Heimskringla - 05.10.1938, Síða 5

WINNIPEG, 5. OKTÓBER 1938
HEIMSKRINCLA
5. SfÐA
vér getum verið vinir samt sem yfirbót gerð á samningunum, sem þeir hafa heldur fyrirlitð líku því, sem nú sýnist vera honum þakkir að færa fyrir að
. - _ . u -V • ___ í __—. * 11 . __ l. i- i- — ^ Xlln /\<V 11 %• l\jí í fv VlWtrlllM dtTA tTlS li f <t jnVi'nil- X I^Mi /(•< f 1 /V* rtlrlr/wif
sem gerðir voru í Versailles eft-
ir ófriðinn mikla fyrir tuttugu
árum.
Sumir hyggja eins og þessir
tveir menn, sem eg nefndi, að
ekki komist að þeirri niðurstöðu,
áður. Enginn maður er alskygn
né alvitur, og vér finnum sann-
leikann aðeins með því, að rann-
saka hlutina og að skifta á skoð-
unum um þá.
Á undanförnum dögum hefi
eg talað við marga menn um það,
sem gerst hefir í Evrópu, og
meðal annars hefi eg orðið var því, eins og þeir vita, sem
við það, að við höfum t. d. ekki þekkja sögu þeirrar þjóðar síðan
um síðustu heimsófriðarlok; sú
þjóð hefir aldrei verið ein ó-
skift heild í sama skilningi og
aðrar þjóðir. Brot af ýmsum
þjóðflokkum búa í því landi, en
enginn þjóðflokkur er í meiri-
hluta og ekki einu sinni Tékkar
sem eru þó fjölmennastir og ráða
öllu.
En er eg bendi á þetta vil eg
ekki láta það skiljast, að eg sé
nokkuð að hugsa um að reyna
að réttlæta einræðis aðferðir,
eða að eg sé hlyntur aðferðum
eða skoðunum Hitlers á Þýzka-
landi. Ef hefi aldrei mælt
með stefnu Hitlers og ætla ekki
að gera það nú. Eg hefi aldrei
haft nema andstygð á aðferðum
hans og hugsunarhættinum sem
sýnist stjórna flestum gerðum
hans.
En hitt er satt, hvað sem oss
finst um" Hitler og stefnu hans,
að hann hefir nokkuð til síns
máls er hann heimtar að leysa
Þjóðverjana í Czechóslóvakíu
undan valdi þeirrar stjórnar. —
Og Chamberlain er hvorki lyg-
ari né situr á svikráðum við
lýðræði þó hann gangi að skil-
málum við Hitler um að svo
verði. Og mér finst eg hafa
rök við að styðjast þessu við-
víkjandi.
Er eg íhugaði þessi mál,
hugði eg að, ef til vill, væri ekki
við því að búast, að dagblöðin
segðu nákvæmiega eins og væri
í raun og veru um þjóðflokk-
ana, afstöðu þeirra og fjölda
þeirra, sem búa í Czechósló-
vakíu. Eg leitaði því upplýs-
inga í Encyclopedia Brittanica,
síðustu útgáfunni, sem kom
en hitt, séu nú að ráða öllu, og skorið úr. Mig hryllir svo við
að ná yfirvöldum þar sem þeir hugsuninni að menn skyldu
sjálfir, Þjóðverjarnir réðu áður. leyfa sér að hugsa um ófrið og
Mér finst það vera mjög eðlilegt alt sem að af ófriði leiðir, að
að málið skyldi fara eins og það hvert sinn sem eg sé mann í
sviksamlega hafi verið farið að! fór, og að Hitler, með því hug- ‘ einkennisbúningi, finst mér eg
við Cechóslóvzakíu. En eg get arfari sem hann hefir, heimtaði sjá beinagrind í honum ósjálf-
að leysa Þjóðverjana undan1 rátt
verið að öllu leyti sammála um
afstöðu forsætisráðherra Cham-
berlains í málinu, og um skift-
ingu Czechosloóvakíu-ríkis. Eg
ætla ekki að fara út í neinar
pólitískar umræður, en þetta
mál er svo tengt trúarhugmynd-
inni um ævarandi frið á jörðu,
og þar af leiðandi um sigur hins
góða að eg get ekki látið það
afskiftalaust;
Sumum finst til dæmis, að
Chamberlain hafi verið of auð-
mjúkur við Hitler, að hann hefði
átt að sýna sig ákveðnari við
hann, að hann hefði ekki átt að
gefa neitt eftir. Þessum mönn-
um og öðrum finst einnig að
skammarlega hafi verið farið
með þjóð Czechóslóvakíu; þar
sem um lýðveldi hafi verið að
ræða hafi óhugsandi verið að
láta Hitler, einræðismanninn,
vaða inn í landið og taka það
sem honum sýndist, eða réttara
sagt, að heimta það, sem honum
fanst hann eiga heimtingu á.
