Heimskringla - 12.08.1931, Blaðsíða 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINLA
WilNNIPEG 12. ÁGÚST 1931
I
^cimskringla
StofnnB lStt)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
the viking press. ltd.
IJJ 00 655 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537
VerB blaðsins er $3.00 Argangurinn borglst
fyrlrfram. Allar borganir sendlst
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Otanáskrift til blaBsint:
Manager THE VIKING PRESS LTD..
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Vtaniskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent A œ., Winnipeg.
'*Helmskringla'’ is pubUshed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
153-655 Smrgent Avenue, Winnipeg, Man.
Tslephone: 89 994
WINNIPEG 12. ÁGÚST 1931
MINNI CANADA.
Flutt að Hnausum 3. ágúst 1931.
af séra R. E. Kvaran.
Islendingar hafa mælt fyrir minni Can-
ada og hlustað á mál fyrir minni Can-
ada í 50 ár að segja. Líkindi eru til þess,
að þeir haldi því áfram í 150 ár í við-
hót, eða jafnlengi og siður verður að
halda ræður fyrir minnum landa.
Ef vér gætum hugsað oss landið hafa
eyru- og það mætti hlusta á þessar minn-
isræður allar, þá væru eyru þess ekkert
í ætt við mannseyru, ef því hefði ekki
þótt megnið af minnunum sætur ómur.
tslendingar hafa, eins og aðrar þjóðir,
sem hingað hafa fluzt búferlum, borið
innilegt og hræsnislaust lof á hið nýja
iand sitt, og flestúm þykir lofið sætt,
Ný lönd eru lofuð meira en gömul, því
að þegar þjóð er orðin samgróin landi
sínu, þá hefir hún minni tilhneigingu
til að fullvissa sjálfa sig og aðra um á-
gæti þess. Hún ann því á þann hátt, að
engin þörf er um það að vitna. Vér get-
um því gengið að því vísu, að minnum
vorum fyrir þessu landi fer fækkandi að
sama skapi, sem nánara verður samband-
ið milli manna og landsins. Þau tengsl
taka að sjálfsögðu nokkurn tíma. Þjóð,
sem komin er að, verður að skjóta rót-
um sínum djúpt í jörð niður, áður en
hún getur talist gróður og afsprengi
hinnar nýju moldar.
Þótt eg hafi dvalið í þessu landi skem-
ur en flest yðar- þá vill svo til, að eg er
orðin eins kunnur íslenzkum ræðum fyr-
ir minni Canada, eins og allur þorri
þeirra, sem lengri hafa átt vistina í land-
inu. Það hefir viljað svo til að eg hefi
víða verið á mannamótum undanfarin
ár, og eg hefi lesið eigi allfáar ræður, er
birtar hafa verið áður en leið mín lá
hingað. Og mér dylst ekki, að flestar
þessar ræður, sem eg hefi hlýtt á eða
lesið, bera þe«s merki, aö vér erum ný-
græðingur í landinu. Margar þeirra hafa
verið andríkar og sumar borið vott um
djúpan fögnuð yfir því að eiga þetta land
að heimkynni; en flestar hafa þær verið
á þá leið, sem maður getur vart bugsað
sór að jafnsnjöllum enskum, frakknesk-
um eða þýzkum ræðumönnum mundi
farast orð um England, Frakkland eða
Þýzkaland. Þeir hafa lýst aðdáun sinni
á iandinu frekar á þá lund, að mint hefir
á Jósúa, sem komist hafi inn í landið fyr-
irheitna, eða Þórólf, sem sá smjör drjúpa
af hverju strái á nafnkendri eyju úti í
Atlantshafi. Ræður vorar fyrir Canada
hafa verið að langmestu leyti um land
nægtanna, land hinna ríkulegu gjafa.
Eg held að það sé ómaksins vert fyrir
oss að veita þessu athygli. Því að þójt
þeíta sé í fylsta máta eðlilegt og skilj-
anlegt, þá er það sannfæring mín, að
þá fyrst er það merki þess. að upp sé
sprottin ný þjóð á þessum hluta hnatt-
arins, er tal íbúanna f sambandi *við
land sitt hefir súnist að öðrum efnum.
