Heimskringla - 16.02.1938, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. FEBR. 1938
Utcimskriniik \
(StofnuO ísse)
Kemur út i hverjum miBvikudegt.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
S53 oo S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimia 86 537
VerS blaðslns er $3.00 irgangurlnn borglst
tyrlrfram. Allar borganlr sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
311 viðskiíta bréf blaðlnu aðlútandl sendlst:
iicnager THE VIKINO PRESS LTD.
S53 Sargent Ave., Winnipeg
IRitstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjárans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
g
"Heimskrlngla” is published
and printed by
THE VIKIilG PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
H Telephone: 86 537
luu'iiiin..................................iiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiuiiiiiil
WINNIPEG, 16. FEBR. 1938
ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ
Áður en næsta tölublað Heimskringlu
kemur út, verður ársþing Þjóðræknisfé-
lagsins tekið til starfa. Það hefst þriðju-
daginn, 22. febr., klukkan tíu að morgni.
Eins og undanfarin ár stendur það yfir í
þrjá daga: fundir að deginum en skemtan-
ir að kvöldi. Hefir starfs og skemtiskrá
af því sem fram fer verið birt í tveimur
eða þremur síðustu tölublöðum; að end-
urtaka það hér er óþarft.
Á fundi þingsins eru auðvitað allir vel-
komnir. Samkomur þess eru og ókeypis
nema “Frónsmótið”, en þá er skemtun fjöl-
breyttust og fjörugust. Þessi samkoma
þjóðræknisdeildarinnar “Frón”, er eitt
mesta skemtimót íslendinga að vetrinum.
Oft er það þegar minst er á við menn
að sækja þjóðræknisþingið og gefa gaum
að starfi þjóðræknisfélagsins, að spurt er
sem svo, til hvers staðið sé í öllu þessu
stímabraki til viðhalds íslenzkri tungu,
sem svo lítið færi mönnum í aðra hönd,
og sem svo vel sé hægt að komast af án
hér; að kunna enskt mál, sé alt sem með
þurfi sér til bjargráða.
Þetta getur satt verið. En það sama
má segja um allar listir. Það hefir ekki
enn verið sýnt fram á, að þær komi frum-
þörfum mannsins, eins og fæði og klæðn-
aði, nokkum hlut við. Listir mega frá því
sjónarmiði fyllilega kallast óþarfar. En
þær hafa eigi að síður fyrir mannlífið
sína þýðingu og gefa því svipaða litafjöl-
breytni og sólarljósið blómum eða gróðri
jarðar. íslenzk tunga er slíkt sólarljós
hverjum íslendingi. Áhrifin geta verið
mörgum óafvitandi. En þau eru til eins
fyrir því, alveg eins og hver einasti maður
er gæddur listkend þó hann geri sér ekki
grein fyrir því. Það er ekkert heimili til,
sem ekki ber þess vott. Myndir og annað
sem honum finst íbúð sín ekki mega vera
án, segja til um þetta.
Eins og lífið yrði snauðara án fagurra
lista, eins verður líf íslendingsins fátæk-
ara kynnist hann ekki íslenzkri tungu og
íslenzkum bókmentum og sé alls dulin um
ágæti síns norræna arfs.
Fullkomnasta sýnishorn mannlegrar feg-
urðar síðan á dögum forn-Grikkja, heldur
frægur myndhöggvari fram, að sé nútíð-
ar kvenþjóð Bandaríkjanna. Ástæðuna
fyrir þessu telur hann meðal annars að líf-
stykki og þykk nærföt séu lítið notuð.
