Heimskringla - 01.07.1931, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 1. JÚLÍ, 1931.
StofnuO 1S8S)
Kemur iít á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VXKING PRESS. LTD.
153 og SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537_____________
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
tyrirfram. A'lar borganir sendist
THE VIKXNG PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETUKSSON
Utanáskri)t til blaOsins:
Uanager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Saroent Ave.. Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIYSKRINGLA
853 Sargent Aje., Winnipeg.
'Helmskringla” is published by
f.nd printed by
The Viking Press Ltd.
153-855 S'trgent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 1. JULÍ 1931
GAGNRÝNI Á KIRKJU VORRI
erindi flutt á kirkjuþingi í Winnipeg 1931
af séra Ragnar E. Kvaran
Hin frjáislynda kirkjuhreyfing me5
þjóð vorn hefir, eins og kunnugt er, af
ýmsum nauðsynjum verið fátæk frá önd-
verðu. Stundunx hefir verið til þess
fundið, að hana skorti menn, foringja,
sem máli sínu væri að öllu leyti fullboðn-
ir og nægilega margir til þess að ná til
alls þorra almennings með boðskap sinn;
stundum, og raunar oftast, hefir hún
verið fátæk af fé til þeirra verka, sem
henni hefir leikið hugur á að framkvæmd
yrðu. Þannig mætti lengi telja. En í einu
efni má með sanni segja- að henni hafi
verið veitt ríkulega. Aldrei hefir skort
menn, sem hafa látið sér ant um upp-
eldi hennar. Henni hefir verið sagt til
syndanna af mikilli kostgæfni frá önd-
verðu. Máltækið. segir, að enginn verði
óbarinn biskup, en væri það einhlýtt að
verða barinn til þess að ná þeirri tign-
arstöðu, þá ættu flestir okkar að vera
í hana komnir. Þvi, eins og kunnugt er,
hefir vöndurinn ekki verið sparaður á
menn þessarar hreyfingar.
En þó er ekki unt að komast hjá að
kannast við, að þrátt fyrir alt hefir verið
nokkur munur á hirtingum þeim, sem
forðum tíðkaðist að börn fengju af hendi
forráðamanna sinna, og þeim vandar-
höggum, sem frjálslynda hreyfingin hefir
orðið aðnjótandi. Börn hafa kent á vend
inunx sökum þess að vonast hefir verið
til, að það kynni að breyta háttum þeirra.
Frjálslynda kirkjan hefir haft vöndin yfir
sér vegna þess, að hún hefir verið talinn
óguðleg og það væri rétt og sjálfsagt að
refsa fyrir óguðleikann, jafnvel þótt eng-
in von væri um að þrjóturinn léti sér
segjast.
Eg hefi verið að rifja þetta upp- sökum
þess, að eg hefi í hyggju að flytja yður
gagnrýni á kirkju vorTi, sem er nokkuð
annars eðlis en vér höfum átt að venjast.
Oss er bent á galla og yfirsjónir, en það
er gert í hinu vinsamlegasta skyni og
beinlínis af áhuga fyrir málum vorum.
En það er bezt að eg byrji umsvifalaust
á sögunni sjálfri.
