Heimskringla - 13.05.1936, Blaðsíða 2

2. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPBG, 13. MAÍ, 1936
HRAFNINN
Pranxh.
Nú varð eg að sameina þessar
tvær hugmyndir: Elskhuga, sem
harmar látna unnustu, og
hrafn, sem endurtekur hvaðeftir
annað orðið, “Nevermore”, en
með það sífelt í huga, að hag-
nýta þetta eina orð á sem fjöl-
breytilegastan hátt á öllum
stöðum, og eini hugsanlegi veg-
urinn að ná því takmarki var,
að ímynda sér það sem and-
svar spuminga þeirra, er elsk-
huginn leggur fyrir hafninn. Eg
sá að auðvelt var að láta elsk-
hugan haga spumingunum
þannig, að sú fyrsta væri mjög
hversdagsleg, sú næsta dálítið
þýðingarmeiri, \ sú þriðja enn
þýðingarmeiri og þannig stig af
stigi, þar til loksins að elsk-
huginn (sem hrekkur nú upp af
þessu áhugaleysisnmóki við
sorgarhreim þessa eina ömur-
lega orðs.og af umhugsuninni
um orðspor óheillahoðans —
fuglsins, sem orðið mælir),
hvattur af hjátrú, gáleysislega
leggur fyrir 'hrafninn spuming-
ar alt annars eðlis — spyr
þeirra bæði sökum hjátrúar og
meðfram sökum þeirrar teg-
undar örvæntingar, sem gleðst
af sjálfspíning — spyr þeirra,
ekki algerlegasökum þess, að
hann trúi á spádóms — eða
Quoth the raven “Nevermore.”
Það var tvent, sem knúði mig
til þessa. ÍFIyrst, að nauðsynlegt
var að ákveða og festa hástigið,
svo eg gæti þeim mun betur
hagað spuraingunum, sem að
því stefndi og í öðru lagi, tál
þess að skera úr því, hver kveð-
andin skyldi vera, velja íbragar-
háttinn, sem bezt ætti við efni
og áform, ákveða lengd og nið-
urröðun erindanna og jafnframt
gæta þess, að ekkert erindanna,
er fyrir framan þetta erindi átti
að standa, bæri af því að hljóð-
falls-áhrifum. Hefði mér verið
unt að yrkja kröftugri erindi
síðar, þegar eg var fyrir alvöru
farin að semja kvæðið, mundi
eg hiklaust hafa veikt þau aft-
ur, annars hefði kraftur þeirra
dregið úr áhrifum hins fyrir-
hugaða hástigs.
Það er máske vel til fallið að
eg segi hér fáein orð um sjálfa
irkomulag. Áhrif þessa frum-
leiks fá aukinn kraft af alger-
lega nýju hljóðfallssambandi —
hrynjanda, sem stafrim og
kveðandin, hagnýtt á nýjan
hátt, leiða af sér.
Næst lá þá fyrir að ráða fram
Úr því, hvar og á hVem hátt að
fundum elskhugans og Hrafns-
ins ætti að bera saman. Fyrsta
íhugunaratriðið var þá staður-
inn. Manni kemur eðlilega
fyrst í hug skógur, eða engi. En
mér hefir ávalt virst takmörkun
rúmsins, undir þannig löguðum
kringumstæðum, afar nauðsyn-
legt skilyrði — það hefir sömu
áhrif og umgerð utan um mynd,
og hefir þau áhrif að festa hug-
ann við efnið.
Eg afréð því að láta elskhug-
ann vera staddan í sínu eigin
herbergi — á þeim stað, Sem
honum var svo kær, sökum end-
urminninganna um þá, sem
þangað hafði svo oftlega komið.
_ *_____» Herbergið er látið vera hið rik-
ljoðagerðina. Það, sem aðallega ö
, ._____mannlegasta í alla staði, buið
vákti fynr mér (eins og að ° . , , ..
Hve að fe8urstu husgognum og ollu
vanda) var fmmleiki.
lítill gaumur að frumleik í
ljóðagerð hefir verið gefinn, er
mér alveg óskiljanlegt. Þótt
eg viðurkenni, að litlu verðij á-
orkað, hvað tilbreyting snertir,
með kveðandinni einni, þá er alt
öðru máli að gegna með bragar-
háttinn og fyrirkomulag erind-
anna; á þessu sviði eru til-
sem þeim fylgir, og er þ&tta
gert einungis til þess að fram-
fylgja feguröarhugmynd þeirri,
sem eg hefi nú þegar lýst sem
hið eina og sanna skáldlega
yrkisefni.
