Heimskringla - 01.07.1931, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEXJ 1. JÚLl, 1931.
VESTRÆN MENNING
Enginn sköpum til ársældar má renna,
öll er tilveran hulin svörtum reyk.
Engir vitar í Ragnarökkri brenna
rammar nornir þar heyja grimman leik.
Bleik er mannlífsins blisvana ströndin
Bolsvíkingin herjar á löndin.
Auðmenn skjálfa og altaf herða á böndunum
Alt á hausnum í hvítra manna löndunum!
Kristur bæði og kirkjan er á förum.
Kongar, lávarðar — sú hin mikla stétt —
liggur bráðum sem Uk á dökkum börum
lögð í moldina — því er spáð í Rétt.
Um annað líf er nú ekki að tala.
ei þarf lengur þá geistlegu smala.
Himnaríki er horfið manna augunum
og helvíti með öllum kirkjudraugunum.
Nú er Englendings veldi bráðum búið
borin exin að þungum stofni er
Indlands frelsi úr hörðum böndum snúið —
Hindúinn lengur enga hlekki ber.
Heyrist nábrestur! Heimsveldið stynur.
helft af vestrænni menningu hrynur
Breskri fégirnd blæðir út af — gæðunum
— blóði hermanna og trúboðanna ræðunum.
Nú er kvenfrelsiskonan jöfn við yður
karlmenn góðir — og svalað hennar þrám;
enginn haddur um herðar fellur niður
hafinn kjóllinn og styttur upp að knjám.
Enginn lítur nú ófríðar herfur,
ailur fúi í málningu hverfur.
Sígarettur og sherrí er á borðunum,
sálin speglast í nýtískunnar orðunum.
Ekki er náttúran ein að verki lengur
ótal maskínur plægja lönd og sjó.
Véiamenning í gráum járnum gengur
götur veraldar. — Enginn finnur ró.
Strengd er jörði ní stálvíra netum
státnir forvitni svalað við getum.
Með fuglum himins við fljúgum milli landanna
og finnum ekkert til þyngdarlögmálsbandanna.
Nú eru læknarnir öllum mönnum ofar
eins og prestarnir voru fyr á tíð,
alþýðan bæði lastar þá og lofar,
laun þeirra hækkar bæði ár og síð.
Nú er ekki um annað að velja,
en aleiguna í hendur þeim selja,
eða h'kjast allra mesta gapanum,
sem ekki hræðist að hiaupa fram af stapanum.
Innri lífsgleði eru menn að svæfa
engin henni lengur sinna má.
Sífeit annríki ætlar flesta að kæfa,
allir gullkálfinn tilbiðja og þrá.
í»ó bragnar allir blinda sig glápi
í Bandaríkjanna miljóna skápi;
gullið alt er goðinn okkar skínandi,
hjá goðum jarðar og fallbyssunum gínandi.
Mikið er skrifað, því margir vilja kenna
mönnunum það. sem engum kemur við.
Undrist ei neinn þó alt sé nú að fenna
í orða kafaldi í hinum nýja sið.
Senn munu blöðin og bækurnar sökkva
blektum sálum í helginið dökkva.
Hrunadansinn hamast yfir gröfinni
hangir tryltur á fremstu dauðans nöfinni.
J. S. frá Kaldbak.
Dráttvakur er hann, og fram hann föður minn með nokkra
Endurminningar
Eftir Fr. Guðmundsson.
Eg hafði ekki lengi setið eftir
að eg var laus við snjópiöggin,
þegar húsbóndinn kom staut-
andi til okkar innan úr sínu
herbergi, og gekk þá við lítinn
laglegann staf. Hann tók
kveðju okkar undur glaðlega
og vinsamlega, og fór strax að
gera að gamni sínu, fínt og
fallega fyrst í stað, en svo
fór mér fljótlega að þykja hann
nokkuð klárgengur annaðslag-
ið. Hann rengdi mig um það,
að eg væri sonur Guðmundar á
Grímsstöðum, og sagði eg léti
svo til að narra útúr sér brenni
vín, en mér yrði nú ekki hett-
an úr því klæðinu, því hann
ætti ekkert brennivín til, og
sagðist hafa tekið upp á því
hér um daginn að drekka það
sjálfur, þetta litla sem eftir var,
en sér hefði bara orðið illt af
því af óvananum, svo það kæmi
aldrei framar inn í sitt hús.
