Heimskringla - 20.07.1938, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 20. JÚLÍ 1938
iíretmskringlci
(StofnuS 1SS6)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 og S5S Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímia SS 537
Verð blaðsins er $3.00 é.rgangurinn borglst
tyrirfram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
311 vlSskifta brél blaSlnu aSlútandl sendlst:
K-vager THE VIKINO PRESS LTD.
653 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskringla” ls published
and printed by
THE VIKINO PRESS LTD.
S53-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
lUIUIIilltUliUlllIlUUUtlUUUUUiUlllllllttiliUliliUllUUlllUUUIiilUlllUliUUIIIllUIIIUUIlilliiJlliUiillilUIIIIIUUIUili^
WINNIPEG, 20. JÚLf 1938
ÍSLENDINGADAGSHÁTÍÐIRNAR
í ræðu, sem Sigurður Eggerz, forsætis-
ráðherra íslands, hélt eitt sinn fyrir minni
ætfjarðarinnar, komst hann svo að orði:
“Eg bið yður að signa eitt minni, hennar,
sem á létta fuglakliðinn, þunga fossniðinn,
hennar, sem á iðgrænu hlíðarnar með litlu
lækjunum, hennar, sem á hvítu konung-
bornu jöklana, sem nóttin faðmar með
breiðu skuggunum sínum og dagurinn
kyssir með heitu geislunum, hennar, sem
á sterkustu sálina, höfðingborna kuldann,
ungborna eldhitann, hennar, sem á feg-
urstu krónuna, norðurljósakrónuna, sem
spinnur gullþræði yfir alla drauma, hennar
minni, Fjallkonunnar, viljum vér signa.”
Frá því fyrst að íslendingar tóku að
flytja í óslitnum straum vestur um haf
1874, mun á hverju ári einhvers staðar í
landsálfum þeirra hér hafa verið haldinn
íslenzkur þjóðminningardagur. Winnipeg-
fslendingar halda hann á þessu ári í fertug-
asta og níunda sinni. Með þjóðminningar-
dögunum hafa rifjast upp endurminning-
arnar frá ættlandinu, ljúfustu endurminn-
ingarnar sem allir eldri íslendingar ala í
brjósti. Raddirnar sem í þeim endurminn-
ingum tala, eru raddir náttúru íslands, t. d.
þær sem á er drepið af Sigurði Eggerz.
Náttúra íslands hefir ekki talað við sjálfa
sig; hún hefir krafist bergmála í sálum
landsins barna. Og þar óma raddir hennar
til hinstu stundar hvert sem flækst er um
heiminn.
Þannig stendur á því, að við höldum fs-
lendingadag. Og þannig stendur á öllu
þjóðræknisstarfi íslendinga vestra. Upp-
runi vor er hinn sami og íslendiga á ætt-
jörðinni; um það verður ekki deilt. Og lífs-
skilyrðin, andleg lífsskilyrði vor og þeirra,
eru hin sömu og verða það, svo lengi sem
nokkur íslendingur er hér uppi, sem fædd-
ur er og uppalinn á ættjörðinni og jafnvel
lengur. Andlegi arfurinn, lundarein-
kennin, lifa hér að minsta kosti löngu eftir
þeirra dag, sem að heiman hafa flutt.
Með þetta fyrir augum, er engin furða
þó þjóðræknissinnuðum mönnum finnist
það fjarstæð'a, er haldið er fram, að það
sem íslenzkt er, eigi hér enga lífsvon og alt
starf, sem að vernd íslenzkra erfða lýtur,
sé unnið fyrir gíg.
En það voru íslendingadagarnir á Hnaus-
um og á Gimli, sem Heimskringla var sér-
staklega beðin að segja eitthvað frá, skal
nú að því vikið.
