Heimskringla - 13.05.1936, Blaðsíða 3

WINNIPE'G, 13. MAl, 1936
HEIMSKRINGLA
8. S£ÐA
nm samkvæmari!
Þeir, er þannig hugsa, líta
ekki réttum augum á málið.
En í hverju er þá fólginn
munurinn á ijósmynd og mál-
verki?
Það mun vera hægt að gera
ljósmyndir með litum, en þeir
jafnast ekki á við liti þá, sem
finnast i náttúrunni. Miálverk
hefir fyllri, fegurri og fjöl-
breyttari liti en ljósmynd, tekin
með litum.
Hugsum okkur, að við höfum
ákveðið landslag fyrir augum.
Við stöndum öðrumegin við
hreiðan flóa. Framundan okk-
ur sjáum við eyju með nokkrum
húsum og í baksýn við hana
gnæfa fjöll hinumegin við fló-
ann. Nú eigum við ljós-
myndavél og sitjum um tæki-
færi til að ná mynd af landslag-
inu, þegar okkur þykir það feg-
urst, t. d. þegar einhver sérstök
ljósibrigði koma þar fyrir. Við
tökum svo ljósmynd af staðn-
um. En þá kemur lí ljós, að
við getum ekki fylgt sömu regl-
um og þegar málverk er gert.
Skýjafarið getur t. d. haft sín á-
hrif um það, hvort jafnvægi er
í myndinni eða ekki, en engin
tiltök eru að breyta því á ljós-
myndinni, en það væri aftur á
móti hægt á málverki af sama
stað.
En nú skulum við ennfremur
hugsa okkur að þig langi til að
láta sjást eitthvað það á mynd-
inni, sem þú hefir sjálfur tekið
eftir og haft ánægju af, t. d.
bát á siglingu inn flóann. En
þá getur farið svo leiðinlega, að
þó að báturinn sjáist, þegar þú
ætlar að taka Ijósmynd, sjáist
ekki þau ljósbrigði á fjöllunum,
sem þú ætaðir að fá á myndina,
en þegar þau eru fyrir hendi, þá
er báturinn ef til vill ekki á
siglingu. Svo að úr þessu verða
mestu vandræði. Og þaning
getur það farið, að þú náir ekki
hvorutveggja á ijósmyndina, en
á teikninguna eða málverkið er
það hægt. Málverkið eða teiikn-
ingin gefur þér því betra tæki-
færi en ljósmyndin til að sýna
eitthvað “persónulega upplifað”
og til að byggja upp myndina
eftir fagurfræðilegum reglum.
Þú getur t. d. sett bátinn þar,
sem bezt fer á því, frá sjónar-
miði fegurðar og samræmis, að
hann sé á myndinni. Hér hefir
aðallega verið taíað um lands-
lagsmálverk, en Ijósmyndin get-
ur enn síður kept við málverk,
hvað listáhrif snertir, þegar um
ýmiskonar mannamyndir er að
ræða, þar sem menn sjást í
heilu líki og í ýmsum stelláng
um, einjs og t. d. í sögulegum
myndupi, þjóðlífsmyndum o. s.
frv.)
Aðeins með því að gera mál-
verk, eða aðra handgerða mynd
af því, sem um er að ræða
tekst að ná nægilegum fegurð
aráhrifum inn í myndina, með
því að málarinn getur þá komið
hinum einstöku atriðum mynd-
arinnar eins fyrir á myndfletm-
um og hann helzt kýs. Það er
yfirletit algild regla, að hið
handgerða er listrænna en hið
vélgerða.
Við höfum nú athugað nokk
uð, að hvaða leyti verk lista
mannsins eru frábrugðin ljós
myndinni. Og við höfum síéð
að þótt málarinn taki til greina
ýmsar fagurfræðilegar reglur
við myndagerð sína, getur hann
þó gert sanna mynd af vervr
leikanum.
Myndir nútímalistamarina
eru líkar Ijósmyndinni, því að
hún tekur alt með, smátt og
stórt, og sleppir engu úr, en
listamaðurinn leggur oft sér-
staka áherzlu á það í myndinni,
sem vakið hefir athygli hans og
færir alt til einfaldara horfs, svo
að það njóti aín sem bezt eða
hann velur það úr, sem einkum
er hæft til að sýna tilgang
hans.
En athugið nú málið enn á
ný. Er ekki mannsaugað ein-
mitt einskonar ljósmyndavél? 1
auganu fellur mynd hlutanins á
sjónhimnuna, en í ljósmynda-
vélinni á ljósnæma plötu. Og
hver er þá munurinn? Sá, að
á bak við myndina í auganu
kemur mannsheilinn með sínu
fjölbreytta sálarlífi, er túlkar
hið séða á mismunandi hátt.
