Heimskringla - 07.10.1931, Blaðsíða 4

4. BLAÐSlÐA
HEIMSKRINLA
WINNIPEG 7. OKTÓBER 1931.
Híimskringla
StofnuO lSSt)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
153 og SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: S6537
VerS blaSslns er $3.00 árgangurinn borgiat
fyrirfram. Allar borganir sendlst
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Vtanáskrift til blaOsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
S53 Sargent Ave.. Winnipeg.
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstfórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
553 Sargent A je., Winnipeg.
"Helmsfcrlngla” is publlshed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
15J-55Í Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 99t
WINNIPEG 7. OKTÓBER 1931.
SAGT GEGN BETRI VITUND?
Við frásögn Lögbergs síðast liðna
viku af því sem gerst hefir við háskóla
bygginguna, skal gerð dálítil athugasemd.
Það var fyrir nokkru byrjað að grafa
fyrir undirstöðu skólabyggingarinnar. En
þegar verkið hafði staðið yfir í tvær vik-
ur, var því alt í einu hætt.
Hvað oll því? I fregninni í Lögbergi
segir svo frá, að þar eð sambandsstjórn-
in hefði neitað að veita styrk að helm-
ingi til þess fyrirtækis, hefði fylkis-
etjórnin orðið að hætta við þaC.
Það er satt, að sambandsstjórnin neit-
aði að greiða nokkuð af kostnaði við
skólabygginguna. Ástæða hennar fyrir
því, eins og grein var gerð fyrir henni í
ritstjórnargrein í blaðinu “Winnipeg Tri-
bune" var sú, að fylkisstjórnin hafði
ákveðið að láta koma upp skólanum áður
en nokkur styrkveiting til atvinnubóta
kom til mála. Fylkisþingið var búið að
samþykkja miljón dala veitingu til skóla-
byggingarinnar og var álitið að verkinu
yrði ekki lengra komið en það, að sú upp-
hæð nægði til næsta fylkisþings.
Þar sem sambandsstjómin hefir lofast
til að standast straum að helmingi af
kostnaði allra þeirra fyrirtækja sem af
etað yrði farið með hér til atvinnu-bóta
og þau nýju störf eru um hálft hundrað
talsins, virðist svo, sem fylkisstjómin
hefði átt að geta látið svo gott af sér
leiða, að halda áfram við þau verk, er
hún sjálf hafði samþykt að láta gera
og var búin að veita féð til, án þess að
fara að nauða í sambandsstjórninni með
að bera kostnað þeirra verka einnig.
En hvort sem það er nú áform fylkis-
stjórnarinnar að gera ekkert sjálf í at-
vinnuleysismálinu eða ekki, eins og hún
reyndar virðist þó all ákveðinn í, þar
sem hún gat, án þess að sýna hinn
minsta taugaóstyrk gengið til mannanna
er við skólann unnu og sagt þeim að
leggja nú frá sér skóflurnar, þá samt
hefði mátt geta þess í Lögbergs frétt-
inni, hver ástæða sambandsstjórnarinnar
var fyrir því að neita styrk til skóla-
byggingarinnar. Þess hefði mátt vænta
því fremur, sem fréttaritaranum hlaut
að vera kunnugt um það. Hafi ástæða
hans verið sú, að rægja sambandsstjórn-
ina fyrir þetta ódæðisverk, sem þarna
var framið, með því að hætta starfi á
skólabyggingunni, og sýna almenningi
hve lítið sú stjórn láti sig atvinnumál
snerta yfirleitt, þá getur fréttaritarinn
reitt sig á, að sú tilraun hans ber lítinn
ávöxt, því það er öllum ljóst, sem út
úr pólitízka skúmaskotinu sjá nokkuð, að
sambandsstjórnin hefir í reyndinni sýnt,
að hún ber meiri umhyggju fyrir þessu
máli, en nokkur stjórn þessa lands stór
eða smá, hefir enn gert. Og heldur en
að láta hætta við háskólabygginguna,
sem fult útlit var fyrir að gera ætti,
tekur hún að sér að greiða helming
vinnulauna við hana, svo að verkið haldi
áfram, enda þótt það væri utan hennar
verkahrings.
EN VERRA GÆTI ÞAÐ ÞÓ VERIÐ
eftir próf M. G. O’Leary
í MacLean’s Magazine.
Daglega verða á vegi mínum menn,
sem kvarta um, að nú gangi fátt til tírs
og tíma. Mun það til samvegar mega
færa, að óáran sé hér óvanalegt. En
hversu þungbærir eru þá tímarnir?
