Heimskringla - 13.05.1931, Blaðsíða 5

WINNIPEG 13. MAÍ 1931
HEIMSKRING^A
ö. liLAÐSIDA
J>etta var Júhus Jónsson, ung-
Iingspiltur á næsta bæ, og sá
að eitthvað gekk að honum.
“Hvað er að þér, Júlli minn?'’
sagði eg. “Eg var að smala ám
og hefi rekist á dauðan mann.
Það er harin Eiríkur Stefáns-
son á Hóli, sem týndist í mikla
veðrinu í haust. Hann liggur
sunnan og vestan við stóra
steininn á melbarðinu milli fló-
anna uppi á hálsinum. Eg ætla
að biðja þig, Friðrik að gera
grein fyrir þessu, svo að eg
þurfi ekki að skifta mér af því
meira. Steinninn, sem líkið lá
undir, var í flóanum svo sem
fjórða part úr enskri mílu eða
40 rods vestur af blettinum, er
eg sá manninn á um nóttina,
og sem öllu mínu heimilisfólki
var nú jafnkunnugt um og
mér sjálfum.
Fjöldi manna hér vestan hafs
man eftir draugaganginum í
Hvammi í Þistilfirði, sem getið
er um í Lögbergi á árunum frá
1910—14. Sú mikla draugasaga
og alt í sambandi við hana vott-
að og undirskrifað af mörgum
merkum mönnurn, er nú skráð
og geymd heima til upplýsingar
og stuðnings fyrir seinni tím-
ana, ef ennþá skyldi eitthvað
slíkt koma fyrir.
Phone 87 647
Það er ekki meining mín að
rifja upp neitt af því sem getið
er um í Lögbergi, eða að fara
að segja þessa sögu í heild
sinni, en tveimur smáatriðum
ætla eg að segja frá, af því að
þau eru öllu öðru ákveðnari,
sem eg hefi af draugum frétt.
og af því að eg hefi svo góð-
an heimildarmann fyrir minni
sögusögn.
Sumarið 1919 var eg hein^
á íslandi. Gisti eg þá þrjár
nætur hjá vini mínum Hirti
Þorkelssyni, hreppstjóra á Ytra
Álandi í Þistilfirði. Hann var
hreppstjóri yfir 40 ár í einni
óslitinni lotu fyrir sína sveit,
einn hreinlífasti og göfugasti
sæmdarmaður. Hann var fað-
ir séra Hermanns Hjartarson-
ar á Skútustöðum og frú Bjarg
ar konú séra Jakobs á Hofi í
Vopnafirði.
Þegar draugagangurinn var
sem mestur- í Hvammi, þá var
Hjörtur sóttur til þess að reyna
að sanga fólkið, hugihreysta
það og hjálpa því til að bera.
skilja og þola þetta mótlæti.
Hann sagði mér að hann hefði
og hlakkað til að eiga kost á
að kynna sér þetta ástand í
góðu næði. Þarna sat hann í
marga daga í bjartri og góðri
tfð um háveturinn. Þetta
var efria heimili og margt
heimilisfólk á tveimur búum.
Á daginn komu menn úr öllum
áttum af forvitni, til að sjá og
heyra eitthvað af þessum undr
um, ef þess væri kostur. Þar
á meðal voru kaupmennirnir á
Þórshöfn, prestarnir í Sauða-
nesi og Svalbarði, og margir
merkir bændur. Menn höfðu
tekið eftir því, að draugagang-
urinn virtist helzt vera í sam-
bandi við unga, blíða og kjark-
litla vinnukon(u, sem var á
heimilinu. Þessi aumingja
stúlka var fjögra eða fimrn ára
blessað ba^pi, þegar eg fór tii
Ameríku. Hún var oft í húsinu
hjá mér og lék sér með börn-
unum mínum, bláeygð, blíðlynd
greindarlegt og fallegt barn;
eg var nú búinn að vera 14 ár
í Ameríku ,svo stúlkan hefir
verið um tvítugt, þegar þess'
saga gerðist.
Eitt kvöldið, sem Hjörtur var
í Hvammi, áttu tvær vinnukon-
ur að fara út í fjósið að vanda
til að mjólka kýrnar. Var önn-
ur þeirra þessi unga áminsta
stúlka, en hún segist ekki þora
að fara í fjósið. Henni finst að
einhver ósköp muni ganga á.
