Heimskringla - 19.01.1938, Síða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. JANÚAR 1938
Opið kunningjabréf
til Jóns J. Bíldfell
frá undirrituðum
Hr. Jón J. Bíldfell.
Kæri vinur:
f afmælisblaði “Lögbergs” er
all-löng grein eftir þig, þar sem
þú m. a. gerir grein fyrir skoð-
unum þínum á íslenzkum kirkju-
málum. Mér finnst grein þín
gefa ágætt tilefni til frekari um-
ræðu um þessi mál, sem vafa-
laust hafa afgerandi þýðingu
fyrir framtíð hins íslenzka þjóð-
arbrots hér í álfu. Eg þakka
þér fyrir vinsamleg ummæli í
minn garð, og þó að eg líti öðr-
um augum en þú á sumt, sem
þú minnist á, þá þakka eg þér
líka fyrir að rjúfa þá leiðinlegu
þögn, sem um »keið hefir ríkt,
þar sem þessi mál eru annars
vegar. Mér hefir fundist þessi
gráa þögn benda á tvennt, ann-
ars vegar úrræðaleysi, hins veg-
ar á ábyrgðarleysi. Með því
síðasta á eg við tilhneigingu
manna til þess að vilja smeyja
sér undan því að bera ábyrgð á
því sem gert er eða gert verður.
, . Þeir, sem eitthvað vilja og eitt-
hvað aðhafast, geta auðvitað alt-
af átt á hættu, að þeim skjátlist,
en sú er villan örgust að gera
ekki neitt og vjlja ekki neitt.
Þetta mættu menn gjarnan hug-
festa.
Þú rekur í stórum dráttum
þróun íslenzkrar kristni vestan
hafs, en eg álít, að í greinargerð
þinni gæti víða all-mikils mis-
skilnings á þeim hreyfingum,
sem þar er um að ræða, og sam-
henginu í rás atburðanna. En á
því hlýtur vitaskuld að byggjast
lausnin á þeim vandamálum,
sem fyrir liggja. f þeirri von, að
þér sjálfum og öðrum þyki það
ávinningur, að um þetta sé rætt
frá sem flestum hliðum, vil eg
nú leitast við að skýra það frá
mínu sjónarmiði.
Sá, sem vill skilja í kirkju-
málum íslendinga, verður fyrst
■ og fremst að gera sér ljóst, að
þau eru ekki einangruð fyrir-
brigði í sögu heimsins. Það,
instefnurnar urðu tvær, og
hvernig menn skiftust í flokka,
fór aðallega eftir því, hvaða
skoðun menn höfðu á valdi
kirkjulegra erfikenninga yfir
einstaklingnum. Rétttrúnaðar-
stefnan leit svo á, að biblían
væri óskeikul bók, en þegar til
þess kæmi að skýra innihald
hennár eða leiða út frá henni
trúarlærdóma, væri það kirkj-
an sem stofnun, er ein hefði vald
til skýringar og útlistana. —
Skýringar kirkjunnar og kenn-
ingakerfi var að finna í gömlum
fundarsamþyktum Og trúarjátn-
ingum. Nýguðfræðin eða frjáls-
lynda stefnan bygði aftur á móti
á því, að biblían þyrfti rann-
sókna við á sama hátt og aðrar
fornar bækur, og rétturinn til
þess að skýra hana og leiða út
frá henni trúarlega lærdóma,
væri ekki í höndum neinnar
stofnunar, heldur hjá hverjum
einstaklingi. Þessi grundvallar-
regla var þó í rauninni alls ekki
ný. Það var sjálft meginatriði
siðbótarinnar, sem þarna kom til
skjalanna að nýju til, lýðræðis-
hugmynd í kirkjulegum efnum.