Þessu ráðið til lyktar, lá næst
fyrir höndum að koma með
Hrafninn fram á sjónarsviðið;
djöfuleðlis fuglsins (því skyn- jbreytingamöguleikamir alveg ó- að láta hann koma inn
semin segir honum, að fuglinn
sé aðeins að hafa yfir þulu, sem
honum hafi verið kend), heldur
og einnig af æðisgenginni löng-
un til að haga spumingum sín-
um þannig, að hið eftirvænta
svar “Nevermore,’, gæti veitt
honum unaðarríkustu sorg, sök-
um þess, hve óbærileg hún var.
Eg sá að þessi aðferð — vax-
andii ákafi spurninganna —
leysti mig úr miklum vanda. Var
þá næst að álykta hvers eðlis
að hámark þeirra, eða síðasta
spurningin, sem svarað væri
með orðinu “Neveæmore”, ætti
að vera. Hún varð að sjálf-
sögðu að fela í sér hæsta stig
sorgar og lörvæntingar.
Það má segja, að kvæðið hafi
upptök sín hér — byrji þar, sem
það endar — á þeim stað, sem
öll listaverk um hástig spum-
inganna, sem eg orti, fyrst allra,
þetta erindi:
“Prophet,” said I, “thing of evil!
prophet still if bird or devil!
By that heaven that bends above
us—by that God we both
adore,
Tell this soul with sorrow led-
en, if within the distant
Aidenn,
It shall clasp a sainted maiden
whom tbe angels name
Lenore.”
um
gluggann, var óhjákvæmilegt.
Hugmyndin að láta elskhugann
ímynda sér fyrst að vængja-
sláttur fuglsins á glugghlerann
væri létt högg á dyr, átti upp-
tök sín í þeim ásetningá, að
auka forvitni lesandans með
tímadrættinum, sem af því hlýzt
og lönguinni að neyta þeirra
augnabliksáhrifa, sem það hef-
ir í för með sér, að Ijúka upp
hurðinni, og sjá þar ekkert utan
níðamyrkur, sem vekur þá
hugsun í brjósti elskhugans, að
það hefði verið andi unnustunn-
ar, sem barið hefði að dyrum.
Nóttina lét eg vera óveðurs
nótt, í fyrsta lagi sökum þess,
að nauðsynlegt var að gera
grein fyrir viðleitni hrafnsins
að komast inn í húsið, í öðru
lagi, vegna þeirra djúptæku á-
, , hrifa, sem mótsetning óbh'ðu
þannig hagað: Fyrsta ljóðlínan náttúrunnar og þægindanna og
samanstendur af átta braglið-
um, önnur af hálfum áttunda,
þrjótandi. Samt sem áður, öld-
um saman, virðist enginn hafa
svo mikið sem hugsað um, hvað
þá meira, að bæta nokkmm
frumleik við þessa grein ljóða-
gerðarinnar. í sannleika sagt,
þá er frumleikur sjaldnast
sprottinn af snöggum eða ó-
sjálfráðum tilhneigingum, eins
og margir byggja. Yfir höfuð
að tala, veður að leita hans
með mestu nákvæmni.
Vitanlega tel eg mér engan
frumleik í þessu kvæði, hvorki
að bragarhætti né kveðandi. —
Kveðandin er réttur tvíliður, en
bragarhátturinn er sextánkvæð-
ur, með fimtánkvæðum vísu-
orðum á víxl, endurteknum í
viðkvæði fimtu vísunnar, en
lýkur með áttkvæðu vísuorði.
Nánar lýst, er ibragliðunum
þriðja af átta, fjórða og fimta
af hálfum áttunda og1 sjötta af
hálfum fjórða. Ef ljóðlínur þess-
ar eru athugaðar hver út af fyr-
ir sig, sézt ibrátt, að engin þeirra
er ný; sá frumleikur, sem
“Hrafninum” ge-tur talist, liggur
algerlega í því, hvernig braglið-
unum er skeytt saman og kom-
ið fyrir í vísunum; enginn hefir
áður reynt að setja hætti saman
í nokkurri líkingu við þetta fyr-
DAY SCHOOL
for a thorough business training—
NIGHT SCHOOL
for added business qualifications—
Tbe Domlnion Business College, Westem Canada’s
Largest and Most Modem Commercial School, offera
complete, thorough training in
Secretaryship
Stenography
Clerical Efficiency
Merchandiaing
Accountancy
Bookkeeping
Comptometry—
—and many other profitable linea of work
We offer you inaividual instruction and the most modem
equipment for business study, and
AN EFFECTD'E employment service
for the placement of graduates in business
DOMINION
BUSINESS COLLEGE
On The Mall
and at Elmwood, St. James, St. John’s
rósieminnar inni, leiðir af sér.