“Eg skal fara með ykkur,’’
segir Hjörtur, “og halda á ljós-
inu.’’ Og það verður úr að
þau fara þrjú í fjósið. Hjörtur
heldur á björtum og góðum
stíeinolíulampa og stúlkurtiar
halda á mjólkurfötunum, og
setjast undir sína kúna hvor.
en Hjörtur stóð á tröðinni fram
an við flórinn. Dálítið fjær á
tröðinni og þar úti í horni stóð
voða stór pottur fullur af vatni,
eins og siður var á okkar dög-
um heima, og var kúnum brynt
af þessu vatni þegar búið var
að mjólka. Flestir þessir pott-
ar tóku tunnu af vatni og sum
ir mikið meira, og voru þeir
fullkomin klyf á hest eða eitt-
hvað á annað hundrað pund,
því botninn í þeim og belg-
urinn að neðan var mjög þykk-
ur. Fullir af vatni voru þeir
ekki menskra manna meðfæri.
Allir þessir pottar stóðu á þrem
löppum, sem voru hér um bil
þriggja þumlunga langar, og
sigu þær vanalega á kaf í mold
ina af þyngslunum á pottin-
'im. Hjörtur hélt á ljósinu og
talaði við stúlkurnar eins og
vitur og hugrakkur faðir. Er.
bá finnur hann alt í einu, að
kpmið er þunglega við hand-
legginn á sér, eins og ætlast sé
til að hann víki sér frá. Lítur
hann þá um öxl og sér að
vatnspotturinn er kominn og
ifður hægt í loftinu fram hjá
honum. Það er heldur engin
handriða,* sem höndlar hann,
hví ekki 'sást ein einasta bára
\ vatninu. Þegar potturinn er
kominn yfir flórinn, þá snvr
hann sér við og hvolfir öllu
vatninu í flórinn; en af því að
hann var svo langt frá gólfinu
þá endurkastaðist vatnið upp
um alt, vfir konurnar og mjólk
urföturnar og kýrnar, svo að
alt liljóðaði up pog saup hvelj-
ur, og Hjörtur sjálfur varð
rennandi upp að mitti. Og
þetta var alt annað en ákjós-
anlegt, af því að það hafði kom
ið við í flórnum áður en það
skall á fötin. En nú hafði pott-
urinn aflokið erindi sínu og fór
aftur á sama stað, svo að hver
Málningar-vikan
Feikna birgðir eru nú til í Eaton’s-verzluninni af
bezta máli, því nú er málningar-vikan. Og Eaton’s
prísar eru eins og vant er hinir beztu.
FLO-GLAZE MÁL
Ágætt mál—endingargott og fagurt
Mál þetta er búi ðtil úr bezta efni og er ákaflega drjúgt að
mála úr því. Það er bæði fyrir úti og inni málningu. Það
þornar yfir nóttina og er svo slétt, að bursta-för sjást engin.
VANAIÆGIR LIXIR:
Gallon
$4.90
HVITT: :
Gallon
$5.25
/2 Gallon $2.55 Pottur $1.35 Mörk 75c
/2 Gallon Pottur Mörk
$2.70 $1.45 80c
WEATHERCOTE SHINCLE-MÁL
Þetta er gott mál fyrir þakspón, girðingar
og annað þessháttar. Eitt gallon þekur h.
u.b. 200 fet og er ábyrgst að vera gatt. Litir:
dökk brúnn, grænn, dökk rauður, perlugrár,
rautt, dökk grænt og brúnt.
Hvert gallon ..........
$2.35
STEPHEN’S HÚSMÁL
Þetta mál er jafngott úti sem inni. Það
þornar yfir nóttina. Og lítur ljómandi vel út.
VANALEGIR LITIR:
Gallon /i Gallon Pottur
$4.90 $2.55 $1.35 75c
Sérstakir prisar á hvítu, döökgrænu og Ijós-
rauðu máli.
DIAM0ND E READY-MIXED HÚSMÁL
Ágætt bæði úti og inni
Rannsakað og gott fundið af voru Reasearch Bureau —
efnið í þessu máli er ábirgst að vera það bezta sem hægt er að
fA — °g vera fullnægjandi. Það rennur vel og þekur mikið og
þomar mjög vel. Það er ákaflega endingar gott. Fæst í 21 lit-
um og hvítu.
