Heimskringla - 13.05.1936, Blaðsíða 4

4. StÐA.
HEIMtKRINGLA
WINNIPBG, 13. MAÍ, 1936
(StofnnO ÍSSS)
Kemttr út i hvrfum miOvtkudefft.
UgcDdur:
the viking prkss ltd.
SSS og SSS Sargent Avenuc, WtnnApeg
Taltímit SS S37
VerB blaðsdns er $3.00 íirgangurinn borgW
tyriríram. Allar borganir sendlat:
XHE VIKING PRESS LTD.____________
öll ylCaklfta bréf bladlnu aOlútandl sendlat:
Manager THK VIKINO PRESS LTD.
SS3 Sargent Ave., Wtnnipeg
Ritstjóri 8TEFAN KINARSSON
Utaniskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIttSKRINOLA
SSS Sargent Ave., Winnépeg
"Heimakxingla" U publiabed
and prínted by
THE VIKINO PRESS LTD.
SSS-SSS Sargent Avenue, Wtnuipeg Man.
Telepixme: 86 637
WINNIPE'G, 13. MAÍ, 1936
MÆÐRA MINNING
Það er stundum vitnað í orð Edison’s
og Lincolns um það, live mikið þeir hafi
átt mæðrum sínum að þakka. En geta
ekki flestir eða allir menn með sanni
sagt, að þeir eigi mæðrum sínum meira
að þakka en nokkrum öðrum? Verður
ekki letrið farið að máðst á minninga-
spjöldunum, þegar áhrifin frá móðurinni
eru öll gleymd?
Kvæði, sem Matthías Jochumsson yrkir
til móðurinnar byrjar svo:
Hví skyldi eg yrkja um önnur fljóð,
en ekkert um þig, ó, móðir góð?
Móðurinnar sem gaf honum svo “guð-
legar myndir”, að enginn gat honum neitt
betra gefið.
Það er ekki út í bláinn að efnt er til
“mæðra-dags”, eða að vissan dag hefir
verið ákveðið bæði í Canada og Banda-
ríkjunum, að minnast móðurinnar. Það
var nú gert í flestum eða öllum kirkjum
þessa lands s. 1. sunnudag í ræðum prest-
anna. Það kann og að hafa verið gert
með einhverri annari sérstakri viðhöfn,
þó í fréttir hafi ekki verið fært, að því er
vart hefir orðið.
Ef að það gæti orðið til þess, ,að menn
myndu betur hvað þeir eiga móður sinni
að þakka, að minnast hennar einn viss-
an dag á ári, er ekki til einskis upp á
sið þessum brotið. Nóg er vanþakklætið
samt í heiminum og tómlætið fyrir öllu
sem vel er gert, þó að reynt væri að
draga ofurlítið úr því, þar sem það er
verst og þar sem sárast svíður undan
þvi. Og það ætlum vér fáa hafa eins orð-
ið á að kenna og móðurina.
BRETINN OG GYÐINGURINN
Um margar aldir lagði Evrópa bæði fé
og mannslíf í að reyna að bjarga Pale-
stínu og kristindómsins helgustu véum
eða stöðum frá því að verða “óhreinum
og barbariskum Tyrkjanum” að bráð.
Með yfirráðunum sem Bretum voru á
friðarfundinum að stríðinu mikla loknu
veitt, var Gyðingum trygð landvist í
Palestínu svo að þeir gætu flutt þangað
og sezt þar að um aldur og æfi.
Gyðingar nútímans, afkomendur þeirra
er um fleiri aldir hafa flækst um öll lönd
jaröar og útlagar voru gerðir árið 1 e. K.
og árin næstu áður úr landinu, geta nú
aftur flutt þangað undir vernd voldugasta
ríkisins á jörðunni og ríkisins, sem á
manninn trúir sem frelsara, er forfeður
þeirra tóku af lífi.
Niðjar Abrahams sóru sig mjög í ætt
sína, er þeir tóku sér bólfestu í föður-
landi sínu á ný. Þúsundir þeirra fluttu
þangað og með fjárframlögum frá Gyð-
ingum og ódýrum arabiskum vinnukrafti
iblómguðust þeir og aldingarðarnir
spruttu svo, að þeir höfðu appelsínur til
útflutnings. Stjórnin hafði 31 miljón
dollara tekju afgang.