Fyrír nokkuru síðan kom einn ágætur
kunningi minn og safnaðarmaður að
máli við mig og tjáði mér, að það væri
hitt og annað í kirkjulegum venjum vor-
um, sem hann ekki gæti felt sig við og
fyndist hann hafa tilhneigingu til þess
að finna að hjá oss. Hann sagði
mér síðan undan og ofan af hugsunum
sínum og þótt eg væri honum í ýmsum
efnum ósammála, þá hvatti eg hann til
þess að gera þessar skoðanir sínar heyr-
um kunnar á þingi voru. Hann hafði
sjálfur hugsað sér að skrifa þinginu bréf
um þetta efni, og ýtti eg undir þá ráða-
gerð og hvatti hann til þess að leitast
við að verða sjálfur staddur á þingi voru,
því að mér fyndist sjálfsagt að ræða um
þetta í heyrenda hljóði. Vona eg að
þingmenn vorir og gestir séu sammála
um, að þetta hafi átt vel við, því að
bréfið er vissulega þess virði að því sé
gaumur gefinn. Og mér finst á engan
hátt óhugsandi, að það kunni að valda
breytingum á starfsemi vorri í framtíð-
inni. Þegar eg hefi lesið yður bréfið,
langar mig til þess að verja dálitlum tíma
til þess að ræða efni þess, og bið eg
yður að h'ta á athúgasemdir mínar ein-
ungis sem inngangsorð að þeim umræð-
um, er eg vona að hér fari fram af all-
margra hálfu um viðfangsefnið. En bréf-
ið er á þessa leið:
“Til hins Sameinaða Kirkjufélags fs-
lendinga í Norður-Ameríku.
“Háttvirtu herrar og frúr,
Heilla og heiðurs óska eg yður.
“Þegar eg lít til baka yfir þau ár, sem
eg hefi tilheyrt hinn frjálsu kirkju, þá
er það með þakklátum hug> þakklátum
fyrir það að hafa notið þeirrar ánægju að
hlýða á fjölda margar framúrskarandi
ræður, fluttar af gáfuðum og sannment-
uðum prestum. Mér virðist það nærri
undravert, hversu vel þeim hefir tekist að
halda uppi frjálsum hugsjónum, þrátt
fyrir þær hömlur, sem sífelt eru lagðar á
starfsemi þeirra af trygð og ræktarsemi
við ýmsar gamlar kreddur, og það er til-
gangur minn með þessum línum að leggja
skoðanir mínar á þeim málum fram fyr-
ir þetta þing til athugunar, og skal það
gert af hreinskilni þótt mentun skorti.
“Biblíudýrkun hefir þessi kirkja um
hönd í ríkum mæli, því ekki man eg eftir
að hafa verið svo við messu, að ekki hafi
verið lesnir kaflar úr Biblíunni. Ekki er
það neitt vafamál, að margt hefir hún
inni að halda-, sem gott er til leiðbeiningar
í mannbótamálum, en sama má segja
um margar aðrar bækur. T. d. hygg eg
að eins mörg drengskapar dæmi megi
finna í íslendingasögum eins og þessum
Gyðingasögum. Einnig eru miklar líkur
til þess, að það, sem velja má úr nútíð-
arbókmentum íslendinga, sé oss eins holl
andans fæða, eins og þessar tuttugu alda
gömlu bókmentir Gyðinga. Þessvegna
get eg ekki skilið, að það stafi af neinu
öðru en fastheldni, að frjáls kirkja lætur
Gyðingasöguna hafa forgangsréttinn yfir
allar aðrar bækur.
“Svipað þessu má segja um sálmabók-
ina- sem búið er að prenta fimtán sinn-
um, og orðin er að minsta kosti hundrað
ár á eftir tímanum. Þó að marga sálma
megi þar finna, sem ánægja væri að
heyra sungna stöku sinnum, þá virðist
mér það þó vera þröngsýni af þjóð, sem
á annað eins upplag af fögrunr ljóðum,
að binda sig næstum því eingöngu við
þessa gömlu sálmabók til messusöngs.
Og sami fastheldnis andinn lýsir sér
einnig í því að lesa altaf sömu bænina
við hverja messu. Eg á við “Faðir vor’’.
Og meðferðin á þeirri ágætu bæn er
alveg óþolandi, því að það er gjörræði
að bæta heilli málsgrein aftan við hana,
þvert á móti fyrirmælum höfundarins,
sem tekur það skýrt fram við lærisveina
sína, að þeir skuli forðast alla ónytju-
mælgi í bænum sínum um leið og hann
kennir þeim “Faðir vor’’. En ef nokkur
ónytjumælgi er til, þá er það þessi við-
bætir: “Því að þitt er ríkið, mátturinn og
dýrðin að eih'fu amen’’. Einnig hefir
mig furðað á því, að hin nýja þýðing.