Þessvegna, og aðeins þess-
vegna, er í reyndinni munur á
handgerðri mynd og mynd ljós-
myndavélarinnar. Frh.
—Dvöl.
“SfÐASTI VÍKINGURINN”
Gáta
Leikrit Indriða Einarssonar um
Jörund hundadagakonung
Indriði Einarsson rithöfund-
ur átti 85 ára afmælisdag 30.
apríl. í tilefni af því sýndi
Leikfélag Reykjavíkur síðasta
leikrit hans þann dag. Af því
hafa ekki borist fréttir hvernig
sýningin hepnaðist, eða hvemig
henni var tekið; Iblöð frá þeim
tíma hafa efcki borist vestur.
En leikritinu er lýst í Alþýðu-
blaðinu 12. apríl, sem hér segir:
Með taumlausri þrásækni tekur minn hug
ein torræð, en merkileg gáta,
og þó að með valdi eg vísi ’henni á bug,
hún vill ekki í friði mig láta.
Eg leita að svari og legg fram mín rök,
svo langt, er mér vitsmunir hrökkva,
en það er mér eins og að verjast í vök
og vita, að eg hlýt þó að sökkva.
Eg finn að mín stefna er ei strikbein né föst —
eg er stöðugt svo veill eða hálfur.
Sem stýrislaus bátur í rjúkandi röst,
eg ræð ekki ferð minni sjálfur.
í>ví — ef eg er gerður í alföðurmynd,
sem allir, er hann hefir skapað,
hví þarf eg að berjast við siðleysi og synd,
unz sakleysi mitt er mér tapað?
Mér finst ekki réttlát þau rök eða sterk,
er reikna það vanþroska minum,
því eg hef þó trúað án vafa, að hvert verk
það vitni af skapara sínum.
Stefán Jónsson
—-Alþbl.
Leikritið heitir: Síðasti vík-
ingurinn, eða Jörgen Jörgensen,
og er um mann þann, sem al-
ment hefir gengið hér undir
nafninu Jörundur hundadaga-
konungur og lék allmikið í ís-
lenzkri stjómmálasögu í byrjun
19. aldar.
Leikritið er í 5 þáttum; ger-
ast 4 þættir þess hér á sjó, þeg-
ar Jörundur ier fluttir fangi til
Englands.
Leikstjóm hefir á hendi Ind-
riði Waage, en aðalhlutverkið,
Jörund, leikur Gestur Pálsson.
Kemur leikritið lút rfestu daga.
í tilefni þessa viðburðar í leik
listarsögu þjóðarinnar hátti Al-
jýðublaðið Indriða Einarsson
að máli, iog fórust honum þann-
ig orð:
Síðasti víkingurinn er sögu-
legt alþýðuleikrit. Leiksviðið
1. þætti er gata í Reykjavík
áriið 1809. í 2., 3. og 4. þætti er
sýndur bústaður Jörundar hér
í 'bœnum. Bjó hann d yfirréttar-
húsinu, sem nú er orðið breytt í
verzlun Haralds Ámasonar.
Persónur leikritsins em alls
18, 14 karlmenn og 4 konur.
Aðalpersónurnar, auk Jörund-
ar, eru Magnús 'Stephensen, et-
atsráð, ísleifur Einarsson, ass-
essor á Brekku á Álftanesi,
Phelps sápuframleiðandi frá
London. Þá eru 6 fylgdarmenn
Jörundar.
Af kvenpersónum má nefna
Guðrúnu á Dúki, kæmstu Jör-
undar, og maddömu Mohr.
Jörundur var hinn mesti
æfintýramaður. Hann var skóla-
bróðir hins fræga danska skálds
Öihlenschlagers, en strauk úr
skóla með Iþví hann hafði meiri
áhuga á sjómensku en bóknámi.
Var hann um skeið í fömrn
milli Englands og Kaupmanna-
hafnar við kolaflutning.
Árið 1801 hófst styrjöldin
milli Breta og Dana. Árið 1807
tóku Bretar flotann af Dönum.
Danir búa þá út víkingaskip
undir stjóm Villemoes, og er
Jörundur á einu víkingaskipinu,
en er tekinn herfangi af Bretum
árið 1808.
iSíðan er hann fenginn til þess
að vera túlkur á skipi Savig-
nacs, sem setti hér upp verzlun
fyrir Breta. Fer hann síðan út
aftur í janúar árið 1809, til þess
að sækja meiri vörur.
