Heimskringla - 05.04.1933, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 5. APRÍL 1933
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
er við kent, en Árni Magnússon
keypti það 1696. Það er ágæt-
lega skrifað, með skreyttum
uppahfsstöfum. Handritið hefst
á Heimskringlu Snorra, en Ólafs
sögu helga er slept úr, því að
sá, sem bókin er skrifuð fyrir,
hefir auðsjáanlega átt hina sér-
stöku Ólafs sögu áður og því
ekki þurft annað handrit af
henni. í síðari sögunum er
ýmsu bætt inn í texta Snorra
eftir öðrum sögum. Síðast er
Hákonar saga gamla eftir
Sturlu Þórðarson. Fríssbók er
nú helsta skinnhandrit Heims-
kringlu, því að Kringla og Jöfra-
skinna eru brunnar, nema fá-
ein blöð, og aðeins til af þeim
eftirrit á pappír. Önnur skinn-
handrit Heimskringlu eru ekki
nema brot.
Prófessor Halldór Hermanns-
son í Íþöku hefir ritað formála
þessa þindis, og er hann bæði
fróðlegur og skemtilegur, sem
vænta mátti. Einkum er kafl-
inn um Hákonar sögu ræki-
legur, og eru þar ýmsar skarp-
legar athugasemdir um meðferð
Sturlu á því vandasama við-
fangsefni. Um Heimskringlu
sjálfa er farið fljótar yfir sögu,
enda var það bæði of mikið mál
og margrannsakað, til þess að
gera því veruleg skil í svo stuttu
máli. Um eitt atriði vil eg leyfa
mér að gera litia athugasemd
Halldór Hermannsson hendir á,
að í sögunum eftir 1035, sé slept
flestum jarteiiium Ólafs helga,
en segir, að ekki sé gott að
skera úr, hvort skrifarinn hafi
gert þetta af því að hann hafi
ekki trúað á jarteinirnar eða
ekki þótt þær máli skifta. En
sannleikurinn er sá, að allar
þessar jarteinar voru aftan við
Ólafs sögu hina sérstöku, og
var því óþarft að rita þær aftur,
fremur en söguna sjálfa. Sama
hefir átt sér stað með frumrit
Jöfraskinnu og AM 39, fol. Þar
hefir líka Ólafs sögu verið slept,
og þá jarteinunum sömuleiðis.
— Hin sérstaka Ólafs saga var
til í miklu fleiri handritum en
Heimskringla, og því kom þetta
fleirum sinnum fyrir, að menn
áttu hana áður og létu því
sleppa henni í eftirritinu af
Heimskringlu. En það var ein-
mitt trúin á helgi Ólafs og jar-
teinir hans, ekki síður en snild
Snorra, sem olli hinni miklu út-
breiösiu þeirrar sögu, fram yfir
aðrar konungasögur.
Næsta bindið af Gorpus á að
verða Möðruvallabók (AM 132,
fol.), sem er höfuðhandrit ým-
issa íslendingasagna, m. a. Egils
sögu, Kormáks sögu og Lax-
dælu. Mun það bindi verða ís-
lenzkum fræðimönnum enn
kærkomnara en nokkurt hinna
fyrri. Pormála þess bindis á
mag. art. Einar Ó. Sveinsson að
rita. En með hverju bindi þessa
safns verður fræðimönnum hér
á íslandi gert hægara um vik
að fara beint í þær frumheim-
ildir, sem meinleg örlög hafa
vistað fjarri þeirri þjóð, sem
skapaði þær og skráði og enn
þá leggur mesta rækt við lestur
þeirra og rannsóknir. En fram-
tíð íslen^kra fræða er mikil með
öllum germönskum þjóðum og
jafnvel víðar. Því megum vér
fagna því, að á sem flestum
stöðum sé handritanna við kost-
nr. Þau eru undirstaðan, sem
stendur óhagganleg, þótt rann-
sóknir og tilgátur fyrnist og
úreldist. Hér er verið að vinna
verk, sem miðar langt inn í
framtíðina, og vér höfum fulla
ástæðu til þess að óska Ejnar
Munkssgaard máttar og megins
til þess að koma því sem lengst
áleiðis.