' Gallon /2 Gallon Pottur Mörk /2 -mörk
$4.50 $2.35 $1.25 70c 40c
Paint Section, Sixth Floor, Donald
EATON C°u
LIMITED
löpp stóð í sinni holu, eins og
engu hefði verið rótað. Var
þetta loka sennan fyrir þann
daginn.
Daginn, sem Hjörtur fór frá
Hvammi heim aftur, vaknaði
hann snemma um morguninn.
Veður var fagurt og því sólskin
yfir alt. Hann sat inni í hjóna-
húsinu í bíjlðstofunni, rindir
vesturvegg, en beint á móti
honum var gluggi á austurhlið,
og skein sólin inn um hann. *—
Undir glugganum var komm-
óða og á henn lá hálstrefill
hans, eins og í hrúgu. Logn
var úti og kyrð yfir öllu, og
enginn í herberginu nema
hann, og konan kom inn af og
til með matardiska, sem hún
var að bera á borð fyrir hann.
Þá tekur Hjörtur hreppstjóri alt
í einu eftir því, að trefillinn
iðar í hrúgunni, alveg eins og
hann sé lifandi, en rétti þó ekki
úr sér, og svo hættir hann að |
hreyfast. Hjörtur tímdi ekki að
róta honum, hélt að þetta gæti
orðið meiri skemtun, en svo
fór ekki. Hjörtur borðaði og
bjó sig svo af stað og tók nátt-
úrlega trefilinn á kommóðunni
en hann var þá allur skorinn í
ræmur frá enda til enda, sjá-
anlega með hárbeittum hníf.
tæmurnar voru allar jafn þreið-
ar og hlykkjalausar, en alt var
látið halda saman á umferð-
unum, sem kögrarnir héngu í.
Hjörtur sýndi mér trefilinn, er
geymdur e reins og gullstáss.
ÞÓRARINN ÓLAFSSON
Frh. frá 1. bls.
vistanna við þær og tengda-
sonu sína, sem honum voru
einnig mjög kærir. — Barn-
góður var hann einnig, svo að
til þess var tekið, og voru
barnabörn hans þrjú augastein
ar hans, svo að hann mátti ekki
af þeim sjá, og hafa þau því
einnig mikils mist við fráfall
afa síns. Yfirleitt vann Þórar-
inn heitinn fyrir heimili sitt
alt sem hann mátti, og var það
hans líf Qg yndi að hlynna að
♦
því á allar lundir. Enda var
hann iðjumaður mesti og slapp
aldrei verk úr hendi, hafði líka
vanist því frá barnæsku að
vinna baki brotnu.
Hann var hversdagsgæfur í
viðmóti, manna vandaðastur,
hægur og stiltur og ávalt eins
og maður hitti hann í eitt
skifti, skrumlaus maður, og
hafði ekki mörg orð um, þótt
eitthvað bjátaði á eða gengi að
honum sjálfum. En ávalt var
hann þó glaðvær og vingjarn-
legur í viðmóti, og fyrir þá eðl-
iskosti ávann hann sér óskiftar
vinsældir nágranna sinna, jafnt
útlendra sem samlanda, og
mun það vera mála sannast,
að enginn sem þekti hann hafi
haft neitt annað en gott um
hann að segja. Frjálslyndum
skoðunum unni hann alla æfi
sína, var kirkjurækinn og hugs
aði talsvert um andleg mál, en
var þó enginn æsingamaður í
þeim efnum frekar en öðrum.
Nú þegar hann, þessi stilti
og hægláti rnaður, er kallaður
burtu meðan hann er enn á
miðjum aldri, með svo svipleg-
um hætti, þá verður að vonum
ættingjum hans og vinum, slík
brottferð örðug og óvænt, og
mikill söknuðurinn — en fyrst
hver maður skal þó eitt sinn
deyja, þá er þó enginn dauð-
dagi betri en þessi, sem Þór-
arinn hlaut. Enginn þjáningar-
skuggi hvílir yfir minningu
hans. Hann fór beint frá störf-
um sínum, úr miðjum önnum
daglega lífsins, og þess vegna
verður hans minst sem hins
góðgjarna og starfandi manns.
Og sú minning er hin bezta og
ákjósanlegasta, sem nokkur
maður getur eftir sig látið.
