Heimskringla - 06.08.1930, Blaðsíða 6

6. BLAÐSIÐA
WINNIPEG, 6. ÁGCrST, 1930.
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
----eftir---
SIR EDWARD BULWER LYTTON
IV. BÓK
uð þér — er meðan a ræðu hans stendur skul-
uð svo lítið beri á færa yður sem næst Gryff-
iði — hvísla að honum á saxneskri tungu, er
hann gjörla kann skil á, og um leið koma
hring þesssum í hönd honum: “Hlýðið þessu
tákni, vitið þér að Haraldur er undirbyggju-
laus, og að höfuð yðar er þegar framselt af
yðar eigin mönnum. Ef hann spyr um fleira,
þá skuluð þér eigi önnur svör kunna að gefa.”
“Enn sem komið er, er þetta alt á þá leið
er þjóðhöfðingjum ^æmir,” kvað Normanninn,
er komist hefði við, “og svo myndi Fitzos-
borne hafa skift við fjandmann sinn. “Eg
þakka yður herra jarl, að þér hafið falið mér
þetta erindi, og því fremur, sem þér hafið eigi
biðið mig að grennslast eftir því hversu traust-
ar muni víggirðingar þeirra, eða hversu margir
muni þar fyrir vera til vamar.’’
Haraldur brosti aftur. “Berið eigi lof á
mig fyrir þetta, göfugi Normanni — vér emm
menn óbrotnir, Saxarnir, og yður eigi jafn-
slyngir. Ef þér verðið leiddir á sjálft háfjall-
ið, sem eg þó eigi býst við, þá hefir að minnsta
kosti múnkurinn auga í höfði til þess að sjá
með og tungu til þess að mæla fram fréttirnar.
En yður, herra riddari, vil eg fyrir þessu trúa:
eg veit þegar að meginstyrkur Gryffiðs er eigi
varnargarður hans né vígturnar, heldur hjá-
trú vorra manna og örvænting manna hans
sjálfs. Eg gæti tekið hæðir þessar með á-
hlaupi, því eg hefi áður unnið jöfn skýsveipuð
fjöll, en með því einu að láta fjölda manns,
og þyrma alls engum óvina vorra. En báðum
vildi e^hlífa, ef unnt væri.”
“í>ó hafið þér eigi sýnt þá umhyggju fyrir
lífi manna á þeim eyðislóðum, er eg hefi ium
farið,” sagði riddarinn blátt áfram.
Haraldur fölnaði, en sagði rólega: “De Gra-
ville riddari, skyldunni fylgir alvara og henn-
ar röddu verða allir að hlýða. Ef Walesmönn-
um þessum er eigi með harðri hendi haldið í
fjöllum sínum, þá holéta þeir undirstöðu Engla-
veldis eins og sær og sjávarföll strendur land-
sins. Miskunarlausir eru þeir, er þeir gera
útrás yfir landmæri vor og skelfileg og feikn-
stöfum fyllt hefnigirni þeirra. En eigi skift*
ir sama máli að eiga í höggi við grimma fjend-
ur í fullu fjöri, og að fást við þá er af þeim eru
klær og vígtennur. Og er eg sé fyrir mér
örlagadæmdan konung mikillar ættar, og ieif-
ar hetjuflakks, er ekkert nema feigðina sér
framundan, og eigi megnar lengur sigurs að
vona gegn vopnum mínum þegar landið er
mér allt fallið til fóta, og sverð mitt er ekki
lengur hjör hermannsins heldur brandur
böðulsins, þá segi eg yður sannlega, herra
Normanni, að skyldan slíðrar sinn tvíeggjaða
tyrfing, og maður verður aftur að manni.”
“Eg fer,” sagði Normanninn, hneigði höf-
uð sitt, eins og hann lyti hinum mikla hertoga
sínum, og sneri sér síðan til dyranna. En er
hann var þangað kominn, stanzaði hann, leit
á hringinn, er hann hafði dregið á fingur sinn.
og mæiti: “Enn er eitt, herra jarl, ef eg má
gerast svo djarfur og mætti svar yðar styrkja
röksemdafærslu mína, ef röksemda þarf við.
Hverja sögu á Sér jarteikn þetta?”
