Heimskringla - 29.06.1938, Blaðsíða 1

THE PAR-T-DRINK
Good Anytime
In the 2-Glass Bottle ^ ®
LII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 29. JÚNÍ 1938
NÚMER 39.
ISLENDINGAR AUSTAN
HAFS OG VESTAN
Það er undarlegt að í meir en
mannsaldur hefir stór hluti ís-
lenzku þjóðarinnar lifað í fjar-
lægri heimsálfu, haldið við þjóð-
erni sfnu, unnað íslandi með
djúpri og fölskvalausri einlægni,
og margoft stutt frændur sína í
gamla landinu við þýðingarmikil
átök. íslendingunum vestan
hafs hefir verið fremur lítill
gaumur gefinn. Fjarlægðin var
mikil, og erfiðleikarnir miklir
fyrir landana vestan hafs að
koma heim. Ef til vill hefir þetta
verið orsök þess, að í hugum
margra manna var Altantshafið
óbrúandi áll. Landarnir, sem
voru komnir vestur yfir, voru
samkvæmt þeim hugsunarhætti
gersamlega horfnir og höfðu
enga þýðingu fyrir fólkið, sem
eftir var á íslandi.
En á þessu er að verða breyt-
ing og hún er að þakka mönnum
báðum megin hafsins. Vestan
megin hefir starfið þó verið
meira. Miklu fleiri menn hafa
komið í heimsóknir að vestan,
heldur én farið hafa frá íslandi
vestur. Og þó hafa flestir þeirra
manna, sem gist hafa landa vest-
an hafs verið mikilvægur þáttur
í baráttu þeirra fyrir þjóðern-
inu.
En nú eru að verða tímamót í
þessu efni. í vetur, sem leið,
skrifaði stjórn hinnar ungu
æskulýðshreyfingar, — Vöku-
manna, til Alþingis, og báðu um
fastan styrk alt að 4000 kr. ár-
lega til að haldið yrði uppi gagn-
kvæmum heimsóknum yfir haf-
ið. Það má telja svar við þessari
ósk, að á síðara þinginu var veitt
ákveðin fjárhæð, er stjórnin
ræður yfir, í þessu skyni. —
Skömmu áður hafði mentamála-
ráð veitt Guttormi Guttorms-
syni 1000 kr. skáldalaun, sem þó
voru liður í viðleitninni að fá
hann heim nú í sumar, enda er
fjárhæð sú, sem Alþingi veitti,
einskonar áframhald af gerðum
mentamálaráðs.
Ef til vill hafa menn ekki veitt
því eftirtekt, að það er viðburð-
ur í lífi fslendinga þegar skáld
vestanhafs er settur á bekk með
skáldunum hér heima. Með þessu
litla atviki, er Atlantshafið brú-
að í þessu efni. Hér eftir vona
eg að öllum finnist eðlilegt að
skáld og rithöfundar vestan hafs
hafi full borgararéttindi í andans
heimi á íslandi.
Eg vil nefna þrjú atvik af ó-
tal mörgum, þegar fslendingar
vestan hafs hafa lyft þungum
byrgðum til gagns og gleði fyrir
okkur, sem heima búum á fs-
landi. Nefni eg þá fyrst stuðn-
ing þeirra við stofnun Eimskipa-
félags fslands. f öðru lagi Leifs
myndina, sem Bandaríkin gáfu
sem fullnaðarkvittun um að þau
viðurkendu Ameríkufund íslend-
inga. Og í þriðja lagi vil eg nefna
Amerísku sýninguna, þar sem
stuðningur landa vestan hafs er
nú þegar orðinn ómetanlegur og
niun þar þó meira eftir fylgja.
Mér skilst að báðum megin
bafsins sé nú einlægur áhugi
fyrir því að auka gagnkvæmt
samstarf fslendinga báðum meg-
m Atlantshafs og að þetta sam-
starf geti orðið miklu fjölþætt-
ara en það hefir nokkurntíma
verið. Það er einn liður í þessari
starfsemi, að svo hefir talast til,
að eg fari í kynnisför til landa
vestur um haf í sumar og reyni
að vera kominn á þjóðminning-
ardag þeirra í byrjun ágústmán-
aðar. Síðan mun eg næstu vik-
urnar þar á eftir, ef epgin for-
föll hindra, heimsækja eins
margar bygðir fslendinga eins
og eg get komist yfir. Eg vil
fara þessa för í því skyni að
reyna að fá sem gleggsta hug-
mynd um samstarfsmöguleikana
yfir hafið, hvað við getum sótt
vestur og hvað þeir geta sótt
hingað heim. Mér finst senni-
legt, að eftir slíka för sé tölu-
vert auðveldara fyrir þá, sem
standa í landsmálastörfum hér
á landi, að styðja á heppilegan
hátt hina gagnkvæmu sam-
starfsviðleitni fslendinga austan
hafs og vestan.