Það er og gagnstæði tveggja
lita — hvíta marmarans og
svörtu fjaðranna, sem réð því,
að eg lét hrafninn setjast á
brjóstlíkneski Pallasar, og svo
meðfram af því, að brjósth'k-
neski þetta var í ágætis sam-
ræmi við lærdóm og listfengni
mannsins, og svo fyrir hljóm-
fegurð nafnsins sjálfs.
í sjöunda erindinu færi eg
mér enn í nyt áhrif gagnstæðra
hugtaka. Hér er alt látið ganga
fjarstæðu næst — eins nærri
j því að vera hlægilegt og gjör-
legt var — þegar hrafninn kem-
í ur inn í herbergið “with many
a flirt and flutt”.
“Not the least obeisance made
he—not a moment stopped or
stayed he,
But with mien of lord or lady
perched above my ohamber
door.”
í næstu tveimur erindunum
kemur áform þetta enn bétur í
Ijós:
Then this ebony bird beguiling
my sad fancy into smiling
By the grave and stem decorum
of the countenance it wore,
“Though thy crest be shorn and
shaven, thou,” I said, “art no
craven,
Ghastly grim and ancient Rav-
en wandemig from the night-
ly shore—
Tell me what thy lordly name
is on the Night’s Plutonian
shore!”
j Quoth the raven “Nevermore.”
Muchi I marve^led this ungain-
ly fowl to hear discourse so
plainly,
Though its answer little mean-
ing—little relevency bore;
For we cannot help agreeing
that no living human being
Ever yet was blessed with see-
ing bird ábove his ohamber
door—
Bird or beast upon the sculp-
tured bust abovq his chamb-
er door,
With such a name ag “Never-
more”.
Jafnskjótt og þessar gáleysis
fjarstæður eru búnar að ná til-
ætluðu áhrifsstigi, taka við
gagnstæð áhrif djúprar alvöru,
sem byrjar þannig:
But the Raven, sitting lonely
on that placid bust, spoke
only
That one word, as if his soul in
that one word he did outpour.
Nothing farther then he utter-
ed—not a feather then he
fluttered—
Till I scarcely more than mut-
tered, “Other friends have
flown before—
On the morrow he will leave
me, as my hopes have flown
ibefore”.
Then the bird said “Never-
more”.
Upp frá þessari stundu hverf
ur| elskhuganum alt gaman. —
Hann sér jafnvel ekkert und
arlegt við framkomu hrafnsins
og talar um hann sem hinn “ó
geðslega, klunnalega, ógurlega
horaða og ilsvitandi fugl Uðinn,
daga”, og finst að hin eldlegi
augu brenni sig inn í hjartí
hans. Ætlast er til að þess
hugsanaferill hans eða ímynd
anir veki áþekkar tilfinningar
brjósti lesandans, og komi hon
um í rétt skap — búi hani
undir leikslokin, sem eru nú
aðsígi.
Dregur nú skjótt að leikslok
um. Til þessa er alt innan tak
marka möguleikans. Hrafn, sen
hefir verið kent að hafa upp eit
orð, “Nevermore”, eins og þul?
hefir sloppið úr gæzlu eigand;
síns, hrakiinn, um miðnætur
skeið, undan óveðri, flögrar upj
að glugga, sem Ijósglæta skíi
út um—herbergisglugga náms
manns, sem situr grúfinn yfii
bók, en er þó hálfvegis ac
dreyma um hina margþreyði
framliðnu ástmey. Maðurinn
sem heyrir nú alt í einu vængja-
flögur fuglsins, opnar gluggann
sem er á hjörum, og inn un
hann flýgur hrafn og sezt í
þægilegasta staðinn, þar, sen
námsmanninum var ekki auð-
gert að ná til hans. Skemt meí
þessum atburð og undarlegr:
hegðun aðkomanda, spyr hanr
hrafninn, í gamni, og án þeiBE
að vænta svars, að heiti. Eo
hrafninn svarar “Nevermore’
— með orði, sem samstundis
bergmálar í sorgmæddu hjarta
og vekur ákveðnar hugsanir,
sem hrjóta upphátt af vörum
namsmannsins, sem verður nú
aftur að nýju bylt við endur-
tekning orðsins “Nevermore”,
Þykist hann nú sjá hvemig að
öllu, er farið, en hvattur sjálfs-
píningarþrá, eins og áður er
skýrt frá, og sumpart af hjá-
trú, hagar hann nú spurningum
sínum þannig, að hið eftirvænta
andsvar, “Nevermore”, baki
honum sælgætustu sorgar. Þótt
sjálfspíningin nái hér yztu tak-
mörkum slíkrar eftirlöngunar,
hefir frásögnin eðlilegan endir,
og til þessa fer hvergi út yfir
takmörk raunveruleikans.
En þótt efnunum sé þannig
hagað, jafnvel hversu fimlega
sem með þau er farið, eða
hversu haganlega sem viðlburð-
unum er niðurraðað, þá kennir
þar alt af einhvers fráhrindandi
óþýðleiks eða nektar, sem raun-
veruleiki slíkra efna leiðir af
sér. Fegurðartilfinning lista-
mannsins krefst því annara
leiksloka.
Það er tvent, sem nauðsyn
krefst í þessum efnum. Fyrst,
margbreytni, eða máske réttara
sagt, sérstaka nothæfni efnis;
og, annað, einhverja hugsan-
vekjandi bending — einhvern
neðanstraum, sem ber hugann
ósjálfrátt að vissu marki. Það
er sérstaklega það sáðara, sem
gefur listaverkinu kjarngæði
þess og töframagn, og sem oss
hættir svo oftlega til, af vangá,
að nefna hugsjónarmyndina
sjálfa. Þegar þessum neðan-
straum er leyft að keyra fram
úr hófi1, snýst hanní ofanátraum
— í það ofurmagn, sem breytir
'hinum svonefnda skáldskap
hinna svonefndu yfirskilvitlinga
(frumspekinga) í óbundið miál
af daufgerðustu tegund.
iSiökum þessarar skoðunar
minnar, bætti eg tveimur niður-
lagserindunum við kvæðið. Með
þeim er gefið til kynna að
hugsun 'sú, er í þeim felst, nái
til allra frásagnarþáttanna, sem
á undan fara. Þessa hugsun-
arferils gætir fyrst í þessari
ljóðlínu:
“Take thy beak frorn out my
heart, and take thy form
from off miy door!”
Quoth the raven “Nevermore.”
Þegar að er gáð, sézt glögt,
að orðin, “from out my heart”,
gefa til kynna, í fyrsta sinn í
kvæðinu, Mkingarlega hugmynd.
Orðin, með svarinu, “Never-
more”, beina huganum til að
leita siðferðisbenninga í öllu því
sem á undan þeim fer. Lesar-
inn fer nú að skoða Hrafninn
sem tákn eða ímynd óendan-
legrar sorgar, þó það sé ekki
fyrri en í allra Síðustu ljóðlín-
unni, að því áformi er leyft að
koma iberlega í ljós:
And the Raven, never flitting,
still is sitting, still is sitting,
On the pallid bust of Pallas just
above my chamber door;
And his eyes have aU the seam-
ing of a demon’s that is
dreaming,
And the lamplight o’ér him
strehming throwsl his shadow
on the floor;
And my soul from out that
shadow that lies floating on
the floor
Shall be lifted—nevermore.
Árni S. Mýrdal
—Point Roiberts, Wash.
MYNDALISTIN
Eftir Árna Ólafsson
1. Fagurfræði listarinnar
Það mœtti að vissu leyti líkja
málverki við einskonar kvæði,
Mta á það sem kvæði málarans
í Mnum og litum um viðfangs-
efni það, sem hann hefir tekið
sér fyrir hendur að sýna. Er
þetta að sínu leyti eins og þegar
skáld orðsins yrkir vísu eða
heilt kvæði um viðfangsefni sitt
(landslag, persónu o. s. frv.).
Honum þykdr ekki á sama
standa, hvernig sagt er frá því,
sem vakið hefir athygli hans, og
hann ætlar sér að lýsa fyrir
öðrum. Hann þarf bæði að
velja einmitt þau orð, er ná-
kvæmast samsvara hugmyndum
hans, og einnig að færa mál sitt
í fagurfræðilegan búning. Hann
raðar því orðunum í hverri
ljóðlínu kvæðis síns þannig, að
atkvæði sem áherzlu hafa, og
önnur, sem ekki hvílir áherzla
á, skiftast á eftir fastri reglu.
Það fall málsins, sem kemur
fram við þessi reglubundnu
skifti áherzluatkvæða og á-
herzlulausra, kallast, eins og
kunnugt er, hljóðfaM (rhytmus)
Bragfræðin greinir frá þeim
reglum, er skáldin fara eftir í
kveðskap sínum.
Myndlistarmennirnir hafa
Mka, eins og skáldin, sínar á-
kveðnu faguxfræðilegu reglur.
En ef þér bæðuð þá að segja
yður, í hverju þær væm fólgn-
ar, myndu þeir ekki allir geta
sagt yður það í orðum, því að
þegar um myndagerð er að
ræða, fara þeir eftir því, hvern-
ig þeim finst hitt og þetta í
myndinni eiga að vera, mieð öðr-
um orðum: eftir listtilfinningu
sinni. En svo hafa listdómarar
og listrýnendur komið til skjal-
anna, og þeir hafa krufið þessi
mál til mergjar og orðað eins-
konar reglur eða leiðbeiningar
um þau.
Þegar listamðurinn tekur til
starfa, hefir hann fyrir sér fer-
hyrndan flöt úr lérefti eða
pappír, við köllum hann mynd-
flötinn. Og á þennan flöt á
hann nú að draga upp mynd
sína, þannig, að sem bezt fari
á öUu. Hann á að “byggja
upp” myndina á þennan flöt,
eins og það hefir verið orðað á
íslenzku.
Svo að það sé nefnt, sem hér
skiftir mestu máli, skal það tek-
ið fram, að það þarf að vera
jafnvægi í myndinni og má hún
þá t. d. ekki vera þannig úr
garði gerð, að of miklu sé hlað-
ið út í annan helming hennar,
en of Mtið haft í hinum. Það
fer ekki vel á því. En nú skul-
um við hugsa okkur, að við
viljum láta einhvem hlut sjást
mjög stóran, t. d. í hægri helm-
ing myndarinnar, þá er það
hægt, en hafa skyldi þá t. d.
það, sem á að vera vinstra meg-
in, í meiri fjarlægð en hitt, sem
hægra megin er og vegur þá
rúmvíddin á móti stóru hlutun-
um hægra megin. Á þannan
hátt getur myndast jafnvægi í
myndinni. Setjum t. d. svo, að
öðru megin í myndinni sjáist
nokkuð af háum, áberandi
trjám og taka þau ef til viU
yfir nærri þvera myndina þeim
megin. IE!n hinumiegin er vítt
útsýni út í fjarskann og sjást
þar máske trjálundir og hæðir
hér og þar, en það er alt
smærra vegna fjarlægðarinnar.
Meðal nokkurra mynda, er
hafðar voru til sýnis í búðar-
glugga einum hér í Reykjavík
fyrir nokkru, veitti eg athygli
einni, sem var frá höfninnii. —
Þegar eg fór að athuga mynd-
ina betur, varð eg þess var, að
það var miklu minna í hægri
helming hennar en þeim vinstri.
í vinstri helmingnum sást nokk-
uð af skipum á Víð og dreif, en
í hægri helmíng hennar var ná-
lega ekkert annað en nokkur
fjöll í fjarska og hefðu þau ver-
ið mjög lítið áberandi, ef málar-
inn hefði ekki tekið upp á því,
að láta sólskinsblett sjást á
þeim. Ef þennan blett hefði
vantað, hefði miklu mdnni eftir-
tekt verið veitt þeim hluta
myndarinnar og hefði hún þá
ekki verið í jafnvægi, þar sem
athygin hefði næstum þyí ein-
göngu beinst að hinum helm-
ingnum, þar sem skipin voru og
eitthvað var að sjá.
TU eru margar tegundir af
jafnvægi í myndum og aðgæt-
andi er það, að auk formsins
hafa litimir og ljósið (sbr. sól-
skinsblettinn einnig sína þýð-
ingu í þessu efni.
Það er rétt að geta þess, að
þótt allra listreglna sé gætt í á-
kveðnu málverki, getur þrátt
fyrir það, komið fyrir, að það
sé ekki mikið listaverk, rétt
;eins og loft vantar eitthvað
merkilegt og mikilvægt í kvæði
skáldsins, þótt þar hafi verið
fylgt öllum bragreglum til hins
ýtrasta.
En hvað er það þá, sem vant-
ar? Það er erfitt að skilgreina
það. En eg vil í þessu sam-
bandi nefna frakkneska málar-
ann Millet. Hann gætir ekki
einungis þess, að fylgja hinum
fagurfræðilegu reglum listarinn.
ar, heldur sýnir hann okkur
einnig af mikUli tilfiinningu ým-
islegt úr lífi srveitaalmúgans á
Frakklandi, þannig, að við verð-
um gagnteknir með honum af
þeim atvikum, er við sjáum í
myndum hans.
II. Hver er munurinn á
Ijósmynd og málverki?
Sumir hverjir, sem litla þekk-
ingu hafa á listum, hafa þá
skoðun, að í rauninni geti ljós-
mynd alveg komið í stað mál-
verksins, en þó hafi hún það
fram yf-ir, að vera sannleikan-