Heimskringla - 20.08.1930, Blaðsíða 6

6. BLAÐSIÐA
WINNIPEG, 20. AGCrST 1930.
3»
HEIMSKRINGLA
5«-
--------------------------------------
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
----eftir---
SIR EDWARD BULWER LYTTON
IV. BÓK
------------------——-----------------------
höfðu eignað sér*), og þar á eftir konungur-
inn. Á eftir honum gekk fálkavörður hans og
hirðskáldið og þá aðrir af hinni fámennu hirð.
Konungurinn nam staðar í skarðinu, fáein
skref frá hinum normannska riddara, og Mal-
let de Graville, sem þó var vanur hátignrsvip
Vilhjálms hertoga og þeim tíguleik, er háaðall
Frakka og Flæmingja hafði tamið sér, fann
ósjálfrátt til aðdáunar og hrifningar yfir lát-
bragði og framkomu þessa náttúrubarns, er
hér stóð föstum fótum á fold feðra sinna.
Þótt hann væri bæði lágvaxinn og grann-
vaixnn, og tötraleg orðin konungskápan, þá
skein sú ægitign úr svip og augum þessarar
velsku hetju, er bar ljósan vott um hvort-
tveggja, sjáifsvaldsvitund og óbifanlega vilja-
festu, enda var handbending hans til riddar-
ans svo framin sem af konungi í hásæti sínu.
Eigi var heldur þessi hrausti og heillum horfni
þjóðhöfðingi gersneyddur andlegri mennt, er
vel hefði mátt verða að miklu ljósi á giftusam-
legri æfiferli. Þótt fræðimennska sú, er eitt
sinn átti sér stað í Wales (síðasta arf'eifð
Rómverja), væri fyrir löngu köfnuð í blóði og
bardögum, og eigi þyrptist lengur æskan að
háskólanum í Caerleon, né væru lengur velsk-
ir klerkar ein helzta prýði samvizkufræði sam- |
tíðarinnar, þá hafði Gryffiður sjálfur, er átti
sér vitran og víðfrægan föður, fengið þá mennt
un í uppeldi sínu, að betri mátti teljast en í
meðallagi, miðað við menntun saxneskra kon-
unga. En af ofstækri þjóðerniskennd, hafði
hugur hans snúist frá öllum öðrum bókmennt-
um að sögum, söngvum og annálum hans eig-
in fijóðar. Og sé það satt, að sá sé lærdóms-
maðurinn mestur, er bezt skilur sitt eigið mál
og metur fjársjóðu þess, þá var Gryffiður lærð-
astur þjóðhöfðingi sinna samtíðarmanna.
Eðlisgáfur hans, sérstaklega til hernaðar,
voru áberandi, og ef rétt skyldi dæmt — án
tillits til tæmdrar fjárhirzlu, og þess að liðsafli
hans var af þeim skorna skamti, er dutlungar
þegna hans létu honum í té; að háskalegustu
fjandmenn hans voru hinir afbrýðissömu höfð*
ingjar hans eigin lands, og að hann átti í höggi
við þjálfaða hermenn og mannaðri þjóð, þar
sem Saxarnir voru — þá er það víst, að saman
borið við alla aðra velska leiðtoga, bar hann af
þeim í þeirri hernaðaríþrótt, er þeim öllum var
jafn kunn, svo að hann var langmestur her-
foringi er Kumrar höfðu átt síðan á dögum
Hróðreks hins mikla.
Og þar var hann nú kominn; Jið hans
mergsogið af hungri, á bak við hann í hlíðinni;
á hjöllunum fyrir ofan hann blikuðu spjótarað-
ir, og á bak við hann nokkuð álengdar stóðu
drottinsvikararnir þrír, og einblíndu á hann
grimmum og gráðugum augum.
“Talið, faðir eða höfðingi,’’ sagði konung-
ur á velska tungu; “hvers æskir Haraldur jarl
af Gryffiði konungi?’’
Munkurinn tók til máls.
“Heill sé Gryffiði-ap-Llewellyn, höfðingj-
um hans og þjóð! Þannig mælir Haraldur,
þegn Játvarðar konungs: — Á landi er vörður
í hverju skarði; á sjcvnum erum vér einvaldir.
