Heimskringla - 18.02.1931, Blaðsíða 4

4 BLAÐSJÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 18. FEBRírAR, 1931.
StofnuB 1886)
Kemur tíí á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
833 og 8S5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrlrfram. AUar borganir sendist
THE SHKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Utanáskrift til blaðsiTu:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sarnent Ave.. W-.nniven
FÍltstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til rilstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent A x., Winnipeg.
>HeTmskringla'’ is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 S'trgent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 18. FEBRCrAR, 1931.
ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ.
Um það leyti er næsta blað kemur út,
verður ársþing Þjóðræknisfélagsins komið
saman og tekið til starfa.
Þing þetta er nú orðið svo þýðingar-
mikill viðburður í samkvæmislífi og í
raun og veru í þjóðlífi Vestur-íslendinga,
að það má með fullum rétti þjóðmenn-
ingarlind kalla. Það er lang-veigamesta
og alíslenzkasta samkomumótið, sem hér
er nú árlega efnt til af íslendingum.
Hver hefði trúað því fyrir nokkrum
árum, þegar eina tilraunina eftir aðra
varð að gera til að stofna Þjóðræknis-
félagið, að líftaug sú, er því átti að veita
styrkinn, væri svo rík í eðli Islendings-
ins, að félagið ætti eftir, innan fárra ára,
að verða megin aflgjafi og viðhald
íslenzks þjóðernis hér vestra, og einn
volduasti íslenzki félagsskapurinn, sem
hér hefir risið upp. En svo er því þó
komið nú, þrátt fyrir erfiðleikana, sem á
leiðinni virtust vera í fyrstu.
í fyrstu, segjum vér. í raun og voru
erfiðleikarnir í fyrstu aðaliega tómlæti,
sem stafaði af sofandi þjóernismeðvit-
und. Að sumu leyti og hjá mörgum get-
ur og verið, að /raman af hafi að minsta
kosti búið nokkur ótti við fyrirlitningu þá,
sem hér ríkti á fyrri árum gegn út-
lendingum.
En jafnvel þó að þjóðemismeðvitund-
in yrði vakin af dvala og óttinn hyrfi
smátt og smátt við hinn ríkjandi hugs-
unarhátt við það að opinber og hiklaus
þjóðræknissamtök kæmust á fót, voru
samt ekki allir erfiðleikar úr sögunni í
sambandi við þjóðræknisstarfsemina. —
Það var fyrst eftir að Þjóðræknisfélagið
var stofnað, að farið var fyrir alvöru og
meira að segja með undirlögðu ráði, að
reyna að hlaða hellum að höfði því. Mun
flstum hafa þótt nóg um það og verkefn
ið heldur ótilhlýðiegt; en eigi að síður
er það satt, að hér hafa nokkrir íslenzk-
ir labbar látið sér það bezt lynda að siíta
skóm sínum við að troða illsakir við
Þjóðræknisfélagið og reyna að hnekkja
áhrifum þess og jafnvel tilveru. En þjóð-
ræknistilfinningin var ekki eins auðveld-
lega göbbuð og afvegaleidd, eftir að einu
sinni var búið að vekja hana, og haldið
var, og hafa því flestar slíkar uppvakn-
ingar dagað uppi við Ijós hennar. Þjóð-
ræknisfélagið hefir ekki aðeins haldið
hlut sínum óskertum fyrir þeim ófönguði
heldur hefir það eflst og styrkst við hvem
bardagann. Og svo áhrifamikið er það nú
orðið, að unísvifamestu þjóðernismál
vor Vestur-íslendinga — hvort sem em
inn á við eða út á við — em talin sjálf-
kjörin verkefni Þjóðræknisfélagsins, af
því að meira er af því vænst, en nokkr-
um öðrum félagsskap í slíkum málum.
Mönnum, sem ekkert þekkja til þjóð-
ræknisstarfsins hér, mun þykja þetta,
lýgileg saga í sambandi við það. En
hvort sem litið er á það sem andlegt
fyrirbrigði eða eitthvað annað, verður
sagan ekki véfengd eða rengd af þeim,
sem hnútunum eru nokkurn vegin kunn-
ugir.
