Heimskringla - 25.01.1939, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSK.RINGLA
WINNIPEG, 25. JANÚAR 1939
Hn'imskrxiuila |
(StofnuO 1SS6)
Kemw út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 oo 855 Saraent Avenue. Winnipeo
Talsimis 86 537
Ver8 blaðslna er $3.00 árgangurinn borgist
(yrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD. j|
3U viSskifta bréf biaSinu aðlútandl sendist:
K-*ager THE VIKINO PRESS LTD
853 Saroent Ave., Winnipeo
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrijt til ritstjórans'.
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Saroent Ave., Winnipeo
--------------
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKINO PRESS LTD
<53-555 Saroent Avenue, Winnipeo' Man
H Tele.ptoone: 86 537
mmmmmmMmmmumummmmummmmmmmmumrnm
WINNIPEG, 25. JANÚAR 1939
FJÁRSÖFNUNIN TIL LEIFS
HEPNA STYTTUNNAR
Fjársöfnuninni til þess að gera styttu
af Leifi hepna og setja upp í Washington,
hefir verið hið bezta tekið hvarvetna af
íslendingum, sem til hefir frézt. Er gott
til þess að vita, því málið er þess vert, að
því sé sómi sýndur af íslendingum hvar
sem eru, og ekki sízt þeim niðjum Leifs,
sem í Vínlandi hinu góða búa. Þetta er
eitt bezta tækifærið sem boðist hefir til
þess að kynna ísland í víðtækum skiln-
ingi í Vesturálfu. í Norður-Ameríku má
segja um Washington eins og Róm forð-
um, að allar götur liggi þangað. Að
eiga þar styttu af Leifi hepna, virðist
þessvegna mikilvægt. í því er mikilsverð
viðurkenning fólgin fyrir sögu þjóðar
vorrar, bæði að fornu og í nútíð. Þar blasir
við sjónum miljónum manna einn eftir-
tektaverkasti þátturinn í sögu íslenzkrar
þjóðar. Og kynning öll og ekki sízt sú sem
hér um ræðir, er fyrsta skilyrðið til sam-
vinnu og viðskifta við þá þjóð, sem við
óskum fremst eftir að íslendingar eigi
sambönd við, bæði viðskiftaleg og-menn-
ingarleg.
En um þetta þarf ekki að fjölyrða. Við
skiljum það fyllilega. Og hitt orkar
heldur ekki tvímæla, að Vestur-islending-
ar vilja íslandi vel og vilja að því er þetta
mál áhrærir fúsir eiga sinn þátt í fram-
kvæmdum þess. Fjársöfnunin, sem nýlega
var hafin til Leifs-styttunnar, sýnir það
og bréfin, sem fylgt hafa oft tillagi ein-
staklinga. Það sem þó er vert að minnast
á hér, er að fjársöfnunin þyrfti að vera
gerð sem skjótast. Það var seint á henni
byrjað. Sýningin í New York verður opn-
uð með aprílmánaðar byrjun en féð þyrfti
að hafa saman nokkru fyrir þann tíma.
Þeir sem hugsað hafa sér að vera með í
þessu þjóðlega verki, gerðu því bezt í að
flýta fyrir söfnuninni, ipeð því að senda
skerf sinn sem fyrst. Og eins og nefndin
sem söfnunina hefir með höndum, hefir
tekið fram, er ekki ætlast til þess, að neinn
gefi um efni fram, heldur að sem flestir
taki hér þátt í verki. Það er það sem
mest á ríður. Með því verður það ekki
nokkrum manni tilfinnanlegt efnalega, en
framkvæmdir málsins skemtilegastar með
því, að sem flestir hafi verið með. Það
sem fslandi og íslenzkri þjóð er til góðs, er
Vestur-íslendingum bæði kært og sómi að
styðja.
