Heimskringla - 07.10.1936, Blaðsíða 2

Heimskringla - 07.10.1936, Blaðsíða 2
2. SEÐA. HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 7. OKT. 1936 ÚTVARP OG MENNING Eftir Jón Leifs Oss íslendingum hættir oft við, að meta um of allar nýung- ar sem nýi tíminn og útlöndin færa oss. Þetta á einnig við um útvarpið. Oft heyrist talað um iþetta mikia /“menningartæki”, einnig að sími, bifreiðar, flug- vélar, dagblöð, bíó o. s. frv. séu tákn framfara og menningar. Eg verð að byrja á því að mótmæla þessari skoðun ein- dregið, þó að mér sé ljóst, að þorra lesenda muni vera það mikil vonbrigði. Eg er sem sé þeirrar skoðunar, að alt það, sem upp var talið, hvorki útvarp né annað, sé ekki menningartæki í eiginlegasta skilningi. Vitanlega á eg ekki við íslenzka útvarpið sérstaklega, heldur útvarp yfir- leitt sem fyrirbrigði, hvar sem er í heiminum. Þýzki sendiherr- ann, von Hassell, sem nú er sendiherra í Rómaborg, ferðað- ist fyrir nokkrum árum um ís- land, þegar hann var sendiherra fyrir ísland, þá búsettur í Kaup- mannahöfn. Þegar hann kom þangað frá íslnadi, þá lét hann svo um mælt, að hann þekti ekkert land, sem stæði svo framarlega að “Kultur” sem ís- getur ekki skapað sanna sálar- menningu, þar sem engin er til, en það getur lagt sanna menn- ingu í rústir, þar sem hún er fyrir. Dæmin erlendis sýna þetta betur en á Islandi, en erlendis er það oftast aðeins flokkur manna, lítill hluti þjóðanna, sem heldur uppi menningunni, en meirihlutinn tekur ekki þátt í henni. Það má segja, að ís- lendingar séu eða hafi verið að minsta kosti til skamms tíma, ein mesta menningarþjóð í víðri veröld og er sannarlega mikils um vert, að við reynum að halda stefnunni í þeim efnum. Er- lendis ber góðan blæ hið ytra að útvarpsstarfsemi er stundum rekin sem verzlunarfyrirtæki, eingöngu líkt og kaupmaður gerði sem seldi svikna vöru eða ó holla. Slíkt eigum við að varast Útvarpið getur drepið alla dýpri hugsun, gert menn eftirtektar- lausa, sljóvgað alla einbeiningu hugans, getur jafnvel afskræmt sanna menningu og á það eink- um við um tónlist, enda telja dómbærir menn tónleika í út- varpi einna lélegasta tegund allra tónleika, en það er oft eins og mönnum séu rétt dauð blóm í staðinn fyrir lifandi . Það má vera að sumum les- endum verði nú á að spyrja, land, en svo aftarlega að “Civili- zation” sem ísland. Þó að þetta kunni að virðast nokkuð orðum aukið, þá verðum við að kann- ast við, að mikið sé satt í því. Eg skal reyna að útskýra mun- inn á erlendu orðunum “Kultur” og “civilization”, en það má segja, að “Civilization” sé orðið heldur niðrandi orð um efnis- lega mentun, sem ekki hefir innri sálræna menningu að geyma, en “Kultur” er notað um þá eiginlegu sálarmenningu. Meðan íslendingar lifðu við lestur íslendingasagna, þá lifðu þeir við “Kultur” eða sálar- menningu á hæsta stigi, full- komnustu list, en ef þeir lifðu um leið við óþrifnað, og mötuð- ust úr sömu skálinni, þá var það skortur á efnismenningu eða “Civilization”, en hún hefir ekki menningargildi. Við verðum að kannast við það, að sá nýi tími, getur spilt sálarmenningu íslendinga. Dag- blöðin geta spilt bókmentalíf- inu, bíóin leiklistinni, útvarpið hljómleikalífinu, eða komið í veg fyrir, að það þroskist. Útvarp hversvegna eg, eftir 20 ára dvöl erlendis, þar sem eg hefi list- rænum störfum að sinna, hefi tekið að mér að starfa nokkra mánuði á ári fyrir slíkt fyrirtæki sem útvarp er. Já, sannarlega hljótum við listmínnirnir að vera í vandræðum gagnvart fyr- irbrigðum sem útvarp, kvik- myndaléikhúsum og öðrum fyi- irtækjum, sem að miklu leyti virðast fjandsamleg listum, en við eigum ekki nema tvo kosti: annaðhvort að snúast af alefli gegn þeim, eða að reyna að beizla þau í þágu sannrar list- menningar eftir því, sem hægt er. Eg hefi