Það var í rauninni heldur ekki
nýtt að beita þessari reglu gagn-
vart biblíunni, því að sjálfur
Marteinn Luther, frumkvöðull
siðbótarinnar, gerði mun á rit-
um biblíunnar. Gagnvart trú-
arjátningunum tók hann sér
einnig það frelsi, að við barns-
skírnir feldi hann niður mestalla
2. grein hinnar postullegu trúar-
játningar. En á 19. öld hafði
handritarannsóknum f 1 e y g t
fram, og þekking manna á al-
mennri trúarbragðasögu aukist
svo mjög, að þegar vísindamenn-
irnir þáðu þann rétt, sem hið
kirkjulega lýðræði gaf þeim, til
að rannsaka ritningarnar, hlaut
það að koma meir í bága við
erfikenningarnar en nokkru
sinni fyr. Mjög er það mis-
jafnt, vísindalegar niðurstöður
hafa náð að hafa áhrif á kenn-
ingar kirkjunnar í hinum ýmsu
löndum, eða hve trúarleg lýð-
ræðishugsun hefir náð tökum á,
alþýðunni. Á Norðurlöndum er
t. d. enginn vafi á því, að í ís-
lenzku kirkjunni er lýðræðis-
sem gerst hefir á meðal vor síð-1
ustu áratugina, á orsakir sínar [ hugsunin sterkust; meðal Norð-
í hreyfingum, sem hafa látið til
sín taka í kirkjulífi nágranna-
manna aftur á móti sýnist helzt
ekki um annað að ræða en hinar
þjóðanna, en fá sinn sérstaka
svip við að tengjast íslenzkri
sögu. Segja má, að það skerið,
sem hinir kirkjulegu straumar
anleg. ísland er elzta lýðræðis-
land álfunnar, og það má færa
að því fullar líkur, út frá kirkju-
sögu íslendinga og menningar-
sögu, að þeir hafi um allar aldir
haft sterka tilhneigingu til að
meta mikils trú og hugsun ein-
staklingsins. Við sjálfa kristni-
tökuna er gengið út frá því, að
guðsdýrkunin sé í innsta eðli
sínu einkamál mannsins gagn-
vart guði. Og sé leitað til síð-
ustu aldar má minna á það, er
skáldið Jónas Hallgrímsson tók
upp vörn fyrir íslendinga, þegar
danskur maður brá þeim um
trúleysi. Jónas kvað íslendinga
vera skynsemistrúar, þ. e. a. s.
hver maður vildi láta vit sitt
ráða fyrir sér í trúarefnum. —
Ekki þarf annað en að lesa þær
prédikanir, sem prentaðar hafa
verið eftir Jónas til að sjá, að
slík afstaða merkti síður en svo
sljóvgaða tilfinningu fyrir trú-
arlegum verðmætum. Þegar
séra Páll Sigurðsson í Gaulverja-
bæ kemur til sögunnar, nær
hann þeim tökum á hugum al-
þýðunnar, að prédikanir hans
eru enn með vinsælustu bókum
um andleg mál. Þetta sýnir, að
sú lýðræðishugsun, sem kenning
hans grundvallaðist á, var rót-
fest hjá mönnum frá fyrri tíð.
Um síðustu áratugi þarf ekki að
ræða. Það er alkunnugt, að ís-
lenzka kirkjan hefir tekið þá af-
stöðu að halda í heiðri trúarlegu
lýðræði. Prestarnir eru sumir
frekar íhaldssamir, aðrir róttæk-
ir eins og gengur og gerist, en
kirkjan viðurkennir rétt þeirra
allra til þess að meta meir sína
eigin sannfæringu og sína eigin
trúarreynslu en skýringar trú-
arjátninga og fundarsamþykta.
Þeir prestar, sem fullnægja
þeim kröfum, er kirkjurétturinn
gerir til mentunar og siðferðis,
og hefir hlotið kosningu þjóð-
kirkjusafnaðar, er vígður af
biskupi landsins, hvort sem hann
er gamal- eða nýguðfræðingur,
og eins þótt hann sé t. d. guð-
spekingur eða spiritisti. Guð-
fræðistefnan breytir engu um þá
viðurkenningu, er presturinn
fær sem þjónn kirkjunnar. Og
allir eru þeir viðurkendir lút-
erskir prestar.