Enginn Englendingur mundi ræða sér-
staklega um kolanámur eða önnur jarð-
ar- auðæfi, er hann mintist ættjarðar
sinnar í ræðu. Uppgrip stáls og dýrra ,
málma yrði ekki umtalsefni Þjóðverjans.
er hann vildi hylla landifí, sem hann ann
mest. En vér hyllum flestir þetta land
með því að telja upp ágæti akranna,
björg fiskivatnanna og eldiviðinp úr skóg-
umim.
Nú er það svo sem sjálfsagt og satt,
áð undirstaða alls mannlegs lífs er sú
björg, sem löndin gefa því til viðhalds.
Fyrir þá sök eru náttúruauðæfi ekki ein-
göngu mikilsvert, heldur og hugnæmt í-
hugunarefni. En það er sífeldlega að
koma betur og betur í Ijós, að náttúra
því nær hvers lands er svo örlát á gjaf-
ir, að þjóðir þurfa ekki að hafa sérstak-
ar áhyggjur út af því, að þær gjafir
þrjóti. Það er alkunnugt, að þrátt fyrir
helmingi fleira fólk í flestum menning-
arlöndum en var fyrir einni öld, þá er
margfaldur auður á hvért mannsbarn.
Það er líka kunnugt, að þess eru ekki fá
dæmi, að þar líður fólki verst, sem einna
mestar eru auðlindir náttúrunnar. Það er
sagt um Rúmeníu, að það land hafi flest
það að bjóða, sem eitt land megi veita,
Þar eru frjósöm lönd. ómetanleg auðæfi
málma, og vellandi olían upp úr jörð-
inni. Samt er þar lifað lítt bærilegu lífi,
bændur og búalið í áþján, verkalýður í
eymd, vextir af fé 20—30 af hundraði,
en almenn mannréttindi að vettugi virt.
Fullar kornhlöður tveggja heimsálfa,
samfara hungri og eymd, ber þess merki,
að mannvitinu má ekki eingöngu beina í
þá átt, að afla nægta úr skauti náttúr-
unnar, svo mikilsvert sem það þó er. Sú
uppgötvun, að benda á farsæla leið, og
sá dlugnaður og sá drengskapur, sem til
þess þarf að fara þá leið, er leysti vitur-
lega úr atvinnumálum þessa lands í dag,
væri meira virði en þótt ríkustu gull-
námur uppgötvuðust undir fótum vorum
hér við vatnið. Því að þegar til kemur,
þá er hróður eins lands ekki fólginn í
náttúrugæðum þess, heldur í þeim gróðri
mannlífsins, sem í landinu fær vaxið. En
hver eru skilyrðin fyrir því- að upp megi
vaxa á einum stað vegleg grein á meiði
mannh'fsins? Og hefir Canada eitthvað af
þeim skilyrðum?
Spurningarnar eru umfangsmeiri en
svo, að þeim verði svarað hér á fáum
mínútum. En hitt má rifja upp, hvað fyrst
kemur í hugann, er hann reikar á þessum
sviðufn.