PERSÓNULEIKINN
Á hundraðasta og tólfta ársfundi Uni-
tara-félagsins, 25. maí 1937, var lagt til,
að prestar í félaginu kyntu sér rækilega
stefnu William Ellery Channings í verka-
mannamálum (Labor question). Voru til-
færð ýms dæmi úr ritum hans um þetta, er
eru hreinustu perlur. Á eitt af þeim skal
að þessu sinni hér bent, en það er um gildi
persónuleika mannsins. Um það farast
frelsissinnanum og mikilmenninu orð á
þessa leið:
“Ennþá vita fáir hvað maðurinn er. Við
þekkjum útlit hans og klæðnað, vitum um
eignir hans, hvaða stöðu hann hefir og ef
til vill hverjir brestir hans eru. Við könn-
umst vel við hann hið ytra. En um hugs-
anir hans, persónueðli, hinn innri sanna
mann, vitum við oft svo sára, sára lítið.
Maðurinn hefir ákveðið gildi sjálfs sín
vegna, auk þess sem hann hefir það í fé-
lagslegum skilningi og þjóðfélaginu í heild
sinni til velferðar. Hann er ekki aðeins
hjól í vél. f vélinni eru einstakir hlutar
hennar gagnslausir út af fyrir sig. Þegar
vélin er tekin sundur, eru hinir ýmsu hlut-
ar hennar einskis verðir. Þessu er öðru
vísi farið með manninn. Hann er ekki ein-
göngu áhald til að ná einhverju takmarki,
heldur er hann takmarkið sjálft. — Hann
er til sjálfs sín vegna, til að gera sér
grein fyrir persónu-eðli sínu svo að hann
fái þroskað dygðir og það sem honum er
til mestrar sælu. Hitt er satt, að hann
getur það ekki án þess að þjóna öðrum um
leið, en hann á að þjóna sem frjáls maður,
en ekki sem þræll, ekki með niðurbældum
huga, ekki svo að hann niðurlægi sjálfan
sig; hann á að þjóna öðrum með eigin
sjálfsvirðingu fyrir augum og stjórnast af
sínum eigin skoðunum um hvað sé rétt og
öllum til góðs. Með því að temja sér að
hugsa frjálst og beita skynseminni, velja
og hafna, eftir því sem andleg orka hans
megnar, mótast, styrkist og fullkomnast
hjá honum karakter hans.
Maðurinn er óendanlega miklu meiri en
alt þetta sem á lofti er mest haldið í heim-
inum og tízka og hégómaskapur hafa krýnt
og helgað. Hlutverk hins sanna manns er
að rífa þetta niður, slétta það við jörðu,
ganga á því! Hvílík smán manngildinu er
gerð með þessum mismun sem tíðkast í
klæðaburði eða gólfábreiðum, eins og silki-
ormurinn, vefstóllinn, skórinn og nálarn-
ar, hafi skapað eitthvað göfugra en mann-
inn!
Maðurinn á hvorki að vera andlega bæld-
ur, né undir fótum troðinn, sakir ytra
gljáa eða auðs ríkisins!”
Fólks-innflutningsdeild sambandsstj óm-
arinnar í Canada, skýrir frá því, að á ár-
inu 1937, hafi fólks-innflutningur til Can-
ada numið 15,101 manns. Er það sagt
29.7% fleiri innflytjendur en á árinu 1936.
Af þessum nýju þegnum voru 2,859 frá
Bretlandseyjum, 1,144 úr Norður-Evrópu,
5,543 af öðrum þjóðum og 5,555 frá Banda-
ríkjunum.
AÐ DÆMI MANITOBA
f blaðinu “Vancouver Sun”, dagsettu 7.
febrúar, er ritstjórnargrein um háskóla-
mál fylkisins. Af greininni að dæma hefir
háskólaráðið orðið að grípa til þess “sparn-
aðar”-úrræðis, að hækka skólagjald nem-
enda. Fer blaðið þeim orðum um þetta, að
svo líti út, sem skólaráðið sé með þessu
að gera öðrum en ríkismanna sonum og
dætrum ókleift, að stunda háskólanám.
Blaðið getur að minsta kosti ekki hugsað
sér verri úrlausn peningavandræða stjóm-
arinnar en þá, að ráðast á fátækan æsku-
lýð, sem oft verði að neita sér um allar
skemtanir og jafnvel svelta til þess að geta
orðið hærri mentunar aðnjótandi.