Biblíunnar slyili ekki vera notuð við
lestur þessarar bænar, því að það er þó
óefað vandaðasta þýðing Biblíunnar, sem
íslendingar eiga. Nú kann að virðast
svo, sem það valdi ósamræmi hjá mér,
þar sem eg viðurkenni ágæti bænarinn-
ar >að líta svo á, að hún sé of oft lesin.
En sannleikurinn er sá, að það er búið
að þaullesa þessa bæn svo, að mjög erf-
itt er að festa hugann við innhald henn-
ar, og ekki get eg skilið að það sé nauð-
synlegra að lesa altaf sömu bænina,
heldur en að syngja sama sálminn og
flytja sömu ræðuna. Biblíu-, sálmabókar
og bænardýrkun er að minni hyggju sama
eðlis eins og myndadýrkun fornaldarinn-
ar, og getur ekki átt samleið með menn-
ingu vorra tíma.
“Þá eru hinir töfrakendu siðir, sem hin
frjálsa kirkja iðkar enn. Að henni skuli
hafa tekist að losa sig við altarissakra-
mentið er þó gleðiefni. Sama verður ekki
sagt um skírnarsakramentið, sem til-
heyrir sama flokki hindurvitna, og ferm-
ingarsiðinn virðist hún hafa í hávegum,
og er hann þó að miklum mun hættu-
legri frjálsri trú. Það er spursmál, hvort
miðalda kirkjuvaldið hefir fundið upp
nokkurt ráð til þess að kúga manns-
andann, sem hefir orðið eins notadrjúgt
og þetta. Enda hefir því verið beitt með
næstum því dæmalausri ófyrirleitni,
börnin tekin og fermd á þeim aldri, sem
þau voru ekki orðin svo þroskuð, að ekki
væri hægt að láta þau lofa nærri því
hverju, sem mönnum þóknaðist. en samt
svo þroskuð, að þeim fyndist þau bera
ábyrgð á því, sem þau hefðu lofað. Þann-
ig var fólki gert ómögulegt að velja sér
sjálft, hverju það skyldi trúa, nema með
því einu móti að brjóta loforðin. Þess-
vegna er það ósæmandi frjálsri kirkju
að viðhalda sið, sem er í nokkurri lík-
ingu við þá kúgunarstarfsemi; og svo
hlýtur það líka að valda ósamræmi, að
kirkja, sem viðurkennir framþróun lífs-
ins, taki nokkur loforð af börnum um
það, hvað stefnu þau skuli fylgja á full-
orðinsárunum.
“Eigi frjáls kirkja að vera sú bjarg-
vættur vorra tíma, sem þörf er á, þá má
hún ekki hika við að varpa frá sér öll-
um þeim siðum og kenningum, sem hafa
aðeins gildi fyrir liðna tíð, því að öðrum
kosti dagar hún uppi.
“Eg ætla að vona, að þessu þingi megi
auðnast að kippa upp einhverjum af
þessum tjóðurhælum. sem svo lengi hafa
staðið mannbóta viðleitinni fyrir þrifum.
Gæfu og góðs gengis óska eg yður.
Böðvar H. Jakobsson”.
Eg verð að kannast við, að skapi rnínu
er óvenjulega farið, er eg nú hugsa til
að ræða þessar athugasemdir bréfritar-
ans. Mér þykir vænt um bréfið að ýmsu
leyti. Eg veit að það er ritað af hugsandi
manni og góðviljuðum og það er ritað
af mikilli hreinskilni. Og eg verð að
kannast við, að í sumum efnum fara
mínar hugsanir ipjg nærri því, sem hald-
ið er fram í bréfinu. En þó ekki í öllum
efnum. Og það setur mig í þá óvenju-
legu stöðu, að eg verð að gerast verjandi
þess, sem nefna mætti íhaldssemi í kirkju-
málum. Tilfinningin er ný og óvænt eft-
ir að maður er búinn að heyra það utan
að sér í allmörg 'ár, að vér, prestar hins
Sameinaða Kirkjufélags, séum svo rót-
tækir í skoðunum að nærri stappi fullum
heiðindómi. Nú kemur einn af vinum vor-
um og bendir á það, að í raun og veru
séum vér mestu fastheldnisseggir. En ]ík-
lega er ei um þetta að fást. Og vissulega
höfum vér gott af að fá bendingar uih
það, sem oss er áfátt, úr sem flestum
áttum.