Tilhpgunin á þessu komandi þjóðrækn
isþingi, verður auðvitað með mjög svip-
uðum hætti og áður. Þingið hefst kl. 10
að morgni þann 25. febrúar, og heldur á-
fram óslitið í þrjá daga, nema hvað að
kvöldi hins 26. febrúar verður sérstök
veizluskemtun undir umsjón þjóðræknis-
deildarinnar Frón í Winnipeg. Fyrirlestr-
ar munu verða fluttir að kvöldi bæði
fyrsta og síðasta þingdaginn.
Heimskringia vill sérstaklega leitast við
að vekja athygli íslendinga á að sækja
þjóðræknisþingið. Starfið, sem þar er
verið að vinna að, er hið mikilsverðasta.
Og það verður þeim mun stærra og þýð-
ingarmeira, sem þeir eru fleiri, er hönd
leggja á plóginn. Það er í raun og veru
undarlegt, að hver einn og einasti íslend-
ingur skuli ekki heyra Þjóðræknisfélag-
inu til. Áhugamál þess, hlýtur að vera
áhugamál hvers sanns íslendings, og
ekki aðeins það, heldur mesta og stærsta
áhugamál hans.
BÓKARFREGN.
Almanak 1931. Útg. Ó. S.
Thorgeirsson, Winnipeg.
Almanak þetta kemur nú út í 37. sinni
og mun þegar orðið víðlesið og vin-
sælt hér vestra. Vinsældir þess ætlum
vér ekki sízt að þakka frásögnum þeim
um íslenzkt landnám í Vesturheimi, sem
um örg ár hafa birzt í því. Þann, sem
þetta ritar, rekur að minsta kosti minni
til þess, er hann eitt sinn var staddur
úti í einni af íslenzku bygðinni, er Al-
manakið kom út með landnámssögusafn
þeirrar bygðar, að það var heldur en ekki
handagangur í öskjunni fyrir bygðarbú-
um, með að ná sér í eintak af því. En
auðvitað er það ekki eini kosturinn við
þetta landnámssögusafn. útgefandinn
er auk þess að vinna mjög þarft verk með
því og ómissandi, með því að bjarga frá
glötun og gleymsku mörgu, er sögu Vest-
ur-íslendinga áhrærir mjög mikið.
En þeir, sem brúnin mun sérstaklega
lyftast á við útkomu Almanaksins í ár,
verða Árdælingar, því nú er það Árdals-
og Framnesbygðin, sem skrifað er um.
Höfundur þess landnemasafns er Magnús
Sigurðsson frá Storð í Framnesbygð. Er
hann einn af elztu íbúum þeirrar bygð-
ar, og mun því efninu eins kunnugur og
ákosið verður. Hann er og fornsagna-
þulur og lætur vel að segja frá söguleg-
um efnum, þótt lítið muni hann hafa rit-
að fyr en á síðari árum. Lýsing hans á
landnemunum er og óvanalega glögg og
greinargóð, að því er ættfræðina snertir,,
svo engin hætta er á að nöfnum verði
ruglað saman. En frekar verður heldur
ekki fræðst um landnemana af lýsingum
hans. Það getur vel verið að þetta eigi
svo að vera f landnámabókum; en satt
að segja virðist oss, þar sem þetta er í
fyrsta sinni sem um Árdalslandnámið er
skrifað, að landnemalýsingunum hefði
átt að fylgja einhver frásögn eða lýsing
af bygðinni, þegar landnám hófst þar.
og af helztu framfarasporum hennar. Oss
virðist það svo eðlilegt, að lýsing hvers
landnáms byrji á því. Með því myndi
eins og ósjálfrátt þátttaka landnemanna
tvinnast inn í þroskasögu bygðarinn&r,
og það gæfi sögusöfnuninni hold og blóð,
ef svo má að orði komast. Með manna-
nafna upptalningunni einni verður land-
nemalýsingin c>f einþætt. En þrátt fyrir
þessa athugasemd kunnum vér að meta
kosti þssa áminsta safns til landnámssögu
Árdælinga. Og vér skiljum ofur vel, að
það hefir ekki verið fyrirhafnarlaust, að
viða að sér heimildum til hennar.