í merkilegri bók eftir amerískan kenni-
mann, sem rituð var laust fyrir aldamót-
in 1900, getur höfundurinn þess, að menn-
irnir séu á svo hraðra ferð til farsældar
og gæfu, að hann harmar það, að hann
skyldi ekki sjálfur hafa fæðst lítið eitt
seinna. Honum finst það mest hugsanleg
gæfa. ef hann hefði fengið að ganga út
í lífið eins og tuttugu árum síðar. “Eftir
tuttugu ár,’’ segir hann, “verða mennirnir
komnir svo vel á veg, að engum þjóðum
dettur ófriður framar í hug, fátæktin verð
ur um það leyti að hverfa, og menn geta
farið að beina kröftum sínum að þeim
viðfangsefnum, sem auðga anda þeirra
og efla sál þeirra.’’ Þessi tuttugu ár voru
tæplega liðin, þegar yfir heiminn skall sú
mesta hörmung, sem komið hefir yfir síð-
ustu kynslóðir. í stað hins varanlega frið-
ar, kom heimsófriður; í stað afnáms fá-
tæktar. kom basl og bágindi í flestum
fremstiu löndum heimsins. Draumurinn
um farsældina var sýnilega fjarlægari en
nokkurn grunaði. En hafi nokkuð lærst
af seinustu tveimur áratugum, þá er það,
að engin farsæld þjóða er hugsanleg fyr
en girt er fyrir hætturnar af ófriði. Frið-
airinn er fyrsta skilyrðið fyrir því að hér
í Canada, eins og annarsstaðar á hnettin-
um, fái vaxið upp gæfusamar og mikil-
hæfar kynslóðir. En hættan við ófrið er
langsamlega miklu nær, en flesta virðist
gruna. Eins og öllum er kunnugt, eru
ekki nema fáir dagar síðan stjórnmála-
menn úr öllum áttum heims hröðuðu
sér til London til þess að reyna að girða
fyrir, að heimsbál logaði upp af'fjár-
hagsörðugleikum Þjóðverja. Og trygging
fyrir friði fæst aldrei fyr en menn hafa
lært, að engin þjóð getur verið annari
óháð; farsæld eins er farsæld allra, og
hörmungar einnrar þjóðar verða nagl-
arnir í kross annarar þjóðar. Þetta ætti
að vera fyrsta lexían í skólum barna
vorra og síðasta hugsunin, er æðstu
námsstofnanir vorar senda nemendlur
sína með út í lífið.
Annað frumskilyrði gæfunnar í Canada
er verndun velviljans milli þjóðbrotanna
í landinu. í þessu efni hefir Canada
skilyrði til þess að hjálpa heiminum um
mikilsvert fordæmi. Þegar Dandurant.
forsefci senatsins, var gerður að formanni
fyrir nefnd þeirri, er þjóðbandalagið
setti á stofn, sem fjalla átti um réttindi
minnihkita-þjóðflokka í Norðurálfunni,
þá var á það bent, áð enginn væri betur
til slíks fallinn en franskur Canadamað-
«r, því að hann beyrði til minnihluta-
þjóðflokk í landi sín«, sem yndi hag sín-
um ágætlega. þrátt fyrir að hann væri í
minnihluta. Sambúðin við Frakka hefir
gengið vel, og er landinu til sóma, og
hefir sýnt ótvírætt, að ólíkir kynstofnar
geta búið í sama landinu og farið prýði-
lega á. En samt er því ekki að^leyna, að
enn ber á þeirri svívirðu, að sérstakir
þjóðflokkar í landinu telja sig geta nefnt
aðra borgara landsins “útlendinga" og
með því gefa í skyn, að þeir eigi meiri
rétt til landsins en þessir nýrri íbúar.
íslendingai* hafa ekki orðið mikið fyrir
þessu á síðari árum, en það ætti ekki
að draga neitt úr samúð með þeim mönn
um, sem enn verða þessu að sæta. Allir
borgarar þessa lands eiga þetta land,
hvaðan sem þeir eru komnir af hnettin-
um, og þeir, sem ala með sér óvild til
enstakra mannflokka, súpa seiðið af
sinni eigin óvild áður en lýkur.
En svo mikilsverð sem bæði þessi at-
riði eru fyrir framtíð þessa lands, þá er
þó, ef unt er, enn meira um það vert,
að fyrir því sé séð, að engar sérstakar
stéttir fái notið h'fsins á kostnað annara
stétta eða manna. Eins og eg gat um
í lupphafi máls míns, þá höfum vér og
aðrir íbúar landsins fagnað því. að búa
í landi, sem hefir því nær ótæmandi nátt-
úruauð. En stærð landsins, ríkidæmi og
jafnvel atorka kemur að litlu sem engu
haldi, ef ekki tekst að ráða þá gátu að
sporna við því, að ógnir hörmunganna
svífi yfir lífi mikils hluta þjóðarinnar.