Enda þótt hér sé farið að dæmi Mani-
toba er þetta vítavert, bæði' af áminstu há-
skólaráði og öðrum. Það er ávalt ílt að
gera upp á milli þegnanna, þrátt fyrir þó
það sé oft gert, en það verður fyrst óþol-
andi, þegar fara á að starfrækja menta-
stofnanir þjóðfélagsins á kostnað almenn-
ings en aðeins litlum hluta íbúanna til
gagns eða notkunar.
Það er bæði skoplegt og ergilegt að sjá
stjórnir setja upp langt frómlætisandlit,
ef einhver þingmaður minnist á lækkun
vaxta á peningum, en leggja nýjan skatt,
og láta sér ekki bregða neitt við, á náms-
fólk, sem af eigin ramleik er að brjótast
áfram og með öllu efnalaust.
Það skal engu haldið fram um það, hver
vonbrigði það eru öðrum þjóðum sem
hingað hafa leitað gæfunnar, að í þetta
horf sækir. En það eitt er víst, að það
var margur íslendingurinn, sem hér starf-
aði og stríddi í þeirri einu sæluvon, að vita
barnið sitt eiga kost skólamentunar, því
það er og var, hvað sem verða kann hér
eftir eitt af íslenzka arfinum, mentaþrá
in. Og það góða við þetta var, að það
var aðeins vegna mentunarinnar sjálfrar,
en ekki vegna embætta, ekki einu sinni
dósents-embættis, sem eftir henni var sótt.
Það getur vel verið, að það sé nú álitið fá-
víslegt, en það er þó hitt, sem því er til af-
sökunar, að mentaður maður er á margan
hátt betri borgari í þjóðfélaginu en hann
annars væri og enda þótt hann hafi ekki
þá stöðu, að mentun hans komi honum að
fullum notum. En það er eitt af því, sem
oft er á orði haft, að háskólamentun sé
ekki nema fyrir fáa af fjöldanum vegna
>ess, að vinnan sé ekki til, sem slíkrar
mentunar þurfi við. Hversvegna þetta á
við um ögn meiri mentun,»en barnaskóla
eða miðskólamentun, skilja víst fáir fslend-
ingar og fáir aðrir en háskólaráð fylkis-
stjórna Canada.
BRÉF-KAFLI
(Eftirfarandi línur eru kafli úr bréfi frá
séra Helga I. Borgfjörð. Fullvissir um að
lesendum Hkr. þyki þær eigi síður eftir-
tektaverðar en oss, eru þær hér birtar.
Ritstj.)
Halifax» N. S., 7. febr. 1937. — f morg-
un sótti eg prestasýnodu sem hér er haldin.
Varð eg ekki lítið hissa á að verða þess
áskynja brátt eftir komu mína á fundinn,
að umræðurnar snerust um mig. Baptista
prestur og fundamentalisti einn sagði, að
nema því aðeins að mér væri bannað að
taka nokkurn þátt í guðsþjónustum yfir
útvarpið, sem prestarnir voru að semja um
að skifta á milli sín, mundi hann nú þegar
segja sig úr prestafélaginu. Eg gætti
skaps míns vel og svaraði með mestu
stillingu sumu af því, sem að mér var
hreytt. Prestar United-kirkjunnar voru
mér yfirleitt meðmæltir meðan þessi styr
stóð yfir; ennfremur prestar ýmsra annara
kirkna, að einum baptista meðtöldum! Eg
held einnig að forseti og ritari hafi verið
mér hliðstæðir. Hver svo sem útkoman
verður, hefir með þessu verið vakin eftir-
tekt á málefni voru og starfi mínu, sem
annars hefði, ef til vill, alls ekki verið
gert------”
ÓFULLNÆGJANDI SVAR
Blaðið “Toronto Telegram” fer eftirfar-
andi orðum um svar Kings við kæru R. B.