Svo bað hann mig að finna
sig, og þegar við komum inn :
hjóna-herbergið, segir hann,
þetta er nú konan mín; þú
mátt ekki kyssa hana og ekki
koma nær henni en þetta. En
til allrar lukku ertu svo ljótur,
að eg sé hún hræðist þig. Svo
rétti hann hendina inn undir
koddan í rúminu sínu, og kom
út með brennivínspela og bauð
mér að smakka á honum en
bað mig um leið að taka ekki
mikið; hann mætti ekki missa
neitt af því, en hann kynni
ekki við annað en bjóða mér
það af því eg væri sonur pabba
míns. Eg held hann hafi verið
mátulega hreifur af víni; og
það var líka dauður maður,
sem ekki hefði hlegið inni hjá
honum annaðslagið. En það
heid eg að menn hafi þreyst á
þessu tii lengdar. Seinast þeg-
ar komið var fram á nótt, fór
hann að þyija yfir mér margt
af Jjóðum sínum, en þau vóru
bá cll óprcntuð nema hvað
annaðslagið sást eftir hann í
blcðum. Alltif sagði hann mér
tildrcg eða .istæðu fyrir hverju
ijóði og var þá svo skemti-
legur að unan var að hiýða á.
Svo mikið fanst mér til um
kersknis vísur hans, að eg
held hann hafi naumast getað
verið vinsæll í nágrenni, nema
þær hafi ekki verið skrifaðar,
eða lærðar út í frá. Hann var
nýbúinn að yrkja heilmikið í
tilefni af prestakosningu í hans
sveit, og þar sem hann hafði
þv ívar gróft, en framúrskar-
þvi avr gróft, en framúrskar-
andi smellið. Enginn fengi mig
til að setja það hér, þó eg kunni
nokkuð af því, eg veit hann
hefir ætlast til að það dæi með
sér. En honum var vorkun, því
bróðir konu hans vildi komast
að sem prestur, svo hann hafði
reiðst.. Nýiega var hann þá bú-
inn að yrkja um reiðhest, sem
hann hafði keypt, og þótti und-
ur vænt um; í það minsta hafði
eg ekki heyrt það fyr, en hann
var hissa af því hvað mikið
eg kunni af ljóðum hans. Eg
ætla að enda þessa heimsókn
með því að setja þessa hesta-
vísu á blaðið, sem mig minnir
að hann segðist hafa skrífað í
bréf tii Jóns á Sleðbrjót.
úr þeim fer hann,
þó frosinn sé méllinn
Mölina og frerann, með sköfl-
unum sker hann,
því skratti er hann hneliinn.
Dýr þótti mér hann, en dæma-
laust ber hann
mig djarft yfir svellinn.
Þegar þú sér hann, þá lána eg
þér hann
þó þú sért brellinn.
Dæmalaust hafði eg þarna
eftirminnilega, fulkomna og
góða gistingu, hjá þeim merku
hjónum.
Hér ætla eg að setja eina
smásögu af sjálfum mér, sem
að vísu átti sér stað nokkru
áður, en sem eg nú man af
hreinni tilviljun. Er hún gott
kæmi upp á það hvað ungling-
um getur orðið eitthvað að ó-
viðráðanlegri ástríðu sem allt
fullorðið fólk sér að er tóm vit
leysa, en sem engar fortölur
geta komið í veg fyrir eða bælt
niður nema unglingurinn sjáif-
ur fái að reka sig á. Þessi
saga mætti heita “Dönsku
skorinr’’.
Eftir því sem eg álít réttast,
þá mun eg hafa verið á 16.
árinu, þegar eg seinnipart vetr-
ar og að vorlagi fann til ein-
kennilega þráleitinnar eftir-
löngunar til að eignast danska
skó. Allt taldi eg þessu til á-
gætis í huganum, og þegar
fram á sumarið kom, var þetta
orðin óstjórnleg ástríða. Eg
afréði að tala um þetta við
móðir mína, þegar gott tæki-
færi gæfist. Og stundin kom. en
hún tók þessu ekki fallega,
sagði að þetta væri óráð. af
því eg væri að vaxa, og skórn-
ir yrðu mér ónýtir eftir hálft
ár, eða svo, því ekki gengi eg
á þeim við kindur, og tæki eg
þá ofstóra, þá færu þeir svo
illa. Eg sagði ekki neitt, en í
huga mínum röðuðu sér marg-
föld rök á móti hverri ástæðu
sem hún tilfærði. Við föður
minn vildi eg ekki tala um
þetta mál, vissi að hann mundi
aftaka það að eg keypti skóna
og þótti þá verra að gera það
samt þvert ofan f hans forboð
heldur en að honum óforspurð-
um, því dönsku skóna varð eg
að fá, þó allur heimurinn haml-
aði á móti. Eg átti tvær ær
með lömbum og einn gemiing
og með þenna höfuðstól hlaut
eg að vera fær um kaupin.
f>að þótti mér líkast föður
mínum að hann byði mér að
fara með sér í kaupstaðinn um
sumarið þegar hann færi aðal-
kaupferðina, og þá var tíminn
til að drífa þetta í gegn.
