Heimskringla - 07.10.1936, Side 4

Heimskringla - 07.10.1936, Side 4
4. SIÐA. MEIM5KRINGLA WINNIPEXj, 7. OKT. 1936 ILieimskriniilci (StofnuO 1S8I) Kemur út d hverjum miðmkudefft. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. S53 oa S55 Sargent Avenue, Winnipeg Talsimia 86 537 VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgtet fyriríram. Allar borganir sendist: THE VTKING PRESS LTD. ÖU viðskifba bréf biaBinu aðlútandi sendlat: Manager THK VIKINO PRESS LTD. S53 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFÁN EINARSSON Utanáskrift til riUtjórans: EDITOR HEIMSKRINOLA 853 Sargent Ave.. Winmpeg “Heimskringla” is publlahed and printed by THE VIKINO PRESS LTD. S53-S55 Sargent Avenue, Winnipet Mam. Telepbone: 86 637 WINNIPEG, 7. OKT. 1936 RÆÐA KINGS Á FUNDI ÞJÓÐABANDALAGSINS Ræða, sem f'orsætisráðherra Canada, McKenzie King, flutti s. 1. viku á fundi 7 Þjóðbandalagsins, hefir vakið nokkra at- hygli. Blöð á Englandi, eigi síður en í Canada, hafa gert hana að umtalsefni. Virðist knurr í þeim flestum út af ræð- unni; telja hana ekki vænlega til sam- vinnu um þau mál, sem nú liggi sérstak- lega fyrir Þjóðabandalaginu. Efnið í ræðu Kings, sem mest er gagn- rýnt, er það, að hann kvað Canada ekki ganga að neinum kvöðum um viðskifta- höft við nokkra þjóð. Því máli yrði ráðið til lykta á þingi Canada. Að öðru leyti kvað hann stjórn sína í fylsta máta sam- þykka stefnu og starfi Þjóðabandalagsins og fúsa til að heyra því til. Sem stendur virðist nú minna við þetta atriði í ræðu Kings að athuga en látið er. Það má heita sagt út í hött, því að lögum Þjóðabandalagsins, er engin þjóð skyldug til að taka þátt í viðskiftabanni fremur en henni gott þykir. Hún er ekki brotleg við Þjóðabandalagið þó hún geri það alls ekki — að minsta kosti ekki lagalega. Það getur verið, að ræðan hafi átt að gefa þjóð þessa lands eitthvað í skyn um að hún þyrfti ekki að óttast neitt að verða flækt inn í stríðsmál Evrópu. En mönn- um er nú kunnugt af reynslunni um hvaða trygging það- er fyrir því, þó sagt sé, að þingið geri út um það.. Þingið í allri sinni dýrð og veldi, hefir stundum leyft sér að breyta á móti þjóðarviljanum. Ræðuna er því óþarft að taka alvarlega frá þessu sjónarmiði. Ennfremur mætti segja, að ræðan gæfi í skyn, að Mr. King væri óánægður með Þjóðabandalagið eins og það er nú. Þó svo væri, ætti að vera unt að fyrirgefa honum það. Það hefði þó ef til vill verið eins vel af sér vikið af honum, að segja hrein- lega skilið við það. Ef hann ekki trúir á möguleika 'þess til að koma hugsjónum sínum í framkvæmd, hefði ekkert verið við það að athuga, að segja sig úr því. En nú virðist það ekki skoðun Kings. Hann vill iúslega heyra Þjóðabandalaginu til og njóta þeirra hlunninda sem því geta fylgt, þó hann vilji ekki binda sig því að öðru leyti. Það er ef til vill mörgum ráðgáta til hvers þessi Þjóðabandalagsfundur er haldinn, sem nú stendur yfir. Það var eitthvað tæpt á því, að hann ætti að vera til þess að endurreisa eða endurbæta fé- lagið. Það þarf nú meiri en litla trú til að gera sér von um að það sé hægt. En það eitt er víst, að þær þjóðir eru til, sem bæði hafa einlægan vilja og trú á að það geti lánast. Og það eru smáþjóðirnar, t. d. Norðurlandaþjóðimar og fleiri, sem