Heimskringla - 16.12.1931, Blaðsíða 4

4 SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 16. DES. 1931
Einar Jónasson
læknir.
Meðal þeirra manna, er mik-
ið hafa við sögu vora komið,
íslendinga hér í álfu, frá fyrstu
tíð og alt fram til síðari ára,
má óhætt telja Einar Jónas-
son iækni. Sem kunnugt er,
andaðist hann á siðastliðnu
sumri, 25. ágúst, eftir langVar-
andi heilsubilun, að heimili
sínu á Gimli. — Hann kom
snemma hingað til lands, þá
ungur að aldri, um það leyti,
sem vesturferðir voru rétt að
byrja, og náði þá, svo að segja
strax, áliti og hylli manna.
sökum ágætra hæfileika og
prúðmannlegrar framkomu. —
Hann fylgdist með í ferða-
hrakningum þeim, er hinir
fyrstu innflytjend.ur höfðu, með-
an þeir voru að útsjá sér ný-
lendusvæði og koma sér fyrir.
Hann var landnámsmaður á eigi
færri en fjórum stöðum, og fáir
munu hafa farið svo víða um
álfuna, að landaleitun, sem
'hann, nema ef vera skyldi vin-
ur hans og félagsbróðir, hinn
alkunni fróðleiks- og gáfumað-
ur Ólafur Ólafsson frá Espi-
hóli, er víðförlastur mun hafa
verið hinna fyrstu vesturfara.
Til eins nýlendunámsins —
Nýja íslands — var Einar sér-
staklega kvaddur sem forgöngu
maður, ásamt þremur mönn-
um öðrum, er allir voru kjörnir
til að leita varanlegs verustað-
ar, hinum heimilisviltu íslenzku
fjölskyldum, er til bráðabyrgð-
ar höfðu staðar numið austur
í eyðiskógunum í Ontario. En
að því efni verður síðar vikið.
Til hinna stöðvanna þriggja
mun hann hafa. vikið að eigin
ráði, og margvíslegum ástæð-
um, er sumar eru kunnar, en
sumar ekki.
Hefði Einar verið að sama
skapi framgjarn maður til for-
ráða, sem hann var hæfileikum
búinn, er það engum vafa bund-
ið, að forystu hefði hann hlot-
ið í héraðs- og sveitamálum,
þar sem hann var staddur, en
til slíkra metorða skorti hann
löngun og allan vilja, og var
það fjarri skaplyndi hans. Mat
hann sjálfstæði sitt meira. Hug-
ur hans hneigðist fremur að
fræði-iðkunum og kyrlátum
störfum. Hann var leitandi og
rannsakandi alla æfi. Ótrú
hafði hann á flestum hefðar-
og vanafestu kenningum, jafnt
í þjóðmálum sem kirkjumálum,
sem Ieiðtogunum svonefndu eru
svo gagnlegar til valdastuðn-
ings og fylgisöflunar. Og' svo
átti hann lengst af í önn við
kringumstæðurnar, að Varna
því, að þær þrengdu úm of
sjóndeildarhringinn og kreptu
hann inni.
Er Einar andaðist á þessu
síðastliðna sumri, gátu ensku
dagblöðin þess, hér í borginni,
fluttu mýnd af honum og mint-
ust helztu æfiatriða hans. Um
hann hefir allnokkuð verið rit-
að á ýmsunr tímum, og hans
getið í ritgerðum, er út hafa
komið, í íslenzkum blöðum og
tímaritum, en mest er það í
sambandi við bygðasögur Nýja
fslands og Dakota.
Einar Jónasson var fæddur
á Harrastöðum í Miðdölum í
Dalasýslu, þrettánda dag jóla
1848. Faðir hans var Jónas Jó-
hannesson frá Saurum í Lax-
árdal, Jónssonar, Bjarnasonar,
var móðir Jónasar Sigríður
Þorsteinsdóttir, Þorsteinssonar
skálda úr Hrútafirði í Húna-
vatnssýslu. Orti Þorsteinn mik-
inn fjölda af bæjarvísum, um
Laxárdal. Haukadal og fleiri
staði. Eftir hann eru rímur af
“Helenu Einhentu”, gátan al
kunna “Fór eg eitt sinn á fisk
um víða’’ o. fl. Hann var
grúskari mikill og hafði gam-
an af að mæla tvírætt og láta
aðra brjóta um það hugann.
Nágranni var hann og vinur
Gunnlögs föður Björns stjörnu-
spekings, meðan báðir bjuggu
í Hrútafirði.