Eitt atriði álít eg nauðsynlegt
í þessu efni, og það er að gæta
hlutleysis um innri málefni
þeirra, sem heim eru sóttir. Það
er eðlilegt, að landar vestan
hafs hafi mismunandi skoðun á
stjórnmálum, trúmálum, bar-
, áttumálum stéttanna o. s. frv.
En þessi skoðanamunur land-
anna vestan hafs má ekki ná til
þeirra, sem héðan koma. Þeir
hafa einungis eitt mál að styðja,
og það er þjóðerniskendin. Menn
fara vestur um haf í heimsóknir
og kynningarferðir til að hitta
íslendinga, til að styðja íslend-
inga og þiggja stuðning þeirra,
en ekki til að taka þátt í nokkr-
um innbyrðis átökum þeirra, sem
sóttir eru heim. Það leiðir af
sjálfu sér, að landar að vestar
munu framvegis eins og hingað
til gæta sömu varasemi hér á
fslandi, eins og þeir jafnan hafa
gert.
Á þeim vandasömu tímum,
sem nú standa yfir, finna allar
þjóðir aukna þörf til að standa
saman, til að safna öllum, sem
eru af sama bergi brotnir til
j sameiginlegra átaka. Sú sterka
l viðleitni, sem kemur fram af
hálfu íslendinga austan hafs og
'vestan til að rétta bróðurhönd
yfir hafið og þiggja og veita
hlýtt handtak, er ein ánægjuleg-
asta sönnunin um lífsgildi hins
íslenzka kynþáttar.
Jónas Jónsson
—N. Dbl.
stunda sem ekki gleymast fljótt
og skilja eftir fagrar endur-
minningar.
KVEÐJUSAMSÆTI
GUTTORMUR J.
GUTTORMSSON
Föstudaginn þ. 24. þ. .m komu
saman nokkrir vinir þeirra
hjóna, Jensínu og Guttorms J.
Guttormssonar skálds, til þess
að kveðja hann, sem er nú á
förum til ættjarðarinnar, sam-
kvæmt heimboði frá stjórn ís-
lands.
Samsætinu stýrði séra E. J.
Melan og mælti hann í byrjun
nokkur vel völd orð til heið-
ursgestsins. — Að því loknu
var sungið “Hvað er svo glatt”
og lék frú Þórdís Thompson á
hljóðfærið. Fóru þá fram ræður
j og kvæði sem birt verður hér-
með. Lýsa ræðurnar betur þessu
samsæti en hægt er að gera me
öðru móti. Þeir sem fluttu á-
vörp til heiðursgestsins voru sem
hér segir: Tímóteus Böðvarsson
flutti ávarp til skáldsins. Frú
Marja Björnsson talaði til frú
Jensínu og færði henni blóm-
Jvönd, sem vináttu og virðingar-
vott þátttakenda. Voru þá söngv-
ar sungnir og fleiri ræður flutt-
1 ar. Þeir sem til máls tóku voru
B. H. Jakobsson, Gísli Einarsson
log Einar Benjamínsson og af-
henti sá síðasttaldi Guttormi
ferðatösku að gjöf frá vinum
hans í norðurbygð Nýja-íslands.
Var þá samsætinu slitið með
skemtilegu ávarpi frá heiðurs-
gestinum, og að því loknu voru
frambornar veitingar og öllum
ikom saman um að kveldið hefði
verið yndislegt og ein þeirra
Kveðja
Gerast nú merkir
Megindómar.
Skerast þeir á skíði
Skírletraðir.
Yggjungar fslands
Og íturmenni
Heiðra þig Guttormur
Með heimboði!
Löngum mér leist
Þú litum færir
Um óbygðir andans
Og öræfi.
Veðureygur fórst:
Ei vásköpuður.
Öðli þíns æðis
Var andríki.
Hlustaði þjóðin
Þunnu hljóði.
Var það hennar eigin
Æðasláttur?
Bárust gegn brotsjó
Og brimsins raust
ómar söngvarans
Á Sandy Bar!
Hlustar sál þjóðar
Þunnu hljóði
Sér hún lostfagra
Liti jarðar.
Stór vötn
Og stórir sandar
Er hennar andi
Og eðlisfar.
Veit eg í listræni
Ljóða þinna
Voru fslandi
Afráð goldin.
Kvaðstu líknstafi
Líknargaldur
Heiðvanur
Heimsborgari.
Far nú með ríki
Yfir Ráharslóð
Hitt þú í lið
Heimaþjóðar.
Sit þú að öldrum
Aufúsugestur
Á þinnar móður
Manþingi.