þá skoðun hafa. Þó að maður geti brosað að því, eins og að skrifa pólitísku flokk- anna stundum á endurbótum á Efrimáls- stofu Canada, er því ekki að neita, að trú margra á mátt samtaka til þess að út- rýma stríðum, er þrátt fyrir öll skakkaföll Þjóðabandalagsins, ennþá rík og lifandi. Þeim eru friðarmálin helg. Og þar til að stríð eru bannfærð, skoða þær ekki hug- hjón Þjóðabandalagsins náð. Það eru því miður ekki þessar þjóðir sem svo hugsa, sem mest hafa mátt sín í Þjóðabandalaginu. Stórþjóðirnar hafa þar Jiver um aðra kepst við að aka sínum plógi. Hinir stóru og voldugu gera þaö ávalt. En þurfa þær að gera það til eilífð- ar og draga með því allan mátt úr friðar- samtökunum? Það er spurningin, sem nú vakir fyrir smáþjóðunum. Blálandsstríðið hefir eflaust vakið með- vitund þjóðanna um að Þjóðabandalagið hafi syndgað og svi'kið hina einu og sönnu hugsjón sína. Það sem nú er að gerast á Spáni, blæs eflaust einnig að þeim kolum. Reynslan kendi það eða opnaði augu þjóðanna í Þjóðabandalaginu fyrir því, að refsi-aðgerðir fá miklu orkað, þó þær kæmu ekki að fullum notum í Blálands- stríðinu, ef þeim er stranglega beitt. En nú stóð svona á með þær þá, að engin þjóö var skyldug að taka þær til greina. Þessvegna hefir á þessum fundum, sem nú standa yfir, komið til mála, að breyta lögum Þjóðabandalagsins og herða á á- kvæðinu um, viðskiftabann gegn þeirri þjóð, er friðinn rýfur, gera hverri þjóð í fé- laginu að skyldu að taka þátt í því. Hvað af því veröur, skal ekkert sagt um. En þó nokkrar smærri þjóðirnar hafa tjáð sig fúsa að ganga að þessu og sjá ekki annaö geta orðið Þjóðabandalaginu til lífs, ea að sámtök þess séu efld. Það er í sambandi við þessa stefnu, sem ræða Kings er ekki vel liðin. Hún kemur í bága við hana, að svo miklu leyti, sem þátttöku Canada áhrærir. Og sé Þjóða- bandalaginu alvara með að reyna frekar en áður hefir verið gert, að beita þessu vopni, eina vopninu, sem það hefir, því á stríð hyggur það ekki, þá er illa farið, ef ræða Kings verður til þess, að draga úr þeirri tilraun. ' Því hver sem reynsla liðinna ára er, verður því ekki neitað, að hugsjón Þjóða- bandalagsins er þess virði að vinna í þágu hennar. Og ef einlægni ekki brestur, er sá máttur fólginn í samtökum 50 þjóða eða fleiri, er nægja ætti til að gera nokk- urri einni þjóð óárennilegt, að leggja út í stríð. LÉNHARÐUR FÓGETI Á ENSKU Heimskringlu var nýlegt sent tímaritið “Poet Lore’’, sem gefið er út í Bandaríkj- unum. Er ritið yfirleitt helgað heimsbók- mentum og leikritaskáldskap sérstaklega. Það kemur út einu sinni á ári. í ritinu, sem Hkr. var sent, og sem er fyrir yfir- standandi ár (1936), er birt leikrit Einars H. Kvaran, Lénharður fógeti, í þýðingu eftir frú Jabokínu Johnson. Ennfremur er all-ítarleg ritgerð í sama riti um höfund leikritsins, eftir Richard Beck háskóla- kennara. Hér verður enginn dómur kveðinn upp um þýðinguna. Vér höfum ekki haft tíma til að bera hana saman við frumritið eða athuga hana nákvæmlega. En hvar sem gripið er ofan í lestur ritsins, virðist hún mjög liðug og létt. Þetta sama rit birti fyrir tuttugu og tveim árum Sverð og bagal (Sword and Crozier) Indriða Ein- arssonar. Er gott til þess að vita, að það hefir ekki gleymt íslenzkum leikritum og er vonandi