Bennetts um, að krafist hafi verið fjár í
kosninga-sjóð af sumum, sem stjórnin
gerði samninga við um vinnu. Orð blaðsins
eru þessi:
“Það mun flestum undrunar-efni, svar-
ið sem forsætisráðherra Canada gaf Rt.
Hon. R. B. Bennett, er kvaðst vita til, að
fjár í kosningasjóð hafi verið krafist af
manni sem stjórnin gerði samninga við
um verk á þjóðbrautakerfinu, og beiddist
þess, að þetta væri rannsakað. Svar for-
sætisráðherra Mackenzie Kings við þessu
var, “að hann héldi að hann ætlaði ekki
að taka lexíur hjá íhaldsmönnum um það
hvernig haga ætti eða stjórna kosningum
eða um greiðslur í kosningasjóði.”
Canada fæst ekki vitund um það hvort
að “grittarnir” læri af “tórunum” eða
tórarnir af grittunum. Það sem kjósend
um er ekki á sama um, er að stjórnin, hver
sem hún er, geri samninga við menn um
vinnu með því skilyrði, að leggja fé í
kosningasjóð. Og krafa þeirra er, að slíkt
sé upprætt. Það minsta sem hægt, var að
búast við af forsætisráðherra, var að hann
lofaði því hátíðlega, að láta rannsaka kær-
ur R. B. Bennetts út í æsar og kjósa nefnd
til þess undir eins, í staðinn fyrir að
muldra í barm sinn um að kæran væri ekki
nægilega ákveðrn og humma þetta alvar-
lega mál fram af sér. Fari R. B. Ben-
nett með staðleysur, ætti stjórnin ekki að
láta sér tækifærið úr greipum ganga, að
sanna það, ekki með því að segja hann
halda ósannindum fram, heldur með því að
láta óháða rannsókn vitna um það.”
Konur í Argentínu heltu sjóðandi olíu
yfir brezka hermann forðum alveg eins og
belgiskar konur gerðu við þýzka hermenn
hundrað árum síðar í stríðinu mikla.
GULLFRAMLEIÐSLA CANADA
Canada er nú þriðja mesta gullfram-
leiðsluland í heimi. Hefir aldrei eins mikið
verið grafið upp af gulli eins og síðast
liðið ár. Framleiðslan nam fjórum miljón
únzum, sem að verði til eru reiknaðar
$131,000,000. Suður Afríka framleiðir eins
mikið og þetta og Rússland tvisvar sinn-
um, en það eru einu löndin sem meira
framleiða en Canada. f Bandaríkjunum er
gullframleiðslan svipuð og í Canada.
Canatia er ótrúlega málmauðugt land.
Oft þegar verið er að leita gulls, rekast
menn á málma sem eins eða jafnvel enn
dýrari eru en það. Að það verði eitt mesta
gullframleiðsluland með tíð og tíma, eða
þegar hinar óþektu víðáttur þess í norðri
hafa verið kannaðar til þrautar, er spá
margra.
Á hóteli einu í Kaupmannahöfn eru
jámpípur lagðar inn í hvert herbergi fyrir
öl eigi síður en vatn. Vilji menn fá sér
glas af öli, er krana snúið eins og gert er
þegar um vatn er að ræða, án þess að biðja
nokkurn um það, eða þurfa að sækja það
út úr herberginu.
Brezkur vísindamaður, dr. Hooke að
nafni, heldur því fram, að í heila manns-
ins rúmist 3,155,760,000 mismunandi eða
ólíkar hugmyndir.—Fact Digest.
ÍSLAND—ANDSTÆÐ-
ANNA LAND
Eftir próf. Richard Beck~
Iceland—A Land of Con-
trasts. By Hjalmar Lind-
roth. — Translated from
the Swedish by Adolph
B. Benson. — American-
Scandinavian Foundation,
New York, 1937. Verð:
$3.50.