ÓÁNÆGJAN MEÐ KING
Fyrir nokkru braust út deila milli leið-
toga liberala, þeirra Mr. Kings og Hep-
burns. Um deilu þá fóru blöð landsins
eins mjúkum höndum og hægt var að
hugsa sér. En hjá því varð auðvitað ekki
komist, að hún vekti mikla athygli. Og
menn hafa verið að spyrja siðan hver
ástæoan hafi verið fyrir henni.
Eins og menn muna var ástæðan látin
heiia sú, að forsætisráðherrar Ontario og
Quebec-fylkja hefðu myndað pólitískt sam-
særi gegn King. Til þess að ljósta þessu
upp, voru tveir ráðgjafar Kingstjórnarinn-
ar sendir út af örkinni að láta almenning
vita um það. Voru það ráðherramir Mr.
Howe og Mr. Norman Rogers. Lýstu þeir
þessum ófögnuði yfir á fundi í Port Ar-
thur. Skýrðu þeir frá, að hugmynd Hep-
burns og Duplessis væri sú, að fá annan
leiðtoga fyrir liberal-flokkinn, en sparka
King út.
Mr. King staðfesti þessi ummæli ár-
manna sinna. Og opinberunin var sjáan-
lega gerð að hans ráði.
Mr. Duplessis hló að aðdróttuninni og
hélt sig annað meira skifta, en það hvern
liberalar kysu leiðtoga sinn. Hepburn
neitaði og aðdróttuninni, en hann gerði
meira. Hann sagði frá að einn af ráðherr-
um King’s hefði komið á sinn fund og rætt
við sig um þörfina á að skifta um foringja
liberal-flokksins. Og þá fór skollinn í
spilin.
Mr. Gardiner, akuryrkjumálaráðherra
King-stjórnarinnar sá sér nú ekki til setu
boðið, því það var hann sem á fund Hep-
burns fór. Gaf hann nú út mjög gætilega
skrifaða yfirlýsingu um, að hann hefði
verið sá, er við Hepburn ræddi. Á fund
hans fór hann án þess að húsbóndi hans,
Mr. King vissi nokkuð um það. Það sem
að þeim fór á milli var meðal annars í því
fólgið, að Hepburn styddi Gardiner til
foringja í stað King, en Gardiner var fús,
að veita Hepburn réttindi til að benda á
eða velja menn í ráðherarstöður, sentors-
og dómarastöður., Og á eftir því lýsti Mr.
Gardiner yfir í tilkynningu sinni, að hann
væri eindreginn Kingsmaður.
Mr. King hefir sagt, að hann leggi þetta
miál um foringjaskifti fyrir fund liberal-
flokksins í Canada, er þing kemur saman.
Af þessu sem komið er á daginn, verður
margt skiljanlegra en áður. Það dylst
ekki, að margir innan flokksins eru óá-
nægðir með King sem foringja. Og að
þeir telji víst, að það sé að verða hver síð-
astur fyrir honum, ber það vott um, að
flokksstólparnir eru farnir að fljúgast á
um kirtil hans. King hefir reynt til að
kæfa þetta alt í fæðingu, með því að opin-
bera það og skella skuldinni um leið á
Duplessis og Hepburn. En það virðist
ekki ætla að bæta mikið úr skák.
Uppreistin gegn King byrjaði skömmu
eftir að hann kom til valda 1935 og hefir
verið að grafa um sig síðan. Ástæðan fyr-
ir henni liggur aðallega í sundurlyndinu
sem er milli fylkjanna og sambandsstjórn-
arinnar, en liberal flokkurinn geldur þess
grimmilega, eins og sýnir sig í Ontario. í
Canada hefir sú óánægja aldrei fyr verið
eins rík. Það má svo að orði kveða, að
fylkja sambandinu stafi orðið nokkur
hætta af henni. King-stjórnin hefir síðast
liðin þrjú ár átt í eilífum brösum við ein
fjögur eða fimm fylkin. Hepburn er ekki
sá eini af liberal forsætisráðherrum fylkj-
anna, sem í þeirri misklið hefir átt þátt.