Bréfritaranum verður fyrst fyrir að
minnast á afstöðu vora til ritningarinn-
ar. Hann fer þeim orðum um hana, að
hún sé biblíudýrkun. Og það er bezt að
kannast tafarlaust við það, að vér höf-
um þráfaldlega gefið tilefni til þess að
sagt verði um oss, að vér séum ekki sjálf
um oss samkvæmir í afstöðu vorri til þess
ara fornrita. En þó er sú afstaða ekki
eins fráleit, eins og á yfirborðinu mætti
virðast.
Eg hygg að fullyrða megi um flesta
eða alla presta félagsskapar vors> að þeir
hafi þráfaldlega látið það í ljós í ræðum
og sumir í ritum, að þeir litu svo á, að
ritningin væri í eðli sínu alls ekki eins
sérstæð eins og kristinn heimur hefir löng
um talið hana. Vér höfum lagt mikla á-
herzlu á, að bækur þessar væru ritaðar
af harla ólíkum mönnum á ýmsum tím-
um, væru mjög misjafnlega verðmætar
að innihaldi og vér höfum neitað kenn-
ingunni um, að um innblástur frá guð-
dóminum væri að ræða, sem setti þessar
bækur í sérstöðu í bókmentum veraldar-
innar. Sumir hafa ef til vill tilhneigingu
til þess að játa, að það fyrirbrigði kunni
að vera til, sem nefna mætti innblástur,
en enginn af oss mundi vilja kannast við
að hann teldi innblásturinn einangraðan
við rithöfunda biblíunnar. Yfirleitt höf-
um vér talað á þá leið um þetta efni, að
biblían væri fyrst og fremst nærri því
ótæmandi heimild til fræðslu um trúar-
hugmyndir einnar sérstakrar þjóðar á
ýmsum öldum, jafnframt því, sem þar
væru geymdar sagnir úr þjóðlífinu, sem
ekkert kæmu trúarlegu lífi við. Þá mætti
og t. d. minna mig á það, að eg hafi rit-
að ekki alls fyrir löngu í íslenzku tíma-
riti á þá leið um biblfuna, að það væri
töluverð eftirsjá að beim tíma, sem betur
yrði varið á annan béft, en guðrfæðinem-
ar yrðu að verja til þess að fast við atriði
í henni.
Þegar alls þessa er gætt, þá mætti svo
virðast. sem ekki væri ófyrirsynju spurt
um, hverju sætti sú dýrkun á þessum
bókum, að þær einar væru notaðar við
guðsþjónustur vorar.
Svarið við þessari spurningu verður
ekki gefið í einni setningu eða tveimur.
Því að þetta er ekki með öllu óflókið mál.
En eðlilegast er að taka það fyrst fram,
að við könnumst ekki við að rétt sé að
tala um dýrkun á biblíunni frá vorri
hálfu. Vér trúum engum hlut fyrir þá
sök eina, að honum er haldið fram í
biblíunni. Oss er ljóst að sagnfræði biblí-
unnar er oft með öllu röng, og vér vitum
eins vel, að á ýmsum stöðum er þar
haldið fram skoðunum, sem ekki mundu
þýkja sæmandi í voru þjóðfélagi eða á
vorum tímum. Samt sem áður könnumst
vér við, að vér berum virðingu fyrir þess-
um ritum og metum þau mikils.
