þess að breyta
fyrirkomulaginu innan kirkjunnar; því aðeins
í samræmi við hana gat hann komið fram
vilja sínum í því efni; og sú von kastaði enn
meíri vonarljóma yfir hina langþreyðu ríkis-
kórónu. En sá sem meðtekur metorðagirnd-
ina sem fylgisystur ástarinnar, hefir veitt að-
göngu flagði, sem fljótt gengur hina fögru,
nettstígu fylgimær af sér.
Brá Haralds tapaði allri rósemi og blíðu,
sem þar hafði áður dvalið. Hann varð hugs-
andi og annars hugar. Hann ræddi við Edith
minna, en meira við Hildi. Nú var svo komið
að honurn virtist Edith ekki nægilega vitur til
ráðagerðar. Bros Fylgjunnar hans, eins og
Ijós stjörnunnar, lýsti upp yfirborðið en komst
ekki niður í djúpið.
Samt sem áður, á sama tíma, þreifst og
þróaðist stefna Haraldar. Hann hafði nú þeg-
ar náð því takmarki, að hin minnsta tilraam
. til þess að auka va’d hans og vinsældir, myndi
margfalda útbreiðslu þess. Smátt og smátt
urðu allar raddir samróma um verðleika hans.
Smátt og smátt könnuðust allir við spurning-
una: Ef Játvarður deyr áður en Játgeir son-
arsonur Jánrsíðu er fullaldra, svo að hann geti
fekið konungstign, finnum við konung líkan
Haraldi?
Upp úr þessú blíðviðri og vaxandi sólskini
hamingju hans, lauzt allt í einu illviðri,
sem virtist að myndi annaðhvort kasta skugga
yfir framtíð hans, eða dreifa öllum skýjum frá
sjóndeildarhringnium.
Álfgeir, hinn eini hugsanlegi keppinautur
uni yöldin — hinn eini mótstöðumaður, sem
engin brögð gátu mýkt — Álfgeir, hvers erfða-
nafn gerði hann kæran leikmönnum á meðal
Saxa; hvers mikilverðasti arfur frá föðurnum
var elskan til.saxnesku kirkjunnar; hvers ó-
sveigjanlega hernaðarlöngun hafði gert hann
að átrúnaðargoði hinna herskáu Dana í Aust-
ur-Anglíu (í jarlsdæminu þar sem hann hafði
orðið eftirmaður Haraldar), eftir dauða föður
HEIMSKRINCLA
Hin betri tegund verzlunarmaima selur
og mælir með
FLOUR
“Peningana
tii baka”
Ábyrgðin í hverjum
pOKtt
síns.
Yfirmaður Mercíaríkis notaði nú sitt nýja
vald til þess að gera uppreisn. Aftur var hann
gerður útlægur og aftur tók hann höndum
saman við hinn örgeðja, eldheita Griffith.
Allt Valland var í uppnámi. Menn óðu inn í
nærliggjandi lönd og lögðu allt í eyði.
Hrólfur, hinn veikburða jarl af Herfurðu, dó
rétt þegar allt stóð sem hæst, og varðmenn
og málaliðar í hans umdæmi gerðu uppreisn
á ýmsum stöðum. Víkingafloti frá Noregi
rændi á vesturströndinlfi, og sigldu svo upp ána
Mensi og slógu sér saman við flota Griffiths.
Og allt keisaraveldið virtist vera að liðast í
sundur, þegar Játvarður skar upp herör; og
Haraldur sem foringi konungssinna, lagði ti!
orustu við óvinina.
Hræðileg og hættuleg voru þessi fjalla-
skörð á Vallandi. f þeim höfðu hetjur Hrólfs
hins norska verið kvíaðar og slátrað. Engir
saxneskir hermenn höfðu svo sögur færu af,
unnið sér neina sigursveiga í fjallaheimkynn-
um Cymbriaha. Ekki heldur höfðu skip Saxa
borið sigur úr býtum í viðskiftum sínum við
hina hræðilegu vfkinga frá Noregi.
“Ef þú tapar nú, Haraldur, þá' er kórónan
töpuð! Ef þú vinnur sigur, þá hefir þú á þinni
hlið það sem hverjum konungi er mest um
vert: samúð þeirra manna, sem fylla fylking-
ar þær, sem þú ert foringi yfir.
VI. KAPÍTULIL.
Það var einn dag á miðju sumri, að tveir
ríðandi menn vonu á ferð um hið yndislega
landssvæði sem myndar útjaðar Vallands.