Um leið og fréttin af því barst út, að
þess væri von, að Jónas alþm. Jónsson,
formaður framsóknarflokksins og fyrver-
andi dómsmálaráðherra íslands, yrði kom-
inn vestur um það leyti er þjóðminningar-
dagar þessir yrðu haldnir og mundi ávarpa
íslendinga þar, var undir eins á allra vör-
um, að þetta yrðu bezt sóttu íslendinga-
dagarnir sem haldnir hefðu verið á Hnaus-
um og Gimli. Vér værum ekkert hissa á,
að spá þessi rættist. Jónas alþm. Jónsson
er svo víðkunnur maður fyrir þjóðmála-
starf sitt á ættjörðinni, að til hans þekkir
hver maður, sem nokkuð hefir fylgst með í
íslenzkum málum undanfarin ár. Þegar
framfara- eða \athafnasaga þeirra ára
þjóðarinnar verður skrifuð, verða blað-
síðurnar færri, sem nafn hans mun ekki
skráð á. Breytingarnar sem orðið hafa á
athafnalífi þjóðarinnar, í viðskiftum
hennar og alþýðufræðslumálum landsins,
sem bein afleiðing af sigri samvinnustefn-
anna, sem Jónas Jónsson hefir beint
brautina, eru svo miklar, að það mun lengi
mega leita í sögunni að víðtækari áhrifum
nokkurs leiðtoga þjóðarinnar, en í þessu
kemur fram. Og þangað ætlum vér að
rekja megi þann vorhug, sem ríkjandi er
nú á íslandi og sem stingur svo í stúf við
hausthug allra eða flestra stærri þjóða
heimsins. íslenzk æska virðist þar eiga við
frelsi og þroska .möguleika að búa, sem
æsku annara landa er bönnuð. í þjóðlífinu
heima vottar bæði fyrir framfarahug og
framfara sporum á sjálfum kreppuárum
heimsins og þegar framfarir stærri þjóð-
anna hefir rekið upp á sker og ekkert er
bygt upp, sem varanleg þjóðþrif eru að hjá
þeim. Já — það má vissulega um litlu
þjóðina sem á eyjunni norður undir íshafi
býr, á þessu óviðjafnanlega draumalandi
sona og dætra sinna, er örlögin hafa frá
henni tekið, að svo bjargist bý, sem
birnir!
Koma þeirra manna vestur um haf á
fund frændanna fjarlægu, er átt hafa sinn
þátt í að spinna slíkar örlögaþræði í ís-
lenzka þjóðlífinu og þá, sem á hefir verið
minst, er okkur öllum kær. Jónas alþm.
Jónsson er einn þeirra manna. Tækifærið
að koma til móts við hann á þjóðminning-
ardögunum í Nýja íslandi, munu fáir láta
sér úr greipum ganga, sem þess eiga nokk-
urn kost.
Á Iðavelli norður við Hnausa, verður
fyrsti íslendingadagurinn hér um slóðir
haldinn laugardaginn 30. júlí. Sá staður
er í miðri elztu íslenzku bygðinni hér
vestra, þar sem merkilegustu æfintýri
landnáms-áranna gerðust. Hver bær, hver
fagur skógarlundur á þar sína sögu frá
fyrri árum íslendinga hér. Fram undan
skemtigarðinum blasir Winnipegvatn við,
víðfeðmara en svo, að nokkurt mannlegt
auga fái eygt nema lítinn hluta þess, og
vekur útþrána í brjóstum manna eins og
hafið gerði heima; aðra stundina er það
slétt, spegil-bjart og lyngt, hina faldar það
öldum minnandi á mátt sinn og skyldleika
við ægir. Margir fslendingar þekkja Win-
nipeg-vatn vel; þeir þekkja það sem líf-
gjafa sinn og auðsuppsprettu; þeir þekkja
það einnig, í ham feigðarboðans. Á Iða-
velli, á bökkum þessa vatns, hefir íslend-
ingadagur verið haldinn mörg ár, og hefir
hann reynst aðlaðandi; hátíðin þar hefir
dregið menn að úr fjarlægum sveitum,
stundum eflaust vegna fornra minninga,
en einnig til að sjá þennan nýja Iðavöll og
bera hann í huganum saman við hinn forna
Iðavöll, er þeir hafa Iesið um í Gýlfaginn-
ing og Völuspá. Og ennfremur auðvitað
til þess, að njóta þeirrar skemtunar, sem
þarna er ávalt að öðru leyti vís á hverjum
þjóðminningardegi.