Nú vil eg víkja sögunni vestur
gömlu erfikenningar í fullu gildi. um ^af. Þegar fslendingar
Svíar munu standa nær íslend-
ingum, en Danir feti nær Norð-
mönnum, þó að all-mikill munur
játningum hennar og erfikenn-
ingu eða óskeikulum bókstaf
ritningarinnar — valdið yfir
sannfæringu sinni, og afsala sér
í hennar hendur réttinum til að
hugsa sjálfstætt. Þetta er and-
staða hins trúarlega lýðræðis.
Það er kirkjulegt valdboð.
Þessi niðurstaða þýddi ekkert
annað en það, að þeir sem voru
eindregnir lýðræðismenn í trú-
arefnum, urðu að fara úr lúth-
erska kirkjufélaginu og leita
annað að kirkjulegu heimili. Og
er það ekki svo, að eini kirkju-
félagsskapurinn, sem þá vildi
veita þeim trúarlegt lýðræði,
voru Únítarar? Sennilega hefir
það valdið mörgum sársauka að
yfirgefa sína gömlu kirkju, en
hér var um tvennt að velja. —
Únítariska félagið átti fortíð
sína og sögu á öðrum vettvangi
en íslenzkum. Það hafði orðið
til fyrir þá sök, að íhaldsemin og
kennivaldið hafði verið svo rót-
gróið í hinum stærri kirkjum, að
eina lausnin var aðskilnaður og
uppreisn gegn hinum fornu
erfðavenjum og erfikenningum.
Mun því hafa farið líkt fyrir
Únítörum eins og fór fyrir Mar-
teini Lúther gagnvart kaþólsk-
unni og Jónasi Hallgrímssyni
gagnvart rímnakveðskapnum, að
ýmislegt, sem í sjálfu sér gat
haft gildi áfram væri afnumið
og niðurlagt, sökum þess að það
var búið að vefja það í einhvers-
konar trúsetningafjötrum eða á-
kveðinn flokkur hafði krafist á
því einkaréttar. En einn höfuð-
kost hafði únítarisminn. Hann
krafðist hvorki einkaréttar á
sannleikanum og túlkun hans né
valds yfir sannfæringu einstakl-
ingsins. Umj nýguðfræðingana
var það að segja, að þeir voru
beinlínis sprottnir upp úr lúth-
ersku kirkjunni, töldu sig sjálfir
heyra henni til.
En þeirra skilningur á því,
hvað það væri að vera lúthersk-
ur, útilokaði ekki að kenning-
arnar breyttust með tíð og tíma
og að prestarnir ættu að hag-
nýta sér þekkingu þá, sem
biblíurannsóknimar leiddu í
ljós. Þegar að því kemur, að
únítarar og nýguðfræingar sam-
eini fylkingar sínar, er þar því
ekki um neitt undanhald að ræða
af hálfu hvors úm sig, eing( og
mér skilst, að þú viljir vera láta.
Hvorugur hópurinn hafði skuld-
bundið sig til að fylgja ákveðn-
brotnuðu aðallega á, síðari hluta sé á þeim tveim þjóðum í kirkju-
19. aldarinnar, væri hinar vís- legu tilliti. Afstaða fslendinga í
indalegu biblíurannsóknir. Meg- þessum málum er mjög vel skilj-
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion oútyping contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open schooj
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
ST.
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD
stofna sína kirkju í nýju landi,
hlýtur það að verða lúthersk
kirkja. Annað gat ekki komið
til greina, blátt áfram af því að, um kenningakerfum, sem þeir
það var sú kirkja, sem þeir voru : þyrftu að slá af. Báðir létu ein-
aldir upp við, og hafði mótað staklingunum það í sjálfs vald
helgar venjur þeirra og hugsun-! sett, hvaða guðfræðisskýringum
arhátt, orðalag þeirra, er um 1 >eir fylgdu í einu eða öðru. —
trúmál var að ræða, o. s. frv. Hið Dáðir voru fylg.iandi trúarlegu
unga lútherska kirkjufélag fs- j lýðræði, og á, þeim grundvelli
lendinga í Vesturheimi skoðaði i tóku þeir að sér að vinna saman.
