Heimskringla - 05.06.1935, Blaðsíða 4

Heimskringla - 05.06.1935, Blaðsíða 4
4. SÍÐA. HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 5. JÚNÍ 1935. iíteiniskrinplci (StofnuO 1SS6) Kemur út á hverjum miSvikudegi. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og S5S Sargent Avenue, Winnipeg Talsimis 86 537 Verð blaðslns er $3.00 árgangurinn borgist fyrlrfram. Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD. öll viðskifta bréf bl-aðinu aðlútandl sendlst: Manager THE VIKING PRESS LTD. 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFÁN EINARSSON Utanáskrift til ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINGLA 853 Sargent Ave., Winnipeg "Heimskringla” is published and printed by THE VIKING PRESS LTD. 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man. Telepihone: 86 537 WINNIPEG, 5. JÚNÍ 1935. ENN UM BLÖÐIN Frá því fyrst að hugmyndinni um sam- einingu íslenzku vikublaðanna var hreyft, hefir hún ávalt broltnað á þeim boða, að talsmönnum hennar hefir 1 láðst að sýna hinn raunverulega tilgang hennar; þegar henni hefir skotið upp á Þjóðræknisþing- u'm, hefir það sama brunnið við, og á því sem skrifað hefir verið um hana og sem byrjað var á, þegar útgefendur viku- blaðanna fóru að minna áskrifendur á nauðsynina að veita blöðunum drengilega aðstoð á þessum krepputímum, eru þessi sömu fingraför. Málið virðist með öðrum orðum hafa verið mjög lítið hugsað áður en farið var að ræða og rita um það. Grein Sig. Júl. Jóhannessonar í síð- ustu “Hkr”, er engin undantekning frá þessu. Eins skýrt og honum er lagið að setja skoðanir sínar fram í ræðu og riti, hrekkur það ekki til, og menn eru eftir sem áður engu nær um undirstöð- una, sem með sameiningu' blaðanna á að vera lögð íslenzku þjóðlífi hér itil velferð- ar og tryggingar. Jafnvel þó samfara því, að leggja blöðin bæði niður, sem nú eru gefin út, sé fyrirgefningu synda að fá fyrir þá, sem blöðunum skulda, er nýju blaði ekkert borgnara með því, og sízt fyrir það takandi að syndgað verði upp á náðina hér eftir sem hingað til. í upphafi greinar sinnar kemst læknir- inn svo að orði: “Eftir því sem þjóð- brotið er fámennara, ríður meira á því, að þar haldist menn í hendur í samkepn- inni við hin þjóðbrotin. Þetta atriði hafa íslendingar ekki skilið í liðinni tíð. Miklu af starfi þeirra og styrkleika hefir verið varið í innbyrðis baráttu — baráttu' um trúmál, þjóðrækn- ismál, félagsmál og öll önnur mál milli himins og jarðar.” Þetta mætti til sannsvegar færa, ef hér væri ekki um þann stóra misskilning að ræða, að það er einmitt þeitta starf, þessi barátta, ef betur á við að nefna það því nafni, sem til þessa hefir haldið við hér allþekkjanlegri mynd af íslenzku þjóðlífi. Án þessa starfs hefði það að öllum líkind- um nú þegar verið komið undir græna torfu og íslendingar verið kviksettir, grafnir lifandi áður en þeir dóu sínum náttúrlega þjóðræknis-dauða, svipað og segja má um fáeina íslendinga hér vestra, sem staðið hafa utan við þessa “baráttu” um itrúmál, þjóðræknismál og öll félegs- mál. Þeir hafa vissulega ekki reynst bjargvættur nokkurs, sem íslenzkt getur heitið hér né heldur orðið sjálfum sér að nýtari með því. En, býst eg við að læknirinn segi, þetta er ekki hugmyndin með sameiningu