Heimskringla - 28.09.1932, Side 7

WINNIPEG 28. SEPT. 1932
HEIMSKRINGLA
7 BLAÐSÍÐA
GEIRFUGLINN.
Frh. frá 3. bls.
SO centimetra á lengd. Á vís-
indamáli er hann nefndur Alca
(eða Plautus) impennis, og
"bendir það nafn til að hann sé
ófleygur. Vængirnir voru litlir,
aðeins 16 centimetra eða þar
um bil. Þegar ferðir tókust fyrst
til Nýfundnalands var þar gríð-
armikið af geirfugli, og kölluðu
sjómenn hann pingvin. Síðan
færðist það nafn yfir á álkurn-
ar á suðurhveli jarðar. Nafn
þetta er talið að vera af kelt-
neskum uppruna og þýða hvít-
iöfði (dregið af hinum hvítu
skellum á höfðinu).
Geirfugl og pingvin eru ekki
náskyld. Sameiginlegt einkenni
er að hvorirtveggja hafa mist
eiginleikann til að fljúga. Hjá
Pingvinunum eru vængirnir
orðnir að nokkurskonar hreif-
um, og notar fuglinn þá til að
synda með. — Vængirnir hafa
engin liðamót nema í axlar-
liðnum. Bæði geirfugl og ping-
vin gengu upprétt á landi. —
Brjóstið hvítt, bakið dökt, eða
svart, eins og hjá svo mörgum
bjargfuglum. En þrátt fyrir
þetta er ekki mikill skyldleiki
með pingvinum og álkum, en
til álkukyns telst einnig geir-
tuglinn. Hér er um að ræða eitt
af hinum mörgu tilfellum, þar
sem svipuð lífskjör setja sam-
eiginlegan svip á óskyldar teg-
undir lifandi vera.
Bæði pingvin og geirfuglar
bafa átt heima á sjávarströnd-
um, eða litlum eyjum og skerj-
um langt úti í hafi. Þeim varð
smám saman lítið eða ekkert
gagn að því að geta flogið.
Sundið varð þeim miklu dýr-
mætara. Og þannig hafa væng-
ir pingvinsins smám saman
breyzt í liðamótalausa hreyfa.
— Vængir geirfuglsins höfðu
líka breyzt talsvert í sömu átt
en þó hafði sú breyting ekki
bomist jafn langt.
Öll pingvin (af þeim eru nú
taldar 17 lifandi tegundir) eiga
heima á suðurhveli jarðar, að-
allega við suður heimskautið.
Ein tegundin á þó heima við
suðvesturströnd Afríku, og 3
aðrar tegundir meðfram strönd-
um Chile og Peru, á Galapagos-
eyjum og á suðurströnd Brazi-
líu. En geirfuglinn, sem er hin
eina ófleiga álkutegund, sem
menn þekkja, átti heima í norð-
urhluta Atlandshafsins. Hafa
leifar hans fundist víða á Norð
urlöndum, svo sem Skáni, Jót-
landi, nyrzt í Noregi (á Finn-
mörk), á sunnanverðu Islandi,
sunnanverðu Grænlandi, Ný-
fundnalandi og suður að Flor-
ida. En hann hefir aðallega
verpt á skerjum og hólmum úti
í hafi, þar sem hann var óhult-
ur fyrir rándýrum.
Staðhæfingar um það, að
geirfuglinn hafi verið íshafsfugl,
eru því rangar. Það er aðeins
á Finnmörku, að fundist hafa
leifar hans fyrir norðan heim-
skautabaug. Vestan hafs hefir
hann haldið sig miklu sunnar
en austan hafs. Hið milda lofs-
lag, sem golfstraumurinn veld-
ur hér í norðurhluta álfunnar,
er eflaust orsök þess, að hann
hafðist hér við á norðlægari
slóðum heldur en vestan hafs.