Þeir fóru mjog hægt og töluðust ríð Aingjarn-
lega, þrátt fyrir mismun þann, sem virtist aug-
ljós á stöðum þeirra og þjóðerni. Það leyndi
sér ekki, að sá yngri var Norðmaöur. Húfan
huldi að nokkru höfuðið, sem var snoðklippt
nema að framan þar sem það liðaðist um
stoltar og skarplegar brár. Fötin fóru vel og
var hann í engri skikkju yfir sér. Legghlífar
hans voru myndaðar einkennilegum vafningum
er minntu á stykkjóttan dúk; og á hælunium
hafði hann gullna spora. Hann var vopnlaus;
en á eftir honum og félaga hans, í nokkurri
fjarlægð, kom stríðshestur hans söðlaður og
skrautbúinn, reiddur af skjaldsveini hans, er
reið traustum, norskum hesti. Sex saxneskir
þrælar gengu á eftir og leiddu með sér þrjú
múldýr, með þungar klyfjar, er í voru eigi að-
eins vopn norska hermannsins, heldur einnig
körfur fullar af dýrindis kjólum, víntegundum
og vistum.
Nokkru síðar kom hópur léttklæddra
manna er voru í skinnfeldum einkennilegum
útlits, með axir reiddar um öxl og boga í hönd -
um.
Félagi þessa norska riddara var eins aug-
sýnilega saxneskur, eins og hinn var norskur.
Hið stutta og breiða andlit hans var að mestu
hulið skeggi. Þetta andlit, sem var í lögun
einna líkast óákveðnum ferhyrning, stakk al-
gerlega í stúf við hina kringuleitu ásjónu, með
hinum skörpu dráttum, hins norska riddara.
Kyrtill hans var líka úr leðri, dreginn saman
um mittið, en féll laus niður um hnén; en
skikkja nokkiur féll aftur af öxlunum, svo hún
lét handleggi hans frjálsa er liann gekk. Húfa
hans var öðruvísi en hilfa Norðmannsins; hún
kringlótt og gúlpaðist á hliðunum eins og tyrk-
neskur höttur. Hinn beri , brúni háls hans
var allur þakinn ýmiskonar útflúri; og jafnvel
heilt vers úr Davíðs sálmum hafði verið krot-
að á hörundið.
Andlit hans, þótt þar væri ekki að finna
hina stoltu brún og fránu augu félaga hans.
bar samt vott um stolt og gáfur — stollt sem
frekar var þótti og gáfurnar voru þunglama-
legar “Góði vinur minn, Sexúlfur,” sagði
Norðmaðurinn á þolanlegri saxnesku, “eg ætla
áð biðja þig að gera ekki of lítið úr okkur.
Þegar allt kemur til alls, þá erum við Norð-
menn sömu ættar og þið. Feður okkar töluðu
sama mál og feður ykkar.”
“Það má vel vera,” svaraði Sáxinn blátt
áfram; “og það gerðu Danir líka, með litlum
mismun, þegar þeir brenndu hús okkar og
skáru okkur á háls."
“Þetta eru nú gamlar sögur,” svaraði ridd-
arinn; “og eg þakka þér fyrir samanburðinn,
því að Danir, eins og þú sérð, hafa nú sezt að
á meðal okkar sem friðsamir þegnar og stilltir
menn, og eftir fáa mannsaldra verður erfitt
að gizka á, hver á ætt sína að rekja til Saxa
og hver til Dana.”
“Það er einungis tímaeyðsla að vera að tala
um þetta,” mælti Saxinn, sem fann að hann
fór halloka fyrir hinum lærða félaga sínum
í samræðunum, og sá af sinni meðfæddu heil-
brigðu skynsemi, að eitthvað annað, sem hann
gat ekki gizkað á hvað var, lá hulið undir hin-
um sáttfúsu orðum Normannsins. “Held-
ur ekki trúi eg því, herra Mallet eða Grayel —
þú fyrirgefur að eg ræð ekki yfir viðeigandi
orðum til að ávarpa þig —r, að Norðmenn muni
nokkurntíma elska Saxa eða Saxar Norðuiertn:
Og látum okkur nú fella talið niður. Þarna er
nú klaustrið þar sem þú ætlar að hvíla þig og
endurnæra.”
Saxinn benti á lága og
klunnalega byggingu úr
timbri, eyðilega og hrörlega,
sem stóð nálægt daunillu
feni eða foraði, þar sem uppi
yfir sveimaði grúi mýflugna i
og annar smákvikinda.