sig ekki í neinu frábrugðið þjóð-
kirkju heimalandsins, og kenni-
menn þess voru flestir fengnir
að heiman. En áður en langt
líður, kemst það mjög undir á-
hrif Norðmanna, og í stað
manna með íslenzka prestsment-
un koma áður en varir prestar
er hlotið höfðu tilsögn á presta-
skólum Norðmanna. Tímar líða
fram, og um öll Norðurlönd ger-
ast þau straumhvörf í trúar- og
kirkjulífi, sem eg þegar hefi
Þannig er hið sameinaða
kirkjufélag til komið og þannig
starfar það enn í dag.
En nú kem eg loksins að því
mikla og mikilsverða atriði, sem
þú talar um, hnignun og'þrótt-
leysi
lags.
þinn hugsanaferill á þessa leið:
Lútherska kirkjufélagið stendur
enn á hinum sama kennivalds-
grundvelli sem það gerði í byrj-
un. Meðlimir þess eruænn sam-
staðið í stað, hefir fólkinu farið
fram. Smám saman hefir það
orðið snortið af trúarlegu lýð-
ræði og nú er svo komið, að allur
fjöldi hugsandi fólks innan lúth-
erska kirkjufélagsins er komið
inn á sömu braut og únítarar,
: nýguðfræðingar og ísl. þjóð-
kirkjumenn yfirleitt. Meira að
segja forseti kirkjufélagsins er
trúarlegur lýðræðismaður, og
hefir . í “Sameiningunni” reynt
að útskýra lög félagsins þannig,
að kennivaldshugmyndin hyrfi.
Lútherski söfnuðurinn í Winni-
peg hefir líka lýst sig fylgjandi
, trúarlegu lýðræði með hinni
endurskoðuðu lagagrein um
játningarritin. Eg má ef til vill
ekki byggja of mikið á þekk-
ingu minni á prédikunum lúth-
erskra presta hér vestan hafs,
því að eg hefi því miður mjög
sjaldan tækifæri J;il að hlýða á
aðra presta en sjálfan mig. En
eg hefi þó heyrt eitthvað til
þeirra flestra. Samt minnist
eg ekki nema einnar ræðu á þess-
um þremur árum, sem hafi hald-
ið fram kennivaldinu, og þó ekki
nema óbeinlínis. Þetta kemur
mér til að álíta, að það sem eitt
sinn var talið meginatriði
stefnu og starfi félagsins sé nú
orðið aðeins áhugaefni fárra
manna innan þess. En þverr-
andi fylgi við þetta meginatriði
hlýtur auðvitað að leiða af .sér
hnignun, því að mönnum verður
óljós og óskiljanleg stefna fé-
lags, sem leggur enga áherslu á
sína stefnuskrá. Allur almenn-
ingur sýnist vera í vafa um lúth-
erska kirkjufélagið, hvert það
muni stefna í framtíðinni. Þeim
mönnum fer fækkandi, sem vilja
fylgja félaginu sökum þess
kennivalds, sem lög þess fyrir-
skipa. Hinum fer fjölgandi,
sem vilja trúarlegt lýðræði, en
bíða eftir því að kirkjufélagið
skipi sér að fullu þeim megin,
með því að nema úr gildi hin úr-
eltu ákvæði. Og loks munu þeir
vera all-margir, sem finnst, að
þó að kirkjufélagið færi þannig
að, væri óþarfi að hafa tvö ís-
lenzk kirkjufélög á grundvelli
trúarlegs lýðræðis. Hnignunin
sprettur því ekki af leti eða
kæruleysi fólksins, heldur af því
að mönnum er ekki ljóst, hvert
halda skal eða hvað hægt er að
gera.
Fjöldi manna reynir enn að
telja sjálfum sér trú um, að alt
sé í lagi — í stakasta lagi. Að-
eins stöku sinnum koma fram
raddir um, að ekki dugi að
“fljóta sofandi að feigðarósi.”