En velgengni Gyðingsins í Palestínu,
leiddi, eins og í Þýzkalandi, til vandræða
og óeirða. Gyðingaofsóknir byrjuðu þar
og stóðu Arabar í Palestínu ekki aðgerða-
lausir hjá því. Gyðingar voru myrtir,
meiddir og á margan hátt illa leiknir.
Búðir þeirra voru brendar og það var
ekkert látið ógert til þesg að koma þeim,
sem auðslindir þjóðfélagsins höfðu hrifsað
í sínar hendur, burtu úr landi.
Af því að Bnetar höfðu nú þarna stjórn,
drógust þeir inn í málið. Þeir sem á
móti Gyðingum snerust, reyndu bæði
heima fyrir og erlendis, að espa aðra til
ofsóknar. En Wauchopg lávarður, yfir-
maður Breta í Palestínu, reyndi að gera
minna úr ástæðunum til ofsóknarinnar
og kæfði þær niður.
Hann lagði og til að löggjafarráð væri
stofnað, af 13 Aröbum, 8 Gyðingum og
5 Bretum. En sú tillaga var ósanngjörn
að því leyti, að með því var Gyðingum
gefið miklu meira fulltrúa-vald, en þeir
áttu heimtingu á eftir fólksfjölda. En
Gyðingar bentu á, að viðskifti landsins
væru þeim að þakka og þeir gyldu skatta
landsins. Hversvegna skyldu þeir ekki
stjórna því?
Bretar eiga í klípum með þetta mál.
Það sem Gyðingar fara þama fram á, er
það sama og Bretar fóru fram á í Suður-
Afríku forðum og sem Búa-stríðið reis út.
af. Tiltölulega fámennur hópur Breta
er þar vann að námagrefti og viðskiftuim,
vildi fara að taka þátt í stjóm landsins,
vegna þess að þeir höfðu mikil viðskifti
þar með höndum, áður en þeir voru góðir
og gildir borgarar, eða höfðu verið þar
sjö ár í landi, en Kruger sæli gaf ekki
eftir.
Frá Palestínu, sem nú berast fregnir
daglega um óeirðir og viðsjár, eru af þrí
sama sprotnar og flestar óeirðir, af yfir-
gangi fárra manna, þeirra er gýna vilja
yfir öllum auði þjóðarinnar. Það er sama
ástæðan og sú er Þjóðverjum kom til að
ofsækja Gyðinga. Og þeir eiga eflaust
Bretanum að þakka, ef útreið þeirra í
landinu sínu helga og endurheimta verð-
ur ekki sú sama og á Þýzkalandi.
STIGAMENSKA
Af fregn sem barst síðast liðna viku
frá Norður Blálandi, fá menn nokkra
hugmynd um hvað þar taki nú við, eftir
að ítalía hefir lagt landið að nafninu til
undir sig.
Fregnin hermir að sjö Blálendingar
hafi verið handteknir fyrir það, að þeir
hafi ráðist á nokkra ítali, sem voru að
vinna að vegalagningu, eigi all-langt frá
höfuðborginni Addis Ababa og drepið þá.
Fimm Blálendingar vom teknir fyrir
herrétt og skotnir niður, einn var dæmd-
ur til lífstíðar fangavistar, en einn slapp
við hegningu, af því að engar upplýsingar
fengust um þátttöku hans í árásinni.
Þetta er nú sýnishorn af því, hverju
þarna muni fara fram nú um skeið eftir
að ítalir hafa tekið landið. Það mun fæst
af þeim fréttum verða birt. En það er
fylsta ástæða að gera ráð fyrir, að þessu
haldi lengi áfram.
ítalía hefir með hervaldi ráðist á menn-
ingarlausa þjóð og slátrað henni miskun-
arlaust, undir því yfirskyni, að hún ætlaði
að siða hana og manna. íbúar lands-
ins, sem vænt þótti um ættjörð sína og
þjóðfrelsi, risu gegn yfirganginum og
börðust sem stigamenn, því það var
eina bardaga-aðferðin sem þeir kunno.