S. I. sunnudagskvöld fór eg
eftir messuna hér á fund niður
í bæ í Walker Theatre. Þar var
húsfyllir, og voru ræðumenn-
irnir margir og úrvalsmenn
taldir, meðal annara, bæjarstjór-
inn, prófessor frá háskólanum,
fyrverandi dómari Stubbs og
fleiri. Eg heyrði ekki til allra
ræðumanna, eins og til dæmis
bæjarstjórans eða prófessorsins,
en eg heyrði nóg til þess að
skilja að þeir voru allir einróma
á móti því, að Þjóðverjar fengju
nokkurn hluta af því landsvæði,
sem þeir heimtuðu af Czechó-
slóvakíu. Þeir sögðu að það yrði
svik við lýðræðisþjóðirnar í
heiminum, og einn maður, sem
margir þekkja og kannast við,
Marshall Gauvin, hélt því fram
með miklum hita og ofsa að
betra væri að deyja á vígvellin-
um en að lifa í heimi þar sem
að einræðið, eins og hann komst
að orði, fengi að vaða yfir
hverja smáþjóð á fætur annari
og leggja þær undir vald sitt.
Hann talaði af miklum hita, og
hvaddi menn til stríðs, heldur
en að láta þesskonar eiga sér
stað.
Annar ræðumaður, Stubbs,
fyrv. dómari, hafði ekkert nema
ilt að segja um Chamberlain og
kallaði hann lygara og svikara
og mörgum öðrum ófögrum
nöfnum; sagði skilið við alla
vini sína, sem mæltu með eða
fylgdu Chamberlain og stefnu
hans.
Aðrir ræðumenn tóku einnig
til máls, en þessir voru æstastir
og töluðu með mestum ofsa.
Eg fór heim af fundinum og
hefi verið að hugsa um hann
síðan og um það, hvort að
mönnum jgætu verið full alvara,
þegar þeir tala eins og þessir
menn töluðu, eða hvort að þeir
•væru aðeins að reyna að æsa
fólkið upp eins og oft er gert
þegar menn þrýtur fullnægj-
andi rök.
Eg hefi fylgst með málinu dá-
lítið og af því sem eg hefi nú
heyrt og séð finst mér helzt að
vér séum umkringd af ofstækis-
mönnum, sem lítið er hægt að
reiða sig á vegna blindni þeirra
og ofsa, þó að þeir eigi að kall-
ast skynsamir menn.
Með friðarsamningunum sem
þegar er búið að skrifa undir, og
sem sumir kalla svik við lýð-
veldið Czechóslóvakíu, og nefna
Chamberlain landráðamann fyr-
ir, hlýtur heimurinn frið, að
minsta kosti um stundarsakir,
og hefir með því margsinnis
meira verið gert til að stofna
frið á jörðu en stríð gæti nokk-
glottandi beinagrind,
valdi og áhrifum stjórnar Tékk-1 sem er merki dauðans. Það
anna. Eg get ómögulega skoð- ©r alt sem hernaður og her-
að Chemberlain sem landráða- menska er, og eg get aldrei séð
mann eða svikara í þessu máli. neitt fagurt eða fallegt í sam-
Og mér finst að það hefði verið
mesta fávizka að reyna að halda
þessum Þjóðverjum frá því að
ganga í lið 'með Hitler, þar sem
að þeir voru óánægðir, og að
það hefði verið hreint og beint
brjálæði að fara að steypa heim-
inum í ófriðartíál út af þessu
máli, eins og sumir sýndust vilja
að gert væri.