blað- anna. Menn getur greint á í skoðunum eftir sem áður, og látið þær óspart í Ijór í nýja blaðinu'. En hvemig á að sam- rýma það hugmyndinni um hitt, að þeir eigi að hæitta baráttu um trúmál, þjóð- ernismál, félagsmál og öll mál milli him- ins og jarðar? Ef það er sú barátta, sem hefir lamað kraftana, segir sig sjálft að leggja verði þessi mál á hilluna og bægja þeim frá þessu nýja blaði. Svona holgrafin er grunvöllur hug- myndarinnar um sameiningu blaðanna af orðum þeirra sjálfra að dæma, sem for- vígismenn hennar hafa gerst. Baráttuna um sjálft Þjóðræknismálið á að leggja niður í nýja blaðinu af því hún skiftir kröftunum. í alvöru talað, er ekki auðvelt að gera sér grein fyrir því, að lækninum sé það með öllu óljóst, að hér séu til íslendingar, sem ekki eru aðeins afskiftalausir um það mál og veiti þrí ekki nærri alt það fylgi, sem þeir gætu og málið á skilið, heldur eru hér skipulögð samtök til, sem ekki láta sér neitt fyrir brjósti “rifrildi og kjaftshögg á fundum”, þá er brenna, þegar svo horfir við að vinna því ógagn og leggja stein í götu' þess máls. Blaðið “Hkr.” hefir eftir getu stutt Þjóð- ræknissamtökin ihér og hefir, þó ótrúlegt kunni að virðast sltundum orðið að draga sverðið úr sliðrum gegn óvinunum. Þá baráttu vita allir, sem læknir S. J. J. þekkja, að hann álítur ekki hafa verið að óþörfu háða. Og sjálfur myndi hann ekki, þrátt fyrir að honum kunni að vera meiri skapstilling gefin en öðrum dauðlegum mönnum hh'fast neitt við að ganga framan að óvinunum, ef á það reyndi. En það er dáh'tið önnur spurning en hitt hvort “sameinaða” blaðið gerði það. Væri ekki “Heimskringlu” þar bet- ur treystandi af liðinni tíð að dæma, en nýju óreyndu blaði? Ætli að Þjóðræknis- félagið teldi sér ekki haukinn þar vísari í horni, sem hún er, en þetta nýja blað, sem ekki vill eyða kröftum sínum eða skifta í baráttu í þágu þess máls? Á meðan íslendingar geta ekki samein- ast um þjóðræknismálið, sem í raun og veru' verður ekki séð, að þeir hafi ástæðu sem nokkur veigur er í, til að vera skiftir um, verður ekki komist hjá barátitu. Það dettur engum sönnum íslendingi í hug, að ganga á mála hjá þeim mönnum, sem ættlandi og ættþjóð sinni hafa verið væg- ast sagt til skammar í þjóðernismálunum hér vestra. Lækninum finst gömlu íslendingunum hafa farist slysalega í því, að halda bér við íslenzku þjóðlífi. En það sem hugg- ar hann er þó það, að tímarnir séu að breytast—og mennirnir með, Það getur nú vel verið, að gömlu íslendingunum hafi farist sittbvað illa úr hendi, en versni nú samt sem áður ekki hagur ís- lenzks þjóðlífs, er þeir leggja niður “vopnin” í “baráttunni”, þá verður ekki með sanngimi sagt, að þjóðlífsstarfið hafi ver gengið en von var til. Enda þótt vér vantreystum engu, uggir oss samt, að að þeim borfnum, verði ís- lenzkt þjóðlíf hér ekki blómlegra, en það hefir verið. Grundvölíurinn sem þeir hafa hér lagit, verður að minsta kosti ekki haldverri eða valtari, en grundvöllur sá sem reistur er á skrafi, sem í flestum geinum má segja um, að sé út í hött og við ekkert hefir að styðjast, nema “lófaklapp” þeirra, sem reynslan hefir sýnt, að er bókstaflega á sama, bvor endinn er upp á á þeim, að því er afstöðu þeirra áhrærir í þjóðernis málum. Það má kalla þann flokk