Heimskringla - 14.01.1931, Blaðsíða 2

2. PLAÐSIDA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG 14. JANírAR 1931.
Sléttumannasaga.
m.
Aldarandinn.
Feldirnir í norðanverðri Ameríku
urðu hinum norðlægari Evrópuþjóð-
um eftirsóknarefni, eins og gullið
syðra hafði orðið Spánverjum. Loð-
feldir gátu ekki heitið nein þunga-
vara, miðað við verðmæti, og þeir j
menn einir gátu veitt sér að eignast
þá ,sem hátt verð voru færir um að
borga. Ameríka hafði þvi ekki að-
eins orðið til þess með gulli sínu að
færa hvítum mönnum grundvöllinn að
nýju auðlegðarkerfi, heldur líka lagt
þeim til nýja auðlegðar veiðistöð, er
að talsverðu leyti dró athygli frá
þeim veiðistöðvum í Asíu, er lengst
hafði verið dorgað i.
Kaupmennskan í veröldinni breytt-
ist við þetta — breyttist svo gagn-
gert að hún hefir ekki þekkt sjálfa
sig síðan, i gamla speglinum, fyr en
þá núna síðastliðin 15—16 ár eða svo.
Norrænu kaupmanna samkundurnar,
t. d. í Hamborg, Amsterdam, London
og Bristol o. s. frv., höfðu ekki, fram
að þessu, verið annað en aftasti hlekk
urinn í hinni gömlu suð-austrænu
verzlunarkeðju veraldarinnar. Nú
urðu þessar norðlægu kaupmanna
samkundur, eða aðrar samlöndur
þeirra, hver um sig að heilli, sjálf-
stæðri keðju, sem alla leiðina vestur
í hina nýju auðlegðar veiðistöð, gerð-
ist sín eigin eign. Auðvitað þyrfti
maður sögu alls Vesturheims, til
þess að fullnaðarmynd væri fengin
af þeim breytingum, sem af þessu
leiddi; en sléttumannasagan ein er
vissulega bezta, eða það versta, brotið
af sannleikanum, sem auðvalds glim-
an á I fórum sínum, í siðastliðnar
þrjár aldir.
Eldri kaupmannakeðjan hafði, frá
upphafi Spánargullsins ,snúið sér sem
mest að þvi, að fá auðlegðarmælirinn
sjálfan á sitt vald. Þeir höfðu svo-
litla byrjunarreynslu fyrir sér í þá
átt. Árið 1417, rétt áður en Hinrik
sæfari fór að byrja á þvi, að brjótast
upp á nýtt út á hafið, höfðu þeir kom
ið sér upp dálítilli peningalánsstofn-
un í Genf (Geneva) til þess að rétta
þaðan ríkjum og stjórnum hjálpar-
hönd.*) Þegar svo gullið úr vestri
fór að kyngjast saman á ströndum
Miðjarðarhafsins, og farið var jafn-
framt að sjúga út hvem pening, sem
kló festi á, úr löndunum fyrir norðan,
þá hófst að fullu sá leikur, sem enn
þá er óséð hvernig muni fara. I Ieikn-
um þeim er enn þann dag í dag ann-
ars vegar á það treyst, að hinn æfa-
gamli snuðaraskapur geti, með pen-
ingakrafti ,haft sig upp á sérhverri
nýung, eins og á gullfundinum í
gamla daga. Á hinn bóginn er treyst
á það, að sá æskulýður, sem sjálfur
á nánastan hlut að máli, glöggvi sig
sem bezt á því, hve undra miklu hin-
ar engil- saxnesku og aðrar norræn-
ar þjóðir hafa til vegar komið, á þeim
stutta tíma, sem þær hafa virkilega
haft viðskiftamál heimsins í sínum
höndum-
Gullsýkin spánska hafði ekki feng-
ið að vera í friði til lengdar. Að vísu
hlífðust Frakkar við að skerast i leik
inn, vegna almennrar afstöðu sinnar
við kaþólska kirkju; en Bretar
hermdu það fljótt eftir lútherskum
Þjóðverjum, að höggva sig úr tengsl
um við Róm og hennar föruneyti. Og
þá kippti höfðingjaættum þeirra harla
fljótt í kynið til víkingablóðsins á bak
við sig. Upp úr svakalegri ræningja-
ferðum Englendinga, en áður voru
nokkurs staðar kunnar, sýndust það
á endanum saman tekin gnðs og
manna ráð, að gullið skyldi ekki sigra.