Á þessum íslendingadegi, sem nú fer í
hönd, flytur dr. Rögnvaldur Pétursson
ræðu fyrir minni íslands, auk þess, sem
heiðursgestur Þjóðræknisfélagsins hér
vestra, Jónas alþm. Jónsson mun ávarpa ís-
lendinga. Einnig verða þar fleiri ræður
fluttar og verður um það hægt að fræðast
af auglýsingum á öðrum stað í blaðinu, en
sem ekki er við hendi er þetta er skrifað.
Karlakór íslendinga í Winnipeg, syngur
þar, undir stjórn Ragnars H. Ragnars. Og
eins og að undanförnu, verða þar fjöl-
breyttar íþróttir.
Til þess að njóta alls þessa sem ríku-
legast, er aðeins eitt ráð; það er að sækja
fslendingadaginn á Hnausum.
Tveim dögum síðar en þjóðhátíðin á
Hnausum fer fram, verður íslendingadag-
ur Winnipegmanna og Gimlunga haldinn á
Gimli. Þetta er á mánudag 1. ágúst. Þá
er hér í bæ ahrjfénrtur helgidagur —
Civic Holiday. Þar sem laugardagurinn er
mikið til helgur einnig, verður því ekki
borið við, að þjóðminningadaga þessa sé
ekki hægt að sækja báða. fslendingar,
sem störfum hafa að sinna, þurfa ekki að
fara fram á meira við vinnuveitendur, en
að fá sig leysta hálfan laugardaginn. Og
annara þjóða menn hér hafa ávalt sýnt
sig viljuga, að veita íslenzkum verkamönn-
um tækifæri, að skemta sér þennan sér-
staka dag með þjóðbræðrum sínum.
Um hátíð þessa og fyrirkomulag alt,
hefir mjög greinilega verið skrifað í
Heimskringlu af ritara íslendingadags-
nefndarinnar, Davíð Björnssyni. Við það
er því litlu að bæta. Staðurinn sem dagur
þessi er haldinn á, er aðeins 20 mílum
sunnar á bökkum Winnipeg-vatns, en Iða-
völlur er, þar sem norðurbúar Nýja-íslands
halda sinn íslendingadag. Og Gimli er einn
af merkilegustu sögustöðum íslenzkra
landnámsmanna, eins og kunnugt er. Það
eru um 7 ár síðan Winnipeg-íslendingar
byrjuðu að halda dag sinn þar. Var það
gert vegna hinnar vaxandi kröfu Winni-
peg-búa um að taka sér ferð á hendur út
úr bænum í sumarhitanum á þjóðminn-
ingardaginn, sem aðra tyllidaga. Hefir há-
tíðin og hepnast ágætlega; hún hefir verið
vel sótt og breytingin reynst vinsæl. Til
hátíðar þessarar hefir verið svo vel efnt
undanfarin ár, að hún mælir með sér sjálf.
íslendingadagur Winnipeg-manna, er orðin
eftir 49 ár, sem ætla má, stofnun, sem
starf sitt rekur eftir föstum reglum að öllu
því teknu með í reikninginn, sem reynlsan
hefir leitt í ljós að til bóta gæti horft.
Um leið og það ætti að vera sem hver
annar sjálfsagður hlutur, að hver þjóð-
rækinn íslendingur sem kost á þar á, sæki
þessa þjóðminningardaga, og stuðli með
því að viðhaldi íslenzku og alls sem ís-
lenzkt er hér vestra, er þess að minnast,
sem oss ætti öllum að vera ljúft og skylt,
að með því að halda þjóðminningardag, er
verið að signa minni Fjallkonunnar.
GRIÐAROF
Félagið sem kennir sig við hinn rauða
kross var stofnað fyrir 75 árum til að
hjúkra særðum hermönnum. Þess fulltrúar
héldu nýlega fund í London, ræddu lítt eða
ekki um særða hermenn, heldur um verndun
vopnlausra manna, kvenna og barna, þegar
barist er. Frá því seinasti aðalfundur var
haldinn árið 1934, hafa þrennar stórar
styrjaldir verið háðar gegn vopnlausu ekki
síður en vopnuðu fólki. í Eþíópíu var
eiturgasi og sprengjum úthelt yfir þorp
víðsvegar og mörgu fólki komið í hel og
örkumlað, sem vissi lítil eða engin deili á
stríðinu. f borgarastyrjöld Spánar eru
nýjustu flugvélar hafðar til að hleypa
stórskotum á borgir og granda hverju sem
fyrir verður. f kínverska stríðinu sem nú
hefir staðið í rúmlega ár, hafa flugvélar
Japa sundrað stórum svæðum í ýmsum
borgum og drepið mörg þúsund konur og
börn.