Sverð vor eru í siíðrum, en hungrið færist æ
nær, ýlfrandi eftir bráð. Kjósið viss grið af
fjandmönnum yðar í stað viss dauða af hungri.
Grið og frelsi skal öllum gefið, höfðingjum
sem óæðri, og heimilt leiði til búa sinna — að
Gryffiði einum undanteknum. Komi hann á
vorn fund, eigi sem fangi eða útlagi, eigi með
beygðu höfði né hlekkjuðum höndum, heldur
eins og höfðingi á höfðingja fund, ásamt hirð-
mönnum sínum. Haraldur skal honum mæta
með allri sæmd í borgarhliði. Skal Gryffiður
játast undir Játvarð konung, og ásamt Har-
aldi ríða til hirðar Basileusar Breta. Lofar
Haraldur honum griðum, og að tala máli hans
til fyrirgefningar. Og þótt friður ríkis þessa
og hergifta meini Haraldi að segja ‘konungur
skaltu vera sem áður’, þá skal þó kóróna þín,
Lleweilynsson, tryggð föðurætt þinni í beinan
karllegg, svo að kyn Cadwalladers skal enn í
Kumralandi ríkjum ráða.”
*) Saxar í Wessex virðast snemma hafa tekið sér
drekann fyrir skjaldarmerki. Af þeirri ástæðu er
líklegt, að Játmundur Járnsíða, þjóðhetja Saxanna.
hafi tekið það ham í merki sitt, því Wessex var aðalból
Saxa þeirra er hreinastir voru að kynstofni, enda var
það riki stofnsett af ættföður saxneskra stólkonunga.
Einnig virðist drekinn hafa verið skjaldarmerki Nor-
manna. Ljónin og lébarðarnir, er eignaðir hafa ver-
ið Vilhjálmi sigurvegara, eru áreiðanlega síðar til
komin. Þau sjást ekki á fánum né skjöldum Nor-
mannahersins á Bayeux veggtjaldinu. Hermerrki not
uðu Walesmenn og jafnvel Saxar, löngu áður en
skjaldarmerkafræði var orðin vísindagrein með Frökk-
um og Normönnum: o gdrekinn, er margir halda að
lánaður hafi verið frá Austurlöndum, er menn kynnt-
ust Serkjum, var áreiðanlega notaður sem hermerki
á meðal Kumra, áður en þeir að nokkru gátu kynnst
hetjuljóðum og sögum Serkja. — Höf.
Munkurinn tók málhvíld, og von og fögn-
uður skein úr andlitum hinna hungurdregnu
höfðingja; en tveir drottinnsvikaranna þriggja
skunduðu á stað til þess að herma spjótmönn-
um þessi boð Haraldar. Þriðji samsærimaður-
inn, Móðröður, lagði hendina á sverðshjalt sitt
og smeygði sér nær, til þess að geta séð fram-
an í konunginn. Andlit konungsins var sollið
og reiðilegt, eins og stormnótt.
Játvin lyfti krossinum hærra og hélt á-
fram:
‘‘Og eg, þótt ættaður sé frá Gwentlandi,
er herskarar Gryffiðs hafa lagt í eyði, og þrátt
fyrir það, að höfðingi þess lands féll dauður á
arinhellu sinni fyrir sverði Gryffiðs — eg, sem
guðs þjónn og bróðir alls sem lifir; sem mögur
ættjarðar minnar, er harm ber í hjarta yfir
drápi þeirra, er síðastir héldu þar uppi vörn-
um — eg særi þig, konungur, við þetta tákn
kærleika og drottinsvalds, er eg nú hef á loft,
að veita áheyrn þessum friðartioðskap — að
varpa öllu jarðnesku drambi fyrir fætur þér.
Set alla þína von á kórónu eilífs lífs, en eigl
á glatsamleg mannaforráð. Því mikið skal þér
fyrirgefið á frægðarstund þinni og áigurvinn-
inga, ef þú nú frelsar frá dauða og dómi líf
þeirra fáu manna, er enn átt þú yfir að ráða.’’
Meðan á þessari liátíðlegu áskorun stóð,
gekk riddarinn, er séð hafði merkið er honum
var gefið, fast að Gryffiði, kom hringnum í
hendi hans og hvíslaði:
“Hlýð þú fyrir sakir jarteikns þessa. Þú
veizt að Haraldur er falslaus, og að höfuð þitt
er þegar framselt af þínum eigin mönnum.”