“Já, en þótt þér berið virðingu fyrir-
þessu,” mættu menn segja, “þá réttlæt-
ir það á engan hátt þann sið, að loka
allar aðrar mikilsverðar bók-
mentir frá guðsþjónustum.’’ —
Eg kannast við að þetta sé rétt,
en málið horfir samt sem áður
öðruvísi við. en gagnrýnendum
kann að virðast. Þetta stafar af
því, að orðlag og hugsanir úr
ritningunni hafa litað að meira
eða minna leyti svo að segja
hvert einasta rit, sem fjallað
hefir um trúarleg efni í heimi
hvítra manan öldum saman.
En ef til vill skýrist þetta bezt
með því að þræða einmitt þær
bendingar, sem Mr. Jakobsson
gefur í bréfi sínu.
H^nn bendir á, að ekkert
ætti að vera því til fyrirstöðu,
að nota mætti dæmi úr ís-
lendingasögum til þess að
vekja umhugsun um dreng-
skap og aðrar ágætar dygðir.
Að minsta kosti er hann sann-
færður um, að þær séu að þessu
leyti ekki fátækari en Gyð-
ingasögur. Þetta er vafalaust al-
veg rétt — það sem það nær.
Vitaskuld er ekkert því til fyr-
irstöðu, að fluttar séu ræður
um margvísleg efni úr Islend-
ingasögum, fornum og nýjum,
né úr allra þjóða sögum raun-
ar. Það er heldur ekkert því
til fyrirstöðu, að rætt sé í pré-
dikunarstólum um atburði vorra
eigin tíma. Annað mál er það,
hversu hentugt þetta er til að
koma í stað þeirrar notkunar,
sem biblían sætir í guðþjón-
ustum vorum nú. Því að sann-
leikurinn er sá, að það mun
vera næsta fátítt, að nokkur
prestur noti sagnir úr Gyðinga-
sögum til lestrar við guðsþjón-
ustur. Þeir kunna að gera þær
að umtalsefni í ræðum sínum,
en yfirleitt má segja að biblí-
an sé til þess notuð nú við al-
mennar guðsþjónustur, að lesa
úr henni kafla. þar sem trúar-
líf höfundarins hefir fundið sér
meira og minna djúpan farveg
í hugleiðingum. Með lestri ritn-
ingarinnar er svo til ætlast, að
huga áheyrendanna sé beint inn
á brautir, sem prédikarinn síðar
ætlar sér að varpa nýju ljósi
yfir með sínu eigin máli. Það
getur vel verið, að þetta komi
tiltölulega sjaldan að tilætluðum
notum, en hitt er víst, að t.d.
íslendingasögur geta ekki
komið hér í staðinn. Sögur
geta það yfirleitt ekki. Þegar
lesið er í tæpar 5 mínútur,
þá kemur ekkert að haldi nema
setningar, sem geta staðið sam
hengislausar við sögulegan bún-
ing, og flytja með sér svo á-
kveðnar hugsanir, að hugurinn
sveigist í ákveðna átt undan
þeim. Ættum vér trúarlegar
hugsanir, sem staðist hefðu
raun tímans um langt skeið og
klæddar væru í búning Hava-
mála, þá væri ekkert ákjósan-
legra til. En vér eigum ekkert
slíkt til. Hávamál flytja sér-
staka siðspeki, en eru að öllu
gersneydd þeim tilfinningum,
sem menn hafa táknað með
orðinu trú. Og jafnvel þótt svo
færi, sem alls ekki er með öllu
óhugsandi, að framtíðin kunni
að telja siðspekina aðalviðfangs
efni kirkjulegrar starfsemi, þá
myndu samt t.d. Hávamál koma
nútíðarmönnum að tiltölulega
litlu haldi. Nýja testamentið
mundi einnig í þeim efnum
reynast dýpsta lindin til þess
að sækja í lífsins vatn.