Sigurður Nordal.
—Lesb. Mbl.
SLENDINGASAMKOMA
í GRAND FORK.S N. D.
Laugardagskvöldið 25. marz
s. 1. héldu Islendingar í Grand
Forks, N. D., skemtisamkomu,
fyrsta sinni um margra ára
skeið. Sóttu hana milli 60 og
70 manns, nær alt íslendingar,
og var það ágæt aðsókn að til-
tölu við fjölda þeirra þar í bæ.
Einkum var nægjulegt, að sjá
þar saman komið margt yngra
fólksins.
Skemtiskráin var fjölbreytt:
hæðuhöld, söngur, og upplestur,
og fór, að kalla mátti öll, fram
á íslenzku.
Prófessor Richard Beck skip-
aði forsæti og setti samkomuna
með stuttri ræðu um gildi slíkra
gleðimóta og um ættararfinn
íslenzka. Einnig las hann upp
frumort íslandsminni. Miss
Sylvia Johnson, fyrverandi
skólaumsjónarkona í Pembina
hérðai, flutti kjarngott erindi
um hlutdeild íslands í bókment-
um og menningu alment, og
hvatti yngra fólkið til að reyn-
ast ekki ættierar. Dr. G. J.
Gíslason hélt fjöruga tölu um
ýmislegt, sem fyrir augun bar
í íslandsferðinni 1930; vék með-
al annars að fegurð landsins og
framförum síðari ára. Góður
rómur var gerður að ræðum
þessum.
Með fögrum söngvum skemtu
þau systkynin, Mrs. G. J. Gísla-
son og Dr. G. G. Thorgrímsson,
en systir þeirra, Mrs. A. Hult-
eng. lék undir á slaghörpu.
Einnig sungu menn saman ís-
lenzka úrvals söngva undir
stjórn Dr. Thorgrímsen og jók
það eigi lítið á gleðskapinn. —
Mrs. M. F. Björnsson las upp
íslenzka sögu og kvæði, og þótti
vel takast.
Yngsta kynslóðin — þrjár
smámeyjar — áttu einnig sinn
þátt í skemtunnni og komu
svo fram að sómi var að. Sig-
ríður og Laura, dætur Mr. og
Mrs. G. G. Jackson, sungu tví-
söng á íslenzku, en Sigrún,
dóttir Mr. og Mrs. H. B. Grím-
son, fór með íslenzkt kvæði.
Það setti einnig íslenzkari blæ
á samkomuna, að tvær konur
voru þar klæddar íslenzkum
þjóðbúningum. Miss Louise Ara-
son kenslukona var á skaut-
búningi, en Mrs. Vigfúsína Beck
á peysufötum. Varð mörgum
starsýnt á íslenzku búningana
og þóttu þeir sérkennilegir og
glæsilegir álitum.
Að lokinni skemtiskránni sett
ust menn að raunsnarlegum
veitingum og rammíslenzkum—
skyri og öðru góðmeti. Er leið
að miðnætti bjuggust menn til
heimferðar, léttari í lund, betri
íslendingar, og betri Ameríku-
menn en áður. Var samþykt í
einu hljóði, að efna til samskon-
ar gleðimóts næsta ár. Auð-
sætt er því, að Grand Forks ís-
lendingar eru ekki dauðir úr
öllum æðum.
R. Beck.
KVEÐJA
(Flutt við moldun ungmeyjar)
THELMA BENNETTA BENSON, Gimli
Að þú ert farin fríða unga mær, —
— og fölnað gleði ljósið vlna þinna, —
um morgunstund------þá andar aftanblær
með auðnarveldi, sárt er til að finna.
Þitt starf og söngur — alt var æsku ljóð
og ódauðleikans þrá um lífsins boðann.
Og æskan grætur, ellin hnýpir hljóð
þá hélan fennir yfir morgunroðann.
En minninganna mætti þrungið lag
svo munaljúft þig vefur örmum sínum;
og þakkar fyrir þannan stutta dag,
sem þú varst geisli vina og frændum þínum.
Þá blómin fölna ung á æfiteig
er öldnum þröngt um mál, sem gleður hina.