Þegar bók þessi kom út á
frummálinu (sænsku) Alþingis-
hátíðarárið 1930, fékk hún góða
dóma í íslenzkum tímaritum, og
að verðleikum, því að hún er
fræðimannleg, sanngjöm, og
yfirleitt glöggskygn lýsing á ís-
lendingum og íslenzkri menn-
ingu. Má í því sambandi vitna
til ummæla dr. Guðmundar Finn-
bogasonar: “Bókin er full af
fróðleik og þó skemtileg. Hvar-
vetna kemur fram gætni og ger-
hýgli vísindamannsins, en um
leið persónuleg alúð og hlýja.”
(Eimreiðin, 4., 1930). Það er
því þakkavert, að þessi merka
bók er komin út í enskri þýðingu,
og fyllilega óhætt að mæla með
henni, því að hún fylgir eigi að-
eins frumritinu trúlega, heldur
hafa verið gerðar á henni ýmsar
nauðsynlegar breytingar, eink-
um hvað tölur snertir og hag-
fræðilegar upplýsingar.
Lesendum vestur hér til fróð-
leiks skulu nokkur deili sögð á
höfundi ritsins. Dr. Hjalmar
Lindroth er prófessor í Norður-
landamálum við háskólann í
Gautaborg í Svíþjóð og frægur
vísindamaður. Hann hefir dval-
ið á íslandi tímum saman og
ferðast víða um land; er hann
vel að sér í íslenzku máli. Stend-
ur hann því flestum erlendum
fræðimönnum betur að vígi, þeg-
ar til þess kemur, að lýsa landi
voru og þjóð. Enda ber lýsing
hans þess ljós merki, að hann á
djúpa innsýn inn í líf og hugsun-
arhátt þjóðar vorrar, þekkir og
skilur óvenju vel kjör þau, sem
hún á við að búa, og viðfangs-
efni þau, sem hún stendur aug-
liti til auglitis við. Bók hans,
sem vaxin er upp úr fyrirlestr-
um, er hann flutti' í Gautaborg,
er vitanlega samin með
sænska lesendur sérstaklega í
huga; og gætir þess, ef til vill,
fullmikið í þýðingunni, þó þýð-
andi hafi gert sér far um, að
gera hana sem aðgengilegasta
enskumælandi lesendum.
Heitið á bók Lindroths pró-
fessors — Iceland — A Land of
Contrasts (fsland — Andstæð-
anna land) — dregur athyglina
að óvenjulegu viðhorfi hans til
efnisins. Hann á þar ekki við,
eins og ætla mætti, andstæðum-
ar heimskunnu og margdáðu í
náttúru íslands, heldur andstæð-
urnar í nútíðarlífi þjóðar vorr-
ar, hin fjarskyldu öfl, sem þar
eru að verki. Réttilega leggur
hann áherzlu á það í inngangs-
kafla Sínum, að erlendir ferða-
menn, sem til íslands hafa kom-
ið, hafa fram á allra síðustu ár
látið sér of mikið um það hugað,
að lýsa sérkennileik landsins og
hrikafegurð, en vanrækt hitt um
skör fram, að lýsa þjóðinni
sjálfri og íslenzkri menningu. —
Jafn réttilega bendir hann á það,
að það sé íslenzk menning, nú á
dögum eigi síður en fyr á öldum,
sem mestan gaum beri' að gefa.
“Especially in modern times, we
may say, because the old and the
new—often indeed the very an-
cient and the ultra-modem —
are at present engaged in a
strange and violent conflict. It
is this conflict, this revolution,
now slow and hidden, now rapid
and palpable, in the cultural life
of Iceland which I shall try to
give a survey of here. This
point of view is in my opinion
so fruitful that it will dominate
the whole work.”
Þetta viðhorf er bæði tíma-
bært og viturlegt. fsland nú-
tíðarinnar — “The Modem Land
of the Sagas” — þar sem svo
margt er óðfluga að gjörbreyt-
ast, eigi aðeins í lifnaðarháttum
heldur einnig í andlegum efnum,
stendur oss lifandi fyrir sjónum
eftir lestur þessarar bókar.