kosið síðari kost- inn, enda tel eg gagnslaust að berjast gegn slíkum fyrirtækj- um, eins og sumir listamenn og menningarfrömuðir gera erlend- is. Það hefir mér altaf verið ljóst, að útvarp getur gert gagn þrátt fyrir alt og tel eg lista- og mentamönnunum skylt að stuðla að því, að það verði sem mest og auk þess þurfa ráðandi menn útvarpsins og hlustend- urnir að sameinast um, að þetta i Split a bottle o[ WHITE SEAL f ♦ I ♦ 1 í I ♦ ♦ ♦ I I ♦ I i Two Glasses in EVERY BOTTLE For Immediate Delivery PHONE . ALSO — GRAIN BELT BEER, DUBLIN STOUT 96361 KIEWEL9S CWhiteSeo^ ♦ 1 ♦ I j| I | ♦ I ♦ fí I I Thls advertisment is not inserted by the Government Liquor Control Commission. Thr. Commission is not responsible jorr statements made as to quality of products advertised. Islenzk Ijóð í enskum þýðingum íslendingar hafa gert talsvert að því í seinni tíð að þýða ís- lenzk Ijóð á enska tungu. Marg- ar þessar þýðingar hafa birst á prenti; sumar í bókum, sérstak- lega þeirrar sem próf. Richard Beck bjó undir prentun árið 1930, og sumar í iblöðum og tímaritum. Kunnastir þýðend- ur eru: Jakobína Johnson,, próf. Skúli Johnson, Páll Bjarnason, Dr. Gísli Gíslason og Erlendur Gíslason. Auk þeirra þýddi séra, Rúnólfur Fjeldsted nokkuð mörg kvæði og ýmsir aðrir hafa þýtt eitt og eitt kvæði. Fyrir tuttugu árum (1917) barst mér í hendur þýðing á kvæðinu Dettifoss eftir Kristján Jónsson; hefir það legið hjá mér síðan; eg var að Isea það og bera þýðinguna saman við frumkvæðið og fanst mér hún þess virði að hún kæmist fyrir almennigssjónir. Þýðingin er eftir T. A. Anderson frá Poplar Park, og eru til eftir hann fleiri þýðingar. Sig. Júl. Jóhannesson HURLY-FALLS From the lcelandic by Kristján Jónsson Translated by T. A. Anderson There, where never a flower pillows On cold gray rock its sun-kissed face, Where mighty crags the white-capped billows Hold in their grim and cold embrace; There, mighty fall, old friend, thou plieth Thy mammoth voice in s"ongs of might, The very rocks beneath thee sigheth, As reeds in chilly blasts of might. Singest'thou of souls departed, Hero-troops who lived and died, Of freedom former times imparted, And glory’s moumful eventide. Within thee myriad lights assemble, Shed by the sun through cloudy haze; The rainbow eolors turn and tremble In the troll-like billows of thy maze. Wonder-beauteous, awe-inspiring Art thou, the peer of waterfalls; Ever gliding, never tiring, Within thy desolate rocky halls. The times, they change, and tribulation Touches the heart, so now it weeps; Yet ever from thy aweful station Onward thou roll o’er craggy steeps. Verdure fades, the storms are raging, The ocean swell it riseth fast On ruddy cheeks the rose is ageing In sorrow’s icy stinging blast; On palsied cheeks, the hot tears flowing Show that tþe heart is not at ease; Yet, evermore the wild spray throwing The waves within thee laugh and tease. When dead to earth I’ve fallen, gladly Within thy billows I would sleep Where not a fellow-mortal sadly Over my fallen corpse might weep; And when friends the moumful sounding Dirge o’er other corps shall sing, Thou, in zealous mood, astounding Over me shalt with laughter ring. hættulega tæki sé sem mest notað til góðs eins. Þetta vakti fyrir mér, er eg gerðist starfs- maður íslenzka útvarpsins, auk þess, sem það var mín einlæg- asta ósk að hafa náið samband við land mitt og þjóðina, en eg tel það nauðsynlegt hverjum skapandi listamanni að halda sem fastast við slík frumstæð- ustu náttúrulögmál átthagasam- bandsins, sem ek'ki verða skert, nema að listamaðurinn sjálfur og list hans lamist, hvort sem það er nú skáld eða annar lista- maður, sem í hlut á. Þessu þarf sám,t ekki að fylgja nein kot- ungsþröngsýni “Provincialism- us” eða andleg hægðartregða, ef