Mallet de Graville, því sá
var maðurinn, yppti öxlum
með fyriríitningar og með-
aumkunarsvip.
“Eg vildi, Sexúlfur vinur
minn, að þú gætir séð hús
þau, sem við byggðum guði
til dýrðar og dýrlingum hans
í Normandi, úr dýrum steini,
sem stóðu á yndisfögrum
völlum'
Greifafrúin okkar, Matt-
hildur, befir ágætan smekk
fyrir öllu múrsmíði, og menn
okkar tilheyra bræðrafélag-
inu á Langbarðalandi, sem
þekkir alla leyndardóma múr.
• smíðinnar.”
“Eg ætla að biðja, þig
lengstra orða að troða ekki
slíkum hugmyndum inn í hið
viðkvæma höfuð Játvarðar
könungs. Við höfúm nóg að
borga til kirkjunnar, þó hún
sé byggð aðeinS úr timbri.
Allir heilagir hjálpi okkur, ef
við ættum nú að fara að
byggja þær úr steini.”
Normandíumaðurinn gerði
krossmark fyrir sér, alveg eins og hann hefði
hlustað á eitthvað voðalegt guðlast, og sagði
síðan:
“Þú elskar ekki kirkjuna, móður vora,
minn kæri Sexúlfur.”
“Eg var upp alinn til þess að vinna og
sveitast blóði,’’ svaraði Saxinn; “og eg sannar-
lega elska ekki hina lötu, sem gleypa það sem
eg vinn fyrir og segja að hinir heilögu “gefi
sér það”. Veiztu ekki, herra Mallet, að einn
þriðji allra landeigna á Englandi er í höndum
presta?”
“Einmitt það!” sagði hinn skarpskyggni
Normandíumaður, sem þrátt fyrir alla sína
guðrækni, gat lagt sig niður við að veiða upp
úr félaga sínum allt það, er hann sjálfur gat
grætt á veraldlega. “Þið hafiö þá, í þessu
glaðværa Englandi, ykkar sorgir og ástæður
til að kvarta.’’
“Já, í sannleika er það svo, og eg dreg
enga dul yfir það,” svaraði sá saxneski. “En
mér skilst að það sé aðalmismunurinn á okk-
ur, þér og mér, að eg get sagt eins og maður
hvað mér þykir að, án þess að saki; en þínir
limir og þitt líf myndi verða í hættu, ef þú
værir eins hreinlyndur í hinu andstyggilega
heimalandi þínu.”
“María Guðs móðir komi til!’’ sagði Nor-
maðurinn með mestu fyrirlitningu; hann
hnyklaði brýrnar og augun tindruöu. “Svo
réttlátur dómari og mikill foringi sem Vilhjálm-
ur hin norski er, þá þora barónar hans og ridd-
arar að !íta framan í hann; og ekkert er það,
sem okkur liggur á hjarta, að við þorum ekki
að láta það koma fram af vörum vorum.”
“Það hefi eg heyrt,” svaraði Saxinn með
niðurbældúm hlátri; “eg hefi heyrt að þið
hirðmenn, þegnar og fyrirmenn, séuð býsna
frjálsir og djarfir í framkonm allri. En hvern-
ig er það með almúgann — hinar lægstu und-
irlægjur og leiguliða, herra minn? Þora þeir
að tala um konung sinn og lög eins og við ger-
um? Eða um hirðmenn og foringja?”
“Nei, auðvitað ekki!” var komið fram á
varir Normannsins, en hann sá að sér, og sagði
í þess stað hægt og kurteislega:
“Hvert land hefir sínar siðvenjur fyrir sig,
kæri Sexúlfur. Og ef Normaður væri konung-
ur yfir Englandi, mundi hann taka við lögun-
um eins og þau eru. Og leiguliðar og frels-
ingjar myndu eins óhultir undir stjórn Vil-
hjálms, eins og þeir eru undir stjórn Játvarð-
ar.”
“Normaður konungur Englands!” hróp-
aði Saxinn og roðnaði út undir eyru. “Hvað
ert þú að bulla um, ókunni maður?"