Þegar hinn “ósigrandi” spánski floti
kom norður, til að lumbra þar á söku
dólgum sínum, skildi harðviðri norð-
ursins og norræn hermennska að
mestu leyti við hann á botni hafsins,
árið 1588. En á meðan þetta hafði
verið í aðsígi, hafði máttur auðsins
verið að bera sjálfum sér vitni marg-
vislega yfir á austurströnd Norður-
sjávarins, í Niðurlöndum, sem þá lutu
Spáni.
Sögulegasti hluti þeirrar strandar
nefnist nú Holland. Þar hafði einn
landsstjóri spönsku krúnunnar látið
taka af lífi svo tugum þúsunda fólks
skifti, á sárfám árum. Voru karlmenn
*) Sýnir það meðal annars, að
Genf er ekki núna fyrst að koma
þannig til sögunnar.
flestir skotnir; en púður var þá ekki
eldri uppfyndning en svo ,að það var
ennþá í háu verði. Hlifði ríkið sér
við þeim kostnaði að eyða því á kon-
ur, og voru því margar þeirra teknar
af lífi með kviksetningu — fyrir sparn
aðar sakir.
Samtímis þessum sparnaðaranda
ríkis og kirkju, fjölgaði gimsteina-
sölum mjög ört á þessum sömu slóð-
um. Gerðu þeir gullstáss og mynt-
aða peninga sér að féþúfu, upp á
ýmsan máta. Tóku að sér að geyma
fyrir menn peninga og gáfu kvitter-
ingu fyrir. Þessar kvitteringar fóru
áður en varði, að ganga frá einum til
annars og reyndust handhægar. Komu
svo til baka á misjöfnun tímum alla-
vega á vixl, svo óhætt reyndist að
lána nokkuð af peningunum, stund og
og stund, gegn aukaborgun, og jafn-
vel óhætt, að bæta kvittering-
ingum við, undir einhvers nafni
i sinni eigin fjölskyldu, þó ekki væri
fótur fyrir því að neinir peningar
hefðu verið lagðir inn. Auk þess varð
svo mikið um götótta og skörðótta
peninga, sem klipið var úr, í nýja
peninga, að loksins var það ákveðið
í Amsterdam (1609) að peningagildi
þar skyldi aðeins miðast við þyngd
en ekki mynt. Háttalag þetta færði
sig þá um set, einna mest til London,
og þar var lítið sinnt um það, fyr en
undir lok aldarinnar, þegar Vilhjálm-
ur III., sem var Hollendingur, var
kominn til ríkis á Englandi. Höfðu
Svíar þá, í millitíð, sett á stofn hjá
, sér hinn fyrsta opinbera banka, með
nútíðar fyrirkomulagi (1656).
Það mætti segja, að yfirborð mann-
lífsólgunnar hjá hinum vestlægu Ev-
rópuþjóðum, væri trúarbragðastríð,
mestan hluta beggja aldanna sitt
hvoru megin við 1600; en undiralda
þeirrar ólgu væri ný aðferð við að
koma peningum í það hásæti auðfræð
innar, að þeir gætu grætt sig út sjálf-
ir, eins og lifandi verur, en í öfugum
hlutföllum við allt annað, sem verði
má kaupa.
Sá aldarandi, sem yfir ólgunni sveif,
varð að andlegu veganesti þeirra þjóð
félagsstofnana, sem í Norður-Ame-
ríku hafa síðan risið upp- Nágranna-
löndin við Norðursjóinn, Holland,
Frakkland og England, urðu hom-
steinar þeirra mannfélagsbygginga,
sem hér er um að ræða, þó Holland
bráðlega hyrfi úr þeirri sögu. Sýni-
lega hafði Danmörk einnig ætlað sér
að verða með í förinni, en varð ekki
úr.