Mennirnir sem eg gat um,
sem töluðu í Walker Theatre á
sunnudaginn, sýndust hyggja að
verið væri að tæta í sundur
þjóð. En Tékkóslóvakar sam-
kvæmt frásögn Encyclopedia
Brittanica, geta varla kallast
þjóð, og engin ástæða var til
þess að fara að þjóta út í stríð
til að halda þjóð saman í einni
heild sem hefir í raun og veru
aldrei fundið til neinnar heildar-
tilfinningar síðan að hún var
mynduð.
Eg gat um það, að Marshall
Gauvin sagðist heldur kjósa ó-
frið en að lifa í heimi þar sem
að frelsi og lýðræði væri troðið
undir fótum einræðismanna, og
menn kysu heldur ófrið en að
ganga inn'á þá samninga sem
Chamberlain og Hitler voru að
ræða um. Hann sagði að það
væri heilög skylda manna að
kjósa heldur ófrið en þá samn-
inga.
bandi við hana, því dauði á víg-
velli er aldrei fallegur. Og eg
vona, eins og eg veit að flestir
menn vona, að sá tími komi að
vér þurfum aldrei framar að sjá
þesskonar dauðamerki 4 meðal
vor.
Nú er búið að útkljá mál í
Evrópu sem sýndist um tíma
ætla að draga heiminn inn í ó-
friðareldinn. En viljinn til að
varðveita frið heimsins var nógu
mikill hjá einum manni, Neville
Chamberlain, forsætisráðherra
Breta, og það var nóg! Og þeg-
ar mörgu öðru er gleymt, verð-
ur nafn hans eftir sem leiðarljós
þeirra, sem koma á eftir oss.
Heimurinn veit í raun og veru
ekki hve mikilli skuld hann er
í við þann mann. En margir
ungir og efnilegir menn, konur
og lítil börn mega þakka guði
fyrir að hann var við völdin
þegar mest á reið.
Af því sannast það, að þegar
viljinn er nógu mikill, og kjark-
urinn og karlmenskan ekki hik-
andi, þá er margt mögulegt,
sem annars er ómögulegt.
Nú er búið að semja frið án
þess að hafa ófrið fyrst. Fyrsta
sporið er stigið í átt ævarandi
friðar, og það gerir næsta sporið
auðveldara. Eg hefi nú góða
von um, að framtíðin verði bjart-
hafa afstýrt ófriði. Og ekkert
sýnir það betur, hve margir voru
honum samdóma í friðartilraun-
um hans en lófaklappið og fagn-
aðarópin sem Þjóðverjar gáfu |
honum er hann kom til Munich.
Þeim skildist hve mikið þeir
áttu þessum útlenda manni að
þakka, og hve miklu meiri gæfa
fylgdi honum en þeirra eigin
leiðtoga. Vér skiljum nú og hið
sama, ef vér skildum það ekki
áður. ]
Látum oss því, í sambandi við
alla menn, nú muna þetta, og
við hvert mögulegt tækifæri
hlýða orðun* Páls postula:
“Keppum eftir því, sem til
friðarins heyrir.” “Ef mögu-
legt er, þá hafið frið við alla
menn.” “Lát ekki hið vonda
yfirbuga þig, — heldur sigra
þú ílt með góðu.”
Aðeins með þessu móti stofn-
um vér frið á jörðu. Aðeins með
ferðafólk alla leið frá Nýja Sjá-
landi, og er fróðlegt að kynnast
þessu merkilega landi af frá-
sögn Mr. Beaumont og dóttur
hans.
Eg spurði Mr. Beaumont,
hvort nokkrar sérstakar ástæður
hefðu legiðrtil þess, að hann tók
sér ferð á hendur hingað norður.