nýstefnumenn, tím- ansmenn og því um líkt, en hver eru glegst eyrnamörk bins nýja tíma? Að því er þjóð- og félagsmál snertir eru þau að dómi eldri og reyndari, há- vaði uppgjafa fúskara, sem alt fordæma í fari þeirra manna, sem af ráði og dáð eru starfandi, ómenska, at- hafnaleysi, kæringarleysi um alt, skiln- ingsleysi ef ekki bláber heimska og hatur og öfundsýki út af þvf að almennings álitið .skuli ekki viðurkenna ávextina, sem upp af þessu spretta, eins og at- hafnamannsins, mannsins, sem fómfærir sér fyrir það sem sjálfum honum og þjóðfélaginu má að einhverju gagni verða. Það getur vel verið að það sé í augum einstöku íslendinga eitthvað hug- rænt í hugsanaferli nútímans, en vér eigum bágt með að skilja það hjá öðrum en þeim, sem múgmenningin er farin að festa rætur hjá, og að minsta kosti kunn- um vér betur við norræna andann eins og hann hefir komið fram í starfi gömlu Islendinganna, sem hönd hafa lagt á plóg til viðhalds íslenzku þjóðlífi hér, og út- gáfu' íslenzku vikublaðanna hafa með öðru haft með höndum. Vér mintumst á múgmenningu. Senni- lega vita margir íslendingar ekki hvað við er átt með því, sem ekki er von. Það er ekki íslenzkt fyrirbrigði. Hún er ekki til á íslandi og þrífst ekki vel nema í stærri þjóðfélögum. En þar er hún alls staðar nálæg. Það er ekki Indland eitt, sem á sína “untouchables”, það eiga allar stærri þjóðir þá á sína vísu. Samfara hárri siðmenningu, á þar sér einnig stað múgmenning, þ. e. flokkur manna, sem svo lágt stendur í þroskastiganum, að hann á ekki samleið með þeirri einu sið- menningu, sem viðurkend er. En hvað kemur þetta blaðamálinu við, sem hér er um að ræða? Það kemur því beint við að því leyti, að eftir því sem bókaútgáfa hér verður litsnauðari, og það verður hún með fækkun blaðanna, eftir því fer andlegt sjálfstæði hnignandi. Það er litauðgi íslenzkra bókmenta og sjálfstæði, sem gert hefir íslenzka al- þýðumanninn svo úr garði, að honum er skipaður sess með siðmenningarflokkum hverra þjóðar sem er. Og eins lengi og hann vemdar þennan íslenzka menning- ararf sinn sem bezt, enda þótt það kosti ekki hætt við, að hann lendi í þeim flokki, sem múgmenskan ríkir í, þó á meðal stórþjóða búi. Gamalt íslenzkt máltæki segir, að enginn verði óbarinn biskup, og mun það orða sannast. Annars virðist óttinn um það, að það bægi íslendingum frá að taka hönd- um saman, ef á liggur, þó þeir hafi ekki sömu skoðanir á öllum málum undir sólunni og eigi tvö blöð, með öllu til- hæfulaus. Það hefir oft sýnt sig, er um sérsitök og mikilsverð mál hefir verið að ræða, að þeir hafa tekið dásamlega hönd- Um ’saman um þau. Þá minnist læknirinn á trúmálin og þar telur hann ekkert geti staðið sam- einingu blaðanna í vegi, þar sem íslend- ingar hafi í fornöld komið sér saman um að lögleiða kristni á íslandi árið 1000, og Tjaldbúðarmenn og Unítarar hafi í nútíð sameinast í einn söfnuð í Winnipeg. Þó bæði þessi dæmi séu fagur vottur og eft- irbreytnisverður um trúarvíðsýni, þá er ekki eins auðvelt að framfylgja því og ákjósanlegt er, allra sízt ef um kirkju- eign er að ræða, sem handhöfum er ant um og kostað hefir þá marga svitadropa. — Dæmið af því hvernig farið gæti, er Tjaldbúðar-kirkjan gamla, sem dr. S. J. J. minnist á. Að vísu' er óvíst, að úrsliit þess