IV.
Indíánarair.
Frönsk tunga varð hið fyrsta
hvitra manna mál ,sem Indíánarair i
þeim hluta álfunnar, sem nú er
Bandaríkin og Canada, byrjuðu að
læra. Samuel Champlain "faðir
Nýja Frakklands”, stofnsetti fastan
bústað í Quebec árið 1608. Þaðan var
fljótt hafist handa með að kristna
Indíánana og kaupa hjá þeim alla
þá feldi, sem fáanlegir voru. Afstaða
þessara tveggja flokka mannkynsins
varð eðlilega allt önnur, en afstaða
Spánverja og Indiánanna í Mexico og
Perú hafði verið. Feldir gátú komið
ár eftir ár, og þurftu aldrei að verða
búnir. Það var því báðum bezt að
skilja sem bezt hverjir aðra, enda
heppnaðist þeim sambúðin í landinu
framar öllum vonum, fyrst í stað.
En þegar fram liðu stundir og enska
byggðin suður með ströndinni var
komin á sama rekspölinn með þá
Indíánaflokka, sem bjuggu í þeirra
nágrenni, þá fór að versna. Indíán-
arnir fóru að halda hver síns taum,
og bæta því ofan á önnur illindi, sem
nóg var af, á milli þeirra sjálfra. —
Þeir leituðu á víxl eftir góðum ráðum
og góðum vopnum til höfuðbólanna,
og hjálpin var veitt, sín úr hverri
átt ,og þeir jafnvel egndir til svaðil-
fara á hendur andstæðingunum. —
Biblían, byssan og flaskan eltu hver
aðra upp frá ströndinni ,frá- oáðum
hliðum, eins og reyndin hefir orðið i
öllum villimannalöndum.
Heimalöndin hertu á verdunarvið-
skiftunum á víxl, og stóðu sjálf oft-
ast nær í illindum hvort við annað,
heima fyrir. Um 1627 styrkti Rich-
elieu kardínáli” 100 manna félagið,”
til að annast sem bezt hagsmuni Nýja
Frakklands; og svo áttu Nýja Eng-
lands byggðirnar, þegar fram í sótti
tilsvarandi hauka í horai, á sinni upp-
runalegu ættjörð. Þannig verður
austurkaflinn af tveggja alda sögu
Norður-Ameriku, lítið annað en berg
mál af illindum og samkeppni tveggja
Norðurálfuþjóða, og viðleitni þeirra
hér til að gúkna yfir sem flestum
Indiánaþjóðflokkum, og þar með
fylgjandi þeirri gróðavon, sem í veiði-
skapnum lá fólgin.
Lengi vel gekk Frökkum betur. —
Jesúítarnir voru ósérhlífnir og brut-
ust á undan, þó það kostaði marga
þeirra lífið. Franskir piltar flæktust
vestur um allar jarðir, og þegar fram
i sótti, fóru sumir þeirra að kvongast
meðal Indíána. Gerði þetta land-
könnunarmönnunum smám saman
hægra fyrir, enda klöngruðust fransk
ir menn alla leið upp í gegnum stór-
vötnin, og þaðan að lokum bæði suð-
vestur til Mississippi og þar niður að
Mexícóflóa, og líka norðvestur til
Winnipegvatns, og svo eftir ánum, er
i það falla, vestur undir Klettafjöll.
Að minnsta kosti ein ógleymanleg
hetjusaga gerðist í þessum viðskift-
um Frakka og Indíána. Það var ár-
ið 1660, þegar Montreal var aðeins
18. ára gömul, að vinveittir Indiánar
gerðu Frökkum aðvart um væntan-
legt áhlaup fjölmenns Indiánaflokks,
sem hafði ákveðið að eyðileggja
þorpið. Ungur maður, Dollard að
nafni, hét á aðra unga menn að koma
með sér, þangað sem betur væri fall-
ið til að veita aðsækjendum fyrirsát.