Tíminn var kominn, það fór
sem mig grunaði, faðir minn
bauð mér að fara með sér í
kaupstainn og sagði eg væri svo
duglegur við búskapinn, að mér
veitti ekki af að létta mér upp.
Þessi mikla viðurkenning marg
faldaði áhuga minn fyrir öliu,
en ekki síst skókaupunum. Við
vorum komnir austur á miðjan
Dimmafjallgarð, þegar hann
ait í einu segir við mig. Þú
ert að hugsa um að kaupa þér
danska skó, en hikar svo við,
hefir líkast til séð mig fölna,
en lítur þá til mín brosandi Og
segir, eg ætla ekkert að skifta
mér af því. Þú ert nokkuö
stórhuga stundum og það er
ekkert sem kennir þér eins
gagniega og það að reka þig
á. Ef nú þessi fyrirætlun þín
er óráð, þá verður þér það
eftirminnilegast með því að
standa sjálfur straum af því
að öliu leyti. Ekki slöknuðu
taugarnar okkar á milli við
mína fyrirætlun. Stæði hann
á móti mér, þá væri fyrirætlun
mín áreiðanlega athugaverð.
Tvö verzlunarskip láu á
höfninni á Vopnafirði, annað
þeirra frá Gránufélagsverzlun-
inni á Raufarhöfn, og kaup-
maðurinn á því skipi var gamall
kunningi minn, Hermann Hjáim
arsson, nú í Winnipeg; á skóla-
ferðum sínum hafði hann
nokkrum sinnum komið til for-
eldra minna á Grímsstöðum,
og þá verið mér svo góður og
mér þótti hann svo skemtileg-
ur, að nú var eg strax stað-
ráðinn í því að eiga þessa
afráðnu verzlun mína við hann.
Eg kom um borð til Hermanns
með ullarpokann minn, hann
tók mér vel og eg sagði honum
erindi mitt og það með að eg
hefði níi líklega ekki nóga uli
yrir skóna.en spurði hvert hann
mundi þora að eiga hjá mér til
haustsins. Já, já, velkomið.
Nú fórum við að skoða skóna
og þeir voru allir ofmjóir eftir
lengdinni. Hermann skellihló
og sagði að fæturnar á mér
væru vanskapaðir, en eg héJt
því fram, að ef mínir fætur
væru annanveg en almennt
gerðist, þá væru allir fætur
varhugaverðir nema mínir. Ekki
man ,eg hvert það voru sein-
ustu skórnir sem til voru á
skipinu, en loksins fann hann
skó, sem eg komst ofan í þó
með harðneskju, en hann sagði,
að þeir væru of langir. Já,
eg fann það, þeir voru heldur
langir, en eg sagði að skórn
ir yrðu að vera við vöxt.
Hann átti bágt með þetta,
bundinn í báða sína skó, lang-
aði hann til að selja grýtis
skona, en blöskraði hvað lítið
vit eg hafði á þessum hlutum
Loksins herðir hann upp hug-
ann og segir alvarlegur, að það
sé til lítils framtíðarinnar vegna
að skornir séu of langir en
jafnframt of mjóir til að kom-
ast í þá, en eg hélt þeir mundu
víkka. Þá féll honum allur ket-
ill í eld. Hann snéri sér undan
aldrei vissi eg hvert hann tár-
feldi eða hló, en hann slepti
mér með dönsku skóna. Þeir
kostuðu 16kr, en ullin gerði
ekki nema 7 kr. svo eg skuld-
aði þá 9 kr. og við kvöddumst
eins og beztu vinir, sáumst
heldur ekki í mörg ár eftir
það, og svo hefi eg alltaf
gleymt að segja honum þessa
sögu. Eg vissi það strax á Jeið
inni í land, að eg átti skilið að
vera á skónum á leiðinni heim.