Þín rödd er þar á meðal, þó að
það leýni sér ekki, að þér er það
ekki sársaukalaust. Þess vegna
þykir mér fyrir að þurfa að segja
þér, að það ráð, sem þú hyggur
til bjargar, hlýtur að miða að
eyðileggingu þess, sem þér er
annast um. Eg er þér sammála
um, að það á ekki að láta reka á
reiðanum um tilveru lútherska
sýnt hér að framan. íslenzka , þykkir lögum þess, en þeir hafa
kirkjan og norska kirkjan fara j reynst áhugalausir og sljóir fé-
lagsmenn, sem láta sér nægja
að. kjósa fáeina embættismenn
og láta þá bera hita og þunga
dagsina — f þessu atriði er eg
þér algerlega ósamþykkur. Eg
skal ekki rengja þig um, að á-
huginn sé sumstaðar lítill, en
það er ranglátt gagnvart fólkinu
að reyna ekki að leita eðlilegra
orsaka fyrir áhugaleysinu, áður
; en það er notað sem megin-
skýring á hnignun félagsins. —
1 Auðvitað má þrefa fram og aft-
burði, sem f jöldinn harmar, að j ur um þær orsakir, en út frá
nokkurntíma skyldu eiga sér j viðkynningu minni við bæði
stað, og óþarfi er að rif ja upp. — presta og allan almenning hér
En undirrót þeirra atburða var j fyrir vestan um rúmra þriggja
þó engin önnur en sú, að prestar ára skeið, er minn skilningur
kirkjufélagsins ætluðu sér að|þessi: Samkvæmt lögum sín-
standa við þá kröfu til sjálfs, um aðhyllist kirkjufélagið enn-
sín og annara, að einstaklingur- j þá kennivald játninga og erfi-
inn ætti að afhenda kirkjunni — kenningar. En þó að lögin hafi
hvor sína leið. fslendingar að-
hyllast trúarlegt lýðræði, þar
sem samvizka og sannfæring ís-
lendingsins er óbundin. Norð-
menn halda enn í kennimál gam-
alla játninga og kirkjuþinga. Og
þá er það, að lútherska kirkju-
félagið hættir að vera þjóðlegt,
fjlgir Norðmönnum, en ekki fs-
lendingum. Kirkjufélaginu sýn-
ist hafa verið full alvara með að
útiloka trúarlegt lýðræði. Sag-
an geymir minningar um at-
kirkjufélagsins. Það er hart að-
hins lútherska kirkjufé-' göngu að leggja hálfrar aldar
Ef eg skil þig rétt, er stofnun niður og “afhenda Bar-
dal búkinn” umyrðalaust, ef önn-
ur betri úrræði eru fyrir hendi.
Þú telur sameiningu við “The
United Lutheran Church of
America” eðlilegast og farsæl-
ast og ber þá ráðsbreytni saman
við það, að Sameinaða kirkjpfé-
lagið sé í sambandi við Únítara-
kirkjufélagið. Það er auðvitað
engin goðgá af þér eða öðrum
að óska þess, að mál þetta sé at-
hugað. En einn liður þeirrar
rannsóknar hlýtur að vera at-
hugun á því, hvers þessi stóru
kirkjufélög krefjst eða mundu
krefjast af hálfu fslendinga.
Tökum fyrst sambandið við
Únítara. Hið Sameinaða kirkju*
félag er meðlimur í A. U. A., en
tilgangi þess félagsskapar er
lýst í 1. gr. félagslaganna, eins
og frá þeim var gengið 25. maí í
vor. Greinin hljóðar svo í ís-
lenzkri þýðingu:
Tilgangur hins Ameríska Úní-
tarasambands er:
1. Að útbreiða þekkingu og
verja áhuga á hreinni trú, sem
samkvæmt kenningu Jesú er í
því fólgin að bera elsku til guðs
og manna.
2. Að styrkja kirkjur þær,
sem í sambandinu eru, til meira
og betra starfs fyrir ríki guðs.
3. Að stofna nýjar kirkjur
til útbreiðslu trúar vorrar í voru
eigin landi og í öðrum löndum.
4. Að hvetja til samúðar og
samvinnu með þeim, er aðhyll-
ast trúarlegt lýðræði (religious
liberals) heima fyrir og erlend-
is.