Tjaldbúðarmáls hefðu orðið þau, er raun varð á, ef Þorgeir Ljósvetn- ingagoði hefði um það dæmt, er sagan hefir þau orð eftir, að svo vildi hann mál- um miðla, “að hvorutveggja þafi nokk- uð til síns máls.” En S. J. J. virðist gleyma því, að hann er hér nú ekki og að eftir öðrum lögum en hans var dæmt, er þeir Tjaldbúðarmenn, er Unitörum sam- einuðust um eina kirkju, voru sviftir kirkju sinni af safnaðarbræðrum þeirra, Tjaldbúðarkirkjunni, er nú er eign Fyrsta lúterska safnaðar í Winnipeg. S. J. J gat naumast brugðið upp skuggalegri mynd en þessari af andlegu lífi Vestur-íslendinga í sambandi við sam- einingarmál blaðanna, en virða verður honum það til vorkunnar, þó að atburð- imir á íslandi árið 1000 og sameining Tjaldbúðarmanna og Unitara, yrðu til þess að vekja aðdáun hjá honum og fögnuð yfir því, að slíkir vitar andlegs víðsýnis skuli hafa logað og skuli enn loga hjá íslenzkri þjóð. Fáránlegt ranghermi, er oss grunar að haldið sé fram í öðrum tilgangi en þeim, að sameina blöðin, er það hjá <S. J. J. er hann segir, að það hafi verið grundvöllur sameiningar Tjaldbúðarmanna og Uni- tara að nefna kirkju sína nýju nafni. Unitara-flokkar um heim allan hafa á annan tug ára verið að efna til samvinnu við Universalista-kirkjur og hverja þá kirkju er svo er víðsýn, að geta litið á trúmál frá játningar- og kreddulausu sjónarmiði. Þannig hefir myndast nafnið Sambandskirkjur. Og því nafni heita all- ar kirkjur íslendinga er frjálsitrúarstefnu fvlgja, en ekki aðeins Winnipeg kirkjan ein. Svo heita einnig flestar kirkjur þar sem Unitarar hafa til samstarfs efnt við aðrar kirkjur. En að Unitarar séu engir til af því, að kirkja þeirra heiti sambands- Kirkja, er svipuð vizka cg að halda fram, að i'slenzku lútersku söfnuðirhir eða kirkjurnar úti um bygðir, séu ekki lút- erskar af því þeir heiti Lincoln-söfnuður Melankton-, Herðubreiðar-, Sléttu-, Vík- ur- eða Víðir-söfnuður. Það getur vel verið, þó játað skuli að vér séum ekki nógu kunnugir því, að á þessa bygða- söfnuði sé litið, sem ólúterska eða illa lúterska en réttmæti þess dóms myndi efað af Þorgeiri lögsögumanni. S. J. J. segir að lúterskir prestar heim- an af íslandi og Unitarar prediki jöfnum höndum í Sambandskirkjunum og sér ekkert á móti því að nýja blaðið flytji ræður þessara presta jöfnum höndum. Heimskringlu hefir nú verið brugðið um sitt hvað, af þeim sem helzt vildu hana grafsungna, en það aatlum vér að henni verði ekki með sanngirni á brýn borið, að hafa neitað að flytja slíkar ræður. Og þörf á nýju blaði til þess, er held eg ekki mjög mikil ennþá. S. VJ. J. segist viss um að 70—80% af íslendingum mundu greiða ■ atkvæði með sameiningu blaðanna. Enda þótt engin vissa sé nú fyrir því, og það sé í alla staði ólíklegt að íslendingar séu 70—80% sameinaðir um þetta mál eða nokkurt annað mál, eru dæmi til þess að ekki standi á að atvkæði séu greidd með einu máli eða öðru, þó fæstum af þeim, er at- kvæðin greiddu með því komi til hugar eftir það, að veita málinu nokkurt fylgi, hvorki siðfræðislegt eða f járhagslegt. Það er þó nokkuð til af íslenzkum stofnunum, sem ríflegs atkvæðagengis hafa notið við stofnun þeirra, en sem nú eru að hrökkva upp af klaknum, vegna þess að þessir sömu menn vilja nú hvorki sjá né heyra