Hverfi þér og önn
Við örkost hvera
Né vætur þér verði
Til vonbrigða
Gegn brökun hverri
Bilskirnir
Heimsku galt háði
Hnæfiligu.
Heilsi þér ísland
Með algleymi
Bláinn og Brimir
Þér braut vísi
Afhvarf þú ei hafir
Né ögurstund
Hverf þú aftur heim
Til Heimisgarða.
S. E. Björnson
FRÉTTAMOLAR
í gær, 28. júní, voru 100 ár
frá því að Victoria Englands-
drotning var krýnd. Einhver sem
grein skrifar í blaðið Winnipeg
Tribune í tilefni af þessu, bendir
á það, að stjórn Manitoba hafi
iekki minst að neinu krýningar-
innar 28. júní 1838, þó mikið
^væri þá um dýrð á Englandi,
vegna þess að samgöngur hafi
jverið slíkar, að fréttin af krýn-
j-ingunni hafi ekki borist hingað
, fyr en um haustið. Um 5000
I manns var þá í Manitoba og lög-
.gjafarstjórnin, sem þeir höfðu,
var vanalegast nefnd Assiniboia-
ráðið. Þingið kom saman tveim
vikum áður en krýningin fór
fram, en engirt hafði hugmynd
um hana.
* * •
Sagt er að hópur íhaldsmanna
hafi tekið sig saman um það, að
reyna að fá Rt. Hon. R. B. Ben-
nett til þess að verða áfram for-
ingi íhaldssflokksins. Fundur-
inn sem haldinn verður til þess
að kjósa leiðtoga, fer fram n. k.
þriðjudag.
9|C ♦ *
Bracken-stjórnin hefir skipað
3 menn til þess að rannsaka fjár-
hag Winnipeg-borgar. Einn
mannanna er J. T. Thorson þ.m.
* * *
Hnefaleikurinn s. 1. miðviku-
dag milli Joe Louis og Max
Schmeling fór þannig að Schmel-
ing lá sem rotaður væri eftir
rúmlega tveggja mínútna sennu.
Hnefaleikurinn fór fram í New
York stadium.
* * *
Flugbátar Francos á Spáni
köstuðu sprengjum s. 1. mánu-
dag á tvö brezk skip. Kviknaði
í skipunum; dó einn maður á
öðru, en 3 á hinu. Skipin voru
inn á höfnum. Þetta skeði tveim
dögum eftir að Mussolini hafði
skipað Franco, að láta brezk skip
í friði og Franco hafði lofað
Bretum að fara gætilega.
* * *
Fregnritar í London hafa kom-
ist að því, að Dr. Sigmund Freud
vísindamanninum heimsfræga og
sem nú er tvö ár yfir áttætt,
hafi ekki verið leyft að yfirgefa
Austurríki og flytja til Englands
fyr en nazistum hafi verið goldn-
ir $50,000. í nokkurskonar lausn-
argjald. En féð greiddi grísk
prinsessa, er hrifin er af vísinda-
starfi Freuds.
GÓÐUR GESTUR
Flestir Vestur - fslendingar
munu fagna komu Jónasar frá
Hriflu. — Verðskuldar stjórn
Þjóðræknisfélagsins miklar
þakkir fyrir heimboðið. Er það
mjög til viðhalds vináttu og
góðra kynna meðal Vínlandsbúa
og þjóðbræðranna heima, að
mætir menn heimsæki okkur að
heiman og þeir af okkur er efni
hafa til langferða heilsi upp á
ættlandið.
Með óblandaðri ánægju höfum
við hlustað á mál þeirra Austur-
fslendinga er fyrirlestra hafa
flutt í bygðum vorum. ógleym-
anlegir verða þeir okkur, séra
Kjartan, Dr. Guðmundur Finn-
bogason og Prófessor Nordal, en
enginn þessara ágætismanna
hafa þó tekið jafn virkan og
fjölbreyttan þátt í framsókn
Fróns-búa sem Jónas Jónsson.
Eg kyntist Jónasi fyrst á
Gagnfræðaskólanum á Akureyri
skömmu eftir aldamótin. Hann
var framúrskarandi námsmaður
og kepti við þær Elinborgu frá
Miklabæ og önnu, er giftist síðar
séra Guðbrandi í Viðvík, um
efsta sætið í bekknum. Margir
skarpgáfaðir unglingar voru þá
í skóla, en enginn þurfti að ætla
sér að komast upp fyrir þessa
þremenninga. Hann tók mikinn
þátt í öllum þörfum félagsskap
en gaf sig lítt við bæjarglaumn-
um.
Skólavera Jónasar á Akureyri,
var fyrsta sporið á langri og
glæsilegri mentabraut. Hann bjó
sig vel undir lífsstarfið enda
fékk hann miklu áorkað.
