Heimskringla - 30.11.1932, Blaðsíða 4

4 BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 30. NÓV. 1932
'Jíjchnskringla
(Sto/nuS lSttJ
Kemur út á hverjum miOvikuieffi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
(53 og (55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: SS 537 ___________
VerS blaðsins er »3.00 árgangurinn borglst
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
(53 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
(53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
(53 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” ls publistoed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 30. NÓV. 1932
H. G. WELLS OG NÚTÍÐIN.
Það þykir flestum gaman að heyra
skoðanir H. G. Wells, á svo að segja
hvaða máli sem um er að ræða. Það þarf
ekki að vera af því, að hann hitti markið
öllum öðrum betur. Honum þykir meira
að segja hætt við a ðskjóta fyrir ofan það.
En það hendir sjaldan, að hann hafi ekki
eitthvað annað um það að segja, en flestir
aðrir, og þeir sofa vært, sem ekki rumska
við það, hvað sem öðru líður,
Fregnritari nokkur fann Mr. Wells að
máli nýlega og leitaði skoðana hans um
nútíðina, kreppuna sérstaklega. Stóð
ekki á svörunum, og skal nú vikið að
hinum helztu í þelm.
Verkefni nútíðar kynslóðarinnar er að
skapa nýjan mannfélagsheim, segir Wells.
Hinum gamla heimi verður að tortíma,
kasta út á sorphauginn. Nútíðar menn-
íngin er annaðhvort dæmd til þess að
kollvarpast, eða að verða ósegjanlega
mikið fullkomnari og fegurri. Sem stend-
ur er eg hræddur um að líkurnar séu
meiri til að hún kollvarpist.
Það eitt er víst, að þetta verður öld
æsinga og ókyrða. Það er ekkert happ
að vera fæddur á þessum tímum. Að
minsta kosti ekki til þess að ætla sér að
lifa friðsælu nægtalífi.
t . , . , , .
En hún verður úrslitatími þess, hvort
menning vor fer í rústir, eða rís á ný á
hærra stig. Þar er ekki um neinn meðal-
veg að ræða.
Menn halda að lausnin felist í því,
hvort kapítalisminn eða kommúnisminn
sigri. Þegar þeir tala um kommúnisma,
eiga þeir við Rússland. í mínum augum
er tilraun Rússa mjög gamaldags. Hún
er aðeins endurbót á kenningu Karl Marx,
en sú kenning er nú óraveg á eftir tím-
anum.
* • *
Marx dó fyrir mörgum árum, og hann
gerði ekki svo mikið sem að dreyma fyrir
aðal vandræðaefni nútímans, sem er of-
framleiðsla. Hann tilheyrði öld vinnu-
þrælkunarinnar. Hagfræði hans var hag-
fræði fátæktarinnar.
Hann hefði aldrei haldið það geta átt
sér stað, að meira yrði framleitt bæði af
hrávöru og iðnaðarvöru, en heimurinn
hefði not fyrir, og samt væru hópar
manna, sem ynnu ekkert af því, væru at-
vinnulausir.
Nei. Marxisminn er úreltur.
Lenin og Trotzky urðu þess áskynja,
er átti að fara að stjórna eftir kenning-
um Marx. Þeir urðu því að breyta henni
margvíslega. Hjá því varð ekki komist.
Rússlandi er því nú ekki stjórnað eftir
kenningum Marx, heldur Lenins.
En þrátt fyrir það held eg ekki að
menningunni verði bjargað með belshe-
vískum hætti eða aðferðum.
Við Atlantshafsstrandarbúar þurfum
einhvers annars með. Við verðum að
sníða sjálfir bjargráða-áætlun okkar, eft-
ir framkvæmdamöguleikum okkar, en
ekki annara.
Og eitt atriði þeirrar áætlunar skoða
eg fólgið í því, að útgáfa peninga sé und-
ir einni alþjóðastjórn, og að iðnaður
þjóða sé á samhagnaðargrundvelli rekinn.
Stór iðnaðarframleiðsla á séreignar-
grundvelli verður að leggjast niður, vegna
þess að hún er komin á það stig, að af
henni getur nú ekki annað leitt, en óheyri
lega eyðslu og síf’elda truflun í viðskifta-
og starfslífinu.
Á öldinni liðnu, virtist sérgróða rekstur-
inn ganga sérlega vel. En á það ber að
líta, að það sem bar hann uppi, svo sem
gullfundir, landnám, og því um líkt, er
nú úr sögunni.