Aðrar helztu greinarnar í Almanakinu
eru: Um Jóhann Briem og Guðrúnu
Pálsdóttur konu hans, eftir séra Jóhann
Bjarnason. Þá: tildrög að landnámi ís-
lendinga við Little Salt í Norður Dakota,
eftir Finnboga Hjálmarsson, ágæt grein,
eins og fleira frá þeim höfundi, og mikils
verð þar sem landnáms þessa gleymdist.
að geta í Dakotasögu ungfrú Þórstínu
Jackson. Ennfremur: Vestur-íslending-
ar fyrir 50 árum, fréttabréf ritað af séra
Jóni Bjarnasyni D. D., er hann var stadd-
ur í Reykjavík árið 1880, og var prentað
í blaðinu ísafold. Fróðleg grein um hag
og framtíðarhorfur Vestur-íslendinga á
þeim árum.
Fleiri greinar eru í Alamnakinu í ár,
sem hér verða ekki taldar, en sem eigi
að síður mega heita mjög nytsamar, frá
sögulegri hlið skoðaðar.
Að því er hinum ytra frágangi Al-
manaksins viðvíkur, ber hann þess glögg
merki, að útgefandinn hefir nú sem fyr
lagt á hann gerva hönd.
Á STÚDENTASAMKOMU.
Eg var að ráfa um stéttina framan við
húsið og vissi eiginlega hvorki í þenna
heim né annan. Veðrið var blítt og vatn-
ið lak í dropatali ofan af húsþakinu. En
eg hugsaði hvorki um það né vorið, sem
það boðaði. Alt í einu er slegið á herð-
arnar á mér, og kunningi minn, sem
þarna er kominn, heimtaði mig með sér
vestur í Sambandskirkju, til þess að hlýða
á kappræðu, sem hann kvað þar eiga að
fara fram milli íslenzkra stúdenta. Við
fórum og það stóðst á endum, að þegar
við*'vorum búnir að koma okkur fyrir í
sætunum, hófst kappræðan.
Efnið, sem um var kapprætt, laut að
því, hvort ekki væri nauðsynlegt að hafa
strangara eftirlit með myndum þeim, er
sýndar væru á kvikmyndahúsunum. Var
ekki annað hægt að segja, en að það
væri vel valið umræðuefni. Áhrif hreyfi-
myndanna eru óumflýjanlega mikil —
annaðhvort til ills eða góðs. Það duldist
stúdentunum ekki, og var skemtilegt að
heyra þá útskýra þau áhrif frá báðum
hliðum.
í kappræðunni tóku fjórir þátt, tvær
stúlkur og tveir piltar. Stúlkumar voru
Svanfríður Jóhannesson og Mabel Reyk-
dal, en piltarnir Sigurður Sigmundsson
og Þorvaldur Pétursson. Alt íslenzkt
fólk. í bréfi, sem eg fékk nýlega frá
gömlum og greindum íslendingi, er að
því spurt, hvar hérlenda mentunin sjáist
hjá uppvaxandi kynslóðinni íslenzku. —
Hefði bréfritarinn verið á þessari sam-
komu staddur, hefði hann getað svarað
þessari spurningu sjálfur. Ræðurnar, er
þama vom fluttar, voru hver annari betri.
Ræðufólkið hlaut að hafa verið þræl-
undirbúið, því meðferð efnisins virtist
því leikur einn. Ef að nokkru var hægt
að finna, var það einna helzt það, að
mál sitt flutti það með hraðara móti.
Báru stúlkurnar einkum ótt á, og kom
mér það ekki á óvart, því mig hefir lengi
grunað að kvenfólk væri skarpgáfaðra
en karlmenn.