En undir því skýi búum vér nú. Hörm-
ungar atvinnuleysisins eru átakanlegri
en flestar aðrar hliðar ógæfunnar. ólán,
sem unt er að berjast við, ganga á hólm
við, sigra eða bíða ósigur fyrir, er ekki
óbærlegt; en ólán aðgerðaleysisins sýgur
merginn úr mannsbrjóstinu, drepur nið-
ur sjálfsvirðinguna og fyllir sálina æðru
og biturleik. Maður, sem þráir vinnú, en
fær hana ekki, er ólánsamasta veran á
jörðinni. Þeim verum skiftir nú tugum
þúsunda í löndum hvítra þjóða. Og þetta
land hefir því miður sinn skerf af þeim.
Þetta er ekki staður né stund til þess
að ræða um stjórnmál Canada. En eng-
inn getur hugsað um framtíð landsins og
engar óskir um framtíð þess fá ræzt,
nema sífeldlega sé höfð á því augun,
að gæfa þess er undir því komin, að rétt-
læti og mannúð ríki í öllum störfum hins
opinbera lífs. Miljónir manna hafa komið
hingað til lands fyrir þá sök, að þeir
hafa ekki getað unað við ranglæti og
ómannúðlega stéttaskipun eldri landa,
sem þeir.eru komnir frá og rekja ætt
sína til. Nú er bersýnilega að koma að
þeim tíma. er úr því verður skorið, hvort
farið skuli að öllu leyti í sama farið, sem
aðrir hafa lengi notað, en nú er að reyn-
ast því nær ófært. óskir vorar um gæfu
Canada hljóta að mætast í þerri von,
að íbúamir finni atvinnumálum sínum
farveg, þar sem saman fer dáðríkt líf og
mannúð og skilningur á högum þeirra,
sem erfðasta eiga að stöðuna.
Þrátt fyrir alt, sem hugsað hefir verið,
sagt og skrifað um þjóðfélagsmál, þá
væri fásinna að halda þvf fram, að nokk-
ur geti bent á leðina sem beinast liggi
að þessu marki. En eitt er víst: Ekkert
leysir gátuna nema þekking og mentun.
Þekking og mentun hefir valdið öllum
byltingum, sem orðið hafa og stefnt
hafa til góðs á tímnm síðari kynslóða.
Fyrir þá sök er það að afturhaldssamir
menn, er engu una nema óbreytileikan-
um, hafa ávalt haft ímugust á mentun.
Þeir sáu enga ástæðu til þess að kvenfólk
fengi fræðslu, þegar það tók fyrst að
gera alvarlegar kröfur um rúm og sæmi-
lega aðstöðu á leikvangi lífsins. Þessir
sömu menn hafa ávalt látið sig alþýðú-
mentun litlu skifta. Þeim var kunnugt
um að þekking er vald til breytinga. En
vér erum að fá nýjan skilning á hinu
forna djúpvitra spakmæli, að ef menn
leifcuðu fyrst andlegra verðmæta, þá
muni þeim veitast alt annað að 'auki.
Þær þjóðir, sem fyrst og fremst leita
að auðga anda sinn, beita mest afli sínu
á viðfangsefni hugsanalífsins, hafa mest
skilyrði til þess að ráða fram úr almenn-
um viðfangsefnum hins ytra athafnalífs.
Þetta eru að minni hyggju höfuðskil-
ryðin fyrir gæfusamri framtið þessa
lands: friðarhugsjónin út á við. friðar-
bugurinn inn á við, viðleitnin til mann-
úðar og réttlætis f löggjöf og trúin á
mentun mannanna. Styðjum vér að
þessum hugsjónum þá erum vér þessu
landi góðir synir.
f • 'j ■ ■'' • > . ‘ : :
RÆÐA FYRIR
MINNI ÍSLANDS
A íslendingadegi að Hnausum
3. ágúst 1931.
Herra forseti, heiðruðu sam-
komugestir!
Það mætti ætla, að það væri
létt verk að þessu sinni að
mæla fyrir minni íslands —
að nýafstaðinni 1000 ára minn-
ingar hátíð Alþingis — á þús-
undasta og fyrsta afmælisdegi
þjóðarinnar. Flest allir hafa
nú loks heyrt landsins getið og
vita að það er til, þó ekki sé þar
með séð, að þeir allir viti,
greinilega. hvar það liggur.