Haraldur roðnaði og þagði um stund, en
mælti síðan:
“Sú saga er til þess: Drottning Gryffiðs,
frú Aldís, sem er kona saxnesk, féll í hendur
mínar. Vér gerðum áhlaup á Rhadlan, sem er
á hinum enda eyjarinnar, en þar var hún. Vér
eigum eigi í ófriði við konur, en eg óttaðist
ástríður liðsmanna minna og sendi eg því frú-
na til Gryffiðs. Aldís gaf mér hring þenna,
er við skildum, og bað eg hana að flytja þau
orð Gryffiði, að hvenær sem eg sendi honum
aftur hring þenna, þá er hann væri í sem
mestum háska staddur og sæi sér engrar und*
ankomu auðið, þá gæti hann haft hann til
merkis um það, að lífi hans myndi þyrmt
verða, ef hann sýndi hann.”
“Hyggið þér að frú þessi muni í víginu
vera með manni sínum?”
“Eigi veit eg það svo gjörla, en það óttast
eg,” kvað Haraldur.
“Enn eitt: ef Gryffiður hafnar þessum
Bkilmálum þrátt fyrir allar aðvaranir?”
Haraldur leit til jarðar'.
“Ef svo fer, er það hans bani, en eigi
munu þá saxnesk vopn verða honum að
aldurtila. Guð og hin heilaga mær séu með
yður, herra riddari.”
V. KAPÍTULI
Á hæð þeirri, er heitir Pen-y Dinas (Borg-
arhaus), og er eirtn aðaltindur Penmaen;—
mawr, og um miðbik þeirra stöðva, þar sem
menn héldu að virkið væri og ekkert saxneskt
auga hafið litið, sat Gryffiður konungur. Er
HEIMSKRINGLA
ekkl að undra þótt mörgum sögum færi á þeim
dögum um eðli og traustleika þessa ímyndaða
virkis, þar sem a síðustu tímum og það á meðal
“Góðir herrar,” sagði þá De Graville, “ef
þér haldið að eg, þótt útlendingur sé, geti farið
þessara erinda, sem sendiboði yðar, þá væri
mér sérstök ánægja að því að takast þessa ferð
á hendur. Ber það fyrst til, að eg er harðla
forvitinn um allt það er lýtur að víggirðingum
og kastalagerð, og vildi eg því feginn sjá með
eigin augum hvort mér hefir skjáltast er eg
hélt turna þessa vera hina sterkustu víggirð-
ingu. En annað það, • að fáséna hirð hlýtur
slíkur villiköttur, sem konungur þessi er, að
hafa í kringum sig. En eina ástæðan fyrir
því að eg sækji eigi þetta mál fast, er sú, að þó
eg geti bjargað mér á brezkri mállýzku, þá er
eg þó næsta fákunnandi í tungu þeirra Wales-
manna. En með því að svo virðist sem að
minnsta kosti einn á meðal þeirra kunni nokk-
uð í latínu, þá efast eg ekki um að eg muni
geta gert erindi mitt skiljanlegt.”
“Nei, að því leyti, De Graville riddari,”
sagði Haraldur, er virtist vel tilboð riddarans,
“skal ekkert verða til fyrirstöðu, eins og eg
mun skýra yður nánar, og þrátt fyrir það, er
þér hefið nú nýlega heyrt, þá skal Gryffiður
ekkert tjón vinna yður á lífi né limum. En
ágæti og kurteisi herra, munuð þér sára yðar
vegna, megna að takast á hendur þessa ferð,
sem er hin erfiðasta brottför þótt eigi sé hún
löng, og ekki verður farin nema á fæti?”
“Á fæti,” sagði riddarinn og brá nokkuð
í brún. Pardex! í sannleika sagt hefi eg eigi
við því búist.”
“Mælum eigi fleira um það,” sagði Har-
aldur og snerist á hæli, auðsjáanlega með
nokkrum vonbrigðum. “Hugsið eigi til þess
frekar.”
“Nei með yðar leyfi, það sem eg hefi eitt
sinn sagt, það stend eg við,” sagði riddarinn,
“þótt að vísu megi því nær jafn vel kljúfa í
tvennt kentára þá er vér í æsku vorri lásum
um í goðafræði Grikkja, eins og að skilja Nor-
mannskan riddara frá hesti sínum. Mun eg
nú rakleitt ganga til herbergis minna og búast
svo sem þessari för sæmir, og mun eg — til
þess að vera við öllu búinn — hafa brynju
mína undir klæðum. Lánið mér aðeins her-
gagnasmið til þess að bæta hringi þá, er sund-
urrifnir voru af klóm Gryffiðs þessa.”