Hvernig er hagur þessarar þjóðar borinn
saman við hag annara þjóða? Og hvern-
ig er hann borinn saman við hina “góðu
gömlu tíma” sem einu sinni voru hér
og sem nú er oft talað svo mikið um?
Hér í landi eru um 200,000 atvinnu-
leysingar. I Bretlandi eru þeir 2,500,000.
Bandaríkjunum 6,000,000. Þýzkalandi
3,000,000. Verzlun vor er í lamasessi;
viðskiftamagn hefir minkað bæði út-
fluttrar og innfluttrar vöru. En þó
hefir verzlun í Englandi og Bandaríkjun-
um hnignað meira. Og viðskifti þeirra út
á við og innbyrðis hafa meira látið á
sjá. Þar hefir fleiri verksmiðjum verið
að hálfu eða öllu leyti lokað, en hér
hlutfallslega, fleiri tapað atvinnu, fátækt
og alt það, sem er förunautur hennar,
hefir aukist þar svo, að svartsýnustu
menn hér geta trauðla gert sér hugmynd
um það. Þar eru skuggahverfi-bæjanna
með öllu sem í gróðrarmold þeirra sprett-
ur upp. Og þar safnast leiguliðar sem
maurar í þúfnabú í vistaverur hinna
svo nefndu tenements. Og að því er
Englandi viðvíkur, hafa miljónir flúið á
árar stjórnarinnar og þegið framfærslu-
styrk af henni (dole).
Einungis á einum stað á jörðinni, er
ekkert atvinnuleysi. Það er í Rússlandi
En í Suðurríkjum Bandaríkjanna. var
heldur ekki um atvinnuleysi að ræða,
meðan þar var þrælaháld. Það svar
nægir. Það er ávalt atvinna til fyrir
þræla.
En hvað er um Vestur Canada? Vér
megum ekki rugla því, sem forsjónin
lætur oss að höndum bera, saman við
hagsmuna-ástand vort yfirleitt. Of
miklir þurkar og gæftaleysi á sléttunum,
er tilfelli; það er svo sérstakt, að það
má undantekningu kalla en ekki reglu.
Þau gæftaleysisár, verða aðeins mæli-
kvarði þess, hve sýnt þjóðinni í heild
sinni er um, að mæta bráðabirgða
skakkaföllum sínum, eða hvort hún er
svo efnum búin og einhuga, að hún geti
það og geri.
Og hvar erum vér staddir efnalega?
Á enginn neitt í handraðanum? Eru
ailir um það að verða gjaldþrota? Er
öll von gæfu og gengis komin á barm
glötunarinnar?
Lítum á. Svartsýnirmennirnir tala í
sífellu um hina “gömlu góðu tíma".
Hvernig voru þeir tímar? Vér höfum
nýlega lokið við að lesa lýsingu af á-
standi þessa lands fyrir rúmum 30 árum
eða frá árinu 1900. Þá voru blómatím-
ar hjólhestsins. Einn maður af hverj-
um áttatíu, átti þá þennan reiðskjóta í
landinu. En nú? Á þessu hörmunga-
ári 1931, á einn maður af hverjum átta,
ekki hjólhest, heldur bifreið!
En hestarnir skemtilegu? Árið 1900
voru hér 1,577,493 hestar, sem metnir
voru til peninga á $100 hver. Þó ótrú-
legt kunni að þykja, er tala hesta hér
nú 3,295,000 samkvæmt skýrslum sam-
bandstjórnarinnar. Þeir eru ekki aðeins
helmingi fleiri, heldur einnig alt að því
helmingi meira virði. Reiðhestum hefir
ef til vill fækkað, en það bæta þá fylli-
lega upp 1,193,889 bifreiðar, sem að
jafnaði eru metnar á $350. hver, og svo
nokkrir loftbátar í ofan á lag.
En samgöngur? Eru þær ekki erfið-
ari nú en árið 1900? Vegir eins og
þeir eru nú, voru í raun réttri engir hér
um aldamótin. Mieira að segja ánð
1904 voru aðeins 141 míla af steinsteypt-
um brautum til í Norður-Ameríku allri,
og tæpur einn fimti af þeim í Canada.
Nú eru steyptir vegir eða mölbornir um
þvert og endilangt þetta land, svo tugum
þúsunda mílna skiftir. Maðurinn, sem
árið 1900 ferðaðist til Toronto, hafði
fjölda áheyrenda í heilan mánuð á eftir,
til að hlýða á sögu sína af ferðinni. Nú
er flogið frá Montreal til Toronto og til
baka aftur milli árbíts og miðdegisverð-
ar. Og til þess að geta talist nafnkunn-
u'r ferðamaður að einhverju leyti, verð-
urðu nú að hafa farið að minsta kosti
tvisvar umhverfis jörðina.