Þeir sem þessi hermdarverk fremja færa
sér til afsökunar að nú sé önnur öld en fyr,
nú sé hver þjóð ein heild og allir partar
heildarinnar hafi sína þýðingu í stríði,
hvort sem vopnum beita eða ekki. Þeir
sem starfa í verksmiðjum, á stjórnar-
skrifstofum, að lækningum eða hverju öðru
starfi, taki rétt eins þýðingarmikinn þátt
í ófriði eins og hinir sem bera vopn í fylk-
ingu. Allir séu velir í stríðsins stóru vél
og því lögmætir aðiljar að þola það harða-
brák sem hernaði fylgir.
Á öldinni sem leið var litið öðruvísi á
þetta frá því Florence Nightingale, hin
fræga enska líknarhetja, kom upp um og
sigraði kæruleysi og vanhirðu um særða
menn svo ótrúlega að líkast var hryllilegri
illmensku. Um líkt leyti eða skömmu síð-
ar, var barist þar sem heitir Soliferino
(árið 1859) ; viðstaddur þá stórorustu var
svissneskur maður, Dunant að nafni, og
lýsti því sem hann sá á vígvellinum eftir
bardagann . Þeir sem þá réðu mestu í
veröldinni voru ekki eins harðbrjósta eða
óskammfeilnir eins og þeir sem nú fara
með ágirnd og ríkdóm, og studdu að því
að félag var myndað, með einbeittri for-
göngu hins nefnda manns, er hafði aðal-
setur í Svisslandi og stjálfstæðar deildir
um öll lönd hins siðaða heims. Land-
stjórnarmenn í 26 löndum skuldbundu sig
til að hlífa særðum, vinna spítölum félags-
ins og hjúkrunarstöðvum engan ágang,
vernda áhöld og eignir og starfsmenn fé-
lagsins, sem merkt væri félagsins merki,
sem var rauður kross. Undir því merki
skyldi vera traust athvarf og griðastaður
þjáðra og líknandi.
Fimm árum seinna reyndi félagið sig í
fyrsta sinn á vígvöllum er Danir og Þýzk-
ir börðust 1864 og gafst ágæta vel, enda
var þess vandlega gætt af þeim sem háðu
það stríð, að gerast ekki griðníðingar.
Og sama gerðist í öllum stríðum sem síðan
voru háð, þangað til 1935. Þá feldu ítalir
eld og eitur á spítala sem merktir voru
rauðum krossi og virtust jafnvel leita uppi
þá griðastaði. Ári síðar hófst styrjöldin á
Spáni og þá voru ekki spöruð hryðjuverk-
in, hvorki við þessa griðastaði né varnar-
laust fólk, svo að félagið varð að hætta
vanalegri starfsemi, hefir unnið að því að
bjarga athvarfslausu flóttafólki úr landi,
og reynt að ganga á milli með lipurð til
línkindar og linunar á mörgum hörmung-
um. Frá U. S. A. hefir bágstöddum á
Spáni komið drjúgust hjálp, Kvekarar
sendu 150 þús. dali til að næra börn sem
áttu bágt, önnur samtök hafa sent 465 þús.
dali í peningum og 330 þús. dala virði í
vörum til hjálpar flóttafólki, svo og lækna
og lyf. Japar höfnuðu algerlega hjálp hins
Rauða Kross en Kínverjar tóku henni með
þökkum og hafa notið góðs af öflugri að-
stoð hans.
Á þeim allsherjar fundi sem fyr um
gætur, lagði einn af fulltrúum
Bandaríkja til, að tiltaka viss
svæði þar sem engan hernað
mætti fremja og binda þá sam-
>ykt með allra fylgi. Þá tillögu
studdu allir, þar á meðal fulltrú-
inn frá ítalíu. Aðeins tveir full-
trúar þögðu við, sá frá kaþólska
Spáni og sá frá Japan. K. S.