“Eg tek boði yðar með þökkum,” sagði Har-
aldiur, “og skal alt vera yður til reiðu, þegar
er þér aftur komið hingað á fund minn.”
Riddarinn stóð á fætur, og þótt hann' væri
nokkuð stirður og lerkaður af sárum sínum,
þá gekk hann út léttum skrefum, og kallaði
á vopnasmið og vopnasvein sinn. Bjóst hann
nú með allri þeirri umhyggju og skarti er ein-
kenndi Normannana, setti gullfesti um háls
sér, klæddist bol er höfugur var af gullsaumi
og gekk því næst aftur á fund Haraldar. Jarl
var einn, er hann tók á móti riddaranum, og
heilsaði honum glaðlega. “Eg er þér þakk-
látari hrausti Normanni en eg dirfðist að segja
í áheyrn þegna minna, því eg segi yður af-
dráttarlaust, að áform mitt og markmið er að
bjarga lífi þessa hrausta konungs. En þér mun-
uð vel skilja, að nú er hiti mikill í öllum Söx-
um yfir áhlaupi þessu, og að þeir eru blindað-
ir af þjóðhatri. Aðeins þér, sem eruð útlend-
ingur, komið auga á hreysti þessa hiundelta
þjóðhöfðingja, og getið því í brjósti borið karl-
mannlega meðaumkun gagnvart honum.”
“Satt er það,” sagði De Graville, nokkuð
hissa, “þótt vér Normannar séum engu síður
grimmir en Saxarnir, er vér höf.um bergt á blóði
enda ætti eg enga heitari ósk, en að koma
finngálkni þessu í herklæði, fá honum spjót
í klæmar og hest á milli fóta, og berjast þann*
ig jafnbúinn við hann til þess að afmá þá smán
að eg hlaut sár af klóm hans fyrir skemmstu.
Og þó eg beri fulla virðingu fyrir göfugum
riddara, er illa er staddur, þá nær þó með-
aumkun mín tæpast til þess, er berst gagnstætt
öllum reglum, hemaðarlegum og konungleg-
um.”
Jarl brosti alvarlega. “Samkvæmt þess-
um reglum ruddust forfeður hans á spjót
Cæsars. Virðið honum til vorkunnar.”
“Það geri eg, fyrir yður göfumannlegu
fyrirbæn,” sagði riddarinn stórlátlega, og
sveipaði til arminum. “Haldið þér áfram.”
“Til fylgdar fæ eg yður velskan múnk —
sem Walesmenn bera fulla virðingu fyrir, þótt
eigi sé hann einn af áhangendum Gryffiðs.
Mun hann fylgja yður að ægiiegu hamra-
skarði, rétt við árgilið. Mun múnkurinn bera
róðukross á lofti sem friðarmerki. Þá er þér
komið að skarðinu verðið þér vafalaust stanz-
aður. Múnkurinn skal þá hafa orð fyrir yður,
og biðja um griðleið á fund Gryffiðs til þess
að flytja erindi mitt við hann. Skal hann einn-
ig hafa þau jarteikn meðferðis, er yður munu
að fullu haldi koma.”
“Þá er þér komið fyrir Gryffið, mun múnk-
urinn ávarpa hann. Skuluð þér nákvæma
athygli veita látbragði hans, þar að þér munið
eigi skilja valska tungu er hann mælir. En er
múnkurinn hefur á loft róðukrossinn, þá skul-
Peningana til baka
ábyrgðin í hverjum
poka
hinna lærðustu manna í forn-
um fræðum, hefir ráðið hinn
mesti ágreiningur, ekki að-
eins um tilgátur, heldur einti-
ig um ástand og jafnvel mæi-
ingar þessara stöðva, eða
þess er sýnilegt er þar hverj-
um, er eftir grennslast. Að
vísu má nærri geta, að mjög
er þar nú allt breytt frá því
sem þá var, þar sem nú eru
einungis eftir tröllauknar
rústir, er ýmsum getgábum
um má leiða; en jafnvel þá
var uppruni og aldur þessa
jötnarústa myrkri forneskj-
unnar hulinn.