Árið 1900 var lengd járnbrauta í Can-
ada alls 17,000 mílur. Nú er lengd járn-
brauta C.N.R. félagsins eins 20,000 mílur.
Ef nokkuð munar um C.P.R. félagið og
alla flutnings mótorvagnana, sem um
landið þjóta til og frá og loftbátana,
sem í hundraða tali sveima yfir höfði
manns, ættu samgöngur að vera nokkru
sæmri nú en á hinum “góðu gömlu
tímum’’ ársins 1900.
Peninga-eignir meiri.
Árið 1900, þegar alt lék í lyndi, voru
$58. í bönkum landsins á hvern mann.
Nú, þegar svo margir eiga um sárt að'
bfnda vegna harðæris, eru $215 á hvem
mann f bönkunum, eða um það fjórum
9innum m'eira. Árið 1900 áttu íbúar
Canada, sem þá voru 5,371,313 í bönk-
unum $316,000,000. Nú, með tæplega
helmingi fleiri íbúum, hefir inneign þeirra
hækkað það smáræði, að nú nemur hún
$2,063,391,000. Þó eru peningaeignirnar
ekki allar með þessu taldar. í nýlega
endurnýuðum lánum til landsins eiga
þeir $630,000,000. 1 verðbréfum fylkja
og sveita, nemur eign þeirra hundruðum
miljóna. Loks er svo eign þeirra í lífs-
ábyrgðum, er hvorki meiri né minni er
en sex biljónir dala!
Árið 1900 voru hér 14,000 iðnaðar verk-
smiðjur, er starf gáfu 339,000 manns, og
greiddu þeim í vinnulaun $113,000,000.
Framleiðsla þeirra í vörum nam $481,
000,000. Nú eru hér 24,000' iðnaðarverk-
smiðjur, er fimm biljónir dala af fé hafa
verið lagðir í. í þeim vinna 650,000
manns, er í vinnulaun er greitt $775,-
000,000 árlega. Vörutilbúningurinn nem-
ur fjórum biljónum á ári. Um aldamótin
unnu að jafnaði 20 manns í hverri verk-
smiðju. Árslaun hvers þeirra var $300.
Nú vinna 27 manns í hverri verksmiðju
og árslaunin eru um $1000.
Þá hefir mikil breyting orðið á hag
og vinnulaunum verkamanna. Árið 1900
voru vinnulaun að jafnaði 37 til 40 cents.
Vinnutíminn 60 klukkustundir á viku.
Nú eru vinnulaun 45 til 50 cents, og 48
klukkustunda vika.
Árið 1900 var því vinnutími í verk-
smiðjum afar langur og aðbúnaður all-
ur herfilegur. Nú hafa mörg verndunar-
lög verkamanninum til handa verið sam-
in, svo sem hvernig verksmiðjur og vinnu
stofur skuli bygðar, svo heilsusamlegar
og hættulausar séu að vinna í þeim. Einn-
ig lög um að greiða sanngjörn vinnu-
laun. Auk þess eru nú til lög um mæðra
styrk, er $2,000,000 voru greiddar úr
síðast liðið ár, ennfremur launa-ábyrgð-
arlög (compensation) verkamanna, sem
á liðnu ári greiddu verkamanninum
nærri $50,000,000. Og síðast ellistyrks-
lögin, sem kostuðu árið 1930 um $10,000,
000 og verða miklu hærri í ár.
Fyrir bændum hefir margt gengið erf-
itt síðustu árin. Við það verður að
kannast. En samanburður á framleiðslu-
magni nú og fyrrum, er þó eftirtekta-
verður. Árið 1900 nám öll framleiðsla
bóndans $364,000,000. Árið 1930 nam
hún 1,240,000,000 eða nærri fjórfalt
meiru.
Bættur búnaðarhagur.
En hvað er um hag bóndáns? Jarð-
irnar veðsettar, skuldir og uppskerubrest-
ur, og hjá mörgum alvarleg þröng í búi
og einstöku algert bjargráðaleysi. Þrátt
fyrir að alt þetta verður að viðurkenna
að sé til, getur maður samt spurt, hvort
hagur bóndans nú sé nokkru verri, en
hann var fyrir þrem tugum ára?