Konungur leit harðlega á riddarann og
síðan á hringinn, er hönd hans læsti sig um
með heljartaki. Og á því ægilega augnabliki
varð maðurinn konunginum yfirsterkari; og
langt frá mönnum sínum og múnkinum, flaug
hjarta hans á stormbornum vængjum — til
konunnar, er hann tortryggði, og loforð það, er
leysa skyldi líf hans, virtist honum sem ástar-
merki, er ögraði honum í falli hans: — hvæs-
andi djöfull afbrýðinnar yfirgnæfði allar aðrar
raddir í brjósti hans.
Eftirvænting múgsins var auðfundin, jafn-
skjótt og munkurin nlauk máli sínu, og eftir
augnabliksþögn fór kliður um allan mannfjöld-
ann, eins og til þess að neyða konung til
hlýðni.
Og þá gaus upp dramb harðstjórans til
styrktar afbrýðisseminni og bræði hins tor-
tryggna manns. Heiftaræði flaug ^fir vanga
hans, og hann þeytti lúfunni frá enninu.
Hann gekk einu skrefi nær munkinum,
og sagði seint, með dimmri og sterkri röddu,
svo heyra mátti langt upp eftir hlíðunum:
“Þú hefir talað, munkur; og nú skalt
þú heyra svar Llewellynssonar, réttborins erf-
ingja Hróðreks hins mikla, er frá Eryri-hæðum
sá öll Kumralönd sameinuð undir merki drek-
ans frá Uther. Konungur var eg borinn, og
konungur skal eg deyja. Eigi vil eg við hlið
Saxans ríða að fótum Játvarði konungi, syni
ofbeldismannsins. Eigi vil eg kaupa mér líf
við æfilanga smán, með því að afneita rétti
mínum, er nú má mönnum fallvaltur virðast,
en sem heilagur er fyrir guði og framtíð vorri;
rétti ættarminnar og þjóðar. Allt er Bretland
vort. Og drottinssvikarar og uppreistarmenn
eru afkomendur Hengists — eigi afkomendur
Ambrósíusar eða Uthers. Seg þú svo Haraldi
hinum saxneska. Eigi hafið þér o^s annað
eftir skilið en grafir Drúðanna og gnýpur am-
arins; en frelsi vort og drottinvald verður eigi
frá oss tekið, lífs né liðnum — eigi fáið þér
þess krafist né vér fram selt. Óttist eigi, höfð-
ingjar, fáir að höfðatölu, en að hollustu auð-
ugir og ódauðlegri frægð; óttist eigi að þér
skuluð hungurmorða verða, sem heyrt hafið
þér nú sagt, hér á hæðum þessum, er enn
gnæfa yfir ökrum vomm. Vel má vera, að vér
eigum líf vort að láta, en eigi hljóðlega né
hefndalaust. Snú þú aftur, hvíslandi hermað-
ur; snú þú aftur, falski kögursveinn Kumra-
lands — og segið Haraldi, að vel skuli hann
gæta víggrafa sinna og veggja. Kosti skulum
vér bjóða honum, slíka er boðið hefir hann
oss —" Eigi skulum vér óvörum á hann ráð-
ast, né á næturþeli. Með glampandi spjótum
og gJæstra skjalda braki skulum vér að honum
úr hlíðum hlaupa, og þótt hann haldi oss hung-
urmorða, búa þá veizlu innan víggarða hans,
er valbráðir ernir frá Snowdon skulu svifglað-
ir sækja!”
“Fljótfær maður og heillum horfinn!”
hrópaði munkurinn, “hvílíka bölvun ákallar þú
yfir höfuð þitt! Vilt þú myrða menn þína, með
því að stofna til vonlausra víga? Sekur skalt
þú á himnum verða um blóð það, er þú hér læt-
ur til einskis úthellt verða!”