Með fregnunum af hátíða-
höldunum á síðastliðnu sumri
hefir hróður ísiands flogið út
um allann heim, svo að þess
hefir áreiðanlega aldrei verið
jafn víða getið. né jafn virðu-
lega sem á þesspm eins árs
fresti sem liðinn er frá hátíða-
haldinu. Þessi sérstaki atburð-
ur í sögu þess, hefir þótt svo
einstakur í sögu Vesturlanda
að hann hefir vakið athygli á
því jafnt meðal skyldra sem
vandalausra þjóða, og gert það
að umtalsefni í ræðum og rit-
um út um víða veröld.
Yfir þessu megum vér ís-
lendingar fagna, innilega og
jafnframt alvarlega, því eigi
gerir það oss auðveldara hér
eftir en hingað til, að minnast
lands vors, svo að verðugu sé,
né svo að eigi dragi úr orðstír
þeim sem það hefir öðlast. Það
er ætíð svo hætt við, að frægð-
arorðið falli í gleymsku, hvort
heldur að um einstaklinga eða
heilar þjóðir er að ræða, ef
ekkert verður framhald frægð-
ar- og frama-verkanna. Lengst
allra orða, mun það sannast
verða, að “þess verður getið sem
gert er”, en síður hins, sem
aldrei komst í framkvæmd, en
sat við óskirnar einar og ætl-
anirnar. Mun það hrökkva
skamt til þess að halda uppi
orðstír þjóðarinnar, þegar yfir
það fyrnist sem liðið er. Ósk-
irnar og ætlanirnar geta verið
góðar, og er sízt að lasta það,
“að maðurinn hugsi gott í
hjarta sínu’’, en ekki er það
einhlítt.
Að vísu má segja- að segja
megi frá ætlununum og von-
unum og hlíti það þó til ein-
hvers, — það megi færa þær
fram sem orðinn hlut — semja
af þeim sögu, telja þær til
frama og ávinnings, því það
hafi áður verið gert. Jú, en
ekki vor á meðal. Það er svo
létt að grafast fyrir það sem
gerist í fámenni og komast að
raun um hvað það hefir verið.
Öðru máli er að gegna í fjöl-
menninu. Þar ná ýkjur og
öfgaburður á svipstundu til að
torkenna sig og varpa yfir sig
slæðum veruleikans, ganga um
Ijósum logum og villa um
heimildir á sér. En þetta tekst
þeim ekki, þessi þst bregzt
þeim á meðal smáþjóðanna.
Þjóðfélögin verða að vera stór
eða að minsta kosti afar fjöl-
menn til þess. Þá má þetta
takast, enda munu þau rök til
þess liggja að allar hinar mann
fleiri þjóðir hafa eignast og
eiga tvennskonar sögu. önn-
ur sagan gerist en hin gerist
ekki. Önnur sagan segir frá
því sem fram hefir komið, orð-
ið að veruleika, er sönn, en
hin, frá því sem átt hefir að
vera, ætlast var til, hefði farið
sem beztá. að orðið hefði, en
ekki varð. Hún er áferðarslétt-
ari en hin, að mun skemtilegri,
— listrænni ætla eg að það sé
nefnt, hún er hreinn tilbúning-
ur. skáldskapur frá upphafi til
enda, —■' lýgisaga.
Lýgisaga þjóðanna allflestra
er fremri hinni sönnu sögu.
Það er meira til hennar vand-
að, höfundarnir frjálsari. Þeir
eru “lausir við líkamsböndin’’
og geta/ svifið ofar og neðar en
hinir, sem fjötraðir eru veru-
leikanum. Enda er hún vinsæl.