5. Sambandið viðurkennir, að
stjórn þess byggist á safnaða-
veldi í venjum og skipulagi, og
að ekkert í þessum aukalögum
skal nota sem mælikvarða, er
lagður væri á með valdboði.
Það hefir stundum verið um
það rætt, að við það að vera í
Únítara-sambandinu, v e r ð i
prestar Sameinaða kirkjufélags-
ins háðir Únítörum, og er þá
sennilega átt við það, að við
verðum að lúta kennivaldi
þeirra. Eg hefi t. d. stundum
rekið mig á það, að fólk heldur,
að eg hafi það ,sem kallað er
“skift um trú” við það að hætta
prestskap í íslenzku þjóðkirkj-
unni (sem eg er auðvitað enn
meðlimur í svo lengi sem eg er
ísl. borgari) og verða prestur í
hinu Sameinaða kirkjufélagi, í
tenglsum við Únítara. En á
ofanritaðri stefnuskrá er auð-
velt að sjá, hvað það er, sem við
Sambandsprestar höfum undir-
gengist. Við höfum í fám orð-
um sagt tekið að okkur að pré-
dika það, sem Jesús Krístur
nafndi æðsta boðorðið, elsku til
guðs og elsku til mannanna, og
það er ætlast til þess að við sé-
um samverkamenn í því að
styðja starf kirknanna, guðsríki
til eflingar, og ennfremur að
trúboði innan og utan lands. Þá
er og gert ráð fyrir því, að við
stuðlum að samúð og samvinnu
milli þeirra, sem fylgja trúar-
legu lýðræði, hvar sem þeir eru,
og hvað svo sem þeir menn eru
kallaðir (lútherskir, reformerað-
ir o. s. frv.). Loks er okkur í
stefnuskránni tilkynt, að við sé-
um ekki undir neitt valdboð seld-
ir, sannfæring okkar og sam-
vizka sé ekki háð neinu ytra
kennivaldi, hvorki frá únítörum
né öðrum.
Eg fæ ekki skilið að lúthersk-
ur prestur frá Þjóðkirkju ís-
lands þurfi að taka nærri sér til
þess að starfa samkvæmt þess-
ari stefnuskrá. Og einmitt slíkt
samband sem þetta er vel til þess
fallið að sameina menn um aðal-
atriðið án þess þó að banna
mönnum að fara sínar eigin leið-
ir í öðrum atriðum, — enda er
því svo farið, að í söfnuðum
Sambandskirkjunnar eru bæði
menn, sem kalla sig Únítara og
aðrir, sem kalla sig lútherska, en
hvorir tveggja skilja það, að
nafnið gerir ekki meiri mun en
svo, að samfélagið velti frekar á
öðru, sem sé hinu æðsta boðorði
Jesú frá Nazaret.
En United Lutheran Church
of America mundi ekki láta sér
nægja þau skilyrði, sem felast í
stefnuskrá únítara. Það mun
eiga í fórum sínum skrá yfir
gamlar játningar og kirkju-
þingasamþyktir, heil kerfi af
kennisetningum, sem einstakl-
ingurinn verður að samþykkja,
ef hann á að teljast kristinn *
maður. Og ef hann aðeins sam-
þykkir það með vörunum en ekki
með hjartanu, fer hann til hel-
vítis, ásamt illræðismönnum og
óskírðum ungabörnum. En þyki
óonum sumt í fræðum þessum
larla torskilið, eða kanske óvið-
feldið, þá á hann svo sem ekkert
að vera þreyta höfuð sitt á því,
að gera út um hvað sé satt eða
rétt, því að það sem kennisetn-
ingarnar segja, er sannleikur, þó
að það kunni að vera í æpandi
mótsögu við alt, sem þú hefir
séð og reynt. Sé nú einhver
kennimaður svo harðsvíraður að
vilja eiga einhverja ofurlitla ögn
eftir af viti handa sjálfum sér,
er hann dæmdur frá kjól og
kalli. Nei, minn kæri vinur, eg