“Þegi þú! Lát eigi framar krunk þitt
heyrast, örlýgni hræfugl!’’ grenjaði Gryffiður
og var sem eldur brynni úr augum hans, og
færðist hann allur. í aukana. “Eitt sinn kus-
um vér klerka og munka í fylkingarbrjust, til
þess að blása oss guðmóði en eigi bleyðiskap í

|l;MlfTlTTírTT71l
iFLOURl
“PENINGANA TIL BAKA”
Skilyrðislaus ábyrgð í hverjum poka-

I

'i
■I
brjóst, og heróp vort, Halle
lúja! kenndu oss heilagir
menn kirkju vorrar, á þeim
degi er Saxarnir, jafn.grimm
ir sem menn Haraldar og jafn
fjölmennir, féllu á Maes-Gar-
mon völlum. Nei, yfir höf-
uð innrásarmannsins kemur
bölvunin, en ekki yfir þá, er
ölturu og arinhe'lur verja.
Eins og söngurinn svellur í
brjósti skáldsins, svo svellur
formælingin um æðar mínar
og geysist mér af munni
fram. Við land það, er þeir
hafa í eyði lagt; við blóð það
er þeir út hellt hafa; á gnýp-
um þessum, þar sem dauðir
munu hrærast og heyra mál
mitt, — lýsi eg bölvun þeirra
er með rangsleitni hafa dauða
dæmdir verið, á hendur niðj-
um Hengists! Á sínum tíma
skulu þeir einnig verða fyrir
eggjum erlendra manna —
kóróna þeirra skal sem gler
moluð mjölinu smærra, og
aðall þeirra skulu ánauðugir
þrælar í eigin landi verða.
Og afmáð skal ætt Hengists
og Siðreks úr konungatölu
og þjóðhöfðingja. Og andar
feðra vorra skulu þá loksins
ánægðir reika yfir gröf þjóð-
ar sinnar. En vér — vér
skulum staðfastir standa í
anda til hinnstu stundar þótt veikir séum vér
Munkurinn andvarpaði og leit með heilagri
til varnar orðnir gegn fjendum vorum! Vel má
svo fara, að þar gangi plógskerinn yfir, sem nú
eru borgir vorar; en sú fold skal þó troðin fót-
sporum vorum og minningin >um dáð vora
halda lifandi tungu vorri í söngvum skálda
meðaumkun yfir mannhringinn. Fékk honum
eigi lítils fagnaðar að sjá á andlitum flestra
þeirra, er viðstaddir voru, að konungur var
einn um ögrun sína. Síðan hóf hann aftur
krossinn á loft, sneri við og með honum hinn
normannski riddari.
vorra. Og eigi skal á dómsdegi annar kyn-
flokkur en vor Kumra, úr gröfum sínum rísa í
þessum hluta jarðarinnar, til þess að svara fyr
irr syndir hraustra drengja!”*)
Svo áhrifamikil var röddin, svo stórfeng-
legt yfirbragðið, svo hátignarlegt látbragð kon
ungsins, er Jiann mælti þannig, að eigi ægði
munkinum eingöngu; eigi beygði eingöngu
Normanninn höfuð sitt, þótt eigi skildi hann
orð, eins og barn, er af eðlisávísan skelfist
eldinguna, er þýtur úr þrumuskýinu — held-
ur beygði sig einnig um stundarsakir uppreisn-
arandi sá, er þegar var orðinn allhávær í hug-
um höfðingja þeirra, er kringum konunginn
stóðu. En spjótmennirnir og múgurinn hærra
uppi í hlíðunum, er allshugar fegnir höfðu hlýtt
á fregnina um griðaboð, og örþreyttir voru
orðnir af einlægum ósigrum og óttanum við
hungursneyðina, en voru of fjarri konungin-
. um til þess að nema mál hans, hlustuðu í sama
mund með mikilli eftirtekt á fláttskaparmál
samsærismannanna tveggja, er flaug frá manni
til manns, frá einni fylkingu til annarar. Kom
þegar' los á fylkingu þeirra, er nú tóku að þok-
ast ofan eftir hlíðinni og nær konunginum.
Hinn normannski riddari, er náði sér brátt
eftir iundrun sína, gekk aftur nær Gryffiði og
hóf að nýju máls á sáttaleitan sinni. En kon-
ungur bandaði við honum hendinni, alvarleg-
ur í bragði og mælti hátt á saxneska tungu:
“Engin launungarmál geta milli mín og
Haraldar farið. Þetta eitt mátt þú honum frá
mér herma: — Eg þakka jarli, fyrir mína
hönd, drottningar minnar og þjóðar minnar.