BJÖRG JÓNSDÓTTIR
JOHNSON
Sólin skein inn í herbergið á
sjúkrahúsinu í Vancouver, þegar
sá er þetta ritar og kona hans
áttu síðustu samfundi með vin-
konu sinni, Björgu Johnson,
skömmu fyrir andlát hennar. —
Bros lék um andlit hennar og
glaðværðarorð fóru henni um
varir er mintu á ótal marga
liðna vinafundi er allir stafa
sólskini og yl að hjörtum þeirra
sem nutu vináttu hennar >og
trygðar. Hún hafði átt við mikil
veikindi að stríða síðustu árin,
en þó þetta síðasta tilfelli væri
alvarlegs eðlis, voru vinir henn-
ar farnir að gera sér ákveðna von
um bata, þegar þeim barst harm-
fregnin um lát hennar að kvöldi
hins 3. marz s. 1. Dauðamein
hennar var hjartasjúkdómur, er
batt enda á æfi hennar í svefni.
Má því segja að engill dauðans
hafi lokað augum hennar mjúkri
hendi til hins síðasta svefns
og hlíft henni við hinum marg-
víslegu þrautum sem oft eru
samfara hárri elli, því hún var
ekki nema 61 árs og 6 mánaða
gömul þegar hún dó.
Björg sál. var fædd 4. ágúst
1876 á Skógarströnd við Breiða-
fjörð. Því miður hefir sá er
þetta ritar ekki getað náð í nein-
ar verulegar upplýsingar um ætt
hennar, þrátt fyrir talsverða við-
leitni. Faðir hennar, Jón, var
lengi ráðsmaður hjá séra Guð-
mundi Einarssyni á Breiða-
bólstað á Skógarströnd. Þor-
björg, móðir hennar, var dóttir
Guðmundar og Bjargar konu
hans, er lengi bjuggu í Öxney á
Breiðafirði. Ekki er mér kunn-
ugt hvar foreldrar Bjargar
reistu bú, eða hvaðan þau fluttu
til Ameríku; en það mun hafa
verið einhversstaðar í Breiða-
fjarðardölum. Til Ameríku fluttu
þau árið 1885. Var Björg þá 9
ára gömul. Settust þau að i
Mikley í Nýja fslandi og bjuggu
þar á ýmsum stöðum, en þó
lengst á Borðeyri á suðaustur
horni eyjarinnar. Kyntist Björg
því á uppvaxtarárum sínum öllu
erfiði og skorti frumbýlisins í
eyðiskógum Nýja-íslands. Varð
hún, eins og aðrir, að byrja ung
að vinna fyrir sér. Var þá helst
að leita til borgarinnar Winni-
peg í þeim efnum. Árið 1899,
hinn 17. marz, giftist hún eftir-
lifandi manni sínum, Jóni Jóns-
syni frá Grund í Mikley. Varð
samverutími þeirra því 39 ár.
Nokkur fyrstu hjúskaparárin
bjuggu þau í Selkirk og höfðu
þar greiðasölu. Þaðan fluttu þau
til Grunnavatnsbygðar og
bjuggu í grend við Hove pósthús.
(Nafnið á pósthúsinu átti að
vera Hof, en enskurinn er frá-
bærlega tornæmur á mál). —
Ruddu þau þar mikið land og
breyttu því í akra og engi. Höfðu
þau þar allmikið bú. Með fram-
úrskarandi atorku og hagsýni
beggja hjónanna komust þau í
allgóð efni. Hafði Jón ætíð fiski-
útgerð á vetrum. Eftir 11 ára
búskap í Hove-bygðinni, fluttu
þau hjón til Oak Point. Gaf Jón
sig þá nær eingöngu að fiskiút-
gerð og verzlun með fisk. Árið
1925 fluttu þau alla leið til San
Diego, Calif. Kom Jón sér þar
upp fiskiútgerð, en Kyrrahafið
reyndist honum ekki eins feng-
sælt og Manitoba vötnin. Eftir
5 ára dvöl í San Diego tóku þau
sig enn upp og fluttu til Burns
Lake í British Columbia. Á því
svæði er heill klasi af fiskivötn-
um og setti Jón þar upp fiski-
stöð. Mun hann hafa verið fyrsti
maðurinn, sem stundaði þar veiði
til útflutnings svo nokkru næmi.
