Heimskringla - 07.09.1938, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, SEPT. 7. 1938
UnúmsknniUei |
(Stofnuð 18S8)
Kemur út i hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
S53 og S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst g
tyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD. g
011 viðskifta bréí blaðinu aðlútandi sendist:
il-nager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPAN EINARSSON
Utanáskri/t til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
---------------------------------------------------------|
"Heimskringla” ls publlshed
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
= Telephone: 86 537
BlUilUUUHlllUUUIlilllllHllUIIUUUlilUUIUUIlUlltllUHIlllIUllUllllUlllllllUIIUUUllllllllllllllUUIUUIlUUUUlUUlUUiUUllUilllUi^
WINNIPEG, SEPT. 7. 1938
þjóðræknismálið
f viðræðu við nokkra landa nýlega um
þjóðræknismálið bryddi skjótt á þeirri
skoðun, að þó byrlega virtist nú um stund
blása með þjóðræknis-áhuga hjá löndum
vestra, meðan Jónas alþm. Jónsson væri
hér, hlyti alt þjóðræknistrit hér að verða
fyr en síðar að engu, íslenzk tunga legðist
niður, ensk tunga yrði með tíð og tíma
eina málið sem hér heyrðist talað. Alt
annað væri óeðlilegt og minti á vonlausan
barning móti stormi og straumi.
Að íslenzk eða nokkur önnur tunga en
enska yrði hér þjóðtunga, hefir auðvitað
engum dottið í hug. Og hitt er einnig
satt, sem óbeinlínis er í skyn gefið, í ofan-
skráðum orðum, að viðhald þjóðernisins
lýtur fyrst og fremst að viðhaldi íslenzkr-
ar tungu. Það er tungan, sem alt veltur
á.
En er nú með sanni hægt að segja, að
það sé ókleift að læra eitt auka tungumál?
Það er svo 'langt frá því að vera íslend-
ingum ofvaxið, að þessvegna er engin á-
stæða til að halda fram, að þjóðernið geti
ekki haldist hér við óendanlega.
t
Uppeldi barna, jafnvel fátækustu for-
eldra, er nú slikt orðið, að börnin ganga
á skóla fram að tvítugu eða lengur. Fram
að þeim aldri er ekki um neina vinnu að
ræða að ráði af þeirra hálfu. Væri hægt
að telja það frágangssök, að börn þessi
lærðu sitt móðurmál, sem enn er hér á
flestum heimilum meira og minna talað?
Það eru flestar bjargir bannaðar, ef þetta
er ókleift.
Nei — það er ekki einungis vinnandi
vegur, að halda íslenzku við hér heldur
er það íslendingum ekki vansalaust að
láta sig það engu skifta.
Sá hugsunarháttur þarf að kveðast
niður, að íslenzka sé hér á hverfanda hveli,
vegna þess að erfiðleikarnir á að halda
henni við spu óyfirstíganlegir. Þeir eru
það alls ekki.
En það er annað, sem viðhaldi íslenzks
þjóðernis og íslenzkri tungu er hættu-
legra og það er vilja og áhugaleysi. Með
því er hægt að koma hvað auðveldu og
þörfu málefni eða fyrirtæki sem er í gröf-
ina. Ef hægt er með einhverju móti að
vekja íslendinga til samtaka um viðhald
tungunnar, er henni hér borgið.
Um þetta eru þeir sannfærðir, sem að
þjóðræknisstarfi vinna. Þjóðræknissam-
tökin voru hafin með fenginni vissu fyrir
því, að með auknum áhuga, væri hægt að
ná því takmarki, að hver maður af ís-
lenzku bergi brotinn, gæti numið móður-
mál sitt og með því haldið við þeim sér-
kennilega menningararfi, sem víðsýnustu
og hugsjónaríkustu alþýðu í öllum heimi
hefir skapað, og sem hina fámennu ís-
lenzku þjóð hefir hafið í tölu fremstu
menningarþjóða. Og tungunni er þetta
að þakka, sem háir sem lágir ta!a og
lesa jafnt, sem er nokkuð sem ekki við-
gengst hjá öðrum þjóðum — tungunni
sem hér á ekki. að eiga griðland, ekki einu
sinni hjá niðjum íslendinga, að skoðun
alt of margra þeirra.
Við heyrum stundum minst hér / á
bræðslupott. í kringum hann krúnka
margir íslendingar og virðast eins og
hlakka til að steypa sér ofan í hann af
einhverri óljósri endurfæðingarvon. Hvað
er þessi bræðslupottur ? Enskurinn á þá hér
marga. Skólarnir eru einn þeirra. Blöðin
annar o. s. frv. En í hvaða mynd sem
þeir eru, lúta þeir allir að því, að bræða
þjóðernin hér upp og nota það sem nýti-
legt kann í þeim að reynast sem enskt
gull, en ekki annara landa eða þjóða gull.
