Heimskringla - 06.05.1931, Blaðsíða 5

WINNIPEG 6. MAI 1931.
HEIMSKRING-A
5. BLAÐSIÐA
ist leifar jurta og dýra, stein-
runnar, sem kallað er. Þau eru
þar í eins fullkominni mynd og
Wóm, sem þú skilur eftir í bók
um langan tíma. Blómið visnar
en þú sérð mynd og lögun þess
mjög greinilega, eigi að síður
á blaðsíðum bókarinnar. Ef þú
fyndir slíka bók með þornuðum
blómum í, hvernig færirðu að
komast að hvað blómið væri
gamalt?
Forvitinn: Eg mundi kom-
ast eftir því af aldri bókarinn-
ar.
Fjölkunnugur: Það er ein-
mitt það. Þú mundir fara nærri
um aldur iblómsins af aldri bók-
arinnar. Þii mundir að minsta
kosti finna aldurstakmark þess
því það segir sig sjáíft, að blóm
ið var ekki eldVa en bókin.
(Meira)
AMERÍKUÞÆTTIR.
8.
Síðasta þætti lauk með stutt
orðri frásögn af hinum lægstu
og siðmenningar snauðustu
majmflokkum Ameríku. Auðvit
að væri hægt að segja frá
miklu fleira í fari þessara
manna , er einkennilega kemur
siðmentuðum nútíðarmanni fyr
ir sjónir, en þar var gert. En
lengra er ekki hægt að fara út
í það að sinni. Hugmyndin með
þessum þéttum var að hafa
þá eins stuttorða og hægt væri,
en reyna þó að fylgja að minsta
kosti einhverfum söguþræði,
svo að heild mætti heita að
endingu. Vér ætlum að heilla-
vænlegast sé ávalt, að segja
svo frá því sérstgka, að hægt
sé einnig af því að ráða, hvar
það á heima við heildina.
Á því, sem vísir til siðmenn-
ingar mætti telja, fer að bóla
hjá elztu íbúum Ameríku, um
4000 árum f. Kr. f gamla heim
inum (Asíu) má segja að svip
aður menningarvísir byrji að
spretta um 10,000 árum f. Kr.
Þegar mannfiokkar víðsvegar
að fara að hafa eitthvað sam-
an að sælda, og fara að skiftast
á skoðunum sínum, þá sprett-
ur ávalt upp af því nokkur
menning, eða fjölhæfni í mann
félaginu eða þjóðfélaginu, ef
um þjóð er að ræða. Um leið
og þessi skilyrði eru fyrir hendi,
eða einhverjir staðir fara að
vera þéttbygðari en aðrir,
bryddir strax á menningarfram-
för. f Asíu voru þessi skiiyrði
til kringum 10,000 árum f. Kr.,
en í Ameríku ekki fyr en 6000
árum seinna. En áhrifin virð-
ast eigi síður koma í ljós í Ame-
ríku en í Asíu, um leið og ein-
hver héfuð eða staðir fara að
verða þéttbygðari en aðrir. Auð
vitað var sú menningarframför
ekki eins örskreið í Ameríku
og í Asíu, eftir að hún byrjaði.
En skilyrðin voru ólík. í Asíu
spruttu að minsta kosti upp
þrir menningarflokkar eða þjóð
ir, sem voru ekki fjarri hver
öðrum en það, að hver hafði á-
hrif á annan. í Ameríku var að-
eins nm einn slíkan menning-
arflokk að ræða. En það breyt-
ir engu um skilyrði menningar-
innar. heldur aðeins um tröppu-
stig hennar.
/
9.
Elzta menningin í Ameríku.
sem vert er um að tala, er Ma-
yaftienningin svonefnda. Hve-
nær vísir til hennar hefst, er
ekki gott að segja með vissu.
En á síðustu öldinni fyrir Kr.
eru þar borgir risnar upp, gerð-
ar úr steini, sem á sér hafa í
sjálfu sér undraverðan menn-
ingarbiæ. Staðurinn, sem menn
ing Mayanna verður til á, eru
rikin Guatemala og Honduras
sem nú eru kölluð. Um Maya-
niannflokkinn er þó oftast tal-
að sem íbúa Yncatanskagans.
En þeir dreifðust suður og út
um þessi áminstu ríki, og þar
stóð menning þeirra hæst um
300 til 600 ár e. Kr., og hafði
há einnig breiðst út til norð-
nrs og alla ieið til Mexicoríkis.