Meðan eg sat undir kappræðunni, rann
ýmislegt upp í huga mínum. Eg fór að
hugsa um, að ef kappræðan hefði farið
. fram á íslenzku, hefði Heimskringlu þótt
matur í að flytja ræðuraar. Eg fann
sjaldan eins glögt til þess og þetta kvöld,
, hve hugsjónir æskulýðsins skortir til-
finnanlega í því, sem nú er birt á ís-
lenzku. Og hina eldri íslendinga þyrst-
ir í fátt meira en að kynnast hugsjón-
um æskunnar. Og sannleikurinn er sá,
að ef hér á til langframa að haldast við
íslenzkt þjóðlíf, verður æskan að rétta
því sína örvandi hönd. Og eftir að hafa
verið á þessari samkomu, dylst mér það
ekki, að æskan er þess megnug, ef hún
aðeins tekur sig fram um það.
Bilið milil hinna elztu og yngstu ís-
lenzku kynslóða hefir víkkað um of síð-
ustu árin. Það bil verður hið bráðasta
að brúa, ef vel á að fara.
Og eðlilega iíta þjóðræknisvinir hér til
Stúdentafélagsins íslenzka, að hefjast
handa í því efni. Það er það sem megn-
ugra er en aðrir til þess að leiða hina ís-
lenzku æsku aftur inn í íslenzka þjóð-
lífsstrauminn hér.
%
Engum tíma ætti að sleppa. Stúdent-
arnir íslenzku kunna íslenzku að meira
eða minna leyti ennþá. Það er aðeins
æfingin í að beita henni, sem iðka þarf.
Og annað eins verður námsfólk hér að
færast í fang og það, að komast niður í
einu máli.
Það fyrsta, sem Stúdentafélagið gæti
gert, er að hafa fundi við og við á ís-
lenzku. Engir fundir yrðu hér betur
sóttir af íslendingum, en fundir þess, ef
þetta væri gert. Þannig væri strax nokk
urt samband myndað milli hinna eldri
og yngri.
í örðu lagi þyrfti miklu meira og öfl-
ugra samband og samvinna að komast á
milli stúdenta félagsins og Þjóðræknis-
félagsins eða deildarinnar “Frón”, sem
beinlínis heldur hér uppi fslenzkri kenslu.
Stúdentar gætu með því að koma t.d.
fram á fundum deildarinnar við og við
unnið mjörg þarft þjóðræknis verk.
Sömuleiðis gæti Frón á ýmsan hátt að-
stoðað stúdentafélagið á fundum þeim
er það héldi á íslenzku.
Samstarf í þessum skilningi ætti bæði
að reynast auðvelt og skemtilegt. Erifð-
leikarnir eru ekki svo miklir að halda
því uppi, að þeir sé setjandi fyrir sig. En
svo er það þó mikils vert atriði, að bráð-
ur bugur sé að því undin, að úti er um
íslenzkt þjóðlíf hér þegar eídri kynslóðir
fellur frá, nema að það sé gert. En það
tel eg víst, að nútíðarkynslóð íslenzkra
stúdenta vilji ekki að það verði einn kapi-
tulinn í sögu þeirra, að íslenzkt þjóðlíf
hér hafi króknað.
Það hvað íslenzku stúdentarnir komu
gáfulega og myndarlega fram á þessari
áminstu samkomu, varð tilefni þessara
hugleiðinga. Hvað segja stúdentamir
um þær?
8.
Sýningin.
Frh. frá 1. bls.
séðasta sérkennl sýningarinnar, þar
sem slavneska fatagerðin mætir
auganu; og norsku sýninguna sér-
merkir harðangurssaumuijinn óaf-
máanlega, þvi þótt hann sé nú kom
inn út um víða veröld, knýtir nafnið
eitt þá íþrótt með óslítandi taug við
sínar upprunastöðvar.
En íslenzka deildin nær sér ein-
hvernveginn á strykið samt, áður
en búið er, þó svona margt annað sé
um að ræða. Það er eins og þar sé
altaf sama þyrpingin, hvemig sem
manngrúinn iðar aftur og fram.