svo má að orði komast. Sleppum því. Eg skal nú reyna að skýra nánar frá því, hverskonar gagn eg tel útvarp geta gert bæði hér og annarsstaðar. Leyfið mér að eins fyrst að minnast stutt á það stig siðmentunar, sem við íslendingar erum á nú og sem skapast fyrst og fremst fyrir á- hrif af erlendri “Civilization”, eða fyrir meiri og minni mis- skilning erlendrar siðmentunar, þ. e. ytri efnismentunar. Það er hverjum manni augljóst, sepi hefir tök á nauðsynlegum sam- anburði, að sá nýi tím,i getur bókstaflega eyðilagt þá sönnu íslenzku menningu. Við íslendingar erum nu staddir á því gelgjuskeiði, sem kalla mætti bíó-mentun. Það er hún, sem setur blæ á ytra lífið og ryður mest burt því gamla. Áður hermdu menn ytri siði eft- ir Dönum, nú eftir því, sem sjá má í bíó. T. d. kemur þetta greinilega í ljós, í því hvemig»ís- lenzka_ kvenfólkið í Reykjavík snyrtir andlit sitt, en það herm- ir eftir bíóleikkonunum, sem verða að laga andlit sín fyrir Ijósmyndavélina, til þess að myndirnar verði sem skýrastar. Slík ljósmyndaandlit taka sig ékki vel út í íslenzkri sumiar- birtu. Það er ekki svo að skilja, að eg sé að mæla á móti snyrt- ingu eða fegrun, en hún á að ve.ra smekkleg og þannig, að helzt beri ekkert á henni. í þessu sem öðru kemur í ljós, hve smekkurinn er mentaður. Ann- ars er það einmitt kvenfólkið, sem mestu getur ráðið um menningarþroskarin, eftir því, hvaða kröfur það gerir, hvort það lætur sér nægja vín, danz- lög, ósmekklegt skraut eða heimtar eitthvað meira, t. litsræna hljómleika, æðri bók- mentir, kröfumeira samkvæmis- líf í andlegum efnum, en sönn mentun er sannarlega ekki dýr- ari, en lélegar dægrastyttingar, sem íslenzkir bæjarbúar nú éáta sér nægja. Það má segja íslenzka út- varpinu til hróss,, að það hefir ekki enn sett svo mikinn svip á þjóðina sem bíóin og vonandi verður það aldrei, enda mun mega telja íslenzka útvarps- hlustendur með mentuðustu og mentunarþyrstustu ú t v a rps- hlustendum í heimi. Ef nú skal segja gagn það, sem eg tel að útvarp geti gert, þá verður vit- anlega ekki fram hjá því gengið, að það getur mörgum manni skemt, þó að ekki sé um veru- legt gagn að ræða og er sú skemtun mest virði, sem getur komið mönnum til athafna, t. d. fengi menn til að danza eða iðka leikfimi, því að hvort- tveggja er holt, en við erum þá komin út fyrir eiginlega út- varpsstarfsemi og að daglega lífinu. Gagn útvarpsins tel eg annars að geti aðallega verið þrenns konar. — f fyrsta lagi getur það vísað til menningar- innar, þó að það geti ekki skap- að hana. í öðru lagi getur það stutt efni, sem standa utan út- varpsins, t. d. opinbera hljóm- leika, sem eru vel undirbúnir í góðum hljómleikasal og fluttir þar fyrir áheyrendum utan út- varps, en þó útvarpað um leið. í þriðja lagi getur útvarpið sein kynningartæki stutt svo að segja alla baráttu þjóðanna út á við, bæði efnalega og andlega, og er þetta máske veigamest af öllum þrem atriðunum; útvarpið íslenzka getur orðið og á að verða vígi íslenzks sjálfstæðis út á viS. — Eg mun nú skýra nánar hvem af þessum þrem liðum fyrir sig. Fyrst er tilvísunin til menn- inarinnar. Þetta er nú það at- riðið, sem mest hlýtur að bera á í útvarpsstarfseminni. Það er nauðsynlegt að öllum aðilum sé fyrst og fremst ljóst, að ekki getur verið nema urti tilvísun að ræða og að bæði útvarpend- ur og hlustendur sameinist um að tilvísunin geti verið sem bezt og komið að sem mestum not- um. Tilvísunin þarf að vera hittin og hlustendur þurfa að taka við henni með sem mestri athygli og hagnýta sér hana, einnig að láta útvarpinu stöðugt í Ijós reynsu sína og óskir. Það verður alt af að gæta að þvf, að útvarpinu hættir við að dreifa athyglinni; þaðgetur aldrei náð dýpri tökum á mönnum, aldrei jafndjúpum sem bók við lestur, leiksýning eða fullkominn