Bún er barnabókin ‘Sólskin’’
alþýðubókin, heimildarriiið fyrir
stjórnmálaskoðunum, blaðarit-
gerðum og þegnhollustu al-
mennast skilið. Helgi og hefð
hefir hún á sér meiri en hin, svo
að ekkert má úr henni fella,
engu breyta, en inn 1 hana má
auka því sem þurfa þykir og
skoðanir þjóðarinnar krefja. Al-
menningur lætur ekki hrófla við
henni, hann þakkar fyrir að
fara að læra að nýju til, höfuð-
sannindin sem hann er búinn að
læra, og þó eitthvað sé við þau
að athuga, gagna þau honum
alt eins vel og þó réttari væri,.
ef ekki betur.
” Slíkar sögur eru kjörgripir.
Þegar hróður, hinnar siönnu
sögu dvínar eru heimildaskiftin
handhæg. En algerlega siíka
sögu getur ísland ekki eignast,,
það gerir fámennið. Þó á það
tvennskonar sögu, eins og stór-
þjóðirnar. En lýgisaga íslands
er minniháttar sagan. Hún
stendur mjög að baki hinni
sönnu siögu. Skortir það þó
sízt á að víða hefir verið viðað
að til hennar og nóg er það safn
orðið að vöxtunum til, til þess
að eitthvað hefði mátt úr því
smíða. En það hefir ekki tek-
ist, og er líklega fleiru um að
kenna en fámenninu. Sumar
orsakirnar, að minsta kosti,
sem einhvern þátt eiga í þess-
um vanhöldum má rekja til
fornaldarinnar. Fellur grunur-
inn þá fyrst á hina fornu sagn-
fræðinga vora. er anu verk
sín of vel og af of mikilli sam-
vizkusemi. Þeir voru of hlið-
hollir sannleikanum, rituðu af
ofmikilli snild til þess að önn-
ur saga og fegurri yrði samin,
þó sækja mætti efnið út fyrir
veruleikann. Það er með verk
þeirra eins og fjöllin á íslandi,
að eftir þeim verður ekki líkt,
þau eru of tignarleg til þess. Þó
húsameistarar “ríkisins” fylgist
allir að, tefli á móti þeim allri
kunnáttu sinni, megi sækja alt
efni út fyrir landið — út til
menningarlandanna í Norður-
álfunni — þurfi ekki að nota
eitt sandkorn eða eina spítu
frá Ameríku, fá þeir ekkert
bygt er tekur fram holtunum
eða hæðunum, hvað þá því
sem hærra er og stærra.
Eg hefi hugsað mér að halda
mig við þessa sögu landsins,
í því sem eg hefi að segja að
þessu sinni; vík eg þá sízt frá
venjunni. Því eins og þér vit-
ið er saga þessi tíðast rakin
þegar þjóðarinnar er getið og
dregnir eru fram kostir henn-
ar, við þá, er lítið þekkja til
hennar. Saga þessi er ofin ýms-
um þáttum er flestir stefna þó
að sama marki. og sem sögur
hinna þjóðanna er hún notuð
sem alþýðu- og bama-bók, þó
skýringarnar verði nokkuð með
öðrum hætti, mest fyrir það að
hún lætur ekki hið sama til
Þær nota þessar sögur sfnar til
þess að auka við hröður sinn
út á við, til þess að festa þá trú,
inná við, að þær séu hver í
sínu lagi, ágætasta og réttlát,-
asta þjóðin. Vér notum sög-
una sem afsökun, fyrir væru-
girni og framtaksleysi, ístöðu-
og áhugaleysi. vilja- og skiln-
ingsleysi og fyrir allskonar
“leysi” ,af öllu tagi, er fram
hefir komið hjá oss niður
aldirnar. Vér notum hana til
þess að færa sökina af sjálf-
um oss og yfir á aðra, — á-
byrgðina fyrir lífinu yfir á
herðar erlendra þjóða. Með
henni afsökum vér alla bresti
vora, teljum þá eðlilega og
óhjákvæmilega sökura þess að
vér höfum búið við margra alda
áþján og kúgun, frá hendl
Norðmanna, Dana og nlöur til
Tyrkjans í Algiers. Kúguninni
lýsum vér svo átakanlega að
meira hryllir við gunguskapn-
um er lét bjóia sér annað eins