Hann hafði sjálfur viða ferðast þar
vestra, og var treyst til þess að vera
það kunnugra en flestum öðrum,
hvað bezt væri að reyna að taka til
bragðs. Annars átti hann sökótt þar
i þorpinu; hafði eitthvað gert fyrir
sér, sem hann ekki var búinn að bæta
fyrir.
Þeir urðu 22 alls. Á bakkanum
fyrir neðan flúðirnar í Ottawafljót-
inu, nokkrar mílur upp með St. Law-
rencafljóti, bjuggust þeir um sem
bezt þeir gátu, i flausturslega gerðu
stauravirki. Þar var sótt að þeim í
fimm daga, enda var þá aðeins einn
þeirra eftir á lífi, sem einhvern veginn
slapp og gat sagt frá atburðunum.
Voru þar um 700 Iroquois i aðsókn-
inni og segist Parkmann sagnaritara
svo frá, að þeir hafi þá horfið aftur
með þeim ummælum, að enginn gæti
gizkað á það, hversu lengi margir
menn gætu varist í steinvígi, fyrst 17
Frakkar, 4 Algonquins og 1 Huron
gætu tafið svona lengi fyrir með
stauragirðingu.
Adam Dollard og þessir 20 félagar
hans af báðum kynflokkunum, hvít-
um og rauðum, urðu manna fyrstir itl
þess að draga til stafs í orðinu “ætt-
jarðarást” i þessu landi — úr sínu
eigin blóði-
Um víða veröld
Flokksveldi og flokkadrættir.
Skoðun Bernard Shaw.
Allt stjórnmálalíf nútímans í þing-
ræðislöndum er byggt á flokkskift-
ingu. Upphaflega var svo til ætlast
að flokkarnir í hverju þingi væru
tveir og skiftust á um það að fara
með völdin, en reynslan hefir orðið sú
að þeir hafa oft orðið fleiri og af því
hafa sprottið ým^jr erfiðleikar í fram-
kvæmd þingræðisins. Af flokkaskift-
ingunni hafa einnig sprottið flokka-
drættir og allskonar deilur og undir-
róður um kosningar og endrarnær.
Þetta hefir orðið til þess að menn
hafa farið að athuga eðli flokkaskift
ingarinnar, réttmæti hennar og nauð-
syn, og ýmsir komist að þeirri nið-
urstöðu, að af flokkaskiftingum og
flokkadráttum komi flest illt í stjóm-
málalífi nútímans. Einn af þeim, sem
um flokkaskiftingu og stjórnmál hafa
skrifað, er Bemard Shaw, enska
skáldið, og verður sagt hér nokkuð
frá skoðunum hans-
Flokkaskifting okkar, eða flokka-
kerfi, táknar ekki það, eins og marg-
ir halda, að mismunandi flokkar skifti
mönnum ávalt í flokka. Skoðanamun
ur var til mörgum öldum áður en
nokkurn dreymdi um flokkaskipu-
lagið. Það, sem við er átt með flokka-
skipulaginu er, að þjóðhöfðinginn
verði að kjósa alla ráðherra sína úr
hverjum þeim flokki, sem í meiri-
hluta er í neðri málstofunni, hversu
litla trú, sem hann kann að hafa á
hæfileikum þeirra og hversu illa sem
honum getst að þeim, og þó að það
væri einnig ljóst, að unt væri að
mynda betri stjórn með því að velja
hæfustu mennina úr báðum flokkum.
Þetta skipulag hefur sitthvað furðu-
legt í för með sér. Það er ekki ein-
ungis konungurinn sem verður að út-
nefna í tignarstöður menn, sem hann
er ef til vill gersamlega ósammála i
stjórnmálum og trúmálum og sem
hann I hjarta sínu álítur ef til vill
bannsetta beinasna. En hver almenn-
ur þingmaður og kjósandi lendir i
sömu klípunni, af því að hvert at-
kvæði sem greitt er í deildinni eða
við kosningar verður atkvæði um það,
hvort flokkurinn, sem við stjóm er.