Kemur hann síðan hingað til
lands aftur sama ár, ásamt
Phielps. Koma þeár á freigátu
og hafa meðferðis miklar vörur.
En þegar þeir koma hingað
til landsins, hefir stiptamtmað-
ur ibannað landsmönnum öll við-
skifti við Englendinga “undir
lífsstraff”.
Phelps fær þá Jörund til þess
að gerast vemdari íslands.
Gerðist Jörundur nú allum-
svifamikill um landsstjómina,
setti hér upp vígi á flöt fyrir
neðan Armarhól og flutti þang-
að fallbyssurnar frá Bessastöð-
um. Er hann fyrsti maður, sem
setur hér upp líslenzkan fána.
Leikritið fjallar um dvöl Jör-
undar hér og alla hans ráðs-
imiensku.
Vel hefir Jörundur verið að
sér um íslenzk efni, þvi að hann
samdi ritgerð um íslenzkar
ifornþókmetnir í fangelsi í Eng-
landi, bókarlaus.”
Um Indriða Einarsson sem
leikritahöfund og starf hans í
þágu íslenzkrar leiklistar mætti
skrifa langa ritgerð, en hér
verður, rúmsins vegna, aðeins
getið þeirra ieikrita, sem eftir
hann liggja.
Ber þá fyrst að nefna skóla
leikinn Nýársnóttin, sem út kom
er hann var í skóla, árið 1872,
og var leikin fyrst af skólafólki.
og lék höfundur þar sjálfur
með. Hellismenn komu út 1897
og hafa verið leiknir 3 sinnum.
Sverð og ibagall 1899, Skipið
sekkur 1902, leikið 2 sinnum,
Nýársnóttin (endursamin) 1907,
leLkin 91 sinni, Danzinn í Hruna
1921, leikinn 1 sinni. í handrit-
um á hann tvö leikrit: Stúlkan
frá Tungu og Hildur kemur
heim.
Prentaðar þýðingar eftir hann
eru: Víkingarnir á Hálogalandi
1892 og Æfintýri og gönguför
1919.
1 handritum á hann, þessar
þýðingar: Kinnarhvolssystur,
14 leikrit eftir Shakespeare og
auk þess mörg smáleikrit.
Á þessu síðasta leikriti sínu,
Síðasti víkingurinn, byrjaði
hann 81 árs gamall og lauk því
á tlveim árum.
Indriði Einarsson hefir haft
lifandi áhuga iá leiklist. Skrif-
aði hann greinar í blöðin um
þjóðleikhúsmálið og hélt því
máli vakandi. Þeir Indriði Ein-
arsson, Einar H. Kivaran og
Jens Waage sömdu frumvarp
um það, að skemtanaskatti yrði
varið til þess að koma upp þjóð-
leikhúsi og halda því við. Komst
það frulmvarp í gegn með litlum
breyingum.
Indriði Einarsson er fæddur
að Húsabakka í Skagafirði árið
1851. Lauk hann stúdentsprófi
árið 1872 og kandidatsprófi í
stjórnfræði við Hafnarháskóla
árið 1872. Endurskoðandi lands-
reikninganna varð hann 1880,
fulltrúi í stjórnarráðinu árið
1904 og skrifstofustjóri þar árið
1909. Lausn frá embætti fékk
hann árið 1918.
Indriði Einarsson er enn ern
vel og léttur á fæti. Og þeir
munu fáir rithöfundar, sem rita
leikrit komnir yfir áttrætt.
að komast hjá að eiga böm. t
öðru lagi ráðstafanir, sem létta
af barnafjölskyldum ýmsum
þeim erfiðleikum, sem nú mæða
á þeim. Þó telur hún það ekki
æskilegt, sem margir hafa
stungið upp á, að hjálpin sé f
því fólgin að fólk fái greidda á-
kveðna peningaupphæð til fram
færis hverju barni, heldur skuli
sjálpin koma fram í almennum
ráðstöfunum, sem fyrst og
fremst miði að því, að bömun-
um líði betur. í því skyni vill
hún láta gera víðtækar ráðstaf-
aniir, til þess að bamafjölskyld-
um verið lífið ekki eins dýrt og
áhættusamt, eins og nú er, t. d.