Menn vita það, að mikið var
um geirfugl á öllum varpstöð-
um hans. Sérstaklega á þetta
við um Nýfundnaland. Hann
átti aðeins einn óvin, en hann
hættulegan — manninn. Þegar
um árið 1500 fóru mörg hundr-
uð fiskiskipa frá Frakklandi,
Spáni, Portúgal og Englandi til
veiða við Nýfundnaland. Þau
höfðu aðeins matvæli til farar-
innar vestur yfir hafið, en er
þangað kom lifðu skipsmenn
aðallega á fugli og eggjum.
Gekk það mest út yfir geirfugl-
inn, því hann var stærstur, auð-
veldast að veiða hann og egg
hans stærst. Á Funkeyju, sem
er við norðausturströnd Ný-
fundnalands, eru enn í dag rétt
ir hlaðnar úr grjóti, og inn í
þær hafa sjómenn rekið geir-
fuglinn í stórhópum, slátrað
honum þar og saltað niður
kjötið. Þarna hafa og fundist
hrúgur af geirfuglabeinum. Þar
hafa verið að verki menn, sem
aðeins hafa hirt fiðrið af fugl-
unum, en látið skrokkana liggja '
eftir.
Viðkoman var lítil hjá geir-;
fuglinum. Hann átti aðeins eitt |
egg. Var því ekki að furða þó J
honum yrði bráðlega útrýmt |
með svona ofsóknum. Það er;
líka talið að geirfuglinn hafi j
verið aldauða við Ameríku-;
strendur um 1700. Seinna féll:
það í gleymsku að hann hefði I
hafst þar við þúsundum sam- j
an. Það var norskur vísinda- j
maður, sem fann beinahrúgurn- |
ar á Funkey, og eftir það hefir
saga fuglsins þar verið rann-
sökuð og ástæðurnar fyrir því,
að hann skyldi hverfa.
Hjá Islandi hefir aldrei verið
eins mikið um geirfugl og hjá
Nýfundnalandi, en þó lifði hann
hér lengst. Eigi var það þó
vegna þess að honum væri hlíft,
heldur vegna þess hvað erfitt
var og hættulegt að fara út í
Geirfuglasker í sjó til fugla eða
eggjatekju. Fyrir rúmum 100
kom upp eldur úti fyrir Reykja-
nesi og sukku þá Geirfuglasker
í sjó. Við það misti geirfuglinn
öruggustu bækistöð sína, en
fluttist þá til Eldeyjar. Seinustu
fuglarnir veiddust 1844, og eft-
ir það er geirfuglinn talinn
aldauða. Um 80 geirfuglaham-
ir eru til í veröldinni, og 60—70
egg, en sum þeirra eru brotin.
Lesb. Mbl.
Þýzkur hagfræðingur,
er kom til íslands í vor, skrifar
í þýzk blöð um veru sína. Hann
tekur það fram, að grundvöll-
inn að framförum, sem orðið
hafa á síðustu árum, hafi hin
íslenzka verzlunarstétt lagt,
með því að koma hinni sívax-
andi fiskiframleiðslu í verð í
markaðslöndunum.
ENDITRMINNTNGAR
Eftir Fr. GuSmundsson.
Ekki man eg hvað konan hét
á kotinu við bratta lækinn sem
fellur ofan í Svartá þar sem
vegurinn ligur upp á Vatns-
skarð, að morgunsárs-hillingar
morgunkafið, sem við um nótt-
ina ætluðum að fá hjá konunni
í Bólstaðarhlíð. Ekki fer nú alt
eins og ætlað er. Svo snemma
vorum við komnir upp á Vatns-
skarð, að morgunsár hyllingar
náttúrunnar héldu öllu á lofti,
langt fyrir ofan vanalega bæki-
stöð, eins og rösk frammistöðu-
kona heldur á kaffibakkanum á
fingurgómunum ofar höfði sínu.