En hvað sem til kemur, yfir-
gefur Mayaflokkurinn allar þess
ar borgir sínar í Mexico,stuttu
eftir áriíi 600 e. Kr. Hvort að
þeir hrundu niður í drepsótt
(yellow fever), sem þar hefir
gengið, eða að frjósemi lands-
ins hefir rýmað eða að aðrir
Indíánaflokkar hafa hrakið þá
þaðan, vita menn ekki með
vissu. En nokkru seinna, er
aðal bækistöð þeirra orðin
norðarlega á Yucatanskagan-
um. Þeir reisa þeir borgir (Chi-
cfhen-Itza, Uxmal o. s. frv.), er
ætla má að þeir hafi komið sér
upp til varnar gegn öðrum þjóð
flokkum. í rústum þessara
borga hefir verið grafið mjög
á síðari árum, en þó margt hafi
við það komið í ljós um Maya-
flokkinn og menningu hans, er
þó margt á huldu um hann.
einkum vegna þess að Spánverj
ar brendu allár bækur þeirra
að heita mátti. En bókmentiv
beirra voru miklar og merkileg-
ar, eftir þessum þremur bók-
um að dæma, er Spánvérium
sást yfir að fyrirfara. Mál Ma-
vanna er enn talað af h. u. b.
hálfri miljón manna.
Sem votts um menningu Ma-
yanna má geta þess, að rústirn-
ar af sumum borgum þeirra'
bera með sér, að íbúatala þeirra
hefir skift hundruðum þús-
unda. Stórhýsin í borgunum
voru um 100 fet á lengd og
fimm gólfhæðir eða 50 feta há
Og skraut þeirra var afarmik-
ið, þó ekki sé hægt að líkja'
byggingarlist þeirra við húsa-
gerðarlist Grikkjanna að fornu.
En steinmyndagerð þeirra og
málverkalist, er talin fremri list
Egypta eða Babyloníumanna í
þeim efnum. Járn þektu May-
arnir ekki, en kopar höfðu þeir
fundið. En vegna þess að lítið
var til af þeim málmi, var hann
aðeins til skrauts hafður. Hin-
ir miklu steinar í stórhýsin
hafa því verið meitlaðir til og
lagaðir með steináhöldum.
í Chichen-Itza hefir fundist
garðhiöll mikil þaklaus, sém
nefnd er “þúsund herbergja
höllin’’, og sem eflaust má skoð
ast . með meiri mannvirkjum
þeirra tíma. Hún náði yfir 25
ekrur af landi. Húsmunir úr
leir hafa einnig fundist, hag-
lega gerðir og skreyttirxfögrum
máluðum myndum.
Stjórnarfarið hjá Mayaflokkn
um er haldið að verið hafi líkt
og hjá Grikkjum til forna. Hver
bær og hvert hérað hafði sína
eigin stjórn, voru nokkurskon-
ar lýðríki, er engu alríki voru
háð, vegna þess að um slíkt al-
ríki var þar ekki að ræða. Leið-
togar eða stjórnendur bæjanna
eða héraðanna er haldið að hafi
verið prestar. En prestar þeirra
voru frjálslyndir taldir og meiri
heimspekingar en bókstafstrú-
armenn, sem Egypsku prestarn-
ir forðum. í Mexixco var mönn-
um ekki fórnað, en í nánd við
Chichen-Itza, á Yucatanskag-
anum, eru leifar af vatnsþró
mikilli úr steini, er sagt er að
stúlkum hafi verið kastað í til
fórnar guðunum. Ef þær fund-
ust hjarandi morguninn eftir
við barma þrórinnar, var þeim
gefið líf. Með vissu vita menn
þó ekki, hvort vatnsþró þessi
hafi verið til þessara hluta
gerð.
Ekki er neinn efi á því tal-
inn. að bókmentir Mayanna ha^i
verið miklar, snertandi sögu.
vísindi og trúmál. Þær eru
skráðar á skinn eða fíngerðan
trjábörk. Af almanökum þeirra
að dæma, hafa prestar May-
anna verið betur að sér en
prestar Egypta voru til forna,
því tímatal þeirra er vísinda-
legra en hinna. Og viðskifta-
fyrirkomulag þeirra er talið
mjög fullkomið. Þeir voru reikn-
ingsmenn góðir og töldu upn
að miljón.
Svona mikil menning átti sér
nú stað hjá þessum elzta Indí-
ána menningar mannflokki í
Ameríku fyrstu 600 árin e. Kr.

ORKUVERIÐ VIÐ POINT DU BOIS
ORKUVERIÐ VIÐ SLAVE FALLS
VIRKJUN ÞRÆLAFOSSANNA
Árið 1928, þegar orkuver
Winnipegborgar að Point du
Bois gat ekk iframleitt alla þá
orku er bæ$inn þurfti með, var
byrjað á að virkja Þrælafoss-
anna. Lagði bærinn í stór-
kostlegt mannvirki með þessu,
þar sem beizla átti hvorki meiri
né minni orku en sem svaraði
96 þúsund hestöflum. En þrátt
fyrir það er nú virki þessu ná-
lega lokið. Var kostnaðurinn
við það talinn að nema hálfri
sjöundu miljón dala. Hefir nú
miklu, eða fjórum til fimm milj-
ónum af því fé alla reiðu verið
varið til virkjunnar.