Svaraði hann því svo, að hann
væri á skemtiferð kringum jörð-
ina og ísland væri laaid, sem
hann hefði ávalt haft áhuga fyr-
ir að kynnast.
Villandi bækur um ísland
— En, sagði Mr. Beaumont,
vinir mínir í Nýja Sjálandi gátu
ekki skilið, hvað eg væri að gera
til íslands, þar sem alt væri þak-
ið jökli, að þeirra dómi, og þar
sem íbúarnir ættu heima í snjó-
húsum. Jafnvel eftir að eg og
dóttir mín komum til Englands,
urðum við vör við þessa sömu
skoðun hjá fólki. Eg þóttist þó
þessu móti leggjum vér grund-|Vita betur úr bókum, sem eg
völl að ríki guðs á meðal mann
anna
LAND ALLSNÆGTANNA
VANTAR VINNUAFL
Samtal við kaupsýslumann
frá Nýja-Sjálandi
En þetta er sami maðurinn'j og gggjjj^ hatursminni þjóð-
út árið 1929, fyrir 9 árum, áður
en var farið að hreyfa þessu
máli. Og þar er svo sagt frá,
meðal annars, að alls í landinu
búi eitthvað á fjórtándu miljón
manna, og af þeim fólksfjölda
eru Tékkar fjölmennastir með
dálítið meira en 6 miljónir, sem
eru samt ekki helmingur íbú-
anna. Næst fjölmennasti þjóð-
flokkurinn eru Þjóðverjarnir
með þremur miljónum og fimm
hundruð þúsundum, og þriðji
flokkurinn, sem býr aðallega í
austurhluta landsins eru Slóvak-
ar með tveimur) miljónum og
nokkrum þúsundum. Svo eru
Ungverjar, Pólverjar, Rúmeníu-
menn, Gyðingar, Ukraníumenn
og fl. En þessir síðast nefndu
eru tiltölulega fáir í saman-
burði við hina. Ennfremur er
sagt, og eg þýði orð alfræðibók-
arinnar Brittanica:
“Atkvæðamesti minnihlutinn
(í Czechóslóvakíu) er Þjóðverja-
flokkurinn, sem er fjölmennast-
ur og áhrifamestur í iðnaðar-
héruðunum. ... En Tékkar
eru æ meir og meir að láta til
sín taka í þesfeum héruðum og að
ónýta eða að gera að engu, (neu-
tralize) hagsmunaleg og andleg
áhrif, sem stöfuðu af innflutn-
ing Þjóðverja síðari hluta 19.
aldar. . . . Landbúnaðar endur-
bætur hafa hjálpað til þess að
bæta kjör smærri bændanna,
sem voru flestir Tékkar, á
kostnað stærri bændanna, sem
eru flestir Þjóðverjar, alveg á
sama hátt og Tékkar eru að
ryðja sér meira og meira til
rúms í þýzkum verksmiðjum.”
Þetta segir Encyclopedia Brit-
tanica, gefin út fyrir 9 árum.
Einnig er sagt að alt gangi á
mjög friðsamlegan hátt, og í
mesta bróðerni, á milli Þjóð-
verja og Tékka. En vér getum
ímyndað oss hvort að Þjóðverj-
arnir, sem hafa bygt þetta land
síðan á 13. öld, þyki sérstak-
sem í mörg ár hefir úthúðað
prestum fyrir að hafa mælt með
síðasta ófriði, eins og margir
þeirra gerðu, þeim til mikillar
skammar. En þar sem hann
sýnist nú vera kominn að þeirri
niðurstöðu að ófriður sé skylda
manna, ætlar hann víst að prest-
arnir verði á hans máli, að þeir
eigi að endurtaka það sem hann
hefir lengi dæmt þá fyrir, að
mæla með styrjöld í stað þess,
sem flestir prestar nú gera, sem
vilja vera samkvæmir sjálfum
sér, að mæla á móti ófriði og
öllu sem að honum stefnir.
anna á milli en undanfarin ár
hafa verið.