Til þess er bræðslan gerð, að það gleym-
ist, hvaðan málmurinn er. — í skólunum
er íslenzkum börnum sagt að þau séu af
Eskimóum komin til þess að þau skamm-
ist sín fyrir að þykjast annað en ensk;
og í blöðunum eru Evrópumenn, ekki
sízt úr Norður-Winnipeg, gerðir hlægilegir
fyrir hvernig þeir tali ensku í dómsölum
hér, hafi þeim orðið eitthvað á. Þó þetta
sé góð kynding undir bræðslupottinn, er
ekki hægt að neita því að það er lúaleg
aðferð af hálfu blaðanna og í raun réttri
Ösómi, sem fyrip löngu ætti að hafa
verið kveðinn niður. Og að því er ís-
lendingum viðkemur, ættu þeir ekki að
vera að bera brenni undir þennan bræðslu-
pott; þeir koma ekki betri menn upp úr
honum, en þeir fara ofan í hann. Það
er alt annað að vera nýtur canadiskur
þegn en það að gerast trúður.
Á þetta kann að þykja óþarft að minn-
ast, en þar sem það kemur þjóðernis-af-
stöðu bæði okkar íslendinga og annara
við, er það engan vegin það mál, sem
leiða ætti hjá sér að ræða.
Því betur sem þjóðernismálið er athug-
að, því gleggra kemur æ í ljós bæði
möguleikinn á að halda hér við íslenzku
og þörfin á því. Og að þessu takmarki
stefna þjóðræknissamtök íslendinga. —
Þjóðræknisfélaginu ætti því hver einasti
íslendingur að heyra til og styrkja og efla
í starfi sínu.
Eftirfarandi skrítlu er mjög á lofti
haldið í blöðum á Englandi:
Hitler og Mussolini voru að veiða við
vatn. Hinumegin vatnsins var Neville
Chamberlain að veiða. Hinn síðast nefndi
dró hvern-fiskinn af öðrum, en hinir urðu
ekki varir.
Heyrðu Neville, kölluðu þeir yfir vatn-
ið, hvernig stendur á að það er enginn
fiskur hérna megin.
Hann er þarna megin alvge eins og hér,
segir Chamberlain; hann þorir bara ekki
að opna munninn.
NÆSTA STRIÐ,
eins og það kemur mér fyrir sjónir
Eftir George Bernard Shaw.
Hvað er að segja um þessa yfirvofandi
stríðshættu, sem nú er þess valdandi að
við erum allir svo hræddir að við skjálfum
eins og hrísla?
Það er rétt eins með mig eins og þig,
að mér fellur alls ekki sú tilhugsun, að
loftfar fljúgi yfir heimili mitt og kasti
sprengjum niður á'það og eyðileggi það
þar með, eða eg verði sjálfur drepinn á
kvalafullan hátt með eiturgasi. Eg get
hugsað mér borgarstrætr þar sem er
sægur af helsærðu og dauðu fólki. Eg sé
börnin hlaupa þar um hágrátandi að leita
að foreldrum sínum og eg sé smábörnin
stritast við að losna úr kreftum örmum
mæðra sinna, dauðra.
Svona er stríðið nú á dögum. Þetta er
það sem á sér stað á Spáni og í Kína og
það getur vel verið, að þetta komi fyrir
okkur nú einhvern daginn . Og það versta
við þetta er það, að náttúran, móðir vor
allra, kærir sig kollótta um það herfilega
ranglæti sem við fremjum í stríði, eða
þann hræðilega kvaladauða sem við verð-
um að líða.
Náttúran getur æfinlega framleitt nýtt
fólk í stað alls þess sem við drepum,
hversu kappsamlega sem við vinnum að
sláturstörfunum. Lundúnaborg verður
kannske lögð í eyði og það verður kannske
ekkert nema öskurústir eftir af París,
Rómaborg, Berlín, Vínarborg og Miklagarði
og síðasta neyðaróp kvenna og barna
þessara borga hefir þagnað í dauðanum.
Þetta gerir ekkert: náttúran framleiðir
annað fólk í stað þeirra dauðu, hún vinnur
að því alla daga. Ný kynslóð byggir upp
hinar föllnu borgir og ef til vill bíða
hennar hin sömu ömurlegu örlög. Gagn-
vart náttúrunni er heilt keisaradæmi ekki
meira heldur en býflugnahópur og þúsund
ár minna heldur en hálf klukkustund fyrir
þig og mig.