á að halda áfram að vera við stjóm
eða ekki. Gerum ráð fyrir því, að
stjórain flytji frumvarp um það að
leggja aukaskatt á piparsveina, eða
að greiða mæðrum styrk fyrir barn-
eignir. Segjum, að það sé íhalds-
flokksstjórn, sem frumvarpið flytur
og að þú sért íhaldsþingmaður, en
þyki frumvarpið ótækt og alveg rangt
En ef þú greiðir atkvæði gegn því og
frumvarpið er felt, þá er ihaldsstjórn-
in ekki lengur í meirihluta og verður
því að segja af sér og leysa upp
þingið. Þá verða að fara fram nýjar
kosningar og þú verður að bjóða þig
fram á ný og það kostar þig talsvert
fé, og endar máske á því að þú fellur.
En ef þú ert góður íhaldsmaður þá
sérð þú það, að hversu lítið, sem þér
er um frumvarpið gefið, þá er það
minni skaði, að það verði að lögum,
en að ihaldsflokkurinn verði í minni
hluta og jafnaðarmenn komist ef til
vill til valda. Þú kringir þvi frum-
varpinu og greiðir atkvæði eins og
flokkurinn vill, þvert ofan í samfær-
ingu þína.
En gerðu svo ráð fyrir þvi, að þú
sért heldur þingmaður í verkamanna-
flokki og þyki frumvarpið gott- Þá
ert þú i sömu klípunni. Þú verður
að greiða atkvæði á móti þvi, og á
móti sannfæringu þinni, því að hversu
gott sem þér kann að þykja frum-
varpið, þá þykir þér samt ósigur
stjórnarflokksins ennþá betri og það,
að þinn flokkur geti komist til valda
og þá gæti hann borið frumvarpið
fram sjálfur, ef það er gott.
Ef þú ert aðeins almennur kjós-
andi lendir þú líka í sama vandanum,
þér er það ef til vill augljóst, að
frambjóðandi flokks þíns er pólitiskt
fífl, uppskafningur, sérdrægur, eða
eitthvað annað, sem þér er ekki um,
en andstæðingur hans er heiðarlegur
og skynsamur maður. En það gildir
einu, þú verður að kjósa flokksmann-
inn, þvi að ef þú gerir það ekki getur
flokkur þinn orðið undir og hinn
flokkurinn komist til valda. Og
hversu leiðinlegur sem frambjóðandi
flokks þíns kann að vera persónu-
lega, þá greiðir hann, þegar á þing
kemur atkvæði eins og flokkurinn
segrir honum, og það er fyrir mestu
svo að persónulegir hæfileikar hans
skifta litlu.
Afleiðingin af þessu er þingdeild,
sem samanstendur af einni tylft
hæfra ráðherra og andstæðingum
mátulegt vit til þess að hlýða
flokksforingjunum. Þetta er flokk-
stjórnarskipulag. En ef 615 þingmenn
ættu að greiða atkvæði hver eftir
sinni sannfæringu væri flokksstjórn
ómöguleg.
Það var reyndar alls ekki þetta,
sem flokkaskipulaginu var ætlað að
afreka í upphafi. Því var komið á
af Vilhjálmi konungi III, þegar hann
sá, að hann gat ekki haldið áfram að
berjast við Lúðvik XIV ef neðri deild
þingsins synjaði honum um efnin til
j þess. Þá var það, að vitur stjórn-
málamaður, Bobert Spencer jarl af
Sundeland, benti honum á það, að ef
hann veldi einlægt ráðhecra sína úr
öflugasta flokki deildarinnar, þá yrði
sá flokkur neyddur til þess að styðja
hann. Nú voru Whiggar öflugasti
flokkurinn í svipinn, en kóngurinn
hataði Whiggana, því að hann var
sjálfur Tory. Honum var ráðlegging
Sunderlands þvert um geð, en fór
samt eftir henni og kom þannig á
flokkaskipulaginu, sem við búum enn
við.
Er þá til nokkurt annað fram-
kvæmanlegt kerfi, sem komið gæti í
stað flokkaskipulagsins ? Sannleikur-
inn er sá, að jafnframt þessu flokka
og þingræðisskipulagi en nú þegar
til annað, sem betra er, sem sé það.
sem sveitamálum er einnig farið þar
eftir flokkum, en í framkvæmdinni
ræður flokkaskipulagið þar ekki.