— Fjöldinn virðist ótrúlega fljótt
drekka þar í sig ástæðu skáldsins
fyrri því, að “víkja í nesið: þar er
svo mikill maturinn”.
Það má eins vel segja það fyrst
eins og seinast, að heildaráhrifin af
íslenzku deildinni verða þau, hvað
hún sé veigamikil. Smáir hlutir úr
hári, ull eða tré, sýnast þungir. Jafn-
vel eltiskinnsgæra, sem kastað er á
miligerð á eina siána, dregur augað
svo að sér, að hún gleymist ekki
strax aftur, — þannig um farin ís-
lenzku handbragði, að úr henni verð
ur dýrgripur. Og svona er það —
mergur í hverjum hlut,
Ekki er neitt dularfult við það,
að þetta skuli vera svona, en fulln-
aðarskýringu þess getur ekki verið
um að ræða í þessari blaðagrein.
1 annari aðalstúku þessarar deild-
ar, situr ung, íslenzk peysubúin
kona við rokk og spinnur, og kemh-
ir þó öðruhvoru fyrir sjálfa sig. A
miðjum vegg aftan við höfuð hennar
er islenzki fáninn sveigður í tígulegar
fellingar á gráan grunn, með sams-
konar handbragði eins og þreyjandi
drotningarefni hefði látið hann liggja
eftir sig í einhverjum kastala ridd-
araaldarinnar. Spottakorn til hlið-
ar, yfir hornið á stúkunni, er is-
lenzkur fáni af vanalegri gerð, sett-
ur í umgerð, sem búin er til úr
smærri fániim flestallra annara
þjóða, og er svo á íslenzka fánann
sjálfan ritað efst: “Iceland 930—
1930”, en neðst: “Mother of Parlia-
ments”. Ráku nokkrir upp stór
augu, en undruðust þó og dáðust
að. En það sem fastast seiðir þó
athygli hvers, sem þarna kemur, eru
saumaðar myndir. Ljótt var það
víst sem mér datt í hug. Ekki
þyrftu nú menn að láta sér vera
mikið stríð í því, að sagt væri, þeir
settu upp hundshaus, ef það gæfi
ekki til kynna, að þeir bæru neftt
verri blæ yfir sér, heldur en þann,
sem Sslenzkri stúlku auðnast að
sauma með ullarbandi framan í fjár-
hundana tvo, sem stara þarna á
mann af stúkuvegnum, eins og þeir
væru ekki einu sinni skynlausar
skepnur. Það þykir engum til muna
vænt um neitt húsdýr i kringum sig,
s^m ekki verður eitthvað dálítið
snortinn af þeirri mynd.
í hinni aðalstúkunni sat eldri kona
og spann á snældu eða sýndi spjald-
vefnað. Oftast átti hún þó ónæð-
issamt, því að í kringum hana voru
allskonar hannyrðir, sem hún stöð-
ugt varð, eins og bezti skólakenn-
ari, að fræða áhorfendurna um. Þar
voru, meðal annars, blóm úr ull og
úr hári, og fleira og fleira, sem eg
varla kann að nefna. 1 viðbót við
þessar hannyrðir kvenna stóð for-
kunnar fögur sedrusviðarkista við
gaflvegg þessarar stúku. Mun flest-
um karlmönnum hafa orðið það, að
stanza við, og dást að þvi myndar-
lega áhaldi. Er herra Guðlaugur
ólafsson, 764 Toronto St., sagður
eigandi kistunnar, og fylgir sú saga,
að hann muni vera til með að selja
hana með svo lágu verði, að mér
þykir það ekki hafandi eftir. Sé
það ekki neitt málum blandað, not-
ar væntanlega einhver sér það tæki-
færi sem fyrst.