Mun aðallega tvent hafa verið
þar til hindrunar: of * mikill
kostnaður við að koma fiskinum
á markaðinn vegna of hárra
flutningsgjalda og tolla, og vand-
kvæði á að tryggja sér fiskleyfi
á þeksum vötnum. Enda voru
nú hjónin tekin að eldast og
þreytast, því hvorugt hafði
nokkurntíma vægt sér í lífsbar-
áttunni. Var nú einnig heilsa
beggja tekin að bila. Eftir tæpra
4 ára veru við Burns Lake fluttu
þau því burt þaðan og lét Jón þá
af því starfi sem hann hafði oft-
ast stundað, frá því hann var
smásveinn í Mikley. Settust þau
nú að í Vancouver. Þar bygðu
þau sér enn heimili við fagurt
smávatn, er liggur milli hæða
nokkurra í einu úthverfi borgar-
innar. Heitir vatn þetta Burn-
aby Lake. Frá húsinu er hið
fegursta útsýni yfir vatnið og
skógi vaxna hlíð fyrir handan
það með há og tignarleg fjöll í
fjærstu baksýn. Hér hefði verið
ljúft að eyða efri árunum í hvíld
og friði eftir vægðarlaust strit
þroskaáranna. En varla var
heimilið fullgert þegar dauðinn
lagði kalda hönd á hjarta þess.
Hjartað hætti að slá og húsið
varð autt og tómt.
Tvær dætur eignuðust þau
Björg og Jón: Jónínu Þorbjörgu,
gifta Duncan C. Walker, freight
superintendent for the God’s
Lake Gold Mines, í norður Mani-
toba, og Sigríði Kristínu, gifta
Roy Edward Spencer í Venice,
Calif. Þrjú barnabörn lifa
Björgu sál.: 1. Dennis Robert
Walker, 2. Lolita Björg Spencer,
3. John Roy Spencer. Af syst-
kinum Bjargar lifa 2 bræður: 1.
Guðjón, giftur Stefaníu Jóns-
dóttur systur Jóns, manns Bjarg-
ar. Búa þau í Los Angeles, Cali-
fornia. 2. ólafur giftur Krist-
ólínu Finnsson. Þau búa í Van-
couver, B. C.
Þegar maður lítur yfir langa
viðkynningu við þau hjónin, Jón
og Björgu, verður fyrir manni,
meðal margs annars, eitt fyrir-
brigði, sem er ekki alment og
kastar því nokkru ljósi á innræti
þeirra. Þegar þau fluttu búferl-
um var það ekki allsjaldan að
fleiri eða færri nágrannar þeirra
fluttu sig á eftir þeim og vinir
þeirra ferðuðust gjarnan langa
vegu til að heimsækja þau. —-
Orsök þessa fyrirbrigðis var sú,
að þau létu sér ant um hag ná-
granna sinna. Vissu þau oftast
all greinilega hvernig hagur
hvers nágranna stóð og voru ætíð
reiðubúin, með ráðum og dáð, að
hlaupa undir bagga þar sem þess
þurfti. All fjölment var og oft-
ast á þeirra eigin heimili.
Með Björgu Johnson er til
moldar gengin ein af okkar góðu
og göfugu landnámskonum. —
Starfsvið hennar var heimilið og
nágrennið. Heimilinu stjórnaði
hún með ráðdeild og skörungs-
skap. Því fórnaði hún kröftum
sínum óskiftum. Hún var táp-
mikil og ósérhlífin í starfinu.
Ást hennar og trygð til vina og
vandamanna var heil og hrein.
Gestum og gangandi veitti hún
með ósvikinni íslenzkri rausn.
Ekki var hún allra vinur, en
legði hún fæð á einhvern, var
það sjaldnast sjálfrar hennar
vegna, heldur af því að henni