Ófriðarandinn ríkir enn víða
um heim, og hér á meðal oss.
En yfirgnæfandi meirihluti fólks
vill frið í heiminum. Leiðtogar
allra þjóða eru nú farnir að
skilja þetta æ betur og betur er
tímar líða. Og þar sem viljinn
er nógu mikill —- þá er alt
mögulegt. Og vér ættum aldrei,
undir neinum kringumstæðum
að láta standa á oss að stofna
frið á jörðu, í stað ófriðar.
Vér vitum hve mikil eyði-
Á Nýja Sjálandi býr iy%
miljón manna, sem hefir nóg að
starfa, og okkur vantar meira
að segja vinnuafl. Við gætum
tekið á móti 5 miljón manns og
látið alla fá nóg að starfa fyrir
því. Auðæfi Nýja Sjálands hafa
enn ekki nema að litlu leyti ver-
ið notfærð, og altaf eru að opn-
ast nýir möguleikar til atvinnu-
reksturs. \
Eitthvað á þessa leið fórust
Mr. Beaumont, kaupsýslumanni
frá Nýja Sjálandi orð við mig í
gær, er eg hitti hann á Hótel
Borg, þar sem hann býr ásamt
dóttur sinni, sem er blaðamaður
við stærsta blað Nýja Sjálands,
“New Zealand Herald”.
Á ferð kringum hnöttinn
Það mun vera einsdæmi, að
hingað til lands kom skemti-
hafði lesið um ísland. Þó eg
verði að segja, að flestar bækur,
sem eg hefi lesið um ísland, eru
mjög villandi og sumar beinlín-
is rangar. Landinu er víðast
lýst sem óræktaðri og órækt-
anlegri auðn og veðráttan talin
köld og stirð. Eg hefi þó komist
að alt annari niðurstöðu og mér
og dóttur minni finst ísland
yndislegt land, sem að ýmsu
leyti minnir okkur á okkar eigið
land.
Slæmar samgöngur
Við hefðum kosið að dvelja
hér lengur, en því miður eru
samgöngurnar milli íslands og
Frh. á 7. bls.
Þessi eintök af Almanaki
Þjóðvinafélagsins óskast til
kaups: 1890, 1891, 1892, 1906,
1930, 1933, 1934, 1935, 1937.
D. Björnsson “Heimskringla’’
* * *
Til 625 Sargent Ave., senda
margir úrin sín til aðgerðar. C.
Ingjaldson gerir vel við þau,
vandvirkur maður.
* * *
Lesið Heimskringlu
Fyrir mitt leyti, hefir mér, leSginKÍn var, og manntjónið
aldrei getað fundist það vera,m^^ i siðustu heimsstyrjöld- j
nokkur sérstakur heiður í því að j inm- nn er oss sa8l i Tri- |
fá að láta aðra menn skjóta á bune dagblaðinu hve hún yrði
sig með hræðilegum vopnum,
eða að skjóta á þá aftur, og
að fá að deyja á vígvelli.
Vér segjum, og allir menn
viðurkenna, að dýrmætasta eign
enn hræðilegri í þeirri næstu
T. d., flugvélar, 400 í einu
gætu flogið yfir London frá
Þýzkalandi, á hverri klukku-
stundu í tólf klukkutíma sam-
mannsins er lífið. Vér búumst i ^eytt e^a len&ur °g ^átið þar j
vanalega við, þegar maður gefur
það, sem er honum, dýrmætt,
eigi hann að fá eitthvað dýr
rigna hiður sprengjum og eitur-1
gasi. Þetta er nú mögulegt
vegna þess að Þjóðverjar einir
Þegar þér þurfið að senda
peninga burtu
skulum við gera það fyrir yður
mjög rýmilega
Oss er ánægja að aðstoða yður við peningasendingar
til Evrópu eða Bandaríkjanna
the
ROYAL BANK
OF CANADA
=Eignir yfir $800,000,000;
mætt aftur í staðinn, annað-^f3; 10>000 hernaðarflugvélar á
hvort fyrir sjálfan sig, eða fyrir móti 6 7 þúsundum sem Eng-
þá ,sem á eftir honum koma. i lendingar og Frakkar eiga til
En svo verður aldrei í ófriði. «arnans. Þar að auki geta þeir :£l|M,ll||,|mimm||mim,,i|ii||m,im,,immiiimimimiiiiimiiiiiiiinimimiliimii:
f síðustu heimsstyrjöld gáfu | framleitt 10,000 af þessum vél-
tíu miljón menn það sem var um a arl en hinir ekki nema
þeim dýrmætast allra eigna — ^ ^ hundruð á mánuði eða
lífið. En hvað hlaut heimurinn minna en helming af því sem
aftur í staðinn, sem jafnast á Þjóðverjar geta framleitt,
við þessa ómælanlega dýru fórn ?