Og slíkir bardagar geta um langt skeið
enn haldið áfram í landi, sem eins er
snautt af öllum menningarframfömm og
Bláland, ekki sízt samgöngum. Það má
fyllilega búast við að fjöldi manna verði
enn drepinn af beggja hálfu, áður en
fullur friður,kemst á í landinu.
Hryðjuverkum er því engan veginn
lokið í Blálandi. Og það getur verið vafa-
mál hvort að þeim ljúki meðan nokkur
Blálendingur stendur uppi. Og líklegast
verður menningarstarf Mussolini í því
fólgið, að höggva þá alla niður.
KANTÖTU-SÖNGURINN
íslenzku söngfélögin hér í Winnipeg
hafa átt fremur erfitt uppdráttar og lítið
látið til sín taka nú seinni árin. Það
þóttu því stór tíðindi er það barst um
bæinn að, “The Icelandic Male Voice
Choir” og “The Icelandic Choral Society”
væru að efna til hátíðahaldg í minningu
um sjötíu ára afmæli tónskáldsins Jóns
Friðfinnssonar þar sem eingöngu yrði
farið með tónverk hans. Var því tekið
feginshugar af almenningi og sýnir það
betur en nokkuð annað hvílíkum vinsæld-
um þessi síungi aldurhnigni frumherji
vestur-íslenzkrar tónlista á að fagna;
þetta fyrirhugaða hátíða hald fór fram í
Lútersku kirkjunni á Victor stræti mið-
vikudaginn 6. maá s. 1. að viðstöddu miklu
fjölmenni.
Klukkan hálf nfu voru allir komnir í
sæti sín. Söngflokkur og áheyrendur
biðu aðeing heiðursgestsins. Það varð
hljótt í salnum — eins og allir veigruðu
sér við að tala upphátt. Úti æddi fyrstíi
þrumuveður vorsins, regnið buldi á hús-
inu í stríðum straum, eldingar glömpuðu
á gluggunum og það var sem jörðin
skylfi af þórdununum. Eftir litla stund
| er hið sársjúka tónskáld stutt inn salinn
og til sætis. Á meðan rísa allir úr sæt-
um sínum og lófaklappið drekkir ham-
förum veðursins. Þrátt fyrir sjötíu ár cg
veikindi er hann þráðbeinn og ber sig ve!
sem sönnum íslending og víking sæmir
Paul Bardal hefur á loft sprota sinn og
hinir dásamlegu tónar “Ó guð vors lands,
Ó lands vors guð” líða um salinn og há-
tíðin er sett.
Fyrsti liður söngskrárinnar var kvin-
tett fyrir píanó, fiðlu, viola og cello leikin
af hjómsveit Pálma Pálmasonar. Tókst
það svo vel að með ágætum má teljast,
enda var óspart klappað lof í lófa.
Þá var og vel viðeigandi að dóttur-dótt-
ir tónskáldsins Lillian Baldwin söng hin
alkunnu “Vögguljóð”. Hún er aðeins
seytján ára að aldri en á yfir að ráða sér-
staklega fegurri, mjúkri söngrödd. Það
sem kann að hafa skort á tækni var
fiyllilega bætt upp af þýðleik og barns-
legum hreinleika tónanna. Pálmi Pálma-
son lék með á fiðlu (obligato) og fórst
það sérstaklega smekklega.
Að því loknu kvaddi dr. A. Blondal
sér hljóðs og ávarpaði heiðursgestinn í
nafni Vestur-íslendinga. Tjáði honum
með vel völdum orðum vinsemd þá, að-
dáun og virðingu er við íslendingar bær-
um til hans og þser hvatir er lægju á bak
við þetta hátíðahald. Afhenti honum að
gjöf, í nafni íslenzku nýlendunnar,
skrautbundið eintak af hátíða-kantötunni
með pennamynd af honum sjálfum
(teikninguna gerði dr. Blondal) ogskraut-
rítað þakka- og heillaóska ávarp. Frú
Friðfinnsson var færður fagur rósavönd-
ur sem vottur um þá dyggilegu hlutdeild
er hún hafði ætíð tekið í kjörum og starfi
eiginmanns síns. Sonardóttir þeirra
hjóna Evelyn Friðfinnsson bar blómvönd-
inn inn kirkjugólfið.