þær, eða veiita þeim lið- sinni í orði eða verki. Um eina slíka stofnun stendur nú styr mikill í Lögbergi, er ágætt sýn- ishorn er af því, sem hér hefir verið haldið fram. Vér eigum við Jóns Bjarnasonar skóla- málið. En hvað sem afstöðu íslend- inga áhrærir skoðanalega til þessa sameiningarmáls blað- anna, er hún þrátt fyrir alt ekki örðugasti hjallinn. Eins og bent var á í grein vorri nýlega um þetta mál, eru það fjármál blað- anna, sem fyrst og fremst er um að ræða. Með því að leggja gömlu blöðin niður eins og la^ er itil af forvígismönnúm nýs blaðs, er kaupenda tala sú, sem þau hafa hlotið í hart nær hálfa öld töpuð. Og að ná henni aftur af nýju blaði, tæki lengri tíma en hægt er að huga því líf. Það eru fjármálin sem eru líftaug blaðanna og þau velta á stuðning kau'penda þeirra. En gengur það þá ekki brjálsemi næst, að kasta þeim kaupendum frá sér sem blöð- in hafa, til þess eins, að stofna á nýjan leik að safna þeim? S. J. J. segir mál þetta al- varlegt. Það er satt. En hvers- vegna lítur hann í grein sinni ekki á það atriðið, sem alvar- legast er í sambandi við það? Hann minnist ekkert á þetta áminsta fjármálaatriði. Ef það er ekki alvarleg hlið á málinu, er ekkert alvarlegt við það. Á því veltur meira en nokkru öðru, hvort hér verður nokkurt íslenzkt blað til innan fárra ára, ef ekki fárra mánaða. Svo horfir málið við þeim er þetta ritar að minsta kosti og ef til vill æði-mörgum öðrum, er líta á hag og ástæður manna nú og vita hvaða erfiðleikum stofnun nýs blaðs er háð. Það er ekki hægt að segja, að málið sé í hentugan tíma fram borið hvað sem “missioninni” líður, sem í því felst. Hvernig stendur á þessari kenningu um þörfina á' að leggja blöðin Lögberg og Heimskringlu niður? Það virð- ist mjög alment viðurkent, að þau hafi haldið íslendingum hér í dreifingunni saman og verið sterkasta taugin í viðhaldi ís- lenzks þjóðlífs hér. Þau hafa sýnt íslendingum bæði sem heild og einstaklingum góðvild og greiðvikni og viljað veg þeirra í hvívetna. Þau hafa staðið þeim opin, hafi þeir eitt- hvað viljað segja, sem “upp- byggilegt” var og jafnvel þó það hafi ekki verið það. Þau hafa, íslendingum til skemtunar, stundum rifist og oft vakið með því starfsáhuga í þeirra sérmál- um hér. Hvers eiga þau nú að gjalda, að lagt skuli vera til, að þau séu afmáð af jörðinni, fyrir annað blað, sem fyrirfram er vissa um, að ekki geti meiru orkað en þau vegna þess, að það hefir til að byrja með alt aðra og erfiðari afstöðu en þau? • S. J. J. segir að 70—80% ís- lendinga bíði þessa með ó- þreyju. Þá eru orð Þorsteins heitins Erlingssonar um hvemig þeim láti samtökin suður með sjó, ekki orðin mikils verð, ef samviniyihugurinn er orðinn svona mikill. Á einu erum vér samt hræddir um að S. J. J. vari sig ekki, og það er þessu, að þeir sem skraf eiga við hann um þetta, eru bara að því sér til dægrastyttingar í atvinnu- leysinu, en dettur ekki í hug að bera nokkra ábyrgð á afleiðing- unum, ef sú breyting yrði á blaðaúitgáfunni hér gerð, sem hann kýs. Bessi Byron, sonur Stefáns Byrons á Oak Point kom til bæjarins á föstud. Segir útlit gott J>ar í grend. FYRIR MINNI KÁINS flutt á fagnaðarsamsæti er hon- um var haldiS, 30. maí undir forustu Þjóðræknisfélagsins, af íslendingum í Winnipeg. Herra