að ekki líði eins langur tími þar til hið næsta birtist og leið á milli birtingu þessara ámin|Stu ríta. “Poet Lore” er rit, sem mikið tillit er tekið til og lesið af bókmentamönnum, svo íslenzkum bókmentum er greiði gerður með því, sem það flytur enskumælandi mönnum úr þeim. Þeim sem að því stuðla vinna og þakkarvert verk með því. FRIÐARMÁLIN Ræða eftir séra Jakob Jónsson Því er stundum haldið fram, að vér nú- tímamenn séum frekar sljóir fyrir trúar- legum hugsjónum. Þeir sem þannig hugsa, munu álíta, að fyrírheitið um að verða guðs sonur, finni lítið bergmál á meðal vor. Þeir menn á fyrri öldum, sem voru vanir að líta á sjálfa sig sem útskúf- uð afhrök, syni og dætur hins vonda, þeir hlutu að fagna hástöfum og gleðjast af hjarta, ef einhver kom, sem gat sannfært þá um, að þeir væru synir guðs eða gætu orðið synir hans. Vér, sem nú erum að hafa þessi orð yfir, verðum sennilega ekki snortnir á sama hátt, því að vér höfum aldrei efast um, að guð ætti oss. Vér höf- um trúað því, að þrátt fyrir alt, sem, að oss má finna, hafi almáttugur og kær- leiksríkur “faðir vor” aldrei gefið oss djöflinum til eignar. Ef einhver segir við oss: Þér eruð eða munið verða guðs synir, þá segjum vér við hann: Þakka þér fyrir, vinur minn, en eg hefi aldrei efast um það. Vér vitum, að vér breytum ekki altaf sem böm guðs, en vér trúum því samt, að guð elski oss sem sín böm. En það er annað atriði eftirtektavert í þessu sambandi. Jesús Kristur hefir sagt: “Sælir eru friðflytjendur, því að þeir munu guðs synir kallaðir verða.” Þarna er komið beinlínis inn á það, sem snertir hina heitustu 'þrá fólksins, sem nú lifir á þessari jörð. Er það ekki þetta, sem nú kveður við í öllum áttum, hrópið eftir friði. Ef þú gætir sannfært heiminn um það í dag, að friðflytjendur jarðarinnar væru orðnir svo máttugir, að engar styrj- aldir þyrfti framar að óttast, þá mundi nafn þitt blessað af miljónum manna um öll lönd. Með öðrum orðum: Nútíma- maðurinn þráir engu síður en fyrri kyn- slóðir að vinna þau verk, sem guðs syni sæmir. Af öllu hjarta taka þúsundimar fagnandi undir orð Krists: Sælir, þ. e. blessaðir eru friðflytjendur. En það er samt eins og menn séu í miklum vafa um það, að friðflytjendur vorra tíma sýnist nógu máttugir og nógu fullkomnir. Með öðrum orðum: Vér efumst ekki um guð, að hann líti á mennina sem syni sína, ^ vér efumst um mennina, að þeir reynist þess verðugir að verða kallaðir synir guðs. Þó eru stöðugt uppi ýmsar tillögur um það, hvernig skuli flytja friðinn inn í mannlífið — hvernig eigi að því að fara að himlra ófrið og styrjaldir en efla og varð- veita frið á jörð. í einu af leikritum franska skáldsins Romain Rolland kemur friðurinn fram á leiksviði. Það er herdeild, grá fyrir járn- um, sem þrammar áfram með trumbu- slætti. Einhver spyr, hvort þetta, geti verið friðurinn. — “Já, það er hinn vopn- aði friður!” Já, undarlegt er það, en satt er það samt, að sumir líta á hervaldið sjálft sem mesta friðflytjendann. Eftir því ættu vopnaframleiðendurnir bæði í Ameríku og Evrópu að standa næst því að vera guðs synir. — Dáfallegir guðs synir eða hitt, þó heldur! Ef eg “mætti skemta um hinn óskemtilegasta hut,” eins og meistari Jón kemst að orði, þá mundi eg segja, að þeir væru að vísu synir