Svo þetta stef er lítið lauf í sveig
á leiði þitt með hinstu kveðju vina.
Hjálmur.
IÐNRIKI
Ný stefna í Bandaríkjunum.
Vandkvæðin með skiftingu
auðs og framleiðslu eru eldri en
tvævetur. Viðskiftafjötrar, sam-
kepni og véliðja hafa komið
Bandaríkjunum í Norður-Amer-
íku í mestu vandræði, út á við
alla þá múrsteina, sem banda-
ríkin þarfnast. — Og hvaða
lausn er á þessu atvinnumáli?
Teknokratar fullyrða, að engin
lausn sé á því, fyrr en ein-
staklingsframtakið sé úr sög-
unni og ný mynt, “orkuseðlar”
hafi verið innleidd”.
Stefna þessi hefir því að
vegna þess hve útflutningur'markmiði gagngerða þjóðfélags-
hefir minkað og hve ófriðar- byltingu. En lítum nú á gagn-
skuldir innheimtast illa, inn á rýni þá; sem hún hiýtur í merk-
arinnar um það, að ísland fengi
ipptöku í bandalagið, við stjórn-
ina í London, og hefir utan-
ríkisráðuneytið breska tilkynt
að ísland verði meðlimur banda-
lagsins frá 6. apríl n. k.
* * *
Efnilegur fslendingur erlendis.
Nýlega barst Mentamálaráðu-
neytinu bréf frá prófessor dr.
R. Courant, sem er forstöðu-
maður fyrir stærðfræðisdeild
háskólans í Göttingen. Er þetta
bréf birt í einu dagblaðanna í
Reykjavík og segir í því meðal
annars: “Hr. Ásgeirsson hefir
hafið sig í allra fremstu röð
hinna þroskaðri stúdenta, alger-
lega af eigin ramleik. í fyrir-
elstrum og æfingum hefir hann
og í samtölum við greinda móð-
ur, föður og bræður.
En fyrir utan gáfur og dugn-
að við nám er Leifur afbragð
annara manna í allri umgengni
og reglusemi. V. G.
—Tíminn.
SMÁSÖGUR UM
T ÓNSNILLINGA
Handel var lengi forstjóri ó-
perunnar í London. Hann
stjórnaði hljómsveitinni og lék
þar sjálfur á hörpu. Var leik-
ur hans svo dásamlegur að á-
heyrendur gættu varla annars
en hlusta á hann. Söngmönn-
um mislíkaði þetta mjög og
oftsinnis komið fram með ó- ^öfðu horn í síðu hans fyrir
væntar og frumlegar, sjálfstæð- |þa^- svo var það eitt kvöld
ar úrlausnir á þeim.verkefnum bráðlyndur ítalskur söngv-
er fyrir lágu. Nú um nokkurn ar' 11 r s®r y^'r Han(Jel og
tíma hefir hann unnið meðimælti meðal annars:
góðum árangri að sjálfstæðum I
Slys.
Á vélbátnum “Víking” frá
Eskifirði vildi það slys til í
fyrradag, er báturinn var við
Hornafjarðarós, að einn mann-
inn tók út og druknaði hann.
Hann hét Helgi Jónsson, mið-
aldra maður frá Eskifirði.
FRÁ ÍSlANDI
7. marz, 1933.
Gjaldþrot.
Árið 1932 eru talin 39 gjald-
þrot hér á landi. Er það litlu
hærri tala en árið á undan, en
nær tvöföld móts við töluna
árin næstu þar á undan til 1921.
En á árunum 1912—1920 voru
aðeins um 6 gjaldþrot á ári til
jafnaðar. Af gjaldþrotunum
1932 komu 7 á Reykjavík, 21 á
aðra kaupstaði, 55 á verzlun-
arstaði og 6 á sveitir. Flestir
urðu gjaldþrota á útgerð og
verzlun. Þar á meðal voru 6
hlutafélög og eitt samvinnufé-
lag.