Nú var heldur ekkert að fela,
faðir minn vissi allt um þetta
og skornir sýndu sig að þeir
voru gersemi. Fljótlega varð
eg var við það að jafnaldrar
mínir öfunduðu mig af þess-
um fallegu skóm, en bezt af
öliu var þó það þegar heim
kom, hvað heimilisfóikið dáðist
að skónum með augunum, þó
það segði eiginlega ekkert.
Skornir voru ökla háir með
fjaðrir báðum hliðum, sem
áttu að "efa eftir svo gott væri
að komast í þá og úr þeim,
þetta alt var undir buxnafald-
inum og sást því ekkert nema
glansandi svart leður.
Nú leið hver vikan af annari,
eg brújtaði skóna aðeins á
Sunnudögum, en það var eins
og byrjað að hafa óþægileg á-
hrif á mig að það marraði svo
mikið í skónum, þegar eg gekk
um fjalagólf; úti bar ekkert á
því; þetta ónáðaði mig samt
svo að eg loksins hafði orð á
því, hvert fólkinu þætti ekki
leiðiniegt að heyra þetta tíst?
Nei, þá höfðu allir miklu betra
þetta samtal. Áður vissi eg vit á skóm en eg, og mér var
hver hann var en nú opnaðist svarað úr öilum áttum, að
fyrir mér heill heimur, nú sann-j þetta væri einmitt einkenni .4
færðist eg um það, tveimur ár-; bestu okóm, þegar leðrið væri
um eftir að eg hafði veríð! sérstaklega valið og vandað og
femdur, að ótti og elska gátu | rækilega neglt. Eg skildi nú
ekki ríkt í sama hjarta til þetta, og mér leið þá betur með
sama manns eða sömu persónu.! skóna um stund.
Nú sá eg það í skýru ijósi að! Um haustið í góðri tíð, var
það var beimska, að forðast boðuð messa á VíðirhóIL ailir
LANDNÁMSKONUR
(Tileinkað ísl. konum í Vesturh.)
Ungar að vexti í vöggugjöf þáguð
víkingsins eðli og farmannsins þrá,
yfir fangvíðann, þungstreymann þrúðvanginn sáuð
þar sem mörkin hans Leifs í hillingum lá.
Menn yðar hvöttuð að hefjast nú handa
höggva á festar og láta frá strönd,
þar sem Nornin hélt vörð yfir norrænum anda
við að nema og byggja sín framtíðar lönd.
Hún var fjölþættuð hvötin frá föðurlands sandi
hinum fátæku barátta um virðing og tap
og hin eih'fa kyrstaða í lýðfrjálsu landi.
eftir langvinna kúgun er þjóðmegun drap.
Þegar öskraði kylja og úfnaði særinn
og ís rak um fjörðu sem blikandi traf
þá var hann oft mýkri og mildari blærinn
frá meginlandsströndunum vestan um haf.
Þó var söknuði skýbólstruð skilnaðarstundin,
þau sköpin um niðjanna framtíð og lán
hún var yður svo samgróin ættjarðargrundin,
þó að öreigum deildi hún sitt hamingjurán.
Þá var hugurinn margra á hálfgerðu reiki,
er þér horfðuð með trega yfir fæðingarsveit,
þar sem æskan og gleðin átt höfðu leiki
það var erfitt að kveðja þan nfriðsæla reit.
Hún var fraumbyggjum vinholl hin vestræna foldin
og að-víðáttu mikil en fargögnum snauð
þó af kostgæðum full og frjó væri moldin
þurfti framsýni og þrek til að vinna þann auð.
Þá sóttuð þér eldinn í íslenskan kjama:
öryggistrúna og feðranna mál.
Það var kærleikur yðar tii bænda og barna
sem blíðkaði hregginn í landnemans sál.
Djúpar að skilningi í skipulagsstörfum.
til að skapa og efla niðjanna hag-
þó var erfitt að sameinast þjóðlífsins þörfum
og að þekkja sinn rétta vitjunardag.
Á mótlætis'stundum í höfugum harmi
var hið heilaga traustið til úrlausnar sótt,
þá stigu í himininn bænir frá barmi
yfir barnanna vöggum um andvökunótt.
Fyrir verk yðar allra í vestlægri álfu
og vitann sem skærast í sál yðar brann
þér voruð svo stórar í starfinu sjálfu
að styðja hinn langþreytta samferðamann.
Yfir frumskóga landsins, hrjóstur og heiðar,
er hafin var forðum hin örðuga leit,
nú bruna með flughraða rjúkandi reiðar,
um risvaxnar borgir og skrúðgræna sveit.