Það var eins og Skagafjarðar-
sýsla iðaði öll af kætinu í morg-
ungeisla dýrðinni. Það var eins
og Drangey hefði fengið lánað-
ann Sleipnir, reiðhest Óðins, og
væri að hossa hér í söðulinn til
að heimsækja Tindastól. En
mér sýndist Tindastóll líklegur
til að ætla upp í dali þenna
sama dag. Eg gat engin áhrif
haft á þetta, langaði þó til að
aðvara hann svo hann færi ekki
á mis við þessa dásamlegu
heimsókn. Eg ríghélt mér í
hnakknefið svo eg tækist ekki
á loft, bara af því að eg vissi
ekki hvert eg átti að stefna,
annars var eg fús að fljúga í
“fangi þessu hunangið að
sjúga.”
Kaupmaður sigla kaus í dag
en Kári sagði, á morgun.
Nú loksins hefi eg fengið byi--
inn undir vængina, og flýg um
allan Skagafjörð, þar eru frísk-
ir og fríðir menn, og fallegar og
blíðar konur, þar berast menn
um á vængjum hugsunarinnar-
inna og hyllinganna. Þaðan var
Stephan G. kominn, hann hefir
markað vængjatökin á loftið.
Hversvegna eru ekki allir Skag-
firðingar skáld? Eg sé það,
Stephan hefir gengið upp á
Tindastól til þess að steypa sér
fram af honum og læra flugið,
eða liggja dauður.
Eins og Lundinn fer fyrst af
stað frá hvassasta nefinu í
fuglabjarginu, og verður að'
duga eða drepast. En það fljúga
ekki allir eins og Stephan, þar
til þeir finna eitthvað sem er
nær himninum en Tindastóll.
En þessvegna komst eg aldrei
vestur að Klettafjöllum, að eg
þorði ekki fram af Tindastóli.
En nú er víst mál að halda ferð-
inni áfram.
Seint að kvöldi þessa sama
dags komum við á Akureyri, og
vorum þá orðnir margir á sam-
ferðinni. Á Öxnadalsheiði náð-
um við þeim séra Halldóri í
Presthólum og Sigurði bónda
Einarsyni á Sævarenda í Loð-
mundarfirði, en hann var þing-
vallafundarfulltrúi Norðmýlinga
og með þeim voru tveir sunn-
lenzkir kaupamenn. Þeir höfðu
farið frá Reykjavík, sama dag
og við en strax um morguninn,
þar sem við fórum ekki af stað
fyr en um miðjan dag. Þegar
við komum út í Öxnadalinn,
náðum við Dr. Þorvaldi Thor-
oddsen, og fylgdarmanni hans
Ögmundi Sigurðssyni, allir þess-
ir urðu samferða austur á Akur-
eyri. Mér þótti vænt um Dr.
Þorvald, eins og öllum sem hon-
um kyntust nokkuð til muna, þá
voru þeir og skólabræður mínir
Ögmundur og Sigurður, svo
þetta var orðið heilmikið vina-
mót. En hér skorti það á mína
eðlilegu gleði, að Jakob var orð-
inn veikur, af ofreynslu á-svo
löngum dagleiðum sem við
höfðum og svo litlum og óreglu-
legum svefni. Kveið eg fyrir að
hann kæmist ekki til Akureyrar
þar sem vænta mátti fullkomn-
ustu hjúkrunar, þó rættist svo
úr því að hann komst á spítal-
ann, og lá hann þar í fjóra daga
og náði sér vel á þeim tíma.
Hinsvegar var eg orðinn að
einskonar steingervingi, allur
dofinn, en fann hvergi til. Eftir
að hafa borðað bezta mat og
sofið vel í góðu rúmi um nótt-
ina, þá var eg orðinn jafngóður
næsta morgun.