Var þá komið að aðal og veigamesta
hluta söngskrárinnar, tónverki því er
heiðursgesturinn hafði samið við hátíða
ljóð Davíðs Stefánssonar “Islands þús-
und ár”. Var það sungið af 78 manna
blönduðum kór, karlakór (um 35) stjórn-
að af Paul Bardal, undirspil á píanó fru
Björg ísfeld og einsöngvar teknir af frú
iSigríði Olson og Paul Bardal.
Var þetta tónverk sungið þá í fyrsta
sinn, þótt fullsamið væri fyrir meir en
sex árum gíðan. Eiga allir þeir er þátt
áttu í að koma því á framfæri beztu
þakkir skOið.
Það er mikið verk og mun drjúgan
auka orðstýr höfundarins. Það var í
mikið ráðist af hálfsjötugum manni að
semja músik við þetta risakvæði Davíðs
Stefánssonar. Með ágætum skilningi
efnis og máls hefir tónskáldið klætt
kvæðið tónum er lengi munu lifa í huga
þeirra er á hlýddu. Skipar það honum á
bekk með þeim fáu íslendingum er færir
eru um kunnáttu og hæfileika vegna að
semja slíkt verk og halda sér við efni og
rím.
Það mundi of langt mál að rita ítarlega
um hvert atriði þessa stóra verks. Enda
vonandi að sem allra flestir lesendur blað-
anna fái tækifæri að heyra það sjálfir og
dæma af eigin reynd. En það ber frá
upphafi til enda hátíða og karlmensku
blæ, og hvergi væmið þar sem að það
túlkar viðkvæmari tilfinningar.
Fyrsti flokkur verksins “Þú mikli eilífi
andi” fangaði þegar í stað hugi áheyr-
enda. Það hefir dulrænan seiðandi blæ,
þrungið tilbeiðslu og lofgerð og túlkar á-
gætlega hátíðleik kvæðisins. Dúr og moll
skiftast á og er hver tóntegund notuð í
fylsta samræmi við efni kvæðisins. Um
þrótt verksins og karlmenskubrag er e. t.
v. bezta dæmið “Við erum þjóð sem hlauí
ísland í arf” (blandaður kór með dúett)
og “Vakið, Vakið” (karlakór). Margt
fleira mætti til telja og get eg ekki| stilt
mig um að fara nokkrum orðum um síð-
asta kórlagið “Rís íslands fáni”. Það
lag er svo göfugt og laust við iwjál að
það er sem tónskáldinu hafi verið Ijóst
að alt aukaskrúð var óviðeigandi í slíku
ávarpi til allmættisins er einskis metur
tildur mannanna. Það er falslaus, einlæg
bæn til drottins að vemda þjóð og land
um alla komandi tíð.
Tónskáldið hefir nákvæmlega haldið.
efni kvæðisins óbrjáluðu og hvergi fallið
í þá freistni að búta og brytja niður orð
°g setningar til að þjóna dutlungum sín-
um. Hversu ráðvandur hann hefir verið
í þessu efni ber glöggan vott hversu vel
áherslur kvæðis og lags falla alstaðar
saman. Hann hefir glögglega skilið að
Ijóð og lag eiga að styðja hvað annað og
smekkvísi hans og kunnátta beint fionufn
leiðina.
Um meðferð verksing er gott eitt að
segja. Snögkraftar ágætir, allar raddir
góðar. Man eg aldrei að hafa heyrt meðal
íslendinga svo ágætan blandað-
an kór og meðal Vestur-íslend-
inga var það áreiðanlega bezti
karlakórsöngur er eg minnist
að hafa hlustað á. Paul Bar-
dal leiðir látlaust og á miklar
þakkir gkilið fyrir að hafa náð
svo góðu samræmi hjá svo stór-
um flokk. Maður fann glöggt
að allir sem einn, söngfólk og
söngstjóri voru að gefa af því
bezta er það átti til með Ijúfu
geði.