Það sem við getum af þessu lært er það,
að við getum ekki reitt okkur á að nokkur
guðleg forsjón láti stríðin hætta. For-
sjónin segir bara: “Drepið hvert annað,
börnin góð. Drepið eins marga eins og
hjörtu ykkar girnast. Það er enn meir en
nóg eftir þar sem ykkar uppruni Var.’’
Afleiðingin af öllu þessu er þá sú, að ef
við viljum að stríðin hætti, þá verðum
við sjálfir alvarlega og einlæglega að
taka í taumana.
Mér er illa við stríð, ekki bara vegna
hættunnar og hörmunganna allra sem því
t
fylgir, heldur líka vegna þess, að þar
farast ávalt margir ungir menn og meðal
þeirra er kannske einhver Newton, Ein-
stein, Beethoven, Michelangelo, Shake-
speare eða jafnvel Shaw. Eða þá einhver,
sem er í raun og veru enn þýðingarmeira,
góður bakari, góður vefari eða góður
smiður.
Hugsum okkur tvo unga menn, sem
teknir eru frá handiðn sinni til þess að
drepa hvor annan, eins og mér virðist að
gert sé. Segjum að annar falli en hinn
komist af. Tjónið sem Norðurálfan líður
við það, er alveg sú sama hvor þeirra
það er sem fellur, og fyrir mig er tjónið
líka það sama.
Mér er vel kunnugt um bardagafýsnina
og hina ímynduðu herfrægð, sem stríðin
gefa byr undir báða vængi og þessa
miklu aðdáun konunnar fyrir hreysti og
hugrekki. í gamla daga, þegar fólkið
lifði í skógunum eins og aparnir eða í
hellum eins og birnir, þá var líf konunn-
ar og barna hennar undir því komið, að
maðurinn hennar væri hugrakkur og mik-
ill bardagamaður. Enn í dag á það sér
stað í Abyssiníu að kona vill ekki giftast
manni, nema hann hafi að minsta kosti
fjögur víg vegið. Þegar til stríðs kemur
nú á dögum, þá taka hinar vel siðuðu
ungu konur sig til og leita uppi alla unga
menn og rétta þeim hvítar fjaðrir ef þeir
eru ekki í hermannabúningi. Þessi arfur
villimenskunnar er vel skiljanlegur, en
okkar ungu konur ættu að muna það, að
hreysti og vopnfimi hefir litla þýðingu
gegn maskínubyssunum og eiturgasinu.
Samtökin sem nefnd eru “The Pacifist
Movement Against War” leggja til grund-
vallar fyrir stefnu sinni fornaldar skjal
eitt sem kallað er Fjallræðan og sem
nærri því eins oft er vitnað í eins og ræð-
una sem sagt er að Abraham Lincoln hafi
flutt í Gettysburg. Fjallræðan er mjög
hjartnæm prédikun og þar er manni boðuð
sú fagra kenning að gera þeim gott sem
rógbera mann og ofsækja. Eg er sjálfur
mjög óvinsæll maður, en þetta hefi eg
verið að reyna að gera alla æfi og eg get
fullvissað þig um að það er langbezt
fyrir mann, því hefndin bara eykur þína
eigin gremju og aflar þér óvinsælda.
En þetta boðorð, “að elska hver annan”,
er eftir því sem mér skilst, éiara barna-
leg neitun að viðurkenna manneðlið* eins
og það er. Þess væri óskandi að við vær-
um elskulegar skepnur. Elskar þú ósköp
mikið þá Mussolini, Hitler, Franco, keis-
arann í Japan og aðra slíka? Eg verð að
segja að eg elska ekki þessa herra og þó
eg gerði það, þá mundi verða nokkuð eriftt
að koma þeim í skilning um, að eg væri
elskulegur maður og þeir ættu að elska
mig.
Eg finn að það vantar svo mikið á, að
eg geti verið ánægður með sjálfan mig,
að eg hugsa um dauða minn sem einu’úr-
lausnina — og hans getur nú ekki verið
langt að bíða úr þessu.
Ef þú segir mér að eg eigi að vera full-
kominn eins og vor himneski faðir er full-
kominn, þá get eg bara sagt að eg vildi að
eg gæti það. Það væri svo miklu kurteis-
ara sVár heldur en að segja þér, að þú
skyldir fara út í dýragarð og segja apanum
að haga sér eins og maður, eða hrafninum
að syngja eins og svanur.