hljómleikur utan útvarps. Þó versnar nú þetta, ef menn gera það að vana sínum að hlusta á alt, sem útvarpið býður,, eða að minsta kosti að láta vera opið fyrir það stöðugt, þó að ékki sé hlustað. Menn venjast fljótt af þessu erléndis, þar sem útvarp- að er allan daginn frá því klukkan fimm á morgnana og til klukkan tvö á næturnar, stund- um líka alla nóttina fyrir fjar- lægari lönd, þar sem þá er dag- ur eða kvöld. Menn verða að læra að kjósa og hafna. Þetta mun verða auðveldara þegar ís- lenzkir hlustendur fá dagskrána prentaða nógu snemma fyrir- fram og dagskráin verður sund- urliðaðri, en viss flokkur manna mun þá venjast við að hlusta vissa vikudaga og á vissum tím- um eftir mismunandi smekk og þörfum. Útvarpsstarfsemin sjálf nær einnig þá fyrst tilgangi sínum, ef útvarpsefni er hagað eftir því, að ekki er hægt að gera ráð fyrir mikilli athygli, og minnir starfsemin óneitanlega á blaða-' mensku, en blöð þurfa að vera skemtileg, hittin,, því að menn lesa ekki dagblöð með sömu at- hygli og bók. Það má segja, að fyrirlestrastarfsemi íslenzka út- varpsins sé einsdæmi í öllum heiminum, og áhuginn meðal ís- lenzkra hlustenda á erindum um alt mögulegt milli himins og jarðar, en þessi erindi taka meiri tíma af öllum útvarpstímanum en hlutfallslega í nokkru öðru landi og efnið er líka þannig, að erlendis myndu útvarpshlust- endur alment ekki sækjast eftir því eða melta það. Hætt er við því, að þetta muni nú samt þeg- ar fram líða stundir smátt og smátt breytast hjá íslenzka út- varpinu og að meiri áherzla verði þá lögð á skemtunina, t. d. vel samræmda dagskrárliði með tali og tónum. Þá kem eg að tónleikunum, sem við allar útvarpsstöðvar eru langumsvifamesti þátturinn á dagskránni og tekur við sumar útvarpsstöðvar yfir níu tíundu hluta dagskrárinnar og meir. Það er sjálfsagt, að meiri hluti tónleikanna í útvarpi eiga ekki að vera menningarlegs eðlis, iheldur tóm dreifing hugans í stað einbeiningar. Sú skemtun þarf t., d. á laugardögum að vera örvun í danz með alls konar léttum danzlögum, en á mánu- dögum örvun til vinnumarks, t. d. með hressilegum göngulög- um. Þégar að æðri tónlist kem- ur, þá rekum við okkur skjótt á, að ékki getur verið um annað en tilvísun að ræða. Mitt fyrsta verk þegar eg byrjaði störf mín hér við útvarpið í febrúar f. á. var að reyna að gera þessa til- vísun sem allra greinlegasta með stuttum skýringum, frá- sögnum af atburðum eða hugs- unum, sem ollu sköpun tónverk- anna, með stuttum lýsingum á stefnum listarinnar eða á tón- skáldunum og lífi þeirra. Eins hefi eg reynt að þýða alt á ís- lenzku, sem tónlist við kemur, því að eg lít svo á, að til ís- lenzkra lilustenda skuli ekki tala annað en íslenzku. Þessi störf eru æði umfangsmikil og þeim mun sennilega ekki verða lokið fyrri en eftir fleiri ár. Þá er að athuga, að tónleikunum sjálfum sé sem bezt skilað til hlustend- anna, og er þar margs að gæta. Fyrst verðum við að sætta okk- ur við það, að verkunum verður * í gegn um útvarp, þó að allar ástæður séu sem beztar, aldrei skilað til hlustendanna í sinni fullkomnu mynd. Bezta tónlist- in, sem íslenzka útvarpið nú get- ur boðið, eru tónleikarnir af HEIMSÆKIÐ ÆTTLANDIÐ= NOTIÐ YÐUR HIÐ LÁGA FARGJALD BEINA LEIÐ ^FRÁ MONTREAL TIL REYKJAVíKUR Cunard White Star Line, með 96 ára reynslu og sögu að baki, hefir nú í förum stærsta gufuskipa flotann á At- lamtshafinu, og er víðfrægt fyrir um- hyggjusemi við farþega, undraverðan viðurgemfng, og notalegan aðbúnað. — Reynið ferðalag með því, við næstu heimför og notið yður leiðiina yfir Eng- land—hún er aðlaðandi æfinlega. Fastar vikulcgar siglingar frá Montreal. Spyrjist fyrir hjá gufuskipa farbréfasala yðar eða — CUNARDWHLTE.STAR 270 MAIN STREET, WINNIPEG

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.