Jarðarför hans fór fram frá
kirkju Sambandssafnaðar í
Winnipeg, þriðjudaginn 12. maí
s.l. að viðstöddy miklu fjöl-
menni. Við jarðarförina fluttu
ræður á íslenzku og ensku sr.
Benjamín Kristjánsson og séra
Philip Pétursson, en Mrs. K.
Jóhannessbn söng einsöng.
B. K.
Herhöfðingi á flækingi
Einn af styrjaldarforingjun-
um í Kína, “Kristni hershöfð-
ínginn’’ Feng, er nú orðinn föru
maður, að því er “Daily Ex-
press” segir. — Hann ferðast
gangandi bæ frá bæ í Kína og
er klæddur tötrum. Lifir hann
á því að selja smámyndir, mál-
aðar á gler. Han nhefir nú
safnað miklu skeggi, og enginn
af fyrverandi liðsmönnum hans
myndi geta þekt hann. Það
er sagt að tilgangur hans með
þessum flækingi sé sá, að æsa
bændur til uppreisnar, því að
enn langar hann til þess að
verða uppreisnarforingi.
—Lesb. Mbl.
Douglas Fairbanks
Það hefir verið hljótt um
‘Doug’ að undanförnu, en nú
er byrjað að tala um hann
aftur, og er það eflaust fyrir-
boði þess, að hann á að leika í
einhevrri kvikmynd. Sem stend
ur er hann á ferðalagi í Austur-
löndum og það, sem blöðin hafa
um hann að segja er, að hon-
um líði alls ekki vel á ferðalagi
nema því aðeins að hann sé vel
klæddur. Þess vagna flytji hann
altaf með sér 47 jakkaföt, 23
sportföt, 34 stígvel, og skó, 147
hálsbindi, 34 nærföt, 153 skyrt-
ur, 8 hatta, 10 hanska og 10
yfirfrakka.
—Lesb. Mbl.
HALLSTEINN OG DÓRA
Leikrit eftir Einar H. Kvaran
Nýtt leikrit eftir skáldið Ein-
ar H. Kvaran. Það er merkur
viðburður í fáskrúðugu bók-
mentalífi vor íslendinga, .því að
Kvaran hefir þegar sýnt það
með fyrri leikritum sínum, að
honum er sýnt um að draga
upp átakanlegar og sannar
myndir úr lífi þjóðarinnar og
með þeirra snild og “dramatisk-
um’’ krafti, að lesendum og á-
horfendum verður það ógleym-
anlegt. Og sínekkvísi hans er
svo örugg, að hvergi skeikar,—
hvergi heyrast ósamhljóma tón-
ar né heldur garg það, sem
auglýsinga-faraaldurinn meðal
•iumra nýtísku-rithöfunda læt-
ur frá sér fara.
Það er djarft af Kvaran, að
láta síðasta þátt leikritsins fara
fram í öðrum heimi, en þó að
mjög lítið gerist og í þættinum
komi aðeins fram tvær per-
sónur, svo að hætt geti virst á
tilbreytingarleysi, er það þó al-
veg rétt leiklistarleg eðlishvöt.
sem Kvaran lætur stjórnast. af i
þessu efni. Hér er etyri að
ræða um hnig, heldur stig, eða
stíganda í áhrifum leiksins, því
að fyrir utan snild þá, sem er
á samtali Hallsteins og Dóru
frá höfundarins hendi, þá renna
margar stoðir undir það, að
ekki verður hnig í leiknum,
jafnvel eftir h.inn áhrifaríka
veruleika í þriðja þætti, því að
eftir storminn getur lognið orð-
ið jafn-áhrifaríkt honum. Það
sem einkum veldur þessu, er ný
stárleikur leiksviðsins. sem er
einhvers staðar í tilverunni,
og persónanna, sem eru tfram-
liðið fólk, — annað ný-komið
“yfir um’’ í óþekktan heim, en
hitt komið lengst innan úr dul-
arlöndum eilítfðarinnar, þaðan,
sem sér bjarma á “lífsins fjöll”
í fjarska. Og þau lönd eru að
vonum svo furðuleg í augum al-
mennings, að það, sem kemur
þaðan, getur fyrir það eitt út
af fyrir sig haldið athyglinni ó-
skertri um stund.