Hann er mentamaður er mikið
hefir fengist við skólamál. Hann
hefir verið forseti Samvinnuskól-
Gift í Sambandskirkju
ÓLAFUR PÉTURSSON MAUD E. WILSON
Laugardaginn 25. júní, voru gefin saman í Sambands-
kirkjunni í Winnipeg Ólafur Pétursson, M.Sc., og Maud Eliza-
beth Wilson, bæði til heimilis í Winnipeg. Brúðguminn er
sonur dr. Rögnvalds Péturssonar og konu hans Hólmfríðar
Jónasdóttur að 45 Home St., Winnipeg, en brúðurin er dóttir
Mrs. Annie Elizabeth Wilson að 180 Home St., Winnipeg og
manns hénnar, A. R. Wilson, er dó fyrir nokkrum árum.
Við giftinguna var fjölment, bæði af íslendingum og hér-
lendum mönnum, enda eru ungu hjónin vinsæl og eiga fjölda
kunningja og skólasystkina, sem alt skólafólk nú á tímum.
Kirkjan var fagurlega blómum prýdd fyrir þetta sérstaka
tækifæri. Dr. Rögnvaldur Pétursson gifti.
, ólafur Pétursson er útskrifaður af Manitoba-háskóla og
tók meistarapróf í efnafræði árið 1936. Hefir hann um skeið
unnið að efnafræðisrannsóknum við Sewage Disposal Plant
bæjarins og tekur nú um mánaðarmótin við umsjónarmanns-
starfi á því verki; hann hefir þyí góða stöðu.
Á eftir giftingunni safnaðist fjöldi manns saman á
heimili foreldra brúðgumans til að árna brúðhjónunum heilla.
Voru viðtökur þar hinar ágætustu og rausnarlegustu, sem
ávalt á því heimili.
Á meðal gestanna þar voru John Queen borgarstjóri og
dætur hans. Mælti Mr. Queen fyrir minni brúðurinnar en
brúðguminn þakkaði með vel orðaðri ræðu. Var skemt sér
með viðræðum og söng alt kvöldið.
Heimskringla árnar ungu hjónunum heilla.
ans í Reykjavík í fjöldamörg ár.
Hann hefir átt mestan þátt í aí'
koma unglingaskólum sveitanna
á fót. Skólar þessir eru mif
stöðvar sveitarmenningarinnar á
Fróni og þessvegna hinir þörf-
ustu. Sú nýung var upptekin í
skólunum á Laugum og Laugar-
vatni að hita byggingarnar með
laugarvatni og þaðan útbreidd-
ist sá siður um sveitir landsins.
Það eiga Norðlendingar Jónasi
að mestu að þakka að skólinn á
Akureyri var gerður að almenn-
um mentaskóla með fullum rétti
til að útskrifa stúdenta eins og
hinn endurskírði og endurfæddi
latínuskóli Reykjavíkur. I Með
þessum skóla hafa hinir metnað-
argjörnu Norðlendingar eignast
sitt eigið mentasetur eins og á
dögum Hólabiskupanna.
Auk alls þessa hefir Jónas
skrifað kenslubækur fyrir mið-
skóla svo að nú þarf ekki að
tyggja alt upp á dönsku eins og
áður.
Fyrir atbeina Jónasar stofnar
hið íslenzka ríki Mennnigarsjóð
svo rithöfundum reynist fremur
kleift að koma verkum sínum á
framfæri, mun það draga tals-
vert úr útþrá íslenzkra menta-
manna og viðhalda góðum bók-
mentum í landinu.
Á stjórnmálasviðinu hefir
hann samt verið stórvirkastur.
Hann sat sem dómsmálaráðherra
í náðuneyti Tryggva Þórhalls-
sonar og var að honum látnum
kjörinn formaður framsóknar-
flokksins.
Sem dómsmálaráðherra gekk
hann allríkt eftir því að embætt-
ismenn ræktu skyldur sínar svo
einstöku þeirra ultu úr sætum.
Þetta aflaði honum óvinsælda í
vissum stöðum. Vanvirða ein-
staklingsins fellur á stéttina og
meðal embættismanna og efnaðri
borgara ríkir ákveðin stéttar
samúð. Mig minnir að Lincoln
lýsti þeirra hugarfari á þessa
leið. “Úlfarnir skoða það einka-
rétt sinn að éta hjörðina og ilsk-
ast við sauðamannin af því hann
meini þeim að njóta réttar síns.”
Vestur-fslendingum, sem heim
fóru hátíðarárið, er minnisstæð
röksemd Jónasar ráðherra til
viðhalds reglu og bindindis við
tækifærið, landinu til verðugs
sóma. Mörgum þeirra fanst
Frh. á 8. bls.