* * *
öryggi á sjónum
ísland hefir nýlega gengið í
alþjóðabandalag, sem stofnað
er til þess að vernda líf sjó-
manna (Intemational Conven*
tion 31. maí 1929). Hefir ut-
anríkisráðuneyti Dana borið
fram ósk íslenzku ríkisstjóm-
— Ef þér dirfist þess framar
vísindalegum rannsóknum, sem 'að eyðileggja söng minn með
eiga að gera honum kleift að, hörpuleiknum, þá skal eg
ljúka námi í vetur. Doktors- stökkva ofan af leiksviðinu nið-
ritgerð hans hefir einnig að ur á hljómsveitina og eg skal
gcyma góðar og frumlegar sjá um að stökkið takist þann-
athuganir og sýnir að hr. Ás-ig að harpan ónýtist.
geirsson, er -ekki venjulegt I — Þaó er gott, mælti Handel
doktorsefni, heldur maður með rólega, en þér gerið svo vel að
ótvíræðum vísindagáfum”. Og láta mig vita fyrir fram um
seinna í bréfinu segir prófessor- það, hvenær þér ætlið að
inn: “Tvímælalaust má vænta stökkva, svo að eg geti auglýst
mikilsverðra og snjallra afrekaiþað í blöðunum. Eg er viss
frá hendi Ásgeirssons.--------|nm að óperan græðir miklu
Það er álit mitt sem anriara j meira á stökkinu heldur en
starfsbræðra minna hér, að jafn söng yðar.
frábærum manni og hr. Ásgeirs-
son er, eigi að veitast allur
hugsanlegur stuðningur úr ætt-
landi sínu”. Segist prófessorinn
skrifa bréfið til að leiða athygli
íslendinga að þessum efnilega
samlanda þeirra.
Leifur Ásgeirsson er af góðu
og greindu bændafólki kom-
inn, frá Reykjum í Lundar-
reykjadal. Þeim sem þekt hafa
hann frá því hann var lítill
drengur kemur ekki á óvart þó
að hann sé nú strax örfáum ár-
um eftir að hann fer fyrst úr
Iforeldrá' húsum kominn í “allra
fremstu röð hinna þroskaðri
stúdenta” við einn af merkustu
háskólum stórþjóðanna. Hann
fór snemma á unglingsárum
sínum að vinna alla algenga
sveitavinnu. Vann þannig vet-
ur, sumar, vor og haust fram
um tvítugt heima, en las jafn-
framt alt sem hann náði í að
lesa. En alt í einu brá hann
sér til Reykjavíkur eitt vorið
og tók þar gagnfræðapróf og
tveim vetrum seinna aftur og
tók þá stúdentspróf og fór þá
langt upp fyrir alla aðra, og
það þó að þeir væru flestir bún-
ir að setja á bekkjum Menta-
skólans í 6 vetur. En Leifur
hafði verið nokkrar vikur fyrir
fermingu hjá farkennara heima
í dalnum sínum.
Eg man eftir því, að það var
hressandi að koma að Reykj-
um, þegar Leifur var hálfvax-
inn drengur og hlusta á hann
þarna uppi í fremur afskektum
fjalladal með “eldhuga braut-
ryðjandans” fullan af innlend-
um og erl. fróðleik, er hann
hafði lært á kvöldstundunum
við vegna hins ógurlega atvinnu
leysis.
um blöðum.
“News Chronicle” í London
Á erfiðum tímum rísa upp birtir nokkrar aðfinslur frá
spámenn, sem boða nýtt þjóð- j “Herald Tribune”, einu stærsta
skipulag, þar sem auðlindir stjómarblaðinu:
landanna séu nýttar til hlítar til j “Þrjár stjónarstefnur eru orðn-
jafns ágóða fyrir alla þegna ar til: Aristokrati, stjórn hinna
íkjanna. — í fyrsta skifti í sögu bestu, demokrati, lýðstjóm og
Bandaríkjanna er vakin allum- teknokrati, iðjustjóri, þar sem
fangsmikil hreyfing til að bylta
við þjóðfélaginu og skapa jafna
aðstöðu allra þegna til að afla
sér lífsins gæða. Stefna þessi
nefnist “teknokrati”, eða iðn-
iðjuvísindi eiga að ráða. Okkur
er sagt, að heimspeki þessarar
nýjustu stefnu sé algerlega ný.