í miðju, og þar sem kon-
ungur þeirra Wialesmann-
anna nú hvíldi, var stór,
sporöskjulagaður ávaii úr
lausum steinum, hvort sem
það hefir svo verið myndað
af náttúrunnar höndum, eða
þar hafa verið leifar einhverr-
ar fornar byggingar, er ó*
óþekkt var jafnvel skáldum
og spámönnum. Umhverfis
ávala þenna voru ferfaldir
garðar, mjög sterklega gerð-
ir úr lausagrjóti og voru um
240 fet á milli hvers, var
hver garður nálega átta feta
breiður, en misjafnlega háir
voru þeir, og höfðu steinar
mjög úr þeim fallið, er
stormar og tímans tönn hafði unnið á. Fram
eftir veggjinum þessum reis fjöldi hringmynd-
aðra bygginga er vel hefðu mátt vera einskon-
ar turnar, þótt á fáa eina af þeim hefði nýlega
verið hróflað lélegu þaki. Á einum stað að-
eins varð gengið inn í þessa voldugu ferföldu
og ferhyrntu girðingu, og var sá inngangur
eftir skilinn á víða gátt, eins og í algerðri fyrir-
litningu gegn því að áhlaup gæti komið til mála
en, að innganginum varð aðeins komist eftir
þröngu einstígi, er hlykkjaði sig ofan eftir
fjallshiíðinni í ótal bugðum. Langt niðri í
hlíðunum gaf aftur að líta vegghleðslur, en
allar voru þessar snarbröttu hlíðar þaktar
stórkostlegum, lausum steinum eins og væru
þar gjörfallnar rústir geysimikillar borgar. En
utan við innstu garða virkisins (ef þarna var
obmHood
FL/OUR,
Brauðin verða fleiri og
betri úr þessu mjöli

skorpan, er eftir var, og í einu kerinu var vatn,
úr lind þeirri, er án afláts klíðaði milli rústa
hinnar löngu hrundu borgar.
Fyrir utan þessa innstu girðingar, og um*
hverfis steinskál, er lindin streymdi í gegn um,
eins og henni hefði verið veitt þangað af
mannahöndum, lágu særðir menn og örmagna,
er einn á fætur öðrum skriðu að skálinni og
svöluðu þar hitasóttarþorsta sínum, fegnir því
að vatnið sefaði um leið sárasta hungrið.
Grindhoruð og skinin mannvera stjáklaði fram
og aftur milli sjúklinganna, eips og í hugsunar-
leysi. Á velmegunardögum var þessi maður
læknir hirðarinnar og var hinn tólfti í tignar-
röðinni við hirðina. Og mikið fé hefði hann
átt að þiggja að launum þenna dag fyrir að gera
að hinum þrenskonar banasárum,” heilund,
um virki að ræða en ekki fornar, afgirtingar
helgistöðvar) stóðu þétt ýms frekari minnis-
merki um hina fornu Breta; fjöldi Drúðasteina,
sundur sprungnir og úr lagi gegnir: rústir
af steinhúsum, og gnæfandi hátt yfir allt,
risavaxin steinmen, eins og við Stonehenge,
er reist höfðu verið, ef unnt er að reiða sig
á óljósar sagnir, í tilbeiðsluskyni við Bel, eða
Bal-Huan, sólguðinn. í stuttu máli bar allt
þess vott, að staðurinn (Borgarhausinn, eða
Höfuð borgarinnar) bæri nafn með rentu; allt
bar þess vott, að þarna hefðu Keltar eitt sinn
haft aðsetur sitt, og að þar hefði verið helgi-
staður Drúðanna. Og nú lá hinn örlagadœmdi
afkomandi Pen Dragon í þungum hugsunum
hólund og mergund (er til jafns voru metnar).
En nú krafðist hann engra launa kunnáttu
Binnar, þar sem hann gekk frá einum til ann-
ars með rauð smyrsli í höndum sér og töfra-
bænir á vörum. Og þeir, sem hann hristi
flókakoll sinn yfir, eftir að hafa athugað þá,
brostu við honum af feginleik yfir þeirri vissit
að nú væri lausnarinn mikli dauðinn, á leið*
inni til þeirra. Aumlegar’ leifar herskara
Gryffiðs konungs ýmist lágu, eða reikuðu
eirðarlaust fram og aftur, innan girðinganna.
Einn sauður, eitt hross og einn hundur var
allur matarforðinn er eftir var og þann dag
skyldi skiftast meðal svo margra munna. Eld"
ur hafði þegar verið kveiktur til matreiðs"
lunnar, þótt allar þessar skepnur væru að vfsu
enn á lífi.
þarna innan um beinagrindur forneskjunnar.