Nú var ekki um annað að
gera en að skilja við Jakob, en
hann var öruggur í anda, átti
nú ekki eftir nema tvær þægi-
legar dagleiðir heim til sín, og
sagðist ekki fara fyr en hann
væri vel ferðafær. Það fór vel
um hann og hann átti marga
kunningja á Akureyri. Nú
þurfti eg ekki að spyrja til veg-
ar, var kvikur í kunnugum
ranni. Það er gaman að stíga
yfir útidyra þröskuldinn þegar
maður er að koma heim eftir
langa útivist, þó eftir séu löng
göng til baðstofunnar og hún
!öng inn að hjónaherberginu og
heima hvílunni. Það er eins og
skjólið sé hlýrra og nái inn úr
öllu, alt er svo falslaust og
hraust, og ástin svo traust, eins
og Guðmundur sagði það væri í
heimbygð sinni. Eg hafði gam-
an af að stíga yfir sýslumóta
þröskuldinn á Vaðlaheiði þenna
morgun. Þingeyarsýsla var síst
fallegri yfir að líta en aðrar
sýslur á landinu, en það var eins
og hendurnar kæmu úr öllum
áttum að heilsa og bjóða vel-
kominn. Eg spurði kunningja
minn séra Halldór, sem var rétt
til hliöar, hvert hann sæi nokk-
uð sérstakt? Nei. En það var
nú ekki að marka, eg sá að
hann var að hef ja upp Faðirvor-
ið, því honum gekk hálf illa að
muna það, það var svo óskylt
málaferlunum, en nú sá hann
Axarnúp og í anda prestakallið
sitt. Það segir ekki af mínum
ferðum fyr en eg kom að Heið-
arbót undir Reykjaheiði, en þá
voru ær reknar að kvíum um
kvöldið og bað eg um að mega
sofa þar í tvo klukkutíma, því
yfir Reykjaheiði ætlaði eg um
nóttina, og var nú orðinn einn
minna ferða. Eg var vakinn,
sem á Varmalæk á tilteknum
tíma, og eftir að hafa þegið
góðan greiða lagði eg upp á
heiðina. Þoka var á heiðum
uppi en sólskin niðri í dölum.
Eg var vel á mig kominn en ó-
lundarfullur einn í þokunni og
mér varð ilt við ef eg heyrði
eitthvað í sjálfum mér. Eg hafði
aldrei fyrri farið þessa heiði,
hinsvegar hafði eg oft farið
Tunguheiði, norðar miklu á
milli sömu héraða, en skærin
rata götu sína, og lausu hest-
unum varð engin skotaskuld úr
því að halda veginum. Eg var
kominn au-stur á miðja heiði
þegar eg sé mér til skelfingar
að Þverárhyrna og Sandfell,
Gríðarfjöll austan við Axar-
fjörð, komu ríðandi á móti mér,
á risavöxnum hestum, þó eg nú
færi þvert út af veginum á
þanstökki, þá var engin leið að
bjarga sér. Gat það verið eitt-
hvað þokunni að kenna? Víst
var það nú að lagast, þetta voru
bara tröll úr Bláskógafjöllum,
það gat nú verið nógu vont, en
það var hreint ekki óhugsandi
að Goði sem eg keypti af Kristj-
áni á Reykjum mundi þó forða
mér. Óvinirnir drógust saman
og lækkuðu í lofti þangað til
þetta voru orðnir þeir, skóla-
bróðir minn Bjarni hestamaður
og Jón Sigfússon ráðsmaður
séra Arnljóts á Sauðanesi. Nú
var farið af baki því Bjarni
hafði æfinlega brennivín, og
svo vissi hann að eg átti óum-
flýjanlegt erindi við hann, sem
eg hefi áður minst á í endur-
minningum mínum. Ekki vil eg
þreyta lesendurna með þeim
skollaleik, sem við Bjarni fór-
um í, en hann endaði með því,
að eg fór heim með fallegasta
og bezta hestinn sem Bjarni
hafði eftir, fyrir hestinn minn,
sem Bjarni seldi til Englendinga
í ógáti. Eg var ánægður með
leikslokin en ekki veit eg hvert
Bjarni hefir verið það eins.
Hesturinn sem eg hafði fengið
og var nú sestur upp á var
bleikur að lit, og hét Fífill. Eg
hleypti honum á harðasprett og
kvað gömlu vísuna.
Fífilbleikan, fallegan
fák eg vildi eiga,
sterkan, þolinn, stöðugan,
stóran, vakran, fjörugan.