“Ó, mér datt þetta aðeins f hug! — En
hugsum okkur nú að þetta yrði svo,” hélt ridd-
arinn áfram, og sat enn á vonzku sinni. “Og
hvers vegna álítur þú hugmyndina svo meið-
andi? Konungurinn er barnlaus. Vilhjálmur
er næsti erfingi hans og honum kær sem bróð.
ir; og ef Játvarður léti hontum eftir ríkisrétt-
inn —”
“Enginn maður getur afhent öðrum ríkis-
réttinn eða útnefnt eftirmann sinn til konung-
dóms!” nærri því grenjaði Saxinn. “Heldur
þú að fólkið á Englandi sé eins og nautgripir
eða sauðir, lausafé eða þrælar, sem hægt sé
að arfleiða menn að eftir vild? Auðvitað eru
óskir konungsins þungar á metiunum; en svo
verður að taka tillit til yfirráðsins og ekki síð-
ur alþýðunnar. En æðsta ráðið og alþýðan
eru sjaldan sammála um slíka hluti. Her-
toginn ykkar konungur Englands! En sú fjar-
stæða! Ha! Ha!”
'“Óþokki!” muldraði riddarinn í hálfum
hljóðum; en bætti við upphátt, í hinum kalda
og hæðnfskennda málróm sínum, sem vara-
semin hafði kennt honum að halda í skefjum:
“Því tekur þú svona stranglega í streng smá-
eignamannanna, þú sem ert foringi, eða nærri
þegn?”
“Eg var fæddur á meðal smælingja, og
faðir minn á undan mér,” svaraði Sexúlfur;
“og eg hefi samúð með minni eigin stétt, þó
að sonarsonur minn verði ef til vill í flokkl
hinna svokölluðu þegna; og ef til vill með jörl-
unum."
Hinn stæriláti Normaður færði sig eins
og ósjálfrátt frá hlið Saxans, eins og hann
hefði allt í einu orðið þess var, að hann hafði
lítillækkað sig ótilhlýðilega með þessum sam-
ræðum sínum við smáeignamann; og hann
sagði kæruleysislegar en áður og með þótta-
fyllri svip:
“Þú varst smáeignamaður áður, maður
minn; en nú ertu foringi í liði Haraklar. Hvern-
ig víkur því við? Eg skil það ekki almenni-
lega.”
“Hvernig ættir þú að geta það, vesalings
Normaður,” svaraöi Saxinn í meðaumkunar-
hljóm. “Sagan e rþó ofur einföld. Vita skaltu,
að þegar Haraldur jarl okkar var gerður út-
lægur og lönd hans tekin, að við smáeignæ-
mennirnir hjálpuðum honum með aðstoð und-
irmanna hans, að kaupa land hans skamt frá
Lundúnum, og húsið, þar sem þú fannst mig»
land ójjekkts manns af þínum þjóðflokki, sem
; löndin höfðu ólöglega verið gefin. Og við
ræktuðum landið, við hirtum gripina og liéld-
um húsinu við þar til jarlinn kom aftur.”
“Og þið höfðuð peninga til alls jiessa —
þið, smáeignamennimir!” svaraði Normaður-
inn með öfundarhreim í röddinni.
♦
“Ilvernig gætum við á annan liátt keypt
okkur frelsi? Hver einasti leiguliði eða smá-
eignamaður hefir dálítinn frítíma, sem hann
getur notað til þess að vinna fyrir sjálfan sig,
og l>annig safnað dálitlum peningum, sem
hann á sjálfur. Þetta sparifé notuðum við
í þarfir jarlsins; og þegar hann kom aftur, þá
gaf hann hverjum almúgamanni dálitla landar-
eign, nægilega stóra til þess, að hann gæti
orðið þegn. Og liann gaf þessum leiguliðum,
sem höfðu hjálpað honum, frelsi og ríflegar
spildur af góðu landi; og flestir þeirra plægja
nu sitt eigið land og hirða sínar eigin skepa-
ur. En mér l>ótti vænt um jarlinn, vænna en
um svín — og eg var einhleypur — svo eg bað
hann að leyfa mér að berjast í fylkingum
hans. Og svona hefi eg smátt og smátt hækk-
að í tigninni, eins og við leiguliðarnir getum
gert, ef hamingjan er með.”
“Eg hefi fengið svarið,” sagði Mallet de
Graville hugsandi og hálf vandræðalegur. “Er1
þessir þrælar eru ófrjálsir menn. til dauða-
dags. A.ð. því er þá ^hejrtir,i.ggrj^,það engan
mismun, hvort sá, sem í hásætinu situr, er
skegglaus Normandíumaður eða alskeggjaður
Saxi.”