Að því er konuna snertir, munum við
eldri mennirnir flestir eftir því, hvað
mæður okkar höfðu að gera. Það voru
ekki aðeins innanhúsverkin, í ófullkomn-
um og þægindalausum húsakynnum,
sem á herðum þeirra hvíldi. Þær urðu
oft að gera mikið af útiverkunum einn-
ig, vegna þess, að bóndinn kom því ekki
öllu í verk einn, er gera þurfti. Já, hún
móðir okkar mætti tala um þá “góðu
gömlu tíma”. Nú fer mörg bónda konan
á fætur til að snúa á rafljósunum í
eldavélinni þegar hún fer að gera morg-
unverðinn og fer inn í kæliskápinn eftir
ferskum og hreinum mptnum. Rafmagns
þvottavélin gerir hen^-' mögulegt, að
halda við skólastúlkuútliti sínu fram á
elli ár. Þarfnist hún einhvers úr búð-
inni, gengur hún að símanum og les
blöðin meðan hún bíður ieftir pöntun-
inni. Að diska þvotti loknum eftir mið-
dagsverðinn, hefir hún tíma til að hlusta
a fréttimar sem nieð útvarpinu berast
út um landið. Og sé ekki neitt sérstakt
að gera eftir kvöldverð, er hægurinn
nær að bregða sér upp í Fordreiðina
og bruna með bónda sínum og krökkum
til hreyfimyndahússins til að létta sér
upp.
Strit bóndans hafa og vélamar mikið
létt, á sama tíma og framleiðslan hefir
aukist. Árið 1900, þegar alt var hér í
lukkunnar velstandi, voru í landinu
5,500,000 nautgripir, 2,5Ú0,000 sauðfjár,
2,300,000 svín og 18,000,000 hænsni. Nú
eru hér 9,000,000 nautgripir, 3,600,000
sauðfjár, 4,000,000 svín og 60,000,000
hænsni. Samt er sagt, að sauðfjárrækt
og svínarækt sé hér á hverfanda hveli og
þær jarðir, sem nú þegar hafi ekki verið
flúið burt af, séu veðsettar fyrir skuldum.
Síðan um aldamót hefir hveitiræktin
einnig fimmfaldast, aldinarækt
þrefaldast, og ost og smjör-
framleiðsla margafldast.
Hvað er um bæina? Um
aldamótin voru notaðir olíu-
lampar í helmingnum af öll-
um húsnm í stærri bæjum
Canada. Nú vita allir hvemig
þeir eru lýstir.
Árið 1900, voru hér 53,000
símar í notkun; var þá einn
sími fyrir hverja hundrað
íbúa. Nú eru 1,434,534 símar
hér alls eða 13 fyrir hverja 100
íbúa. Við höfum mikið meira
af allskonar þægindum en áð-
ur. Við höfum þúsundir mílna
nú af gangstéttum, sem hér
voru ekki árið 1900, hundruðir
mflna af lokræsum, helmingi
meira af rafvagna sporbraut-
um og tugi hundraða mílur af
steingötum o. s. frv.
Á hinum “góðu gengnu tím-
um” voru hér blikkofnar í flest-
um húsum, sem brent var í
viði eða kolum. Nú er mið-
stöðvarhitun að verða mjög
algeng, auk hinna almennari
hitunaraðférða með heitu-vatni
eða lofti. Olíu- og gas-hitun
er einnig að ryðja sér til rúms.
Með öllu þessu hafa störf
kvenna í bæjunum breyzt mik-
ið og batnað. Mörg konan nú
veit ekki hvað móðir hennar
varð að leggja að sér. Það
er að visu ekki öllum steinum
bylt enn úr vegi. En brautin
er greiðfærari samt framundan
og verður til næsta áfanga en
hún var til hins síðasta.
Fólk heilsubetra og líður betur
Fyrrum litu mæðurnar sjálf-
ar ávalt eftir börnunum sínum.
gáfu þeim hægðarlyf, við innan
kveisum, en sendu ekki oft,
en þó stöku sinnum, eftir lækni.
Nú líta sérfræðingarnir eftir
því að barnið fái nóg af D
fjörefninu með því að láta þau
hafa nóg af spínak og sveskj-
um. Og börnin eru heilsubetri
og ef til vill sælli. Það eitt
er víst, að færri börn deyja
nú en nokkru sinni fyr. Hinir
fyrri dagar, kunna að hafa
verið meiri sæludagar en vorir.
En þeir voru börnunum það
ekki. Sannleikurinn er sá, að
barnadauði fyrri tíma, er eitt
hryggilegasta umhugsunarefni
nútíðarinnar.
Með betri læknum og vís-
indamönnum en áður, hefir
mannsæfin lengst mikið. Þau
200,000 börn, eða þar um bil,
sem fæðast á yfirstandandi ári,
verða einum 10 árum eldri, en
næsta kynslóð á undan þeim.