Þegar eg kom nokkru austar
á heiðina, var það hið fyrsta
verk morgunsólarinnar, að
brenna þokuna upp til agna,
eins og yfirvöldin brendu galdra
mennina fyr á árum. Og það
þótti mér þá sanngjarnt, fagn-
aði yfir oförum hennar, hafði
þó sífelt álasað fyrir galdra-
brennurnar. Nú hafði eg færst
í áttina, þekti nú alt sem fyrir
augun bar, var farinn að sjá
andlitin í huga mér og vina-
brosin.
Þegar brennur þokufok,
þráðir geislar skína.
Þessi fögru ferkalok,
fæða gleði mína.
Þverárhyrna sómir sér,
sólin gyllir hana,
Axargnúpur ögrar mér
að yrða á kunningjana.
Minna feðra morgunsól
markaði æfikallið.
Vekur yndi veitir skjól
Valþjófsstaðafjallið.
Eygló Tungufjalls í föt
færði úr höfuð þingum.
Sandfell gefur sauðakjöt
sínum skjólstæðingum.
Komin efstu fjöllum frá,
ferðasönginn stillir,
jöfn og þétt er Jökulsá,
jötnakýrinn fyllir.
1 . N afns pj |0 ld

Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Bldg.
Skrifstofusími: 23674
Stundar sérstaklega lungnasjúk-
dóma.
Er a« finna á skrifstofu kl 10—12
f. h. og; 2—6 e. h.
Heimili: 46 Alloway Ave.
Taldfml: 33158
DR A. BLONDAL
602 Medical Arts Bldg.
Talsími: 22 296
Stundar sérstaklega kvensjúkdóma
og barnasjúkdóma. — AT5 hltta:
kl. 10—12 « b. og 3—6 e. h.
Heimili: 806 Victor St. Sími 28 180
Dr. J. Stefansson
216 MEDICAL ARTS BLDG.
Horni Kennedy og Graham
Stnndar elngöngu aug'na- eyrna
nef- ok kverka-sjflkddma
Er ab hitta frá kl. 11—12 f. h.
og kl. 3—6 e. h.
Tahfini: 21834
Retmili: 638 McMÍllan Ave. 42691
DR. L. A. SIGURDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Phone 21 834 Office tímar 2-4
Heimili: 104 Home St.
Phone 72 409
Dr. A. B. INGIMUNDSON
Tannlæknir
602 MEDICAL, ARTS BLDG.
Sími: 28 840 Heimilis: 46 054
Það hafði tekið svo langan
tíma að ragast í hrossakaupun-
um við Bjarna. Hinsvegar hefi
eg aldrei verið eins vel ríðandi.
Sjálfur hafði eg fjóra reiðhesta
og þar fyrir utan reiðhest séra
Ólafs á Svalbarði, er eg hafði
lofað móður hans og bróður,
gistivinum mínum í Reykjavík,
að brúka ekki neitt á leiðinni
heim, og það hafði eg trúlega
haldið. Nú var eg ráðinn í að
fara upp á Axarfjarðarheiði,
' þegar eg væri búinn að hressa
G. S. THORVALDSON
B.A., L.L.B.
Lögfrœðingur
702 Confederation Life Bklg.
Talsimi 97 024
W. J. LINDAL, K.C.
BJÖRN STEFÁNSSON
ISLENZKIR LöGFRÆÐINO AR
á oðru gólfi
325 Main Street
Talsími: 97 621
Hafa einnig skrifstofur að
Lundar og Gimli og eru þar
að hitta, fyrsta miðvikudag 1
hverjum mánuði.
Telephone: 21613
J. Christopherson,
Islenzkur Lögfræðingur
845 SOMERSET BLK.
Winnipeg, :: Manitoba.
A. S. BARDAL
selur likklstur og annast um útfar-
tr. Allur útbúnaBur sá. beztl.
Ennfremur selur hann allskonar
minntsvartia og legsteina.