Við þurfum að læra það, að þó okkur
falli illa við einstaka menn, eða kannske
fólkið yfirleitt, þá höfum við engan rétt
til að gera öðrum ilt. Mér skilst að við
eigum, hver um sig, að láta okkur líða sem
bezt og stuðla að því að öðrum geti líka
Iiðið sem bezt.
Þegar eg var ungur maður, á síðari
hluta nítjándu aldarinnar, þá fanst mér
að stríð kæmu mér lítið við og þau höfðu
ekki mikil áhrif á mig. Eg átti heima úti
á eylendu langt í burtu frá þeim stöðvum
þar sem stríð voru háð og mennirnir sem
voru að berjast voru hermenn sem höfðu
kosið sér þá stöðu frekar en eitthvað
annað sem þeir hefðu átt kost á. Nú er
öðru máli að gegna þegar manndrápsvél-
arnar fljúga yfir mitt eigið húsþak og
stjórnin sendir mig í skotgrafirnar þvort
sem eg vil eða ekki. Eg get ekki lengur
látið mér stríð vera óviðkomandi.
Þú segir kannske að eg sé orðinn of
gamall til að gerast hermaður. En ef
þjóðirnar hefðu dálítið vit í kolli mundu
þær byrja með því að senda sína elztu
menn í skotgrafirnar. Þær mundu ekki
hætta lífi yngri mannanna fyr en þær
mættu til. Það er óskaplegt að þurfa að
horfa á eftir öllum þessum ungu mönnum
fara út í blóðugt stríðið til þess að koma
aldrei aftur. En eg* má ekki gleyma því,
að næsl) ætti eg að vera ainn af þeim sem
færu.
Það er nú alment talið, að!
næsta stríð mundi alveg fara
með menningu þjóðanna. Það
er undir því komið hverskonar
stríð það verður. Ef það verður
líkt og stríðið 1914, stríð milli
þjóða, þá eyðileggur það áreið-
anlega ekki menninguna. Það
getur vel verið að brezka ríkið'
verði alt molað í sundur og Eng-
land kemst kannske aftur á
samskonar frumstig eins og það
var þegar Julius Cæsar lenti í
Kent forðum daga. Kannske
líður okkur þá betur því enn er
villimenskan ekki langt frá hug-
arfari okkar og hinar þunnu
slæður menningarbragsins not-
um við oft æði afkáralega.
Samt sem áður mun menning-
in eiga sér griðland á tveimur
stöðum, í Norður-Aineríku og á
Rússlandi. Þessi lönd eru of
fjarlæg og öf stór og voldug
til þess að stríð milli þjóða geti
gert þeim mjög mikið tjón. Það
gætu aðeins borgarastríð gert t.
d. trúarbragðastríð eins og áttu
sér sumstaðar stað á seytjándu
öldinni. En það eru einmitt
borgarastríðin sem hættan nú
aðallega stafar af.
Þetta er þegar byrjað á Spáni,
þar sem auðvaldið hjálpast að
því að styrkja Franco hershöfð-
ingja, gegn um hlutleysisnefnd-
ina, sem þeim þykir fara betur
að kalla því nafni, heldur en
hlutdrægnisnefndina. Þetta eru
aðeins skærur í stéttabaráttu
milli hinna tveggja miklu afla,
kapitalisma og kommúnisma. —
Undirrótin er stríð milli auðs og
vinnu.
Við getum umflúið slíkt stríð
með því að laga svo til hjá
okkur sjálfum að ekki væri á-
stæða til þess, eins og Rússar
hafa gert, og við gætum gert
það án allra bardaga og blóðs-
úthellinga og annara óhæfu-
verka, sem þar hafa verið fram-
in. En það lítur ekki út fyrir
að við viljum þetta. Eg hefi ná-
kvæmlega sýnt fram á hvernig
hægt er að gera þetta og í raun
og veru hvernig verður að gera
það, en enginn virðist gefa því
gaum. Fávíst fólk í góðum
kringumstæðum, telur sér trú
um að það sé engin hætta .á
stéttastríði í brezka ríkinu. Það
heldur að við séum of andlega
þroskað fólk til þess að fara
út í slíka vitleysu og að það sé
öllu óhætt undir okkar frjáls-
lega stjórnarfari. Þetta fólkj er
að draga sjálft sig á tálar. Við
vöðum upp undir augu í stétta-
ríg.
Hver er þá orsökin að ekki
skuli alt vera í góðu lagi ? Hún
er ekki sú að við getum ekki
framleitt alt sem við þurfum.