Kona Jóoasar, en móðir Ein-
ars, var Guðný Eínarsdóttir frá
Hanastöðum, Einarssonar. —
Honum er svo lýst, að hann
hafi verið fjölhæfur smiður og
hinn listfengasti, fimleika- og
glímumaður, læknir góður og
skýr hagyrðingur, en glettinn
og gamansamur í kvæðum.
Hann andaðist á Harrastöðum
1865.
Árið 1873 misti Einar föður
sinn, fluttist þá alfari vorið eft-
ir hingað til lands. Nam hann
fyrst staðar í Kinmount, Ont.,
með öðrum vesturförum, en
eftir fárra vikna dvöl þar vist-
aðist hann hjá bændum í grend
við Lindsay og dvaldi þar um
veturinn. Vorið eftir fór hann
til Kinmount, og á fundi, sem
Islendingar héldu þar 30. maí,
til að ræða um nýlendustofnun,
var hann kjörinn ásamt Capt.
Sigtryggi Jónassyni, til að fara
vestur til Manitoba í landskoð-
un. Fyrir förinni var skozkur
maður, John Taylor að nafni
fyrir hönd sambandsstjórnar-
innar, er kostaði ferðina. —
Með þeiip voru þrír íslendingar
aörir, Skapti Arason frá Hring-
veri á Tjörnesi, Kristján Jóns-
son frá Héðinshöfða og Sig-
urður Kristófersson frá Nes-
löndum við Mývatn.
Sem kunnugt er, völdu þeir
svæði það, sem síðan hefir ver-
ið kallað Nýja ísland. Hvarf
Einar austur aftur, en fluttist
með fyrsta innflytjendahópnum
til liýlendunnar um haustið.
Tóku þeir land við Gimli síð-
asta sumardag 1875. Dvaldi
Einar nú fyrst á Gimli, en nam
sér svo nokkru seinna land 5
mílum norðar, reisti sér þar hús
1877 og nefndi á Hvítanesi.
Þetta sama haust kvongaðist
hann Sigurbjörgu Bjarnadótt-
ur frá Tungu á Vatnsnesi í
Húnavatnssýslu.
Haustið 1878 mun Einar fyrst
hafa tekið upp þá sýslan, er
hann stundaði svo að segja
einvörðungu það sem eftir var
æfinnar. Á þessum fyrstu ár-
um höfðu geysað skæðar drep-
sóttir yfir nýlenduna, þar á
meðan bólan, veturinn 1876—
77. Fólk var varnarlaust gegn
þessum vágestum, því læknis-
laust var, nema hvað þar voru
stöku menn er lesið höfðu sér
eitthvað til og fengist við með-
alaskömtun. Meðal þeirra var
Bjarni Bjarnason frá Daða-,
stöðum í Skagafirði (faðir séra
Þorkels á Reynivöllum), skýr-
leiks- og dugnaðarmaður, er
fengist hafði við lækningar á
íslandi, og frændi hans, Jón
Jónasson frá Saurbæ, sonur
Jónasar læknis á Syðsta-Vatni.
Þótti almenningi styrkur að
því að geta leitað til þessara
manna. Nú vildi sá sorgarat-
burður til, þann 12. nóvember
1878, að Bjarni Bjamason, er
róið hafði til fiskjar um morg-
uninn, druknaði ásamt syfii
hans ungum, er með honum
var. Var þá og Jón senn á för- í
um úr bygðinni. Leituðu nú
héraðsbúar til Einars og báðu
hann að leysa vandræði bygð-
arinnar, og taka að sér lækn-
ingastörf. Varð hann vel við j
bón þeirra og undirbjó sig sem :
bezt hann mátti að meðölum,
en um mörg ár var hann að
lesa sér til, og það fram undir
Sigurdsson Thorvaldson
COMPANY
LIMITED
HINUM ÓTELJANDI MÖRGU VINUM, VORUM í
NÝJA ÍSLANDI OG VÍÐAR, SEM MARGIR HVERJIR
HAFA NÚ í RÚMAN ÞRIÐJUNG ALDAR BÆÐ!
SKIFT VIÐ OSS OG SÝNT OSS ÞÁ VINÁTTU OG
HLÝHUG, SEM SEINT MUN GLEYMAST, ÓSKUM
VÉR INNILEGA GLEÐILEGRA JÓLA OG FARSÆLS
NÝÁRS.