Prófessor Lindroth lýsir fyrst
íslenzku þjóðinni, uppruna henn-
ar, fólksfjölda á ýmsum tímum,
gáfnafari hennar og skapsmun-
um. Er þessi kafli ritsins hinn
fróðlegasti', saminn af skarp-
skygni og hressilega berorður.
Það er altaf dálítið gaman að
því að sjá sig í spegli; og getur
verið lærdómsríkt, sé það gert í
réttum anda. Því er oss, sem
íslendingum, ekki nema holt, að
horfa endur og sinnum á sjálfa
oss gegnum gleraugu vinsam-
legrar gagnrýni erlendra aðdá-
enda þjóðar vorrar. En þannig
farast prófessor Lindroth, sem
kann vel að meta hið marga að-
aáunarverða í íslenzkri skapgerð
og menningu, meðal annars orð
um lundarfar fslendinga:
“We may say that the average
Icelander is intellectual in his
approach. For that reason he
remains a rationalist even in
religious matters, though we
may also meet individuals who
have a leaning toward mysti-
cism. He has a well developed
self-esteem—even when he may
have very little to be cocky about
—and is generally independent
in thought and action with a con-
sequent tendency to being in
opposition. Freedom is what he
values more than anything else,
though in olden times many had
to leam what thralldom meant.
But his love of freedom often
finds expression in a wasteful,
extravagant mode of living—in
what the natives call slark and
drasl—when he has a chance.
The Icelander does not like to
subordinate himself in any way.
Nevertheless, he must be called
a democrat, for he is surrounded
by none but equals, and has
never had to take account of any
marked class distinctions. In
the social life the difference be-
tween the rich and poor has
never made that profound cleav-
age which in other civilized
countries has been the accom-
paniment of industrialism.”
Fyrri meginhluti bókarinnar
fjallar síðan um efnislega og
verklega menningu þjóðar vorr-
ar: klæðaburð að fornu og nýju,
húsagerð í sveitum og kaupstöð-
um, líf á íslenzkum sveitabæ,
samgöngur og flutningstæki', og
fiskiveiðar. Seinni aðalhluti
ritsins lýsir andlegu menning-
unni; er þar fyrst á blaði alment
yfirlit, sem einkum greinir frá
íslenzku trúar- og siðferðislífi,
uppeldi, kirkju- og trúmálum. —
Þá eru kaflar um heilbrigðismál,
bindindismál, íþróttir, leiki og
vísindi, listir, íslenzka tungu, fs-
land nútíðarinnar og fornminj-
arnar og bókmentimar.
Er hér því um að ræða mikinn
fróðleik og fjölbreyttan, því að
föngin eru dregin víða að, og ber
efnisvalið og meðferð efnréins
vitni' víðtækri þekkingu höfund-
arins og skarpri eftirtekt hans.
f kaflanum um listir á íslandi
sakna eg þess þó, að ekki er neitt
sagt frá íslenzkum tréskurði,
sem þar er gamall í garði. Kafl-
inn um íslenzkuna er hinn skil-
merkilegasti og athyglisverðasti,
eins og við var að búast frá jafn
ágætum málfræðing og Lindroth
prófessor, er, en þó er kafli þessi,
ef til vill, full strembinn fyrir
almenning.
Kaflinn um bókmentirnar er
einnig greinargott yfirlit, það
sem hann nær, en vegna þess,
hve dr. Lindroth hefir takmark-
að val þeirra höfunda, sem hann
ritar sérstaklega um, verða ýms-
ir merkir íslenzkir nútíðarhöf-
undar útundan að mestu eða öllu
eyti. Það er t. d. eigi rétt, að
þær systurnar ólína og Herdís
Andrésdætur séu einu skáldkon-
urnar íslenzku, sem hlotið hafa
almenna athygli lesenda. Hulda
á sannarlega heima í þeim hóp.
Fyrir allh, sem annt er um
varðveizlu íslenzkra erfða í