Heiminum var með því gefin
lexía, sem menn sýnast varla
skilja enn. Hann hlaut dýr-
keypta og hræðilega sönnun
þess að ófriður gerir aldrei út
Þjóðverjar hafa nú líka kom-
ist upp á það, eins og sagt hefir =
verið, að fljúga svo hátt, að =
það hvorki heyrist til þeirra né =
sézt, og aljur varnaður gegn =
þeim er því sama sem þýðingar- =
um neitt, að sömu og jafnvel (laus- Þess vegna gæti, þar sem
fleiri, vandamál eru eftir en börn eru að leika sér á hverri
urntíma gert. Þar að auki er lega vænt um það að Tékkarnir,
áður, og að varanlegur friður
sé aldrei fengin með ófriði.
Þessi lexía var svo dýrkeypt,
tjónið og manndauðinn voru svo
mikil, hörmungarnar svo hræði-
legar, að menn ættu að varast
það að tala ógætilega um, að
senda menn aftur út á víg-
völlinn til að láta svifta þá þar
því sem er þeim dýrmætast alls
sem þeir eiga.
Eg veit að eg gæti aldrei
komið mér til þess að knýja
menn til að fara út á nokkurn
vígvöll og sízt af öllu út af máli
mínútu komið úr heiðu loftinu =
silfur elding sem eyðilegði alt líf =
á 1200 feta breiðu svæði frá =
þeim stað sem hún kæmi niður. =
En þetta er. aðeins örlítið sýnis- E
horn af eyðileggingunni og =
hörmungunum sem gætu átt sér j =
stað. Og þetta, meðal margs =
annars, vissi hinn aldraði stjórn-
málamaður Neville Chamberlain,
og þessvegna var hann, meðal =
annars svo einhuga í því, að frið- =
ur héldist. Hann vissi hverjar =
afleiðingar styrjaldar yrðu, og =
nú eigum vér og allir menn ”
FUNDARB0Ð
Hér með tilkynnist, að ársfundur “fslendingadagsins”
verður haldinn FIMTUDAGINN þann 6. OKTÓBER næst-
komandi, klukkan 8 að kvöldi í Góðtemplarahúsinu við
Sargent Ave.
D A G S K R Á :
1. Fundur settur.
2. Skýrsla forseta.
3. Skýrsla féhirðis.
4. Kosning sex manna í ne^ndina í stað þeirra, sem
endað hafa tveggja ára tímabil sitt.
5. Fimtíu ára afmæli “íslendingadagsins” næsta sumar.
6. Ný mál.
7. Kosning yfirskoðunarmanna.
íslendingar eru alvarlega beðnir að fjölmenna á árs-
fundinn. Það er áríðandi, og öllum ætti að vera það á-
hugaefni, að styðja sameiginlega að velferðarmálum
þessa íslenzkasta hátíðahalds vor á meðal.
í umboði nefndarinnar,
J. J. SAMSON, forseti =
DAVÍÐ BJÖRNSSON, ritari
=i,,i,,,ii,,,i,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,i,,ii,,,,,,,i,,,,,,i,,,,,,,,,,,,i,,,,,,,,i,i,i,i,,i,,,ii,iiiiÍ: