Heimskringla - 30.11.1932, Blaðsíða 5

WINNIPEG 30. NÓV. 1932
5 HLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
Okkar samtíð notar ekki bál-
kesti til eyðingar framsækn-
inni. Hennar vopn er kuldinn
— ískuldi rógs og fyrirlitningar
gegn þeim, sem djarfast sækja
brattann tii sigurhæða frelsis-
ins, fyrir alda og óborna. —
En jökullinn bráðnar í sporum
þeirra. Þeir marka ávalt hjarn-
ið svo, að af braut þeirra lýsir
á veg komandi kynslóða. Verk
þeirra eru vitar, sem kasta
bjarma in í óvissu þess ókomna.
Og því er það, að altaf eru
fleiri og fleiri — þótt seint
gangi —- að þokast lengra og
lengra í áttina til ljóss og dags.
* * *
Sérhver ný sannindi — sem
réttara er þó að nefna nýja
þekkingu, því allur sannleiki
var til frá upphafi — eiga jafn-
an formælendur fáa, og braut-
ryðjandinn hnígur oftast í val-
inn, fyr en hann sér starf sitt
bera verulegan ávöxt. — Mörg
slík dæmi má finna í annálum
\lslendinga, því sem betur fer,
nefir ísland átt — og á enn —
eigi svo fáa öfgamenn — hug-
sjónamenn. íslenzk saga geymir
nöfn þjóðskörunga, listamanna
og skálda, sem fórnað hafa lífi
sínu fyrir heill og heiður þjóðar
sinnar, hver á sínu sviði. Af
þessum mönnum þekkist þjóðin.
Þroski hennar er metinn eftir
verkum þeirra. — Okkar samtíð
getur talið nokkra brautryðj-
endur í hópi íslenzkra manna.
Hnitbjarga-búinn hinn snjalli
myndasmiður Einar Jónsson
hefir meitlað göfgi norrænnar
lífsskoðunar í grjót og málm.
Hugvit hans og hagar hendur
hafa borið hróður íslenzkrar
menningar út um heiminn.
Stephan G. Stephansson kvað
ljóð, svo magnþrungin af anda-
gift, að kreddufesta og bölsýni
hopuðu á hæli fyrir atlögum
hans, og þeir sem kunnir eru
Ijóðum hans, hafa fundið meira
gildi, sannari kjama í sínu eigin
lífi. — Þorsteinn Erlingsson risti
tyldrinu og hræsninni svo nap-
urt háð, að ómenskan skreið í
felur undan egghvðssum stuðl-
um ferskeytlanna hans. Hannes
Hafstein, riddari norrænnar
hreysti — glæsimennið mesta í
hópi íslendinga á síðari árum,
kvatti þjóð sína til mannskaps
og dáða, stælti vilja hennar og
framsóknarþrá. Honum var
ljóst, að úr deigum málmi er
auðið að gera eggvopn, með
hæfilegri herzlu. Og að ekki
var því ósvipað varið með mann
eðlið, því —
Ef kaldur stormur um karlmann
fer,
og kinnar bítur og reynir fót,
þá finnur hann hitann í sjálfum
sér
og sjálfs síns kraft til að standa
á mót.
Hannes Hafstein bar gæfu til
þess að hrinda í framkvæmd
einu mesta menningarfyrirtæki
þjóðar sinnar, þrátt fyrir harð-
snúna mótstöðu öflugs þjóð-
málaflokks, og óþarflega mikla
afskiftasemi nokkurra manna í
hópi Vestur-íslendinga.
Eg get haldið áfram að nefna
nöfn, en þið þekkið víst flest
fslenka sögu eins vel og eg, og
læt eg því staðar numið við
þetta efni.
* * *
Flest yðar munuð vera kunn-
ug þeirri trú Guðspekinga —
eða réttara sagt deildar þess
félagsskapar, er nefnir sig:
“Stjarnan í austri’’, að á síðasta
tug þessarar aldar áttu þeir von
á því, að andi Jesú Krists tæki
sér bústað í einhverjum manni
hér á jörðu, og starfaði þannig
sem fræðari á ný. Guðspeking-
ar trúa margir sem kunnugt er,
á endurholdgun. Eigi munu
þeir all fáir — sem á tímabili
að minsta kosti — álitu þetta
fram komið, og að Jesú sé 'nú
starfandi þár sem Kristriamurti
6r, hinn Indverski fræðimaður,
skáld og fyrirlesari. —
Fyrir nokkrum árum átti eg
tal um þetta efni við greindari
mann af Skosku þjóðerni. Bar
hann nokkurn kvíðboga fyrir
því; að mannkynið myndi ekki
þekkja Jesú þannig fram komin,
að svo myndi fara sem fyr, að
menn ættu örðugt með að átta
sig á hver hann væri. Eg sagði
Skotanum að mér fyndist það
ekki skifta mestu máli, heldur
hitt, að menn kæmu auga á
verk hans og viðreisnar-starf-
semi. —- Með öðrum orðum:
Það stoðar lítið að muna nöfn-
in, og þylja þau í ræðu eða riti.
Það er athafnalíf einstakling-
anna — átök andans — kyngi-
máttur þróunarinnar, sem við
megum ekki loka augunum fjrr-
ir. Við megum ekki vera svo
lítiisigld, að skifta okkur í
flokka út af því, hvort háar
hugsjónir koma fram hjá Dr.
Rögnvaldi Péturssyni eða Hjálm
ari A. Bergmann, K.C.
Ef við gerum það, leyriist
feigð í hverju spori. Við höf-
um þá horft fram hjá aðal at-
riðinu — kjarna málsins, en
dýrkum umbúðir einar. Það er
jafn fávíslegt og ef vér röðuð-
um ljóslausum múrstöplum við
brimsollna sjávarströnd, far-
mönnum til leiðbeiningar í nátt-
myrkri.
Harmsaga fortíðarinnar, sem
rituð er blóðstöfum á æfibrautir
þjóðanna, harmsaga um kross-
festingar, brennur, grjótkast og
grimdarverk í ýmsum myndum,
gegn þeim mönnum, sem öðrum
fremur höfðu öðlast hæfileikann
til þess, að vera boðberar sann-
leikans og nema ný lönd þekk-
ingar, þar sem áður grúfði rökk
ur ögrandi óvissu, — á að
vera nútíðinni hrópandi eggjan
gegn þeirri hættu sem því er
samfara, að troða járnhælum
hrokans og heimskunnar um
þá gróðurreiti sem mestan
þroska bera í andans heimi.
Auðnist okkur að sveigja hugi
vora til samvinnu og samfylgd-
ar við háar hugsjónir, þá er
einkis að örvænta um framtíð
vora. Þá verða vegleysurnar
ekki eins ægilegar, þegar hönd
styður hendi í átaki kynslóð-
anna eftir þeim verðmætum
sem ofin eru í hugtakið þroski.
— Þá tökum við fagnandi hverj-
um geisla, sem skín út í myrkr-
ið — þá höfum við lært að nota
okkur vitana. —
Tilheyrendur!
íslendingar hafa verið leitar-
menn og landnemar. Útþráin
hefir verið rík í skapgerð þeirra.
En útþráin er ávöxtur þekking-
arþorstans.
Látum hugann reika 931 ár
aftur í tímann, fáein augna-
blik. Við skulum staðnæmast
að Bröttuhlíð á Grænlandi. Það
var óðal Eiríks rauða. Við göng-
um í baðstofu og hlustum á
samtal föður og sonar. Sonur-
inn, 35 ára gamall, þreklega
vaxinn, skaprór en einbeittur,
segir föður sínum að sig fýsi
að sigla á haf út, við hálfan
fjórða tug manna. — Og hvert
var erindið? Það var landa-
leit! — Það var þessi “eilífðar
útsær”, 'sem lokkaði og seiddi
og bjó yfir leyndardómum —
máske frægð og fé. — Sonur-
inn biður föður sinn að vera
með í förinni, því þá muni bet-
ur ganga. Ferðin er hafin. En
áður en til skips varð komist,
meiðist gamli maðurinn á fæti
og snýr heim.
Nætur og daga er siglt í átt-
ina til landsins, sem ímyndunar-
aflið sá, einhversstaðar fyrir
stafni byrðingsins. Þar kom að
lokum að Leifur Eiríksson steig
fæti á það land, er nú heitir
Ameríka.
Tvö ár líða. Við stöndum á
fagurri hæð og sjáum hóp
manna færast nær. Það er lík-
fyigd. Það á að fara að jarða
íslending. Það er Þorvaldur
bróðir Leifs, efalaust fyrstur
hvítra manna jarðaður í þess-
ari heimsálfu. Hafði hann sjálf-
ur kosið grafarstæði, er hann
viési sig feigan af sári frá örv-
um Skrælingja. —
I SILFURBRÚÐKAUPI IV R og MRS. PÁLMASON
Wlnnipeg, 14. növ. 1932
Að flytja orð á ykkar degi
Var ætlað mér — en slfkt var helzt um of;
því einn er vandinn, satt þó reyndar segi,
að sv^itin glaðvær taki það sem lof.
Svo eg skal ykkur ekki mikið hæla
og orð mín þó við samtíð mína sníð;
en aðeins geta þess, sem margir mæla,
að myndarhjón þið voruð alla tíð.
Og það er nóg — og samt það mætti segja
að Sveinn og Gróa reyndust mörgum vel;
og nú í kvöld eg veit það allir eygja,
þau áttu bæði veglegt hjartaþel.
Og það er skylt að þakka á slíkum degi,
að þakka dáð og manndómslyndið bjart;
því hver, sem aldrei vék af réttum vegi,
hans virðing beið við æfistarfið hart.
Oss þakka ber — og því má ekki gleyma,
og það skal verða sagt í mínum óð,
að hjá þeim átti lag og listin heima,
er löngum dáð er mest af frónskri þjóð.
Því sjáið bömin — öll þau sýna og sanna
að sigur býr í fögrum móðurdraum,
og þau svo ung um leiðir listamanna
öll leita fram og upp í tímans straum.
Og má það ekki fögnuð ykkur færa,
þið frjálsu hjón, og ykkar þjóðardeild,
og af því líka öðrum hægt að læra,
að ennþá ríkir dáð hjá Snælands heild?
þar og annarstaðar hefir enn
hinar mestu mætur á verkum
Scotts.
Hann var fæddur 15. ágúst
1771 í Edinborg og var ungur
settur til menta. Hann var son-
ur lögfræðings og tók sjálfur
próf í lögfræði. Hann átti við
veikindi að stríða á æskuámm
og var þá títt hjá afa sínum
uppi í sveit. Fékk hann þá mik-
inn áhuga fyrir gömlum sögum,
riddarakvæðum og ýmsum
þjóðlegum fróðleik. Hafði hann
alla tíð á námsárum sínum
mikinn áhuga á slíkum efnum.
Hann fékk embætti að afloknu
prófi í Selkirkshire, og gaf sig
að bókmentalegum störfum í
öllum tómstundum sínum.
Frægastur varð Scott fyrir
skáldsögur sögulegs efnis. —
Samdi hann alls 29 skáldsögur.
Sumar sögur hans styðjast við
sögulega atburði, þar á meðal
“ívar Hújárn”.
Alþ.bl.
STUÐLAMÁL III.
Þó að Ægir ýfi brá,
auki blæinn kalda,
ei skal vægja, undan slá
eða lægja falda.
(örn Amarson)
Verki fram skal hugsjón hrinda,
hún til sigurs alla ber.
Láttu aldrei lífsins vinda
leiðir velja handa þér.
(Guðm. I. Kristjánsson)
Lífið geymir líka huggun,
eins og þessi vísa eftir Jóhann-
es Örn Jónsson sýnir:
Sorgin bætist særðri önd,
sem á tárum lifir,
þegar mætir hendi hönd
harmsins bárum yfir.
Og svo sættir vonin um betri
tilveru mennina við erfið lífs-
kjör:
Bera skalt þú höfuð hátt,
heims þó lánið þverri,
því í vændum eflaust átt
ekki líðan verri.
Og nú er kveðjan — orð af insta grunni,
að ennþá verði framtíð björt og heið:
og alt sem fylgir fögru tímans unni,
það fögnuð ykkur veiti á hinstu leið.
Jón Kernested.
SÓLSKINSBROSIÐ ÞITT.
(Eftir Leonard Cooke)
Þýðingin tileinkuð Gróu og Sveini Pálmason, 14. nóv. 1932.
Þín ásýnd ljómar, ljúft þú brosir mér;
hvað líf mitt væri kalt, í burt frá þér!
Mín sáluhjálp er sólskinsbrosið þitt,
í sælu þeirri nærist lífsþrek mitt.
Þitt ástarijós eg öllum fremur kýs,
því enginn þekti sælli paradís;
á jörð né himni jeg veit enga sýn,
er jafnast megi við sólskinsaugun þín.
Þó dökkir skuggar sveipi land og sjá,
og sólin öðmm dyljist himnum á,
mér alt er bjart, því bezta lífs míns gjöf
er brosið þitt — og lýsir fram að gröf.
Þitt ástarljós eg öllu fremur kýs,
því enginn þekti sælli paradís;
á jörð né himni veit jeg enga sýn,
er jafnist á við sólskinsaugun þín.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Enn líða sex ár. Við sjáum
dreng hjúfra sig að brjósti
hvítrar móður.. Það er íslenzk
kona — hin fyrsta kona af
hvítum kynstofni, sem breiðir
móðurást og umhyggju yfir hið
unga líf, í því landi, sem í dag
er bygt einni voldugustu þjóð
heimsins — Ameríku.
Um leið og eg get þessara at-
burða, get eg ekki varist þeirri
hugsun, að það landflæmi, sem
vér köllum Vesturálfu heims, sé
sæmilega vígt af íslendingum.
Sumir hafa þá trú, að ís-
lendingar hafi sérstakt hlut-
verk að vinna í þesssu landi. —
Þá gátu eftirlæt eg ykkur að
ráða.
Deildin “Frón’’ er grein af
stofni Þjóðræknisfélagsins. En
svo er það félag nefnt, sem
stofnað var á grundvelli þeirrar
hugsjónar, að varðveita íslenzk
þjóðernisleg verðmæti hér
vestra. Á því veltur mjög um
framtíð félagsins, hvernig hin-
ar ýmsu deildir þess rækja störf
sín. Eg dreg ekki í efa, að
deildin Frón muni í liðinni tíð
hafa rækt félagsskyldurnar vel,
eftir því sem aðstæður leyfðu.
En betur má ef duga skal. —
Deildin verður að leggja kapp
á það að laða hugi æskufólks-
ins til viðurkenningar á því,
að íslenzk tunga og íslenzkar
bókmentir feli í sér þá fjár-
sjóðu, sem vert sé að sækjast
eftir. Þið verðið að láta ykkur
skiljast, að sú fyrirhöfn borg-
ar sig, því án stuðnings æsk-
unnar getur félagið ekki átt
langa framtíð.
Um leið og eg geri ráð fyrir
að íslenzku kenslan haldi á-
fram undir umsjón þessarar
deildar, væri ekki úr vegi að
hugleiða hvort ekki væri unt að
færa út starfsemi hennar. Séra
Ragnar E. Kvaran benti á það
í ræðu nýlega .hvernig þýzkur
æskulýður, s'em býr við neyð-
arkjör, hefir tekið höndum sam-
an til eflingar listum og and-
legri þroskun sín á meðal. —
Og að slíkt athafnalíf œskunn-*
ar á tímum þrenginganna, sé
glöggur mælikvarði fyrir því,
hve menning þjóðarinnar eigi
djúpar rætur. — Við búum við
erfiða aðstöðu á margan hátt
sem stendur; ekki síður félög
en einstaklingar. En það er ekki
næg afsökun. í Winnipeg er
stór hópur íslenzkra ungmenna,
sem eg geri ráð fyrir að tæki
ýmiskonar fræðslu fegins hendi,
svo sem í íslenzku, íslenzkum
bókmentum, söng og hljóðfæra-
slætti, líkamsþjálfan o. s. frv.
íslendingar eiga stór og vönd-
uð samkomuhús hér í borginni,
og þeir eiga margvíslegum og
góðum kenslukröftum yfir að
ráða. En hvað er það þá, sem
þeir ekki eiga? Skortir þá vilj-
ann til samvinnu? Eg held að
það sé ómaksins vert fyrir deild
ina Frón að stofna til nýrrar
leitar eftir ónumdu landi. — Og
finnist það land í sál okkar eig-
in æsku, efa eg ekki, að fyrir-
höfnin fáist endurgoldin í fram-
tíðinni. —
Bók var prentuð á íslandi
fyrir nokkrum árum, sem heit-
ir “Vormenn íslands”.
Ef eg mætti fara með bænar-
gerð fyrir' fjöldann, vildi eg
biðja um það, að í þeirri bók,
sem af einhverjum verður skrif
uð, einhverntíma í framtíðinni,
með nafninu “Vormenn Can-
ada”, — fyndust mörg íslenzk
nöfn.
Ásgeir I. Blöndahl.
Walter Scott.
Af tilefni þess, að í ár er öld
liðin frá andlátsári skozka
skáldsins og rithöfundarins Sir
Walter Scotts, hafa minningar-
hátíðir verið haldnar víða á
Bretlandi og á meginlandinu.