með því að fæðingarhjálp sé ó-
keypis og svo öll læknishjálp )g
leiðbeiningar fyrir bamafjöl-
skyldur. Þá telur frúin, að bet-
ur verði að tryggja börnum að-
gang að nauðsynlegustu ment-
un, er þau vaxa upp, en nú er
gert, og ennfremur að konum,
sem vildu stunda atvinnu utan
heimilisins, sé gert það fært
með því t. d. að koma, upp
vöggustofum og barnagörðum,
sem annast bömin fiyrir hæfi-
Fyrir nokkru kom út í Sví-|le^ Bi*3d- Heldur hún því frarn,,
þjóð bók eftirf frú Alva Myrdal, að «« ^lk ætti yfirleitt kost á
er hún nefndi “Kris í befolk- s®mileSu ^gi í þessum at-
ningsfragan”. Höfundurinn er riðum’ Þa mundu af
bæði barnasálfræðingur og fé-peim’ ,sem nu draga siS 1
lagsfræðingur. Hún er gift fær-I eiga bwn enSu ^ en hinir-
asta hagfræðing Svía, Gunnar I 1 Svíþjóð er því sumstaðar
Myrdal, og bókin er að nokkm komið svo fyrir í verkamanna-
leyti ibygð á sameiiginiiegum j bústöðum og byggingum, sem
HVERSVEGNA FÆKKAR
FÆÐINGUNUM?
Rannsóknir og álit Myrdals-
hjónanna.
ibæjarfélögin eiga, að húsaleiga
er lægri fyrir fjölskyldumenn.
Telur frú Myrdal að meira beri
að gera af þessu, en nú er
gert.
Þó að þróunin í þessum mál-
um sé ekki eins langt komin
hér heima, eins og hjá hinum
Norðurlandaþjóðunum, þá er þó
auðséð hvert stefnir, og erl full
ástæða til þess að vera á varð-
bergi, að minsta kosti hér í
Reykjavík.'—Alþbl
Rithöfundur einn var að því
spurður hvort hann kynni foetur
við þögular konur eða mælskar.
Hann sagði að hann kynni
því illa ef konur væru svo óða-
mála að þær sypu hveljur.
* * *
— Hugsaðu þér. Hann kysti
mig þrjá rembingskossa!
— Því gafstu honum ekki á
hann við fyrsta kossinn?
— Eg ætlaði að vita hve
langt frekja hans gæti náð.
Hringt var seint um kvöld í
síma til læknis í Höfn, og
spurði kona ein lækpirinn ráða,
því maður hennar lægi veikur
með 184 stiga hita.
Læknirinn sagði að við slíkri
hitasótt hefði hann engin ráð,
og ráðlagði konunni að hringja
á slökkviliðið til að slökkva
manninum.
* * *
I Englandi kom það fyrir um
daginn, að maður sem sat og
mjólkaði kú, datt aftur á bak
af mjaltastólnum og hálsbrotn-
aði.—Mbl.
rannsóknum þeirra beggja. í
þessari bók er gerð ýtarleg
grein fyrir þeirri hættu, sem
vofir yfir Norðurlandáþjóðunum
og sem er í því fólgin, að fólk-
inu er hætt að fjölga. Og ekki
nóg með það, sumstaðar, eins J
og til dæmig í Svíþjóð, er þjóð-
félagið að verða þjóðfélag rosk-1
inna manna. Hlutfallið á milli
þeirra, sem fyrir aldurssakir
ekki geta tekið að sér endur-
nýjun mannfólksins, og hinna,
sem væri það eðlilegast, er í
þann veginn að raskast stórlega
frá því sem verið hefir. Þetta|
er ölluim hugsandi mönnum
mi-kið áhyggjuefni, og nú hefirl
frú Alva Myrdal tekið sér fyrir
hendur að rannsaka hvers
vegna við eigum ekki böm og
hvað gera skuli til að bæta úr|
því.
Rannsóknir frú Myrdal benda I
ótvírætt í þá átt, að þau séu
þjóðfélagsástæður, en ekki sál-
fræðilegar né menningarlegar
ástæður, sem valda því að fólk
vill ekki eiga böm. Hún færir
sönnun á það t. d. að í Svíþjóð
kostar það 10 þúsund krónur,
að meðaltali, að sjá börnum fyr- |
ir einföldustu þörfum frá fæð-
ingu til fermingaraldurs. Þetta I
þýðir það, að það er aðeins efn-
að fólk eða í sæmilega góðum
stöðum, sem hefir ráð á að eiga
2—3 börn, ef gert er ráð fyrir
að foreldrarnir hafi þá ábyrgðar
tilfinningu, að vilja sjá fyrir |
bömum sínum sjálfir.