Við hlið hans hafði verið reist einskonar
hásæti úr óhögnu grjóti og yfir það var breitt
trosnað og upplitað flosklæði. í þessu hásæti
sat Aldís drottning, og umhverfis konungs-
hjónin voru enn hinar broslegu leifar af hirð,
er afbrýðisstolt hins keltneska konungs gat
ekki án verið, innan um allar ógnir blóðsút-
hellinga og hungursneyðar. Flestir tignar-
menn hirðarinnar, er annars voru tuttugu og
fjórir talsins, voru nú hröfnum og ormum að
bráð. En ennþá stóð þarna penhebogydd
(yfirfálkavörður) hirðarinnar, með margan
hauk á armi, skammt frá konunginum; enn
stóð þar, og hallaðist upp að veggnum gos-
degwr (kallari) hirðarinnar, með sítt skegg er
huldi bringu hans, og með embættisprota sinn
í hendi; enn stóð þar penbard (höfuðskáld)
hirðarinnar, og grúfðist yfir laskaða hörpu, er
eitt sinn hafði ómað um steinhvelfingarnar í
Caerleon og Rhadlan, undir lofsöngvum um
Guð, konunginn og fallnar hetjur. Fyrir kon-
ung og drottningu var settur hinn skrautleg-
asti borðbúnaður úr gulli,*) á steinana og á
einum diskinum var síðasta svartabrauðs-
En fram á lægri hluta garðsins, sem
næstur var ávalanum, hölluðu sér þrír menn.
Garðurinn var þar svo fallinn, að auðvelt var
fyrir þá að horfa yfir hann á hinar hryggilegu
leifar hirðarinnar, er enn stóð um konunginn,
og allir þrír mændu þeir grimmum og hung"
ruðum refsaugum á Gryffið.
Þeir voru allir þrír prinsar af hinni forn-
frægu konungsætt, og gátu rakið sagnfrægan
■uppruna sinn jafn langt aftur í tímann sem
Gryffiður; alla leið til Hu-Gadaru og Prydain,
og hver þeirra taldi það smán mikla, að Gryff-
iður skyldi vera settur konungur yfir þá. Hver
þeirra átti sér hirð og hásæti; hver þeirra
sína “hvítu höll,” ur sköfnum pílviðartein-
ungum — fátækleg huggun, þér koniungar,
fyrir kastala, turna og listir allar, er Rómverj-
ar létu eftir forfeðrum yðar! Og hvern þess-
ara þriggja hefði sonur Llewellyns yfirbugað,
er vegur hans og vald stóð sem bezt og hann
sameinadi undir veldissþrota sinn öll smákon-
nugaríki í Wales, og sat þannig um stundar-
sakir sveipaður sigurljóma þeim, er leikið
hafði um básæti Hróðreks hins mikla.
*) Svo virðist sem Walesbúar hefi haft gnótt
dýrra málma, í hlutfalli við slegna mynt. Að ekki sé
minnst á halsmen, armbönd og brjóstþynnur úr gulli,
er algengir voru í eign höfðingja þeirra, þá bera
hegningarlög þeirra vott um gull og silfuraustur þeirra.
Þannig var bætt fyrir móðgun gegn undirkonunginum
í Aberfraw með silfursprota, jafngildum litlafingri
konugs og svo löngum, að hann náði frá jörðu til
munns konungs, er hann sat í hásæti, og með gull-
skál, er hafði jafn breitt lok andliti konungs og var
jafnþykk plógmanns nögl, eða gæsaeggskurmi. "Eg er
á þeirri skoðun, að það hafi einmitt verið fyrir þá
sök hversu lítið var slegið af peningum, að dýrir
málmar voru svo algengir í húsbúnaði. Gull hefði
verið miklu sjaldgæfara jafnvel meðal Inka í Perú,
ef þeir hefðu notað það til mynsláttu. —Höf.—
“Það er,” hvíslaði Óðinn hásum rómi, fyrir
þenna mann, sem öll máttarvöld himins hafa
yfirgefið, og sem ekki einu sinni gat verndað
hálshring sinn fyrir greipum Saxans, að við
eigum bana að bíða á þessum hæðum, nagandi
holdið af okkar eigin beinum. Hyggið það ekki
að nh sé stundin komin?”
“Stundin kemur, er sauðurinn, hesfcurinn
og hundurinn eru étnir,” svaraði Móðröður,
“og þegar alt liðið hrópar að Gryffiði, sem
einn maður “þú, konungur! — gef oss brauð!”