Þýðing þessarar virkjunar er
bæjarbúum *ljós, er þess er
gætt, að hún var nauðsynleg
til þess að orkusala bæjarins
gæti haldið jöfnum skrefum á-
fram. Það hefði illa brugðið
við verðið á ljósa orkunni hér,
ef bæinn hefði þrotið orku.
Árið 1906 er Point du Bois ver-
inu var komið upp, kostuðu
ljós hér 20 cents kilvattið. Á
næsta ári voru þau komin nið-
ur í 10 cents og 1912 .voru þau
komin niður í 3 cents og 1922
í cents. Og nú er orka bæj-
arins að meðal tali ekki fult
cent á kílovattið. Ef bærinn
hefð iekki getað fært út kvíar
sínar í samræmi við vöxt og
mannfjölgun, hefði ljósa kostn-
aður hér vissulega brátt orðið
hærri. Þrælafoss-virkjunin er
trygging þess, að það hendi ekki
fyrst um sinn.
Um menninguna í Mexico og
Perú verður næst getið í þess-
um þáttum.
SÉRA KJARTAN HELGASON
Frh. frá 1. bls.
Til þess var hann líka of sam-
Hruna, varð svo hrifinn af ar alkunnar sögur af honum.
bókasafni séra Kjartans, að j Allar þessar sögur hafði eg
hann mintist þess í ritgerð um 1
íslandsferð sína og kallaði séra
íjartan þar bókaprestinn (mini-
ster of books). Að Hruna bár-
ust jafnan menningarálirif í
nýjum bókum og tímaritum,
og frá prestsetrinu bárust á-
viskusamur embættismaður í hrifin aftur sem lífræn mentun
þeirri stöðu, er hann hafði kos-
ið sér. Hann lét skyldustörf-
in jafnan sitja í fyrirrúmi vfyrir
öllu öðru. Þar næst voru gest-
irnir. í Hruna var altaf gest-
kvæmt. Þangað kom margt
kirkjufólk, ýmsir innansveitar-
menn til allskonar fundahalda,
íslenskt og erlent langferða-
fólk. Og séra Kjartan leysti
hvers manns erindi. Hann átti
í því sammerkt við suma aðra
mikla starfsmenn, að hann
hafði altaf tíma til að sinna
öðrum mönnum.
Séra Kjartan Helgason var
einn þeirra manna, sem maður
gleymir aldrei, ef maður hefir
talað við þá í góðu tómi. Hann
var höfðinglegur maður í sjón
og reynd. Hann var háment-
aður, og átti sér jafnan mörg
áhugamál og var síhrifinn af
einhverju, sem hann kunni að
segja öðrum þannig, að þeir
hrifust með og var þeim sjálf-
um um að kenna, ef þeir fóru
ekki sem aðrir og víðsýnni
menn af fundi hans. Áhrif
hans voru því hollari sem hann
var sannari og göfuglyndari en
flestir aðrir, enda var hann af
óisviknu bergi brotinn. Hann
var afbragðs kennari og um
nokkurt skeið voru ýmsir von-
góðir um. að Suðurlandsskól-
inn mundi fá að njóta forustu
hans til að byrja með. En
stofnun skólans dróst of mik-
ið til þess, að svo gæti orðið.
Árið 1919 fór séra Kjartan
vestur um haf og flutti fyrir-
lestra í bygðum íslendinga við
hinn besta orðstír. Var hans
síðan oft minst í blöðum Vest-
ur-íslendinga og jafnan mjög
hlýlega.
En heima í Hruna. inn milli
reppafjallanna sinna, vann
íra Kjartan mestalt æfistarf
tt í kyrrþey. Þar átti hann sér
jágarpinn sinn fagra og skrif-
ofuna, sem öll var bókum
ripuð eins og hjá meiri háttar
■æðimönnum í stórborgum.
aðan skrifaðist hann á við ís-
rnska og erlenda mentamenn
Inglendingur einn sem kom að
til sóknarbarnanna, því að and-
leg velferð þeirra var sérá
Kjartani jafnan fyrir öllu.