»Auk þess er það vitað um I
fjölda kvenna, að þær þora ekki |
að eiga börn, af ótta við að I
missa fótfestu sína í ativinnu-
lífinu. Samt gifta þær sig og|
stofna heimili, og á þenna hátt
verður til fjöldi baralausra
hjónabanda.
Önnur hlið er á þessu máli,
og hún er ekki síður ískyggileg,
nefnilega sú.að á þenna hátt
kemur margt af starfshæfasta
og duglegasta fólkinu til þess
að auka ekki kyn sitt, en end-
urnýjun fólksins kemur frá
heimilum, sem fyrir fátæktar
sakir og illrar aðstöðu eru
miklu síður hæf til þess að ann-
ast uppeldi bama, heldur en
mörg hinna barnlausu heimila.
EJr auðséð hver háski kann af
því að stafa fyrir heilbrigði og
menningu þjóðanna, auk þess
sem það er ranglátt, að leggja
framfærslubyrðina að mestu
leyti á þá máttar minstu.
Tvennskonar ráð segir frú
Myrdal, hafa mönnum komið til
hugar, til að bæta úr þessu. í
fyrsta lagi ráðstafanir, sem gera
konum það svo að segja ókleyft
INNKÖLLUNARMENN HEJMSKRINGLU
f CANADA:
Árnes...............................Sumarliði J. Kárdal
Amaranth...............................j. B. HaUdórsson
................................G. O. Einarsson
Baldur...........................................Sigtr. Sigvaldason
Beckville.............................Björn Þórðarson
Belmont...................................q. J. Oleson
Bredenbury..............................H. O. Loptsson
Brown..............................Thorst. J. Gíslason
Calgary............................Grímur S. Grímsson
Churchbridge....................................Magnús Hinriksson
Cypress River............................Páll Anderson
Haf°«...................................S. S. Anderson
Hlfros..................................s. s. Anderson
Eriksdale...............................ólafur Hallsson
Foam Lake.................................John Janusson
Himh.....................................K. Kjernested
H*ysir................................Tím. Böðvarsson
Glenboro...................................q. J. Oleson
Hayland................................sig. B. Helgason
Hecla.................................Jóhann K. Johnson
Hnausa.......~.........................Gestur S. Vídal
Hove................................ Andrés Skagfeld
Húsavík..................................John Kernested
Innisfail...........................Hannes J. Húnfjörð
Kandahar................................s. S. Anderson
Keewatin.............................. Sigm. Björnsson
Kristnes............................... Rósm. Ámaaon
Langruth..................................B. Eyjólfsson
Leslie............................................Th. Guðmundsson
Lundar.....................................Sig. Jónsson
Markerville.........................Hannes J. HúnfjörtJ
Mozart..................................S. S. Anderson
Oak Point.............................Andrés Skagfeld
Oakview.............................Siguröur Sigfússon
Otto......................................Björn Hördal
Piney...................................S. S. Anderson
Poplar Park.............................Sig. Sigurðsson
Red Deer.............................Hannes J. Húnfjörð
Reykjavík.........................................Árai Páleson
Riverton.............................Bjöm Hjörleifsson
Selkirk................................G. M. Jóhanseon
Steep Rock.......................................Fred Snædal
Stony HiU.........................................Björa Hördal
Swan River.......................................HaUdór EgUsson
Tantallon........................................Guðm. ólafseon
ThornhiU...........................Thorst. J. Gíslason
Víðir................................. Aug. Einarsson
Vancouver..............................Mra. Anna Harvey
Winnipegosis.............................Ingi Anderson
Winnipeg Beach....................................John Kernested
Wynyard.................................S. S. Anderson
I BANDARÍKJUNUM:
Akra..................................Jón K. Einarsson
Bantry.................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.....................John W. Johnson
Blaine, Wash...................Séra Halldór E. Johnson
CavaUer..............................Jón K. Einarseon
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta.
Edinburg....................................Jacob Hall
Garðar.................................S. M. BreiðfJörO
Grafton..............1................Mrs. E. Eiastmaa
HaUson.................................Jón K. Einarsson
Hensel..................................J. K. Einarsaon
Ivanhoe............................Miss C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif....Thorg. Ásmundsson, 4415 Esmeralcfa St.
MUton...................................F. G. Vatnsdai
Minneota...........................Miss C. V. Dalmana
Mountain.............................Th. Thorfinnsson
National City, CaUf.......John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts.........................Ingvar Goodman
Seattle, Wash..........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold..................................Jón K. Einarsson
Upham................................. E. J. Rreiöfjörtí
The Viking Press, Limited
Winnipeg. Manitoba