Við verðum að leita nýrra leiða. Það
getur veríð að þær verði torfundnar. En
eg er viss um að það er mannkyninu ekki
um megn að finna þær.
• • •
Spumingin um það, hver spor þau
væru, er þyrfti að stíga til þess að skapa
þenna nýja mannfélagsheim, svaraði
Wells á þá leið, að fyrsta sporið væri
samhugur og þekking. Vísindin eru kom-
in svo furðanlega á veg, að ef notuð
væru í þjóðfélagsmálum, væri margt ó-
trúlega ólíkt því sem nú er. En á móti
þessu spyrna menn af þjösnaskap og ó-
sanngimi. Fordóma og æsingar verður
að uppræta. Sambúð þegnanna í þjóðfé-
laginu verður að byggjast á samstarfi.
En alt samstarf byggist á samhug og
þekkingu.
En við erum stútfull af gömlum, ó-
heillavænlegum hugmyndum, sem með
öllu verður að uppræta, ef vel á að fara.
Tökum til dæmis trúna á vissa menn
sem leiðtoga sína. Við höfum hvorki í
stjómarfarslegu tilliti né neinu öðru neitt
við leiðtoga að gera. Það sem við þörfn-
umst eru leiðandi hugsjónir. Mennirnir
verða að læra að treysta á sjálfa sig, ef
þeir eiga nokkurntíma að læra að stjórna
sér sjálfir. Þeir mega ekki blina á vissa
menn. Þeir verða að brjóta seðstu hug-
sjónimar sjálfir til mergjar.
Til dæmis má benda á eitt dæmi í
stjómarfarssögu Englands. Trúin á Glad-
stone varð svo mikil, að menn gleymdu
alveg hugsjónum frjálslynda flokksins,
svo þær dóu út með honum. Menn dýrka
leiðtoga sína sem mikla menn, og minn-
ast þeirra oft með afkáralegum og
heimskulegum fjálgleik, en steingleyma
hugsjónum þeirra.
Sannleikurinn er og sá um flesta eða
alla leiðtoga vissra tíma, að þeir eru sinn-
ar tíðar börn, og þó þeir sjái á vissu sviði
fjöldanum lengra — sjaldnast þó nema í
sérstökum atriðum — geta þeir aldrei
gert sér, hversu framsýnir sem þeir em,
rétta grein í öllum atriðum fyrir því ó-
komna. Það verður verkefni eftirkom-
enda þeirra, að glíma við breytingam-
ar og ráða á sem farsælastan hátt
fram úr þeim. Og þjóðhættirnir eru
svo breytilegir, að það er hverjum
einum manni ofvaxið. Mestu hugsjóna-
menn hvers tíma verða að leiða hesta
sína saman, og skapa hugsjónastefnu, er
stýra skal eftir í það og það skiftið, þar
sem öll aukin þekking og vísindi koma
til greina.
• * •
En hvern þátt taka konur í að móta
þenna nýja mannfélagsheim, sem hugur
þinn eygir? spurði fregnritarinn Wells.
Eg geri ráð fyrir að karlmönnum verði
að mestu látið það verkefni eftir. Konur
virðast yfirleitt ekki láta sig þjóðmál
skifta í víðtækum skilningi. Þeirra mál-
efni virðast vera á því sviði, er beint
snerta manninn persónulega.
Og sannleikurinn virðist sá, að þær
sýni nú minni áhuga á stjórnmálum, en
þær gerðu áður en þær fengu atkvæðis-
réttinn og sígaretturnar.
Ef til vill líta margar konur svo á, að
með jafnri þátttöku við karlmenn í þjóð-
málum, hafi þær ekki sama tilkall til
ýmsra réttinda, er þær nú njóta sem
konur, fram yfir karlmenn í þjóðlífinu.
* # *
En hvernig á að Jbúa menn undir þetta
starf, að breyta mannfélagsskipuninni?
Því svarar Wells á þá leið, að til þess
þurfi að breyta skólafyrirkomulaginu frá
rótum.
Þegar börnin koma útiærð úr skólun-
um, hvort sem barnaskólar kallast eða
háskólar, er það eitt hið fyrsta sem þau
reka sig á, að þau eru lítt hæf til nokk-
urs starfs.
Það sem heimurinn þarfnast mest með,
eru sérfræðingar. En æskulýðurinn kann
ekkert og veit ekkert til hlítar.
Við verðum að breyta hugmyndum
okkar algerlega um það, í hverju ment-
un æskunnar sé fólgin. Og skólabækurn-
ar, sem nú er oft lögð mest áherzla á
að kenna bezt — helzt utan að — ættu
sem fyrst að vera á bál bomar. Eg þekki
ekki einn einasta skóla á öllu Englandi,
sem ekki leggur meiri áherzlu á að kenna
börnum það, sm einskis vert er fyrir þau,
en hitt, sem lífsbaráttuna gerir þeim létt-
ari.
Það, sem börnum ríður mest á að læra,
er hvemig líkami þeirra starfar, og hvern-
ig starf manna í þjóðfélaginu, í hverju
sem það er fólgið, snertir þjóðfélagsheild-
ina í raun og véru. Það kæmi þeim að
meira haldi, þegar út á starfsvið lífsins
væri komið, heldur en þulumar um kon-
unga og keisara, sem sagan er vanalega
fylt með, en sem frá menningarlegu sjón-
armiði er ekki annað en skrítlur.
Þá eru kennararnir. Flestir þeirra em
svo upp með sér, að þeir eru ekki ánægð-
ir fyr en börnin skoða þá sem hina einu
og fullkomnu fyrirmynd. Nútíðar kennar-
ar eru ekkert betri með þetta en stéttar-
bræður þeirra voru á Victoríu-tímabilinu.
Enda koma unglingarnir hugsjónalausir
úr skólunum, en fullir upp í háls af fá-
nýtri manndýrkun.
* * *
En hvað er um íþróttalíf nútíðarinn-
ar? Kemur það ekki að einhverju haldi
við byggingu þessarar nýju mannfélags-
skipunar?
íþróttalífið er að svo miklu leyti mikil-
vægt, sem það fullnægir líkamsþörfinni;
svaraði Wells. íþróttir þurfa menn að
hafa um hönd miklu meira, en nú tíðk-
ast. Hvert stórhýsi, sem búið er í, ætti
að hafa íþróttavelli, þar sem yngri og
eldri geta æft og þjálfað líkama sinn.
Miðaldra menn þurfa þjálfunar við al-
veg eins og hinir yngri. En um þetta er
ekkert hugsað. Engin stórhýsi í borgum
eru með íþróttaskála útbúin. Að hafa hóf-
legar líkamsæfingar um hönd, er þó engu
síður nauðsynlegt en ræstun og þvottur.
Hinar meiri íþróttir eru auðvitað óþarf
ar fyrir líkamsheilsuna. Áreynslan, sem
þeim er samfara, keyrir oft úr hófi. —
Enda eru slíkar íþróttir oft skammæar,
og ókleift að halda þeim við nema stutt-
an tíma æfinnar. Við förum óskynsam-
lega að ráði okkar í flestum greinum, og
þurfum að yrkja á nýjan stofn í íþrótt-
um og líkamsæfingum eins og öðru.
* * *
Sjóndeildarhringur manna þarf að
víkka. Og það verður með því einu gert
að efla þekkingu á veraldarsögunni, eins
og hún er í raun og veru, en ekki með
neinum uppspunnum sögum um það,
sem á að hafa gerst, en sem aldrei hefir
gerst.
Með þetta fyrir augum, skrifaði eg
Ágripið af veraldarsögu minni Hún var
til þess ætluð að gera almenningi hægra
með að skilja heiminn, sem við lifum í, f
heild sinni. Og að þessu sama lýtur “Saga
vísindanna’’, er eg hefi með tveimur
öðrum mönnum ritað. Ennfremur bók,
sem nefnist “Lífið, au^ur og sæla mann-
kynsins’*. Með þeirri aukinni þekkingu á
heiminum, sem þessar bækur veita, verð-
ur skilningur manna gleggri á verkefn-
um sínum. Eftir að nokkur hugmynd er
fengin um lögmál þau, er öli heimsrásin
veltur á, og menn fara að geta gert sér
grein fyrir vídd og stærð, eða með öðrum
orðum, hafa víkkað sjóndeildarhring
sinn, eiga þeir hægra með en áður, að
mæla verkefni sín og sjá hvað gera skal
og hvað ekki. Menn líta þá hleypidóma-
lausara og sanngjarnara, og með meiri
skilningi á hlutina. Og með því skapast
traust á möguleikana til framkvæmda á
því, sem áður var álitið að óyfirstígan-
legur erfiðleiki væri samfara.
Með auknum skilningi og samhug er
mannkyninu fært, að skapa sér nýjan
og fegurri mannfélagsheim, en tæplega
varanlegan með öðru.
“AF BLINDU OG ILLVÍGU
FLOKKSFYLGI”.
Á fréttasíðu Lögbergs var
grein í síðustu viku með fyrir-
sögninni “Vonbrigði". Lætur
ritstjórinn þar í ljós samhygð
sína með almenningi yfir þeim
vonbrigðum, sem hann hafi
orðið fyrir, er ekkert uppgötv-
aðist frekar um fjárþurð eða
þjófnað við yfirskoðun bóka
ýmsra stofnana fylkisstjórnar-
, innar í Manitoba, svo sem vín-
sölunefndar, símakerfisins og
slysatryggingarinnar (Work-
men’s Compensation Board). —
“Af blindu og illvígu flokks-
fylgi’’ gefur ritstjórinn í skyn
að almenningur hafi gengið
ljúgandi um götur og torg um
fjáróreiðu í stjórnarstofnunun-
um. Það er eina ástæðan, sem
Lögberg sér fyrir orðróminum
um hina grunsömu fjármála-
gæzlu Brackenstjórnarinnar.
Lögberg heldur víst, að vegna
þess að það hefir þagað eins
og bundið væri fyrir munninn
á því um alt fjármálahneykslið
í stjórnarstofnununum, að al-
menningur þessa fylkis viti ekk
ert um það. Það var um tíma
ei tekið svo upp blað, annað en
Lögberg, hvar sem út var gefið
í þessu landi, að ekki væri bent
með stórum stöfum á fjármála-
hneykslið í stjórnarstofnunum
þessa fylkis, sem einsdæmi í
stjórnarfarssögu nokkurs fylk-
is eða lands. Almenningur veit
þetta alt saman, þótt Lögberg
ekki viti eða þykist ekki vita
það. Hlýtur þama annaðhvort
um dæmafáa fáfræði að vera
að ræða hjá blaðinu, eða að
flokksfylgið er ekki síður full-
þroskaður eiginleiki hjá því en
hjá almenningi.
Nei, mönnum var það orðið
eins ljóst og nokkuð getur ver-
ið, að fjárdráttur hafði átt sér
stað í fjórum deildum eða stofn
unum Brackenstjórnarinnar. Og
mönnum var einnig ljóst, að af
því stafaði fylkinu fjárhætta.
Það er feit kýr, sem ekki er
hægt að éta upp. Lögberg kann
ast kanske við það úr ritning-
unni, þótt því sé óljóst um
hitt, að fylkis-beljan sé að
verða býsna mjaðmaskroppin,
af fjáróreiðunni, sem legið hefir
í landi hér í fylkinu. Það þvær
aldrei hneykslið af stjórninni,
þótt sannast hafi, að þjófnaður
hafi ekki átt sér stað i þremur
stofnunum, sem rannsakaðar
hafa verið af 7 alls.
Sannleikurinn er sá, að al-
menningur hefir látið sig fjár-
málahneyksli Brackenstjórnar-
innar alt of lítið skifta. Þegar
til stykkisins kemur, borgar
hann fyrir brúsann. Hann hefði
fyrir löngu átt að vera risinn
upp og búinn að segja við þessa
fulltrúa sína: Hingað og ekki
lengra.
VITAR.
UM KANTÖTU JÓNS.
Línur hafa Heimskringlu borist frá
manni í hópi fremstu íslenzkra hljóm-
leikara í Winnipeg, um Kantötu Jóns
Friðfinnssonar. Er í þeim tekið fram, að
það hafi í alla staði verið mjög viðeig-
andi, að draga athygli — eins og gert
var í Heimskringlu fyrir skömmu — að
þessari tónsmíði Jóns. Segir sá, er lín-
urnar skrifar, að hann hafi kynst kan-
tötunni, og að það sé skoðun sín, að
fegurri íslenzkan samsöng en í henni feld
ist, með orkestrunum er henni fylgja,
gæti hann ekki hugsað sér, að föng væru
á íslendinga á meðal. Er höf. sannfærð-
ur um að það væri ein sú bezta skemt-
un (treat), sem hér væri hægt að bjóða
íslendingum upp á.
Það getur því ekki skoðast að hafa
að ófyrirsynju verið gert af Heimskringlu,
að draga athygli að þessu máli Treystir
hún því einnig að söngfélögin íslenzku
eigi eftir að taka málið til íhugunar. Þau
gætu fátt sér fyrir hendur tekið, er meiri
vinsældum ætti að fagna og fylgi frá al-
menningi, en að ganga til verks með að
syngja kantötu þessa.
(Erindi þetta var samið fyrir
beiðni og til þess ætlast, að það
yrði flutt af höf. á fundi deildar-
innar Frón 26. nóvember s. 1.
Stuttu ávarpi er hér slept.)