forseti, kæri heiðursgest- ur og vinir: Eg þykist viss um það, að allir sem hingað hafa sótt í kvöld, hafa komið til þess að njóta ánægjustundar með heið- ursgestinum, skáldinu K. N. Júlíusi, og til þess að hlusta á ljóð hans og leikni í orðum og “útleggingum” en ekki til að hlýða á ræður. Enda hefir for- stöðunefnd samkomunnar geng- ið svo frá að engar ræður skulu fluttar, og ekkert nema “mas” eitt á milli kvæða er að vísu getur farið svo, að ekki taki ræðum fram. Þessi orð sem sögð verða eru því ætluð til þess að hvíla skáldið, við kvæða lestur, vera einskonar málhvíld, eða “selah” eins og stóð í hin- um fornu þýðingum af Saltar- anum. Svo mun og skáldinu þykja vera nóg komið af ræð- um ef hann rekur nokkurt minni til þess sem gerðist á Mountain fyrir nærri tveimur mánuðum síðan. Með þeseurn fáu orðum sem eg flyt hér, hefi eg ekki hugsað mér að ræða við skáldið, né heldur um hann, nema þá að litlu leyti, heldur við yður um hann, og um það sem hann hef- ir verið oss útfluttum íslenzkum lýð í Vesiturheimi. Mig minnir að það • væri þýzka skáldið Hinricih Heine sem gat þess á einhverjum stað, að hvorki væri það fræði eða fagrar listir sem ferjað gætu á milli manna hugsanir þeirra svo að þeir fengi skilið hvor annan ef eigi töluðu sömu tungu, heldur væri það nöfn manna, er í persónu sinni sameinuðu höf- uð sérkenni þjóðanna eða flutt hefðu orðstír þeirra út fyrir hina takmörkuðu bústaði þeirra. Tekúr hann sem dæmi þessu til sönnunar, að eitt sinn hitti hann tiginborinn Austurálfu- mann. Langaði þá til að láta í ljósi aðdáun sína hvor fyrir öðrum, en hvorugur skildi hinn. Hugkvæmdist Heine þá að nefna nafn þess manns er full- komnasta tákn og ímynd var hinnar austrænu menningar. Er þeir tókust í hendur, hrópaði hann með mikilli hrifningu: “A- a-a Buddha!” Hinn svaraði: “A-a-a Napóleon”! Nafnið Na- póleon var ekki algengt nafn, heldur táknyrði, lýsing allrar hinnar evrópisku menningar! Um oss íslendinga hér vestra er ekki mikið vitað, né heldur margt að segja, þó oss kunni nú að finnast annað, en þó er meira um oss vitað og meira um oss sagt en annars hefði verið, fyrir það að vér höfum átt, einkum tvo menn, í hópi vorum sem borið hafa oss út, sem borið hafa hróður vorn út um heim. Nöfn þessara manna hafa í bókstaflegum skilningi flogið á vængjum morgunroðans og sezt við yzta haf. Þar hafa nöfn þeirra kynt sig, og þá, og oss öll, ekki sem innantóm nöfn, heldur sem fjölskrúðuga veröld og sem full virðulegt mannlíf. Nöfn þessi, og þarf eg naumast að nefna þau, eru nöfn skáldanna tveggja Stephans G. Stephanssonar og Káins. Þeir hafa kynt oss hver á sína vísu. iSpekin og hugsana snildin hjá Stephani hefir kynt þjóðlíf vorit, en látið það sýnast öllu meira hugsandi og vitrara en það er, alv.rugefnara og ræktarmeira við sannindi og heilbrigt vit. Engir vita það ibetur en vér sjálf, hve heimsku-kær vér erum, einkum og sér í lagi þegar um margt er að velja og heimskan er ekki öll eins. Gefur það hverj- um kost á að hirða sitt og öllum tækifæri, til þess að vera hver upp á móti öðrum, en að vera það, ber voitt um hið fullkomn- asta sjálfstæði. Fyndnin, gamansemin og gagnrýnin er þeim fylgir, hjá Káinn hafa kynt þjóðh'f vort

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.