Persónulýsingarnar í leikrit-
inu eru snildarlegar. Jafnvel
aukapersónur eins og t. d. Ó-
feigur, Geirlaug og Finna, eru
skarpt mótaðar, hver með sín-
um séreinkennum. Og þó að
leikurinn segi ekki margt, og
þótt vér sjáum Manga litla
aðeins í svip, þá finst oss, að
vér höfum þekkt þá langa æfi,
—góðlátlega kímni og verald-
arvitsku læknisins og uppreisn
hins hrjáða barnseðlis gegn
kúgun föðurins og þeirri móðg-
un, sem ekkert barn getur fyr-
irgefið, — að svívirða móður
þess. —
En auðvitað veltur mest á að-
alpersðnunum, Hallsteini og
Dóru. Við sjáum skiíorðslausa
ást hennar á Hallsteini, ástina,
sem öllu fórnar, án þess að
spyrja um verðleika. Dóru er
það sjálfri ljóst (í 4 þætti), að
slík ást er runnin af sterkari rót
um en mannlegri skynsemi, ■ —
að hún fer oft í bága við venju-
leg hyggindi, og að að hennf
standa römm og rík örlagavöld,
sem dyljast lengst inni í leynd-
dómsfylstu kymum tilverunn-
ar. — Vér sjáum líka heims-
hyggju Hallsteins, sem metur
alt eftir sýnilegum árangri, og
brýtur sér braut yfir blóð og
tár. Vér sjáum samspil þess-
ara tveggja afla, — fyrst og
fremst í hinu yndislega samtali
Dóru og Hallsteins í fyrsta.
þætti, þar sem ástin er komin
svo langt á veg með að yfir-
vinna harðýðgina og sjálfselsk-
una, að Hallsteini finst, sem
það muni harla auðvelt að ger-
breyta sjálfum sér, og verða
nýr og betri maður; það sam-
tal er eitt hið fegursta og um
leið yfirlætislausasta ástarsam-
tal, sem eg þekki. Og vér sjá-
um þessi tvö öfl aftur í öðrum
þætti, þar sem svo virðist, sem
ástin hafi beðið algerðan ósig-
ur, en ósigurinn snýst um stunrl
í sigur, þótt sá sigur reynist að
vísu skammvinnur og í öllum 3.
þætti og fram í 4. þátt ráðl
harðneskjan lögum og lofum.
En í fjórða þætti kemur hið
æðra réttlæti ti Isögunnar, það
ríki við hjartarrætur tilverunn-
ar, ;— það réttlæti, sem þekkir
að vísu enga vatnsgrautar-mis-
kunnsemi og lætur afleiðing
fylgja orsök, en er þó í insta
eðli sínu kærleikur — kærleik-
ur ekki til syndarinnar, sem
fyrir verður að bæta með þján-
ing, heldur til syndarans, sem
er þó, þrátt fyrir alla sína
hörku og sjálfbirgingsskap, að
eins sem vesælt og munaðar-
laust barn. —
Hér er ekkert fálm um
“listina vegna listarinnar”, Iield
ur er listin hér í þjónustu lífs-
ins og hárra hugsjóna, — hér
er lífs- og listargildi sameinað.
Og þó að fagurfræðilegir spjátr
ungar kunni að fitja upp á nef-
ið, þá er það nú einu sinni svo,
að listin nýtur sín best, þegar
hún hugsar ekki of mjög um
sjálfa sig, alveg eins og vér
njótum best náttúrufegurðar,
þegar vér erum ekki beinlínis
að setja okkur út til þess að
njóta hennar.
List E. H. Kvarans er göfug
og tigin. Hún er langt frá mark
aðslaumi þeim, þar sem um er
að gera, að hafa sem hæst, e»
hún snertir dýpstu spurningar
og viðfangsefni manneðlisins á
sinn kyrláta, hógværa hátt. —-
Hún er í orðsins bestu merk
ingu aðalsborinn list. —
“Land er heilagt,
er liggja sé-k
ásum ok álfum nær”,
segir í Grímnismálum. Og á
hinu heilaga landi fagurra hug-
sjóna á E. H. Kvaran sér and-
legt heimkynni, í sambandi við
ásu og álfu góðleikans og kær-
leikans í tilverunni.
Jakob Jóh. Smárí.