guðs, en á fóstri hjá sjálfum Satan. Sá friður, sem vopna- valdið heldur uppi er þögnin, sem verður, meðan eitt villidýrið er að miða á annað. Það er stöðugt beðið færis, og á hverri stundu getur alt hlaupið í bál og brand. Þeir, sem halda, að aukinn vígbúnaður stórveldanna komi í veg fyrir stríðin og efli friðinn, ættu að kynna sér það starf, sem fulltrúar vopnaverksmiðjanna hafa með höndum á friðarþingunum. Þeir koma þangað til að auka óttann, tor- tryggnina, hræðsluna. Þeir vita að því meira sem til er af þessu, verður því meira af þeim keypt og aukið hatur er frá þeirra sjónarmiði er aukin von um gróða. Og haldið þér, að stórframleiðendurnir, sem framleiða ekki vopn, heldur föt, skó og annað þessháttar, hugsi sér ekki gott til glóðarinnar líka, að selja ríkinu þessa hluti handa hermönnunum. Þeir vita sem er, að það eru takmörkuð kaup þessara nauðsynja handa hermönnum hins frið- sama starfs. Það gerir minst til, þó að fátækur ver'kamaður eða atvinnuleysingi gangi illa til fara, en þeir verða áreiðan- lega dubbaðir upp, ef þeir eru sendir út af örkinni til manndrápa, sjálfum sér þvert um geð. Og í öllu ofurkappinu, sem þá er, búast þeir við vægu eftirliti eftir því, hvort skómir eða fötin endast lengi í skotgröfunum. Nei ,svo mikið er víst, að friðflytjend- umir eru ekki meðal þeirra, sem smíða vopnin eða meðal þeirra, sem hafa að- stöðu til að græða á stríði og spekúlera með stríðsvonina, eins og hveitispekúl- antar með uppskeruvöruna. Þetta, sem eg nú hefi sagt, leiðir hug- ann beinlínis að þeirri staðreynd, að stríð nútímans eru fyrst og fremst verzlunar- mál. Þau em sprottin af samkeppni auð- jöfranna um auðsuppsprettur ýmsra landa, olíulindir, námur o. fl . Þetta eru aðalatriðin. Þar næst kemur hitt, að berjast til valds yfir þeim stöðum, sem að einhverju leyti gefa góða aðstöðu í bar- áttu við aðrar þjóðir. Alt þetta er gert undir ýmiskonar yfirskyni, eins og t. d. því, að það sé orðið svo þröngt um þjóð- irnar í heimalöndum sínum og nú ,sé ekki lengur til stór, ónumin lönd að flýja til. Það er spurt, hvort það eigi heldur að láta menn deyja úr hungri heima hjá sér á ítalíu, heldur eh að leyfa þeim að taka illa ræ'ktað land af Eþíópíu-mönnum. En þetta er ekkert annað en yfirskyn heldur. Það þarf varla að hafa opin aug- un til að sjá ,að það er engu síður kreppa og kröm í strjálbýlum löndum en hinum þéttbýlu. Hver mundi til dæmis halda því fram, að alt það, sem öreigalýður Norður- Ameríku er búinn að líða á síðustu árum, sé sprottið af þröngbýli í Canada og Bandaríkjunum. Hitt mun nær hinu sanna, að það sé meiri 'þörf á nýjum lífs- háttum heldur en nýjum löndum. Ef lögð væri áherzlan á það að finna lausn á ranglætinu heima fyrir, yrði um leið á- stæðulaust að ætla sér að flýja það með því að beita ranglæti við aðrar þjóðir. Þarna ber enn að sama brunni um frið- flutninginn. Sé hægt að finna það þjóðskipulag, sem sviftir einstaklinginn aðstöðunni til að braska með eignir, líf og limu meðbræðra sinna, þá er um leið horfin ein af megin-orsökunum fyrir styrjöldum nútímans. Eða svo að eg tali enn ljósar, sam- kepnisstefan verður að líða und- ir lok, en samvinnustefnan og jafnaðarstefnan að koma í stað- inn. Þetta mun nú vera kallað að fara með pólitíkina upp í