Þessu trúa engir, nema þeir
sem engin kynni hafa haft af
ríki, og hún hefir rutt sér til stjórnmálasögu heimsins. Fyrsta
rúms fljótar og hraðar en bridge | boðorð stefnunnar er: Meiri
kenningar Culbertson’s-
er þá mikið sagt.
og j framleiðsla, minni vinna. Teknó
kratar hafa með ransóknum
t Wall Street hrópa blaða- sínum þóst sjá fram á, að vél-
salarnir: “Kaupið The Outlook arnar gætu í náinni framtíð
Einn af þeim, sem orkti ljóð
við tónsmíðar Offenbachs hét
!!remieux. Hann var mjög mont-
inn af ljóðunum og sagði að
aðsóknin að óperettunum væri
meira þeim að þakka heldur en
tónsmíðunum.
Einu sinni voru þeir Offen-
bach á gangi og komu þá þar að
sem lírukassamaður var að spila
lög úr óperettunni “Orfeus í
undirheimum”. Hafði fjöldi
fólks safnast þar saman til að
hlusta á og börnin byrjuðu að
dansa. Offenbach sneri sér þá
brosandi að Cremieux og mælti:
— Sjáið þér nú til hvað ljóð-
in yðar eru dásamleg. Þau
hafa gert alt þetta fólk hug-
fangið.
* ¥ *
Rossini var einu sinni gestur
— nýjustu fréttir um teknó-
kratisku hreyfinguna!” Og
næstum hver einasti spákaup-
maður af kauphöllinni flýtir sér
að kaupa blaðið. Því að stefna
þessi er ekki stéttarstefna ör-
eiganna eins og Marxisminn
heldur hefir hún mest fylgi með
al kaupsýslumanna, banka-
manna, verkafræðinga og hag-
fræðinga.
Og hvert er svo markmið
þessarar stefnu? í eyrum Ev-
rópumanna hljómar það eins
og æfintýri, að starfsemi þessi
er ópólitísk, að minsta kosti er
því haldið fram. Stefnan á upp-
tök sín í félagi nokkurra frem-
stu verkfræðinga og hagfræð-
inga Bandaríkjanna. Mynduðu
þeir skömmu eftir stríðið félag
í þeim tilgangi að rannsaka
möguleika fyrir að hagnýta til
hlítar auðlindir Norður-Ameríku
og spara með vélum vinnukraft,
en komast hjá atvinnuleysi með
því að stytta vinnutímann. 36
verkfræðingar og hagfræðingar
hafa í mörg ár unnið að rann-
sóknum þessum í náinni sam-
vinnu við Columbia-háskólann.
Rannsóknir þeirra taka yfir
sögu amerísks iðnaðar í heila
öld. Þrjú þúsund vörutegundir
hafa verið rannsakaðar, eink-
um með tililti til þeirrar mann-
legrar vinnuorku, semlögð hefir
verið fram til að framleiða þær
á hverjum tíma.
Árangur rannsóknanna.
Vísindamönnum þeim, sem við
ransóknir þessar fást, hefir tek-
ist að sýna fram á, að með
skipulagðri framleiðslu og stytt
um vinnutíma, 4 stundir á dag
í 4 daga vikunnar muni öll
þjóðin í Bandaríkjunum geta
lifað þægilegu lífi, eftir því sem
enska stórblaðið Times fullyrð-
ir. Blaðið bætir þessu við:
“Til allrar óhamingju (full-
ýrða teknokratar) er þjóðskipu-
lagið þannig í Bandaríkjunum
og öðrum iðnaöarríkjum, að það
er ekki framleiðslunni vaxið.
Þess vegna krefst iðnaðarfram-
leiðslan í sjálfu sér gagngerða
í veilsu, þar sem ung stúlka breytingu á þjóðskipulaginu.
söng nokkur lög. Kona nokkur
sem var sessunautur Rossini,
laut að honum og hvíslaði:
— Ó, syngur hún ekki dá-
samlega? Það er alveg eins og
hún kyssi hina mjúku tóna um
leið og þeir líða af vörum henn-
ar!
— Hún verður að gæta þess
að verða ekki óhrein um munn-
inn, hvíslaði Rossini, því að
tónamir, sem líða af vörum
hennar eru mjög óhreinir.