Kerfið er þar þannig, að kosið er til
ákveðins tíma í senn og ekki um að
tala neinar nýjar kosingar, fyr en það
tímabil er úti og hver maður getur
því greitt atkvæði eftir því, sem hann
vill án þess að þurfa að valda nýjum
kosningum. Störfin eru unnin og
málin rædd i sérstökum nefndum
(rafmagnsnefnd, heilbrigðismálanefnd
o .s. frv.) og þær koma saman hver
i sinu lagi.
1 nútímaþjóðfélaginu eru því til
tvenskonar stjórnargerfi, eftir öðru
VISS MERKI

135
Hin undursamlegu lækningar-efn*
Gin Pills, er verka beint á nýrun,
hreinsa þvagið, lina og lækna sýktar
líhimnur, koma blöðrunni aftur í
samt lag, sem sé veita varanlega bót
á öllum nýrna- og blöðrukvillum.
50c askjan í öllum lyfjabúðum.
er landinu stjórnað, eftir hinu ein-
stökum sveitum og það er betra, segir
Shaw. Flokkaveldið og flokkadrætt-
írmr eru pest hvers þjóðfélags og
spilla og tefja venjulega skynsamlega
afgreiðslu góðra mála-
t)tför Andrée.
Kveðja konungs og erkibiskups-
tJtför þeirra Andrée og félaga hans.
Strindbergs og Fraenkels, fór fram
5. þ. m. frá Stórkirkjunni í Stokk-
hólmi með afarmikilli viðhöfn og a8
viðstöddum miklum mannf jlölda. Þeg-
ar skipið, sem flutti lík þeirra til
borgarinnar, kom þangað risu hvar-
vetna flögg i hálfa stöng og manngrúi
mikill um allar götur, þar sem lík-
fylgdin fór. Þegar skipið leið að
*THE BEST*
IN RADI0
Víc(or.Majesiíc.r
General Electiic.
Silver- Marshall.
iE.NiE§iBJinfir iLiriD),
Sarqent at Sherbrook
LOWEST TERMS IN CANADA
þér sem
notifi
T I M BUR
KA UPIÐ
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
BirgSlr: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
Horfið eftir þessu merki á
bauknum, það er ábyrgða
vottorðið um að Magic
Baking Powder er laust
við álum og önnur óheil-
næm efni.
Reynið þetta
ágæta
Næsta skifti sem þér hafið heimboð þá
ráðstafið veitingunum eftir þessari á-
gætu matarskrá sem Miss McFarlane
yfir matreiðslukona St. Michaels spítal-
ans í Toronto hefir samið.
Þetta er forskrift
TE MENU
Tomatoes fyltar með Pineapple
Graham brauðsneiðar, Hnetu-kökur
Miss McFarlane fyrir
GRAHAM
BRAUÐSNÚÐUM
Chase & Sanbom’s Te.
Miss McFarlane segir: “Eg hefi haft
reynslu með Magic Baking Powder i
mörg ár. Þessvegna nota eg það ávalt
og ráðlegg öðrum hið sama því eg veit
að það má treysta á það þegar til brauð-
gerðar kemur. Jafnvel viðvaningar geta
notað það.”
1 boli hveiti mjöli
4 matskeiðar af
púðursykri
% teskeiðar salt
4 teskeiðar Magic
Baking Powder
1 bolli Graham
mjöl
1 boli af mjólk
1 egg
4 matskeiðar af
bráðnu smjöri
Blandið saman hveiti mjölinu, ^fírinu,
saltinu og lyftiduftinu- Bætið svo við
Graham mjölinu, mjólkinni, egginu og
smjörinu og hrærið alt vel saman. Fyll-
ið til hálfs bökunar skúfurnar með soff-
unni látið þær svo nú í ofnin er hitaður
hefir verið upp í 425 stig F. og látið þær
bakast í 20 mínútur.
Kaupið vörur, sem bún-
ar eru til í Canada.