Með árunum íslenkir frumherjar fækka
þeir ferðlúnir hníga í eilífðar sæ,
yðar guðsanda þrá til að gróa og stækka,
gaf yðar kjörlandi menningarblæ.
Kynslóðin unga krafta yðar nýtur,
þá köllun er lokið við afrekin mest,
margur þjóðfrægur mögur að mold yðar lýtur
þeirrar móður er studdi hann tryggast og best.
íslenskar konur! Þér kynstofnin besti,
yðar konungieg risna ei við neglur sér skar
þér sem veittuð af öriæti vegmóðum gesti,
sem af vogreki heimsins að garði yðar bar.
Þér sem námu hér land með tvær hendur tómar
þó að trausti og vinfesti ríkur í lund,
yfir Sökkvabekk yðar nú lofstýrnn ljómar
yfir leiðunum yðar við síðasta blund.
G. Stefánsson
fóru sem vetlingi gátu valdið,
og eg einsog hinir. Eg var í
góða veðrinu út á túni hjá
frændum mínum og vinum, þeg
ar einhver sagði, að fólkið væri
farið að ganga í kirkjuna og
við unglingar vissum að ekki
mátti á okkur standa og kirkj-
an var orðin full á báðar síður,
þegar eg kom í dyrnar, og
fjöldi af konum, einkum, bún-
ar að breiða klúta fyrir and-
litin, og lásu bænir sínar eins
og siður var á þeim dögúm og
ekki var tiltökumál, en æsku-
fjörið réði fótataki okkar ungl-
inganna en nú náðu skórnir
mínir sér niðri á kirkjugólfinu,
aldrei höfðu þeir látið eins, allir
klútar voru á augabragði rifn-
ir frá andlitunum og allra augu
störðu á mig. Þá var enginn
hjólhestur til, en fólkið hélt
víst, að það væri verið að
koma með eitthvað ' hjólbörum
inn í kirkjuna. Arnars er ekki
vert að reyna að lýsa því. Augu
manna lýstu bæðJ undrun og
ótta, og held «g að engum
hafi ’.’.LÍð eins illa cg mér. i'.g
held eg hafi ekki litið nema
einusinni upp meðan á mess-
unni stcð. en þá störðu öú
andlit á mig, eir.sog eg v jo.í
með ni’kið yfir hundrað gráðu
l;ira Tvltr varð i!t við þeg r
-g tók a?t í einu tftir því at
messan var búin, því eg var
ennþá ekki búinn að
finna ráð til að komast úr
kirkjunni Einusinni líklega
í miðri messunni varð eg var
við það, að eg var að tauta
vísupartinn eftir Kristján. Það
er þó ávalt búningsbót, að bera
sig kallmannlega. Eg sá að
það var ekkert ráð að eg sæti
eftir í kirkjunni þangað til að
allir væru komnir út, því þá
færi enginn út; allir bjuggust
við því, að eg væri ekki ferða-
fær, og vildu sjá með eigúi
augum hvaða enda þetta hefð!.
Að hlaupa út svo það tæki fyi'
af. Eg veit bað sýnist nú öll-
um eitt um það. Að fara úr
skónum og ganga út á sokkun-
um, það þótti mér hæfa fyrir
skóna, en lítilsvirðing fyrir
mig. Það réði eg af að stíga
löngum skrefum, svo eg þyrfti
[ ekki að stíga óþarflega oft
niður. Eg passaði að horfa
svo hátt, að eg værí með aug-
un ofan við vanalega mann-
hæð og þannig laumaðist. eg
fram kirkjugóifið, og frá kirkj’J
dyrunum fór eg beint af stað
að sækja hestana; annars þurfti
vanalega að minna mig á það,
stundum oftar en einusinni.
Þegar eg kom út í hagann, sá
eg poll, eg fór beint út í hann
eins djúpt og skórnir þoldu, til
þess að fyllast ekki, þar stóð
eg æði stund, og traðkaði fæt-
urna á víxl, skórnir láku ekki
dropa en sólarnir liðuðust ekk-
ert, og þeir skræktu eins og
áður. Það var komið fram að
Jólum og allir fengu nýja
brydda skó nema eg, því gert
var ráð fyrir að eg yrði á
dönsku skónum, en þegar eg
sá hvað að fór, þá fór eg til
þjónustunnar minnar og bað
hana að brydda mér Kka skó
og það gerði hún. Móðir mín
komst að þessu að eg ætlaði
ekki að brúka skóna á Jólun-
um og vildi nú fara að leiða
mér fyrir sjónir, hvað þetta