Vélarnar afkasta eins miklu
verki nú á hverri klukkustund
eins og tíu þúsund menn gerðu
áður. En það er ekki nóg fyrir
þjóðfélagið þó framleitt sé alt
sem fólkið þarf og meira til;
það þarf líka að dreifa fram-
leiðslunni út á meðal fólksins,
og það er einmitt hér sem mein-
ið liggur. Allir ættu að geta
haft nóg fyrir sig og sína mef
því að vinna fjóra eða fimm
klukkutíma á dag og hafa tvo
sunnudaga í viku. En nú deyja
miljónir verkamanna í iverk^
smiðjunum eða lifa á fátækra
styrk eftir sextíu ára erfiðis-
vinnu, svo að fáein smábörn
geti haft tekjur svo hundruðum
þúsunda nemur á ári og það
jafnvel áður en þau fæðast.
Þetta virðist mér svo augljóst
mál, að um það sé ekkert að
þrátta. Núverandi fyrirkomulag
hlýtur að leiða til glötunar ef
ekki er aðgert. En samt gerum
við ekkert nema tölum í sífellu
um bolshevisma, kommúnisma,
frelsi, einræði, þingræði, o. s.
frv.
Það sem við getum fyrst og
fremst lært af þeirri sögu sem
gerst hefir á mínum eigin æfi-
dögum, er það að engin þjóð-
menning, hvaða kosti sem nún
kann að hafa, getur staðist gegn
stéttabaráttunni meðan auð,
vinnu og frítíma er skift eins
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
Blrgölr: Ilenry Ave. East
Sími 95 551—95 552 /
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
heimskulega og ranglátlega eins
og nú er gert. Þetta er lexía
sem aldrei er kend í skólunum,
en sannar það sem þýzki heim-
spekingurinn Hegel hefir sagt:
“Menn læra það eitt af sögunni,
að sagan kennir manni aldrei
neitt.
Hugsaðu um þetta — Guðs-
friði.
—Þýtt úr Winnipeg Free Press.
F. J.
R Æ Ð A
Frh. frá 1. bls.
Á eg þar ekki einungis við
tunguna heldur þétta sigrandi
afl í lífi mannanna sem hefir um
aldir verið rótgróið í lífi nor-
rænna kynkvísla og sem nefna
má — mannúð, en þaö er virð-
ing fyrir hverskonar góðum og
göfugum hugsjónum sem við-
koma öllum mönnum og þjóðum.
Mér finst eg lesa þetta alt út úr
svip söngstjórans en því miður
er þrátt fyrir alt engin varanleg
vörn gegn heimskunni og ofbeld-
inu sem nú hefir tekið öll vís-
indi veraldarinnar í þjónustu
sína og hygst að vinna bug á
öllu því fagra og góða sem okk-
ur er svo hjartfólgið. “En jafn-
vel úr hlekkjunum sjóða má
sverð í sannleiks og frelsisins
þjónustugerð.” Og eg vona að
þetta afl sem við finnum í okk-
ur sjálfum og sem songstjórinn
knýr fram með sinni lipurð og
lægni og óvenjulega góða skiln-
ingi eigi eftir að vinna út frá
sér á því andlega sviði sem það
liggur á þann hátt að komandi
kynslóðir hljóti að finna áhrif-
in. Þó að vísu áhrifa okkar
gæti lítið í þessu þjóðfélagi þá
er enginn vafi á því að undan-
hald með straumi hverskonar
tísku og vana er ekki heppileg-
asta úrlausn á vandamálum
þjóðarinnar í heild. Vil eg minna
á kvæði eftir Davíð Stefánsson
sem hann nefnir “í hríðinni” í
því sambandi sem ler á þessa
leið:
“Þeir lögðu á fjallið fjórtán
saman
f vöðvum þróttur, á vörum
gaman,
Hriðarl’júk hressir og gleður
En yfir dundi ofsaveður.
Alt myrkvaðist svo þeir mistu
áttir
En þrettán urðu þó á það sáttir
Að halda undan, og héldu sig
taka
Hárrétta stefnu heim—til baka.
Einn var í förinni ungur og
hraustur
Óvanur fjöllum en frár og
traustur
Og vildi á móti veðrinu halda—
En þótti ekki fallinn til forustu
og valda.
Hann eggjar hina eins og hann
getur
Sem hugðu sig þekkja heiðina
betur,
Unz allir þrettán gegn einum
sórust.
Hann komst af — hinir fórust.
Ef R. H. R. verður gert mögu-
legt í framtíðinni að kenna okk-
ar æskulýð íslenzka söngva eins
vel og hér hefir raun á orðið þá
hygg eg að við þurfum ekki að
óttast hríðina og ef til vill get-
um við orðið til að eggja hina
sem eru á undanhaldi og hyggja
sig þekkja leiðina betur.
S. E. Björnson