Eg kom síðast að Hruna vor-
ið 1928. Það var á sólbjörtum
sunnudegi og margt fólk saman
komið á staðnum. Séra Kjart-
an kom út og fagnaði okkur
gestunum. Hann var glaðlegur
að vanda, en auðséð var, að
heilsa hans var á förum. Auk
þess var hann þá nýbúinn að
missa son sinn eins og áður
er getið. Sá missir mun hafa
verið honum sár, þó að aldrei
heyrðist æðruorð. — Þennan
sunnpdag flutti séra Kjartan
auk kirkjuræðu sinnar erindi
eftir messu um Staðarhóls-Pál
og sagði meðal annars nokkur-
áður lesið og heyrt, en séra
Kjartan kunni að segja þær
þinnig, að þær fengu nýjan blæ
og mér fanst sém eg hefði aldrei
heyrt þær fyrr. Ræður séra
Kjartans voru mönnum lifandi
boðskapur, öll viðfangsefni
fengu nýjan og hugþekkan svip
í meðferð hans.
— Og nú er hann horfinn
vinum sínum um stund. Hann
lézt á páskadagsmorguninn við
hækkandi sól. Yfir andláti hans
hvíldi sama heiði og yfir öllu
æfiskeiði hans.
Sigurður Skúlason.
—Vísir 12 apríl.
HVER VERÐUR
LEIÐTOGINN?
Einhverntíma fyrir 1. júlí n
k. verða liberalar að ráða það
við sig hvort að þeir ætli að
“innlimast” í Brackenflokkinn.
eða að halda áfram sem liber-
sinni voru. Á þessum. síðustu
og verstu tímum er tæplega
hægt að segja að þeir hafi ver-
ið sjálfstæður flokkur og á
fylkisþinginu í vetur, greiddu
þeir að minsta kosti fjórum
sinnum atkvæði í málum með
Bracken stjórninni, sem þeir
hefðu ekki getað gert, ef sam-
vizka þeirra hefði ekki veriö
steinsofandi, sem liberal flokks-
rnanna. En svo er það nú
kanske ekki að marka þar sem
þeir voru höfuðlaus her og leið-
togalausir, þó þeim yrði þá
ráðafátt.
Innan skamms er búist við
að þeir boði til mikils fundur til
þess að kjósa sér leiðtoga. Auð
vitað verður Brackenflokkur-
inn þar einnig. Fari svo að
flokkarnir sameinist, er leið-
toginn að líkindum sjálfkosinn,
Mr. Bracken, nema því aðeins,
að nauðsynlegt þætti að gera
einhevrja flokks-hreinsun um
leið og hið mikilvæga samein-
ingarspor yrði stígið, svo sem
með því, að gera Crerar að
leiðtoga. En það er samt hætt
við, að Mr. Bracken verði
erfiður viðureignar ef til slíks
væri efnt og reyndist ofjarl
liberala, eins og hann hefir
verið. í raun og veru hefir hann
haft þá í hendi sér.
En verði nú ekki af samein-
ingu, er ekki um marga leið-
toga að ræða, sem til nokkurs
væru, riema landann dr. J. T.
Thorson. Enda mun hann vera
efstur á blaði hjá þeim, er
sjálfstæði flokksins meta nokk-
urs. Liberalgr hafa aldrei neitt
líkt því allir verið með sam-
einingu við Bracken flokkinn.
Og þeim sem þá skoðun hafa,
er sagt að heldur hafi ^fjölgað f
seinni tíð. Hafi dr. J. T. Thor-
son Jfylgi þeirra fremur en
sameiningar manna, lætur að
líkum að hann verði næsti
flokksíforingi liberala í Mani-
toba. Vér sjáum enda ekki að
nokkrum beri sá heiður frem-
ur en honum.
RANNSÓKN LOKIÐ
Rannsókninni sem stóð hér
yfir í sambandi við hveitisölu
aðferðirnar í Grain Exchange
er nú lokið. Sir Josiah Stamp
sem um rannsóknina sá, hefir
afhent sambandsstjórninni
skýrslu sína. Er sagt, að Sir
Josiah sjái ekki að fyrirfram
sala á hveiti hafi neitt ílt í för
með sér fyrir hveitiverð fram-
leiðenda eða bænda. Verður
því að líkindum engin breyting
gerð á hveitisölunni. Skýrslan
al flokkur eins og þeir einu er afar löng og hin ítarlegasta.
Prentun-
The Viking Press, Limited, gerir prentun smáa og stóra, fyr
ir mjög sanngjamt verð. Ábyrgjumst að verkið sé smekklega
og fljótt og vel af hendi leyst. Látið oss prenta bréfhaiusa
yðar og umslög, og hvað annað sem þér þurfið að láta prenta.
í Bækur og stærri verk gerð eftir sérstökum samingi.
i THE V1KING PRESS LTD
I 853 SARGENT Ave., WINNIPEG
C • 7
)
& ^ - Sími 86-537 ^ ^