stólinn, og er ekki víst, að allir séu hæzt-ánægðir með slíkt hátterni. En við því hefi eg að- eins tvent að segja. í fyrsta lagi það, að mig gildir einu, hvað sú stefna er kölluð sem verður framtíðarinnar lausn á vandanum, og hvaða aðferðum flokkurinn beitir við yður, ef gengið er útfrá samvinnu og sameign allra þegna þjóðfélags- ins og aðferðirnar eru sam- kvæmar þeirri hugsjón. En það gerir samkeppnisstefnan ekki, og getur ekki gert, því að hún er ekkert annað en hnefaréttur og stríð. Verzlun nútímans er skotgraf'a og kafbátahernaður, gashernaður og bekteríu-stríð, þó að hún fari fram á fínum skrifstofum, en ekki í víggröf- um. í öðru lagi vil eg taka það fram, að kirkjufélag vort vill telja sér sæmd í því að vera frjálst í hugsun og leita sann- leikans í öllum atriðum. Og það er fullkomlega í samræmi við þéssa hugsjón, að eg læt í Ijósi skoðun mína á samkepnis- stefnunni annars vegar, sam- vinnu og jafnaðarstefnunni hins vegar. Eg er heldur ekki að skipa safnaðarfólki mínu fyrir um skoðanir og eg álasa engum fyrir að vera á öðru máli, en sé .yður það aftur á móti til góðs, að heyra álit prestsins yðar á þessu mikla siðferðisatriði, þá eigið þér þá kröfu á ihendur honum, að hann segi meiningu sína í fullri hreinskilni. — Svo sannarlega hjálpi oss guð. En gerum nú ráð fyrir því, að kristilegri aðferðir yrðu við- hafðar í verzlun og viðskiftum. Þá mundu samt geta komið upp misklíðarefni, sem yrðu orsakir styrjalda. Það er ómögulegt að gera ráð fyrir því að allar þjóðir séu ávalt sammála um alt, svo að aldrei kæmi nein ágreinings- atriði fram. En hitt ætti aftur á móti að vera vel mögulegt, að þjóðimar fyndu mannúðlegri og réttlátari aðferðir til að gera út um deilumál sín en manndráp á báða bóga. Eg þarf ekki að minna yður á þær tilraunir, sem hafa verið gerðar í þá átt, t. d. Þjóðbandalagið, alþjóðadómstól- inn í Haag og fjölda friðarþinga á ýmsum tímum. En — segja menn — nú hafa öll þessi úr- ræði brugðist. Það hefir ekki sízt komið í ljós í Eþíópíumál- unum, að öll þessi alþjóðasam- tök hafa reynst gagnslaus. Það er að vísu rétt, að al- þjóðasamtökin hafa reynst mjög veik, og eitt af því sem hefir grafið undan þeim, er tortryggn- in, sem vopnaframleiðendur ala á, og meðvitundin um ranglát- an friðarsamning, sem eiginlega ætti að heita ófriðarsamningur- inn frá Versailles, það að af þeim svonefnda samningi hefir frekar leitt ófrið en frið. En úafnvel þó að svona hafi til tekist, er ástæðulaust að missa alla von um, að þjóðunum takist að finna friðsamlegar að- ferðir til að gera út um deilumál sín. Slíku takmar'ki verður ekki náð í einu vetfangi. En sagan sýnir oss, að einmitt í þessum efnum hefir sumstaðar á jörð- unni orðið framför, sem spáir góðu. íslendingasögur og Noregs konungasögur bera það með sér, hvernig hinir smáu fylkis- konungar í Noregi lágu í ófriði hver gegn öðrum. Lítilfjörleg- ustu mótgerðir leiddu af sér mannvíg og herferðir. Nú kem- ur íbúum þessarra sömu héraða ekki til hugar að grípa til vopna hver á móti öðrum. Ef vopnin væru leyfð þar sem lögleg tæki til að reka réttar síns, er enginn vafi á því, að einstakir menn mundu grípa til þeirra, en það er komið svo fast inn í hug alþýð- unnar, að önnur úrræði skuli te'kin, að bardagaranir koma