Löngu liðnu atviki bregður
fyrir í huga mínum. Eg var á
leið frá Islandi til Skotlands. —
Skipið, sem eg var farþegi á,
hafði hrept dimmviðri og þung-
an sjó, það sem af var leiðinni.
Kvöld eitt varð mér gengið
upp á stjórnarpall skipsins, í
von um að þar, við svalan kvöld
storminn, fengi eg bót meina
minna. En það var sjóveiki, sem
að mér amaði. — Þar uppi
mætti eg skipstjóra. Hann starði
út í sortann og sýndist á-
hyggjufullur. Eftir stundar bið
veik hann sér að mér og spurði
hvort eg hefði góða sjón. Eg
kvað svo vera, enda var sjón
mín þá óvenjulega skörp. Skip-
stjóri kvaðst óttast, að skipið
hefði borist út af rétti leið, en
eftir vegalengd, sem farin hefOi
verið, ættum við það kvöld að
i *
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd'®
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frA
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
sjá vita nyrzt á Hjaltlandi, ef
rétt væri siglt. Hét skipstjórl
mér sérstakri glaðningu um
kvöldið, ef eg kæmi fyrstur
auga á vitann. Tók eg nú að
stara út í myrkrið, og eftir ná-
lega hálfrar klukkustundar sigl-
ingu, virtist mér sem daufu
leiftri bregða fyrir í þeirri átt,
er skipið stefndi til. Eigi hafði
eg þó orð á því, en beið enn
nokkra stund. Sá eg þá tvö
leiftur, eitt eftir annað, og
sagði skipstjóra að rétt væri
stefnt, því vitinn væri beint
framundan. —
Þó eg áður en þetta atvik
gerðist, þættist hafa gert mér
ljósa greín fyrir því, hver Iífs-
nauðsyn vitarnir eru farmönn-
um, þá held eg að geislar þeirra
mannvirkja, er vér köllum vita,
hafi við þetta atvik borist lengra
og dýpra inn í hug minn, þar
sem eg var sjálfur þátttakandi
í leit eftir Ijósinu, umkringdur
náttmyrkri og úfnum sjó, —
þar sem líðandi stund gat breytt
stormhvininum í Iíksöng og
brimfallinu í klukknahljóm.
* * *
Þegar vér rennum. huganum
yfir sögu þjóðanna, sjáum vér
þrotlausa baráttu milli fram-
taks og fásinnis — framsóknar
og farartálmana. Með hverri
þjóð geymir sagan nöfn, sem
breiða bjarma yfir móðu með-
almenskunnar — nöfn manna,
sem bera af fjöldanum um and-
legt atgerfi. — ^fanna, sem
beindu samtíðar- og framtíðar-
för mannkynsins frá hafvillum
þröngsýnis og þekkingarskorts
í áttina til þeirra Furðustranda,
þar sem vit og víðsýni skapa
djarfar hugsjónir og þroskaríkt
nytsamt Iíf.
Það er ekki sársaukalaus
sannleikur, að snillingar þjóð-
anna, frumherjarnir á sviði lista
og vísinda, hafa jafnan átt í
höggi við andúð og ofsóknir
samtíðar sínnar, sem ekki gat
dreymt dagdraumana með þeim,
ekki séð sýnirnar, sem þeir
sáu — ekkí eignast með þeim
trúna á þróunarmátt lífsins, er
bylt getur bjargþunga vanans
og vansælunnar af vegi fjöld-
ans, svo að sólris fegri fram-
tíðar fáí hrakið burt myrkur
vafans og efasemdanna úr
mannheími.
Hugsjónamennirnir! Það eru
þeir, sem standa í því stórræði,
að reyna að fegra og bæta lífið
á jörðinni. — Fjöldinn kallar þá
öfgamenn. Þeir eru klakabörn
samtíðar sínnar oft og einatt.
Þeir eru af fjöldanum dæmdir
til hjarngöngu -— í andlegum
skilningi talað — þegar þelr
dirfast að spyrna fæti við lík-
þornum vanans.
Bruno og Huss voru öfga-
menn sínnar samtíðar. Eldtung-
ur voru látnar svíða líkami
þeirra til ösku. Þeir eru langt
frá því að vera einir um þau
örlög, sem búin voru þeim, er
lögðu í langferðina, til þess að
“draga björg að Iandi úr djúp-
miðum sannleikans.” —
Hugsjónamönnum fyrri alda
var búinn bálköstur. Lýðurinn
vissi, að logi gerði hinum hættu
legu mönnum fullkomln skil.