Einsöngvana sungu Paul Bar-
dal (foaritone solo) og frú Ol-
son. Einsöngur Paul Bardals
hefir e. t. v. vart verið metinn
af áheyrendum að verðleikum
því lagið gaf ekki rúm fyrir
mikla sýningu á söngtækni og
var stutt. En hann hefir f|rá-
munalega fagra og mikla rödd
Einsöngur frú Sigríðar Olson
var svo næmur og þýður að
seint mun fyrnast. Hve erfitt
hlutverk hún hafði mun e. t.
v. fáum ljóst, því henni virtist
alt svo auðvelt. Slíkur söngur
er allri tækni ofar, hún hafði
tæknina, en maður varð aðeins
var þess boðskapar er söngur-
inn flutti.
Frú ísfeld fóru undirspilin vel
úr hendi, en naumast er eitt
píanó nægilegt með svo miklum
söngkröftum.
Vonandi væri að fólki gefist
annað tækifæri að heyra þessa
söngskemtun. Mundi vafalaust
verða ágæt aðsókn væri sam-
koman endurtekin og hefi eg
heyrt þess óskað úr mörgum
áttum.
En það var fleira merkilegt
við þessa Ijátíð en söngurinn og
annað það er um hönd var haft.
Það mundi varla hugsanlegt
meðal annara þjóða sá hugsun-
arháttur er stóð á bak við þessi
tónverk og þetta hátíðahald.
Ljóð og list hefir hjá oss verið
alþýðueign en ekki vissrar stétt-
ar. Sjálfmentaðir fátækir al-
þýðumenn hafa lagt ómetanleg-
an skerf til íslenzkrar menn-
ingar fyrrum og nú. Jón Frið-
finnsson er fagurt dæmi þeirra
er ekki láta lifskjör og baráttu
kúga úr sér ljósþrána, löngun-
ina til fegurðar og fullkomnun-
ar. Áheiyrendurnir komu til að
hlusta á sönginn og hafa af því
nautn, en einnig til að heiðra
og hylla heiðursgestinn, starf
hans og það merki er hann
hefir barist undir.
Landnemarnir eru að hverfa
einn eftir annan og of oft fer
svo að “þögnin hylur þeirra
heiti,,. Með orku og atgerfi
hafa þeir breytt óbygðinni í
“græna jörð”. Nú blómgast þar
menning og fagrar listir, fyrir
atbeina þeirra manna er unnu
hugsjónum meira en sjálfum
sér. Að bera skyn á það fagra
og góða getur eitt gefið lífinu
gildi. Því er saga Vestur-Is-
lendinga meira en aðeins frá-
sögn um menn er komu, bygðu
og ræktuðu landið, að stíkar
hugsjónir hafa lifað meðal
þeirra og verið haldið vakandi
af beztu mönnum. Jón Frið-
finnsson hefir reist sér varan-
legan minnisvarða með tón-
verkum sínum, en hann hefir
líka verið boðberi og tákn þess
foezta er íslenzk menning á.
R. H. Ragnar
■ ilg
Athygli: Eftir að ofanskráð
grein var fullskrifuð, hefir verið
ákveðið, að sylngja Hátíðar-
Kantötu Jóns rFiðfinnssonar í
annað sinn af Karlakór Islend-
inga og Icelandic Choral So-
ciety. Verður söngurinn í
Fyrstu lútersku kirkju, mið-
vikudaginn 20. maí. Hefir ‘Hkr.’
verið skýrt frá því, að söng-
flokkunum hafi borist óskir frá
fjölda manna um að endurtaka
sönginn. Hafa þeir orðið vel við
því, og erum vér vissir um, ið
þeir sem heyrðu sönginn síð-
ast, sleppa ekki því tækifæri
að hlýða á hann í annað sinn.
Annars ættu allir sem á annað
foorð vilja kynnast því bezta,
sem hér hefir verið ort í tónum,
að sækja þetta söngkvöld. S.E.
ÍSLANDS-FRÉTTIR
Merkilegur fornminja-
fundur í Noregi.