Mest af karlmannaverkunum er
raunar fólgið I þeim hlutum, sem
glerhúsin geyma til hliðar við stúk-
urnar. Er þar margur sá gripur,
sem engum dytti í hug að láta
liggja á opnum glámbekk i slíkri
mannþröng. Glámbekkur mætti það
nú þeita samt, þó lokaður sé, því
dásamlega skrifuðum rúnum, sem
einna fyTst vekja eftirtekt, er slegið
opnum, einmitt þar sem verið er
að segja frá Glámi gamla. Þama
fanst mér ekki heppilegt að hafa
I fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu i öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
gamla biblíu fyrir sýningargrip. —
Innihald þeirrar bókar er séreign
Gyðingaþjóðarinnar, eins og gömlu
íslenzku sögurnar eru okkar séreign,
og Islendingar þurfa þess manna
sízt, að svæla undir sig bókmenta-
legan arf frá annari þjóð, sem lítið
þess konar, annað en þessa einu bók,
á til að missa.
1 sambandi við þær bækur, sem
aðrar þjóðir sýndu, var það eftir-
tektarvert, að bækumar voru ekki
opnar. Bandið eitt var til sýnis,
og var það sjálfsagt rétt, frá sjónar-
miði þess heimilisiðnaðar, sem ekk-
ert hafði lagt til innihaldsins. Hr.
Nikulás Ottenson hefði gert rímna-
skrift sinni rangt til með slíku, enda
ekki nein hætta á því af fullorðnum
Islendingi. Þrá sinni til flugs sval-
ar eðlisávísun Islendingsins með þvi
að beina kröftum hans, næstum ó-
sjálfrátt inn á við, brjóta til mergj-
ar, þegar aðrir láta sér umbúðimar
duga fyrir kjarna.
Ekki er viðlit að telja upp þá
góðgripi, sem þarna voru, úr tré,
tönn og horni, þó maður helzt freist
ist til að tefja við sjötugan ask,
sem kastað hafði ellibelgnum og-
glampaði nú eins og dökkur speg-
ill. I hornasmíðinu saknaði maður
þess, að göngustafur Eiríks Sche-
vings skyldi ekki þar vera, senni-
lega hinn mætasti dýrgripur, sem ís-
lenzkar hendur hafa úr horni gerð-
an í þessu landi. Ekki var þar held-
ur nein önd úr beini, með ungana
sína á bakinu, því hér eru ekki þeir
fiskar, sem leggi manni klumkum-
ar til, nema ein tegund í Winnipeg-
vatni, og þá heldur smáar.
Og til þess síðasta geymir maður
svo það, sem bezt er alls þess, sem
gott, skart norrænna kvenna. Flest
sem til þess heyrir, mun vera smíði
karlmanna, nema gullbaldíringin þar,
sem með kvenhöndum er gerð. Þýð-
ir ekkert, hvað illa sem manni kann
að vera við misbrúkun gulls í kúg-
unarmálum heimsins, — að skrökva
því að sjálfum sér, að nokkur ann-
ar hlutur taki gullinu fram til
skrauts. Sú baldíring, á sínum
tinnusvarta grunni, getur svo þægi-
lega og rólega, í samfélagi við koff-
ur og belti, kórónað alt annað þar
í kringum sig, að glossablær allra
annara litasambanda hjaðni í hjóm
eins og dögg á morgni. Göfgi og
tíguleiki þess, sem ríkulegast er,
lætur aldrei að sér hæða. Þar mætti
demöntum einum svo á bæta, að
ekki spilti.
Konur þær, sem að þessari ís-
lenzku sýningu hafa unnið, hljóta
að hafa unnið sér til sæmdar með
frammistöðunni, enda hlýtur for-
stöðukonan, frú Sigrún Lindal, að
bera gott skyn á þessa hluti, bæði
vegna sinnar miklu hérlendu skóla-
gcngu, og alls þess íslenzka heimil-
isiðnaðar, sem hún sá fyrir sér á
uppvaxtarárunum, mörgum öðrum,
á sínum aldri, fremur. Getur þó
ekki mtnsti vafi leikið á þvi, að
fleiri konur, líklega margar, hafa
óneitanlega lagt fram krafta sína
til þess, að þetta skyldi fara svo
myndarlega úr hendi, sem raun
varð á.
Hitt er annað mál, hvort þetta
sýningarsamband á ekki til á sér
nema þessa einu hlið, sem nú hefir