843 SHERBROOKE ST.
Phonei 86 807
WINMPia
mig vel hjá séra Þorleifi á
Skinnastöðum fyrst og svo fast
við heiðina hjá kunningja mín-
um Birni í Sandfellshaga, þó
hallaðist nú þessi ráðagerð dá-
lítið. Það var eins og hestarn-
ir vissu að það var að færast
að ferðalokum. Nú gat það þó
ekki verið nema um tvo af
þeim að ræða, sem eg kom með
að heiman nema þeir hafi haft
einhver ráð að segja lagsbræðr,-
um sínum ástæður allar. Það
mátti heita að þeir þverskæru
Jökulsá á sundinu, svo mikið
kappsmál var þeim að komast
yfir hana. Hún er þó þung á
ferjustað í Axarfirði. Fyrstur
kom Fífill minn upp úr ánni,
hristi sig hraustlega, og leit
eftir næringar skilyrðum, hann
var og ólúnastur.
Seinna átti það fyrir Fífli
mínum að liggja, að komast í
voðalegann lífsháska við þessa
sömu á út undir sjó. Við vor-
um þá nokkrir á ferð að vetr-
arlagi ætluðum á sýslufund sem
haldinn var á Húsavík en þá lá
beinna við að fara yfir ána á
ferju út undir sjó. Við vorum
komnir að ferjustaðnum, og all-
ir komnir af baki, og teymdum
hestana að ferjunni þar sem við
sprettum hnökkunum af og lét-
um þá í ferjuna. En á eyrinni
rétt ofan við árvatnið sökk
Fífill minn ofan á sandinn eins
og á sund, svo það flaut upp á
bakið aftan við hnakkinn, en
eg hélt í beizlistaumana, á svip-
stundu strokkaði hann sig upp
úr pittinum og stóð á eyrinni
hjá mér svo sem þrjú til fjögur
fet frá hættunni. Ferjumað-
urinn sagði það hefði hjálpað
honum að hann gerði viðbragð-
| ið strax, og svo kraftalega og
| það að eg tók í taumana á
Þá var eg kominn að Jökulsá ! sömu stundu. Það nötraði á
í Axarfirði, og kallað ferju því ( honum hver vöðvi þegar hann
komið var lengst fram á dag. kom upp úr pyttinum. Enginn
HEALTH RESTORED
Lækningar án lyfja
DR. 8. G. SIMPSON, N.D., D.O., D.O.
Chronic Diseases
Phone: 87 208
Suite 642-44 Somerset Blk.
WINNIPEG —MAN.
MARGARET DALMAN
TEACHER OF PIANO
854 DANNlNti ST.
PHONE: 26 420
Dr. A. V. Johnson
fslenzkur Tannlæknir.
212 Curry Bldg., Winnipeg
Gegnt pósthúsinu.
SSmi: 96 210. HeimUis: 33328
Jacob F. Bjarnason
—TRANSFER—
Bagzaze and Furnllnre Mortnz
762 VICTOR ST.
SIMI 24.500
Annast allskonar flutninga fram
og aftur um bæinn.
J. T. THORSON, K. C.
lnlenzkur lögfrirblnKnr
Skrifstofa: 411 PARIS BLDG.
Sími: 96 933
DR. K. J. AUSTMANN
Wynyard —:— Sask.
gat séð þessa hættu á eyrinni,
og ekkert bar á þessu annar-
staðar á sandinum í kringum
okkur, en við urðum allir
hræddir og þorðum varla að
róta okkur. — Svo er eg þá
aftur kominn á þjóðveginn við
Jökulsá á Ferjubakka. Þar
skamt fyrir innan ferjustaðinn
er svokallað Grettishlaup á
ánni. Er til ljómandi laglega
samin þjóðsaga í sambandi við
það.
Frh.
Talxlmli 28 888
DR. J. G. SNIDAL
TANNLÆKNIR
014 Somerset Block
Portage Avenne
WINNIPVti
BRYNJ THORLAKSSON
Söngstjórl
Sttllir Pianoa og Orgel
Siml 88 345. 594 AlveratoM St.