Osló 15. apríl
Margar minjar frá fornöld
fundust í gær í jörðu á búgarð-
inum Austreim í Skaare, um 1
kílómeter frá “Haraldsstötten”.
Fanst þar neðanjarðargrafreitur
eða haugur í jörðu, er verið var
að plægja.
'í byrginu fanst meðal annars
öskuker með ýmiskonar skrauti.
Kerið var heilt og hefir varð-
veitst vel. Nákvæm rannsókn á
því, sem fanst, hefir enn ekki
farið fram.
* * *
Sænski Vatnajökulsleiðangur-
inn lagður af stað til íslands.
Khöfn, 15. apríl
Þátttakendur frá Svíþjóð, í
ísl.-sænska leiðangrinum cil
Vatnajökuls, eru lagðir af stað
til Reykjavfkur um Bergen. —
Sænsk blöð flytja greinar um
leiðaúgurinn og viðtal við próf.
Ahlmann, og lætur hann í ljós
þakklæti leiðangursmanna til
íslenzku stjórnarinnar fyrir
rausnarlegt framlag til leiðang-
ursins.
Leiðangurmennirnir, sem
koma frá Svíþjóð eru þeir próf.
Ahlman, og kandidatarnir Sig-
urður Þórarinsson, Karl Mann-
erfelt, og Mac Lilliehoek.
Jón Eyþórsson veðurfræðing-
ur, Jón Jónsson frá Laug, og
fleiri íslendingar, bætast í hóp-
inn í Reykjavík.
* * *
Lík manns sem talinn var
drukmaður fanst upp í fjallshlíð
Akureyri, 14. april
Lík Halls Steingrímssonar,
sem haldið var að druknað
hefði í mannskaðaveðrinu 14.
des. í vetur, fanstj í gær um 400
faðma upp af Knarramesi. Hef-
ir Hallur sál. komist úr bátnum
og orðið úti.
Hallur heitinn fór með föður
sínum frá Látrum á trillubát og
lentu þeir í fárviðrinu, sem
geysaði um alt land 14. des.
Daginn eftir ofviðrið fanst
foáturinn rekinn á svonefndu
Knarrarnesi og var tík Stein-
gríms Hallgrímssonar, föður
Halls, í bátnum, en Hallur fanst
hvergi, og var hans þó leitað
lengi á eftir.
Líkið fanst niú lí dæld fyrir
ofan Knarrarnes og fyrir ofan
veginn, um 1 kílómeter frá sjó.
Lá það á grúfu og vissi höf-
uðið undan brekkunni. Giska
menn því á að Hallur sál. hafi
verið á leið ofan htíðina, er
hann örmagnaðist.
Engin stígvél voru á líkinu,
en í klæðum þess fanst úr og
var glasið brotið. Vísirarair á
úrinu sýndu að það hefði stöðy-
ast kl. 6.
Líkið var flutt í iSvalbarös-
kirkju.—Mbl.
* * *
Barnaskólahúsið í Höfnum
brennur til kaldra kola
Keflavík, 14. apríl
Bamaskólahúsið í Hafna-
hreppi brann til kaldra kola s. J.
nótt.
Eldsins varð vart um mið-
nætti. Tvær konur, er voru að
koma isunnan frá Kalmanns-
tjörn, sáu eldinn og er þær urðu
hans varar, flýttu þær sér til
næstu bæja og vöktu upp menn.
Þegar þeir komu á brunastað-
inn, kl. á fyrsta tímanum, var
eldurinn orðinn það magnaður,
að ekki var viðtít að slökkva,
enda engin slökkvitæki til á
staðnum og langt í vatnsból.
Aðkomumenn brutu rúður á
skólahúsinu, til þegs að reyna
að bjarga kensluáhöldum, en
litlu einu varð bjargað.
Ókunnugt er um upptök elds-
ins. Á annan í páskum var
haldið barnaskólapróf í húsinu
og fór skólastjóri seinastur út,
eða um kl. 9. um kvöldið, en
varð þá einskis var. Engin íbúð
var í húsinu.
Húsið, sem var einlyft timb-
urhús, var vátrygt hjá Bruna-
bótafélagi Islands. Það var 20