TímarniV sem við erum uppi
á, eru einkennilegir að því
leyti, að sá þykir. ekki tolla
vel í tízkunni, sem ekki getur
fundið eitthvað að hlutunum.
Það er eitthvað að flestu eða
öllu, sem nú er gert. Allir
miklu mennirnir eru dauðir.
Nú mistekst alt, sem reynt er
að gera. Og það er vonlaust,
að nokkuð geti batnað, meðan
þessi kynslóð sem nú er uppi,
stendur á fótunum.
Tímarnir eru erfiðir. Vér
neitum því ekki. En erum vér
þegar á alt er litið, í raun og
veru nokkuð ver af en menn
voru í fyrri daga? Vér ef-
um um það.
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
Veturinn hafði verið harður,
en nú var komið langt fram á
sumar, og tíðin orðin stiltari
og enginn hafís við Norður-
land. Það fréttist austur á Mel-
rakkasléttu, að matvöruskip
væri komið á Akureyri, en víða
var orðið þröngt í búi. Tóku sig
>á samau nokkrir bændur á
Sléttu og í Núpasveit og mönn-
uðu stóran bát, er þeir sendu
inn á Eyjafjörð til þess að
sækja sér nauðsynjavörur. Bát-
urinn lagði út frá Buðlunga-
höfn, og minnir mig, að Jón
DODDS '
Ikidney
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru.
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þagr eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
móðurbróðir minn væri for-
maður á honum. Ferðin gekk
vel þangað til kom inn fyrir
Hrísey á Eyjafjörð; hvesti þá
mikið á móti þeim; og loks fór
svo í stormi og næturmyrkri,
að þeir uppgáfust að berja á
móti og leituðu þá til lands
þar sem líklegast þótti, og settu
upp bátinn, en leituðu síðan til
mannabygða og komu þá að
Skipalóni. Þeim var tekið for-
kunnar vel og þótti Danielsen
sem þeir gestir hans mundu
vera skyldari fornum víking-
um en flestir aðrir þátíðar-
mienn. Hann spurði frétta. —
Kom þá meðal annars til orða,
að kaupmaðurinn á Raufarhöfn
hefði fengið stóra tilhöggna
húsgrind frá útlöndum, þar sem
hann ætlaði að setja upp stóra
búð, en enginn á þeim slóðum
kunni að setja grindina rétt
saman.
“Ó, þetta dugir ekki’’, segir
Þorsteinn. “Segið þið kaup-
manninum að eg konn. Og
svo var það, áður en sjófanend-
urnir. sem gekk ferðin vel,
liöfðu komið orðum til kaup-
manns, þá var hann kominn
austur á Raufarhöfn, fullar
þrjár dagleiðir, þegar bezt er
að fara á sumardag, til þess ó-
beðinn að sjá um, að þetta
mannvirki kæmist rétt á stað.
Svona óeigingjarn áhugi og
framkvæmdarsemi var ekki
þekkjanleg á þeim tíma, því
hann mátti alveg eins búast
við að fá ekkert fyrir þetta ó-
mak.
Þorsteinn var framúrskarandi
hagsýnn starfsmaður og stjórn-
ari, og leið engum heilbrigð-
um manni, þar sem hann kom,
að liggja í rúminu fram yfir
hæfilegan fótaferðartíma.
Sögð var mér saga þessi. —
Þorsteinn var snemma á ferð,
eins og hans var siður. Sér
hann þá á bæ einum rétt til
hliðar að farið er að rjúka;
þar fer hann heim og gengur
óboðinn inn í eldhús; þar hang
ir ketill á hóf yfir eldi; snarast
hann þá út aftur, og leitar sér
uppi hlóðarsteina, og gengur
vandlega frá þeim, og siegir
konunni, að hún hafi engin
efni til þess að verma alla ver-
öldina og nú skuli hún gefa sér
kaffi.
Veturinn sem eg var á Möðru
völlum, dó kona Þorsteins; en
þá var hann svo lasinn, að
hann gat ekki verið við jarðar-
förina, og sá eg hann aldrei.
Hann var sæmdur dannebrogs-
krossi fyrir dugnað sinn og
rausn.
Frh.
Á HJÓLHESTI HAFA Á MILLI
Drengur, Ernest Briginshaw
að nafni, 21 árs, frá Amherst,
N. S. kom til Wflinipeg fyrir
helgina. Hann kom á hjólhesti
alla leið austan frá hafi. Hugs-
ar hann sér að halda áfram
vestur á Kyrrahafsströnd og
þaðan til baka um Bandaríkin.
Hann lagði af stað að austan
24 aprfl s. 1. Kveðst oftast
fara um 130 mílur á dag.