(Búðir aO RIVERTON, ARBORG og HNAUSUM)
efri ár. Lagði hann nú upp frá
þessu stund á lækningar, og
þótti takast æ betur sem leng-
ur leið. Kom honum að haldi
hin meðfædda athugun þans
og gætni, samfara dómgreind
og mannþekkingu. Gekk hann
aldrei feti framar en hakin
fann að hann hafði þekkingu
til, enda kóm hjálp hans ávalt
að hinum beztu notum. Náði
hann tiltrú manna og trausti;
því þó eigi væri hann þeim sam-
dóma um ýms almenn mál,
duldust engum gáfur hans og
glöggskygni.
í júnímánuði 1881 fluttist
Einar frá Nýja íslandi til Win-
nipeg, og þaðan um haustið
suður til Dakota. Staðnæmdist
hann fyrst við Hallson, þar sem
venzlafólk hans bjó, en færði
sig þvínæst suður að Moun-
jtain og bjó þar fram á sumar-
:ið 1888. Þessi ár, sem hann
Jdvaldi í Dakota, voru að ýmsu
Jleyti sögurík. Á þeim árum
'vorii stofnaðir söfnuðir bygð-
arinnar og “Hið Evangeliska
Jlúterska kirkjufélag fslendinga
.í Vesturheimi,” — á fulltrúa-
fundi, er haldinn var að Moun-
tain 23.-25. janúar 1885. Ekki
| lagði Einar til þeiira mála, en
samfara þessum félagsmyndun-
um komu fr^m mjög sundur-
leitar skoðanir á ýmsum atiið-
;um. er að þeim lutu. Gaf það
honum efni til íhugunar, sem
og> trúmáladeilurnar er áður
geysuðu í Nýja íslandi. Fjar-
lægði þetta. hvorttveggja hann
í skoðunum, þeirri kirkjustarf-
semi, er þarna. bauðst, fanst
hún of einskorðuð, þröngmið
uð og háð úreltum setningum,
og hélzt svro alla æfi. Eigi var
það þó fyrir þá sök, að hann
jværi ótrúhneigður maður, því
að það var hann alls ekki, en
þ^ð átti betur við skaplyndi
hans og gáfnafar, að skynseni-
in leiðbendi trúnni, en að trú-
in réði fyrir skynseminni. Hann
var hagorður að eðlisfari og
fékst þá dálítið við kveðskap.
Gerði hann þá meinlaust gam
an, í vísum og smákviðlingum
að sumum þessum andlegu deilu
efnum, svo sem því sáluhjálp
aratriði, er nærri lá að stofnun
kirkjufélagsins mundi stranda
á: hvort breyta ætti svo á móti
postulans boði að veita konum
málfrelsi, atkvæðisrétt og kjör-
gengi í söfnuðunum. Vísum
þessum flíkaði hann ekki, en
þó urðu þær -sumar héraðs-
fleygar.
Það var því með ánægju og
af löngun til þes sað vekja at-
hygli á þessum efnum, er hann
áleit máli skifta, að hann með
öðrum fleirum gerðist stofn-
andi hins “íslenzka Menning-
1 arfélags” 4. febrúar 1888. Að-
al hvatamenn þess félagsskapar
voru þeir Skafti B. Brynjólfs-
son og Stephan G. Stephans-
son. Orti Einar mjög snjall-
ort kvæði til félagsins og hvöt
til bygðarni'rnna að skrifa sig
í félagið. I nn tók mjög ákveð
inn þátt í fundarhöldum þess
log vann að tilgangi þess, ekki
eingöngu meðan félagið var við
lýði. heldur alla æfi. Þann til-
Igang setti félagið sér, eftir því
sem lög þess ákveða, að efla
frjálsa rannsókn í trúarefnum
meðal leikmanna og útbreiða
þekkingu á hinum ýmsu trúar-
og vísindakenningum á lífinu.
Félag þetta mun hafa verið hið
fyrsta sinnar tegundar, er
stofnað hefir verið meðal ís-
lendinga. Þótti það því sæta
heldur en eigi nýmælum. Fé-
lagið hafði afar mikil áhrif á
stefnu og skoðanir manna, eigi
éingöngu þar í nýlendunni,
jheldur og alt yfir, enda völdust
:í það margir hinna ágætustu
manna. Þó félagið hefði engu
til vegar komið öðru en því,
að draga slíka menn saman til
viðræðu og viðkynningar, hefði
það fullkomlega réttlætt til-
veru sína. Þar kyntist Einar
(IStephani G. Stephanssyni, þeim
feðgum Brynjólfi Brynjólfssyni
og sonum hans, Skafta og
Magnúsi, og hélzt með þeim
öllum vinátta æfilangt. Hið
fyrra ljóðasafn sitt, er út var
gefið í Reykjavík 1908—9, til-
einkaði Stephan þessum fornu
félagsbræðrum sínum, og verð-
ur það óbrotgjarn minnisvarði
um félagið.