nú ekki lengur til greina. Áfram- hald af þessari þróun er sú, að vopnin verða bannfærð í deilum milli þjóða, engu síður en milli héraða. Og einmitt á Norður- löndum má finna fagurt spor í átt til þeirrar hugsjónar. Árið 1905 kröfðust Norðmenn þess að losna að fullu og öllu undan yfirráðum Svía. Um tíma leit út fyrir stríð og styrjöld og herj- ar beggja þjóða voru komnir til landamæranna. Nóttina síðustu biðu menn með eftirvæntingu. Þá voru margir andvaka í Sví- þjóð og Noregi og margar bænir stigu til hæðanna. En þá sýndu Svíar manndóm sinn með því að gefa eftir. Noregur varð al~ sjálfstætt ríki og gerður var samningur, sem ákvað, að upp- frá þessu skyldu öll deilumál lögð í gerð. Á landamærum ríkjanna var reistur minnis- varði. Efst á honum standa tveir menn og takast í hendur yfir landamærin. ^Þeir tákna bróðurbönd Norðmanna og Svía. Annað dæmi sama eðlis má segja frá Suðufr-Ameríku. Á landamærum Argentínu og Chile, stendur lí'kneski Jesú Krists, efst uppi í Andesfjöllun- um. Einu sinni voru þessi lönd nærri því komin í ófrið, en góðir menn komu því til leiðar, að deilumálin voru jöfnuð. En lík- neskið af Kristi var búið til úr fallbyssum sem bræddar voru upp. Á því er svofeld áletrun: Fyr skulu fjöll þessi hrynja og verða að dufti en Argentína og Chile rjúfi frið, sem þau hafa samið með sér, að fótum Krists, lausnarans.” Hver veit nema einhverntíma komi sá dagur, að fallbyssurnar, sem nú skreyta landamæri sumra Evrópulandanna, verði bræddar upp og helgaðar höfð- ingja friðarins. Ef yður þykir þetta f jarstæða, þá vildi eg óska, að þér gætuð horfið til baka til þess tíma, er Egill Skallagríms- son Ufði og spurt hann, 'hvað honum mundi hafa þótt senni- legt, að Norðmenn og Svíar semdu með sér ævarandi frið. Hann hefði ek'ki einu sinni trú- að á frið milli héraða í Noregi. En einmitt þessi dæmi minna oss á það að séu vopnin tekin burtu, fjarlægist um leið hug- myndin um ófrið og stríð. Tak- mörkun eða afnám vígbúnaðar- ins er því eitt af stærstu spor- unum í friðarátt. Eg man eftir því, að vinur minn sagði einu silnni við mig: Ef þú ert á ferð úti í skógi og hefir með þér byssu, dettur þér að öllum lík- indum í hug að skjóta fugl„ sem þú sérð sitja á trjágrein. Ef þú hefir enga byssu, kemur þér ekkert slíkt í hug. Þá nemur þú staðar, skoðar fuglinn, dáist að honum og verður hlýtt til hans. Það er byssan, sem æsir upp í þér drápsgimina. Vinur minn hafði rétt fyrir sér í því, að þannig er það stundum. Bæði vopnin sjálf, alt hernaðar- umstangið og ek'ki sízt sú dýrð, sem um það er vafið, ýtir undir og vekur drápshug manna og þjóða. En dæmið, sem vinur minn tók, hefði líka getað gerst öðruvísi. Eg hefði getað verið í drápshug, þegar eg gekk út í skóginn, en verið byssulaus. — Þegar eg hefði séð fuglinn, mundi eg undir eins hafa farið að leita að einhverjum ráðum til að drepa hann. Ef til vill hefði eg rotað hann með steini. —Þetta sýnir, aö þegar alt kem- ur til alls, er það hugarfarið og hin innri göfgi mannssálarinn- ar, sem alt veltur á. Reiðin eða óvildin er upphaf drápsins, eins og fjallræðan kennir. — Þama á eg ekki eingöngu við hugar- far hermannanna sjálfra. Eg hefi kynst all-mörgum mönn-

x

Heimskringla

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.