Stórmannlega kurteisi hefir hann §ýnt mér
sem fjandmaður; sem fjandmaður þakl»a eg
honum — en ögra honum sem konungur. Háls-
men það, er hann hefir mér sent, skal hann aft-
ur fá að sjá, áður en sól er sezt. Sendimenn,
nú er yður svarað. Snúið aftur og hafið hrað-
ann við, að vér eigi förum fram úr yður á leið-
inni.”
*) A herferð þeirri, er Hinrik II. fór til Suður-
Walea, var gamall Walesmaður frá Pencadair, er kon-
ungi hafði hollur reynst i hvívetna, beðinn að segja á-
lit sitt um her konungs, og hvort hann héldi að upp-
reisnarmenn mundu viðnám veita, og hver úrslit sá
ófriður mundi fá. Svaraði hann þá þessu: “Það er
yður að segja, herra konungur, að mjög kann nú að
þjóð þessari þrengt verða, sem fyr á dögum, svo að
henni haldi við eyðileggingu af yðar völdum og ann-
ara, en þó mun hún af dásamlegum sjálfsdáðum það
lifa, og aldrei mun hún af mönnum yfirstígin verða
með öllu, ef eigi kemur til guðs reiði. Og eigi hygg
eg að nokkur önnur þjóð en Walesmenn þessir, né
nokkur önnur tunga en þeirra eigin (hvað sem hér I
eftir kann að henda), muni á dómsdegi svara drottni
hinum hæsta fyrir hönd þessa hluta landsins.” — Höf.
En um leið og sendimennirnir sneru til
baka, hófst hin ákafasta mótmælahríð frá
höfðingjunum — merkið, er samsærismennirn-
ir þrír höfðu beðið eftir, til þess að hefjast
handa með orðum og athöfnum. Ofan hlíðina
þusti nú manngrúinn, óður og uppvægur; en
í kringum konunginn söfnuðust aðeins skáld-
ið og fálkavörðurinn, ásamt fáeinum þeim, er
drottinhollastir voru.
Munkurinn og riddarinn námu skyndi-
lega staðar, er þeir heyrðu þenna hávaða, og
litu aftur. Þeir gát uséð mannfjöldann geys-
ast ofan hlíðarnir, en eigi hvað fram fór á
þeim stað, er þeir höfðu átt tal við konung,
annað en það, að spjót og sverð voru mörg á
lofti, og að menn riðluðust fram og aftur.
“Hvað skal hávaði þessi?” spurði riddar-
inn og greip hendinni um meðalkaflann.
“Uss!” sagði munkurinn náfölur og
studdi sig við krossinn.
Allt í einu gall við rödd konungsins, yfir
hávaðann, ógnandi og reiðileg, hvell og greini-
leg. Þá varð augnabliks þögn — augnabliks
þögn, og síðan vopnabrak, gjallandi hróp,
skrækir og gnýr, sem þá er menn hlaupast á.
Og allt íeinu heyrðist aftur rödd, er líktist
rödd konungsins, en var þó hvorki greinileg
né snjöll! — Var það hlátur? — Var það
stuna?
Nú varð dauðaþögn; munkurinn lá á knján
um og baðst fyrir; riddarinn stóð brugðnu
sverði. Dauðaþögn nokkra stund, og spjótin
blikuðu hreyfingarlaus við loft. Þá lauzt aft-
ur upp ópi, jafn sterku, en eigi jafn trylltu sem
fyr. Og nú komu Walesmenn ofan skarðið og
ofan gnýpurnar.
Riddarinn tók sér stað, þar sem hann
hafði klett að baki sér.
“Þeir hafa fengið skipun um að myrða
okkur,’’ tautaði hann; “en vei þeim, er fyrstur
kemur í höggfæri við mig!”
Walesmennimir nálguðust óðum, og í
miðjum flokknum voru samsærismennirnir
þrír. Og gamli höfðinginn bar stöng í hendi
eða spjót, og á spjótsoddinum sat höfuð Gryff-
iðs konungs, og draup blóðið af því við hvert
fótmál.
“Þefcta,” sagði hinn aldni höfðingi; “þetta
svar færum vér Haraldi jarli. Vér verðum yð-
ur samferða.’’
“Mat! Mat!” grenjaði mannfjöldinn.
Og höfðingjarnir þrír (einn til hvorrar
handar þeim er höfuð konungs bar á lofti)
hvísluðu sín á milli: “Nú er okka rhefnt!”
v