Árin, sem Einar dvaldi í Da-
kota, misti hann konu sína, Sig-
urbjörgu Bjarnadóttur, og dótt-
ur, er Guðný hét. Dóu þær
mæðgur sumariö 18S3. Síðla
haustsins 1884, 24, oktáber,
kvæntist hann aftur, Jónínu
Ingibjörgu Sigfúsdóttur, er nú
lifir mann sinn ásamt 9 böra-
um þeirra, er svo lieita:
Guðný Elin, gift S. Dean
Reid, búsett í Winnipeg.
Einar Sigurjón, sveitarskríf-
ari á Gimli, giftur Önnu Mar-
gréti Pétursdóttur Tærgesen.
Ólöf Anna, gift Sigurði Gests-
syni Oddleifssonar við Arborg
í Nýja Islandi.
Ásta, gift Lionel Bate, búsett
í Winnipeg.
Jónas, ókvæntur heima.
Baldur Norman, bæjarráðs-
skrífari á Gimli, kvæntur Olgu
Olson.
Florence, gift Peter Hiebert,
búsett í Winnipeg.
Edwin Ágúst, kvæntur Jó-
hönnu Sigurðardóttur Kristj-
son á Gimli.
Jóhannes Kristinn, ókvæntur.
til heimilis í Winnipeg.
Jónína er ættuð úr Eyjafiröi
og voru foreldrar hennar Sig-
fús skipasmiður ólafsson, er
bjó síðast á íslandi að Brekku
í Kaupangssveit, og kona hans
Elín Jónsdóttir. Fluttust þau
hjón ásamt börnum sínum til
Vesturheims 1876, fyrst til
Nýja íslands og þaðan til Da-
kota, og bygðu á Vestur-Sand-
hæðunum sunnan við Hallson.
Þar andaðist Elín árið 1881, og
|Sigfús 15. september 1914.
Ein systir Einars er á. lífi„
Kristín, gift Jósep Jóhannssyni
Schram. Búa þau hjá börnum
sínum í Árborg í Nýja íslandi.
Arið 1888 liófust innflutning-
ar frá Dakota til Albertahéraðs-
ins í Vestur-Canada. Flutti Ein-
ar ásamt fleirum þangað vest-
ur. En eigi festi hann þar yndi,
svo að 1892 flytur hann þaðan
enn vestar — vestur í Okana-
gan-dal í British Columbia, og
settist að við Kelowna. Er þar
mjög fagurt og veðursælt. En
bæði var það að fáir íslending-
ar fylgdust með honum þang-
að, enda tók hugur hans nú
að hvarfla til baka aftur, til
hinna fyrri stöðva. Eftir 7 ára
dvöl í Kelowna flytur hann
austur aftur og sezt að á Gimli,
á hinum fornu stöðvum, er
hann tuttugu og fimm árum
fyr hafði valið sér og öðrum
að verustað. Ferðalagið fram
og aftur um álfuna hafði sann-
fært hann um það, að hvar-
vetna væri eitthvað að, og eigi
minst á þeim stöðvum, er f jarst-
ar eru frændum og vinum.
Þó er eigi svo að skilja, að
eiyi fyndi liann gallana á fé-
lagslífi íslendinga. Þeir voru
of augljósir til þess að þeir
IN
0 MATTER WHAT PRICE WATCH IS
DESIRED, A BIRKS WATCH OFFERS
THC IEST VALUE OBTAINABLE.
MM-ataM^IMiMM.wHlitargallnkkraoiM-lliM 4

VÉR HEFÐUM EKKI
AUGLÝST í DAG
NEMA—
Af því vér erum allir á
hjólum yfir hinum
NÝKOMNU YNDISLEGU
KJÓLUM
Vér máttum til að láta
YÐUR
vita um þá!
Hver tilraun að lýsa þeskunt nýju
undra fiíkum yrði ánuigurslaun—
þAr verðið að sjá þær sjálf.
CHIFFONS,
VELVETS
GEOHGETTES
CANTON
CREPES, ofrv.
$7.95
upp í
$25.00
Notið yður hina vlnsa-lu
LÁNS SKILMÁLA
“oo
íí
o o
II
ii
ii
ii
ii
ii
ii
ii
ji
Portage KING’S LTD # House of
Ave.
Credit”