Hafa bókmentafélög aðallega
haft forgöngu um þær. Þegar
Walter Scott lézt, var hann fræg
astur rithöfundur sinna sam-
tíðarmanna, og þótt nútíma
rithöfundar séu í meiri metum
meðal yngri kynslóðarinnar
Brelandi, þá er hitt jafnvíst, að
mikill hluti þroskaðra lesenda
Margeir Jónsson hefir safnað
og búið bókina til prentunar. —-
Útgefandinn er bókaverzlun
Þorsteins M. Jónssonar á Ak-
ureyri, 1932. í þessu þriðja bindi
Stuðlamála, eru vísur eftir 22
alþýðuskáld, ásamt viðauka. —
Vísurnar eru upp og ofan eins
og gengur, en yfirleitt er verk
safnanda og útgefanda þessa
alþýðuskáldskapar lofsvert og
veitir vafalaust ljóðelsku fólki
marga ánægjustund. Því fjöldi
vísna eru í öllum þrem bind-
unum, sem eru prýðilega kveðn-
ar og sumar hreinar perlur. —
Yrkisefnin eru margvísleg. Mest
ber á vísum um árstíðir, veðr-
áttu, náttúruna og svo ekki að
gleyma hestavísunum. Inn í
þessar ytri lýsingar blandast
svo ýmislegt um æfikjör og
harma skáldsins. Þannig verð-
ur vorið Sveinbirni Björnssyni
tilefni til dapurlegrar sjálfslýs-
ingar:
Leysir mjallalín af brún,
Ijómar allur særinn.
Yfir hjalla, engi, tún
andar fjallablærinn.
.*
Þó að skarti hús og hlað
heiðisbjartar nætur,
verður margt, sem amar að,
af því hjartað grætur.
Stundum er það söknuður-
inn við ástvinamissi, sem hrýzt
fram í hendingum, eins og í
þessari vísu eftir Ásvald Magn-
ússon:
Reynslukyljur rjúfa grið;
raskast vilja hugarsvið.
Sorgarbyljir svifta frið.
Sárt er að skilja kæra við.
En svo vill skáldið ef til vill
ekki láta uppi, hvað amar að.
Þannig kveður Halla Eyjólfs-
dóttir:
Þótt eg sýnist sæl og hýr,
sízt um tárin losi,
enginn veit, hvað innra býr
undir mínu brosi.
Oftast er það ástin, sem eitt-
hvað hefir brent. Því segir Guð-
mundur Gunnarsson:
Leggi menn á munaðshaf,
minkar senn í vösum.
Margur kennir óhægð af
ástar brennigrösum.
En svo er ógæfan líka hreint
sjálfskaparvíti, og skáldið hefir
það til að segja sjálfu sér ó-
spart til syndanna:
Anda napurt oft eg finn, —
auðnu tapast vegur,
asnaskapur allur minn
er svo hrapallegur.
(Þorsteinn Magnússon)
Og ekki tjáir annað en að
herða upp hugann, þó á móti
blási:
(Þórður Einarsson)
Sýnist víða sælurýrð;
sorgin flesta mæðir. —
Lengst í fjarskans ljósadýrð
ljóma sigurhæðir.
(Elín Jónsdóttir.)
Svipaða sögu hefir Gísli
Helgason að segja í vísunni um
veröldina:
Veröld rýran veitir yl,
volkar dýran anda;
af því flýr hann einatt til
æfintýralanda.
Æfintýralöndin og Ijósadýrð
fjarskans er líka hvorugt svo
fjarri, eins og virðist, því:
TWPHr'Wv -I** .H
Borðin hýður báruflaumur,
byrinn stríður greiðir för.
Áfram líður æfistraumur,
ekki bíður tímans knör.
(Steinn K. Steindórsson)
Og að leiðarlokum gleymist
hið liðna fyrir fegurð nýrrar
jarðar:
Yfir sjónum geislar gá,
gimi bláinn kynda:
Sólarbráin signir á
silfurgljáa tinda.
(Steinn Sigurðsson)
Sigurjón Friðjónsson ann því
flestum fremur að kveða um
riáttúruna og fegurð hennar.
Og hann leitar uppi fegurstu
orð tungunnar og kliðmýkstu
bragarhættina:
Logasíjur leiftra á ný
ljósi' um slý og gjögur.
Eldi vígir aftan ský
eygló hlý og fögur.
Sól í fangi víðavang
vermir langar stundir:
lög og tanga, lón og drang
leggur vanga undir.
Páll á Hjálmstöðum beitir
rímleikni sinni aftur á móti
aldrei betur en þegar hann yrk-
ir um gæðingana. Þessar vísur
fær Gráni:
Hálsi lyfti listavel,
löppum klipti vanginn;
taumum svifti, tugði mél,
tölti’ og skifti’ um ganginn.
Margir njóta inni-yls,
unaðs-bót þar finna.
Nístur róti norðan byls
naut eg fóta þinna.
Stundum deila alþýðuskáld-
in óvægið á samtíðina, eins og
þessi vísa eftir Jósep Húnfjörð
ber með sér:
Heimskan krýnir hauðrið þvera,
hér er fínast: ekkert gera,
fleka, pína, falsa, þéra,
fremur sýnast en að vera.
Eimreiðin.