Eg vona að þetta, sem eg
ffiefi drepið á- sé nægilega skýrt
til þess að menn átti sig á, að
þótt vér t. d. höfum lítið gert
að því, að nota kafla úr ís-
lenzkum bókmentum — eg
nefni þær öðru fremur sökum
þess að þær standa oss næstar
— til lesturs í guðsþjónustum
vorum, þá stafar það ekki af
því, að vér teljum oss að nokkru
leyti svo bundin við ritninguna,
að frá henni megi ekki víkja
í þessu efni. Sjálfur hefi eg ein-
stöku sinnum gripið til íslenzkra
fornrita til slíkrar notkunar,
þegar svo sérstaklega hefir
I fullan aiaarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjau e,a 6 öskjur
cyrir $2.50. Pantc má þær beint
t'rá Dodds Medicme Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
mdvirðið þangað. '
staðið á, að eg haii rekist á
kaíla, sem hafa snert þau éfni,
sem mér hefir verið hugleikiö
að vekja athygli á. Og eg efast
ekki um að með nokkurri leit
og vakandi augum, muni fjölda
margt koma í ljós, sem prédik-
arar muni sannfærast um að
geti komið þeim að liði í flutn-
ins, né hinna andríku kafla
jafnviss um hitt, að þetta kem-
ur ekki í stað Nýja testamentis-
ins, né hinna andríku kafla
Gamla testamentisins.
Það, sem hér hefir verið sagt
um fornbókmentir þjóðar vorr-
ar, á að miklu leyti við um nýrri
bókmentir einnig. En þó stend-
ur nokkuð öðruvísi á. Forn-
bókmentirnar eru of fjarri trúar
legu lífi til þess. að þær geti
orðið að liði mönnum, sem fást
við að flytja það, sem þeir telja
trúarleg sannindi. En nýrri bók
mentir íslenzkar, sem snerta að
einhverju trúarleg efni, eru að
sumu leyti of náið tengdar
Nýja testamentinu og erfðatil-
finningum kristninnar, til þess
að unt sé að segja að þær geti
komið í stað þessa. Þær eru of
mikið bergmál af þeim til þess,
að maður freistist til þess að
skifta um.
í sambandi við þetta síðasta
atriði, sem eg hefi drepið á, er
t. d. ekki ófróðlegt að renna
augunum yfir skáldskapinn, er
birtur hefir verið og ortur f
tilefni af þúsund ára hátíðinni.
Sum ljóðin eru þrungin af trú-
arlegum hugsunum og tUfinn-
ingum. Ljóðin, sem hlutu t.d.
mesta opinbera viðurkenningu
og hylli almennings, hefjast á
lofgerð.
“Þú mikli, eilífi andi,
sem í öllu og alstaðar býrð,
þinn er mátturinn, þitt er valdið,
þín er öll heimsins dýrð!”
Finst mönnum ekki að þeir
kannist við þessa hugsun og
jafnvel orðalagið ? Sannleikur-
inn er sá- að orðalag ritningar-
innar, \ er orðinn sjálfur far-
vegur trúarlegra hugsana krist-
inna manna. Hversu frumlegir
sem menn eru að eðlisfari- þá
leita orð þeirra að farveginum,
sem notkun kynslóðar eftir
kynslóð hefir gert þeim eigin-
legt að þræða. Biblían er
furðulega frjósamt rit, og á sínu
sérstaka sviði getur ekkert rit
kristninnar komið í hennar
stað. Með þessu er eg ekki að
segja, að menn hafi ekki þrá-
faldlega og muni ekki á marg-
víslegan hátt teygja sig út fyT-
ir þær trúarlegu hugsanir, sem
þar eru fluttar. Hitt mun sann-
ast að margvíslegri tegundir
trúarlegra tilfinninga munu þar
hafa fundið búning, en í nokkr-
um einstökum ritum öðrum.
Og hún hefir, eins og bent hef-
ir verið á, markað búninginn
fyrir síðari tíma ritin. Fyrir
þessar sakir finst mér ekki
/