* * *
Þegar Paganini var spurður
að því hver væri mesti fiðlu-
sniliingur heimsins, svaraði
hann jafnan:
— Það veit eg ekki, en Lepin-
sky er sá næstbesti.
—Lesb. Mbl.
Rót viðskiftavandræðanna er
sú, að vér höfum reynt að
geyma nýtt vín í gömlum belgj-
um. Hið eðlilega skilyrði fyrir
heilbrigðu þjóðlífi, segja þeir, er
orkumagnið, sem lagt er fram
til framleiðslunnar. En fram
farir síðustu aldarfjórðunga
hafa, fyrst með gufuaflinu, síð-
an með rafmagninu, gert það
mögulegt að láta ókunna orku
koma í stað mannanna, svo
mjög, að nú framleiða vélar alt
að tveim miljón sinnum meira
en mannshöndin getur á sama
tíma, átta stundir á sólarhring.
Og á þeim síðustu árum hafa
vélar svo að segja útilokað
mannlegan vinnukraft.—Hundr-
að menn, sem vinna í fimm
tekið vinnu frá öllum þorra
verkalýðsins. í sambandi við
þetta er nóg að geta þess, að
margar vélar eru þess eðlis, að
þær geta ekki orðið fullkomnari
en þær eru og þurfa altaf menn
til eftirlits og stjórnar, t. d. land
búnaðarvélar, fiskiskip o. s.
frv. Fullyrðingar þeirra virðast
því nokkuð almennar og virðast
gefa tækifæri til gagngerðra
athugana . . . .”
“New Republic” gerir eftir-
farandi athugasemdir:
“Ein aðal-fullyrðing teknó-
krata er sú, að framfarir stór-
iðjunnar skapi * atvinnuleysi.
Kenning þessi er ekki ný. Hún
er gamall kunningi úr kenning-
um Marx’s og hefir máske nokk
uð til síns máls, þó ekki sé
hún eins algild og Marx og
teknókratar halda fram. Hitt
er jafnsatt, að framleiðslan
eykur sjálf kaupgetu almenn-
ings og eykur þarfirnar. Það
er óskiljanleg fullyrðing að
nauðsynlegt sé að nema pen-
inga úr gildi. Sú kenning hefir
komið upp aftur og aftur og
ætíð verið barin rækilega niður
með rökum”.
Teknókratar.
Aðalhvatamenn þessarar stefnu
eru Howa^d Scott, verkfræð-
ingur ogAlfred Smith, fyrver-
andi ríkisstjóri í New York og
frambjóðandi á móti Hoover
1928 . Margir telja einnig, að
aðal-ráðamenn Roosevelts for-
seta muni aðhyllast stefnuna og
hann sjálfur að einhverju leyti.
Um framtíð hennar verður
engu spáð. En sennilega er
liún ekki annað, en tískuhreyf-
iug, skiljanleg af þeim ástæð-
um, að í Ameríku hefir sósíal-
ismi ekki átt upp á háborðið og
að fólk er alment óviðbúið, þeg-
ar trúverðugir menn koma fram
með tölur og hagfræðilegar
staðreyndir og þykjast með
þeim geta ráðið bót á tímanleg-
um og eilífum vandamálum.
En hversu skammvinn, sem
hún kann að verða, má vera, að
hún hafi það gott í för með sér,
að einhver holl ráð verði fund-
in, sem í bili mega að gagni
koma.
B. G.
—Mbl.
“Endurminningar’*
Friðriks Guðmundssonar eru til
sölu hjá höfundinum við Mo-
zart, í bókaverzlun ó. S. Thor-
geirssonar og á skrifstofu Hkr.
Fróðleg og skemtileg bók og
afar ódýr. ..Kostar aðeins $1.25.
* * *
Munið eftir að til sölu eru á
skrifstofu Heimskringlu með af-
falls verði, námsskeið við helztu
verzlunarskóla bæjarins. Nem-
endur utan af landi ættu að
nota sér þetta tækifæri. Hafið
verksmiðjum geta nú framleitt tal af ráðsmanni blaðsins.