Dysart forsætisráðherra New Brunswick
og Patullo, forsætisráðherra British Col-
umbia hafa ekki síður látið þar til sín
heyra en Hepburn. Dysart-stjómin var
farin að tala um New Brunswick, sem
fylki Bretlands en ekki Canada. Að öðru
leyti er hópur liberala óánægður með þá
utanríkismálastefnu Kings, að vera stöð-
ugt að veita öðrum þjóðum viðskiftahlunn-
indi á kostnað canadisku þjóðarinnar undir
því yfirskyni að vera að tryggja friðinn í
heiminum með því. Þeim finst liggja hon-
um nær, að tryggja friðinn heima fyrir
fyrst og ganga þar á undan með góðu
eftirdæmi. Á meðal ráðgjafa Kings, er
mikil óánægja ríkjandi út af samningum
Kings við Bandaríkin nýlega, sem ekki er
annað sjáanlegt en Canada muni bíða stór-
tjón af. En aðal-áhyggjuefni liberala er
auðvitað flokkur þeirra og að koma í veg
fyrir að hann fari í mola — hvað sem öðru
líður.
Það var nýlega talsvert útlit fyrir, að
King ætlaði að taka kærur flokks síns til
greina og fara með góðu frá stöðu sinni.
Hann bjóst að minsta kosti um skeið ekki
við neinu góðu. Hann mun því hafa íhug-
að það, hvort ekki væri farsælast, að hann
hætti störfum, teldi verki sínu í þágu
frelsisins og friðarins lokið með Washing-
ton-samningunum, settist í helgan stein
og hyrfi af pólitíska sjónarsviðinu áður en
kosningar fara fram. En hafi hann ráð-
gert þetta, virðist hann nú samt sem áður
hafa algerlega horfið frá því.
En það var ekki ástæðan fyrir heimilis-
ófriðinum innan liberal flokksins. King
var ekki um að flokkurinn gerði uppsak-
irnar án sín. Hann hafði eftirmann sinn
í huga. Það var Hon, Norman Rogers er
æfisögu Kmgs hefir skráð. En þá kom
upp kurr. Það skoðuðu fleiri sig til em-
bættisins kjörna, þar á meðal Mr. Gardin-
er. Þessvegna fór hann á fund Hepburns.
Og þá var Rogers ekki til setu boðið; hann
brá sér til Port Arthur, að tilkynna “sam-
særið” á móti King; hvað annað bjó undir
fyrir honum, hefir ekki verið minst á upp-
hátt. En af öllu þessu stafar að loftið er
fult af ósamhljóma söng.
— Talið þér frönsku?
— Helst ekki, ef eg get komist hjá því,
vegna þess að eg verð altaf að hugsa mig
um áður en eg tala.
ÍSLENZKA ALMANAKIÐ
KOMIÐ ÚT
Ein vinsælasta bókin sem út er gefin
hér vestra og bók sem á hverju íslenzku
heimili þarf að vera, er Almanakið sem
Ólafur heitinn Thorgeirsson byrjaði að
gefa út fyrir 45 árum síðan og sem synir
hans halda enn áfram að gefa út. Almanak
þetta er nú komið út fyrir árið 1939. Það
er að frágangi prýðilegt og lesmálið auk
tímatalsins aðallega landnámssöguþættir,
eins og undanfarin ár. Á meðan land-
námsþættirnir birtast í Almanakinu er
veglegur skerfur á hverju ári lagður til
vestur-íslenzkra bókmenta og sögu með
útkomu þess.
í þessu Almanaki eru þættirnir fram-
hald frá síðasta ári um búendur í Cypress
River-bygðinni eftir G. J. Oleson, í Brown-
bygðinni eftir Jóhannes H. Húnfjörð og
við norðurhluta Manitobavatns eftir Guð-
mund Jónsson. Ennfremur er ræða Lin-
coln’s hjá .Gettysburg í þessu almanaki
prentuð á ensku og um hana farið nol^kr-
um orðum af Grími Eyford. Eftir sama
höfund eru fáeinar dýrasögur, stuttar, en
vel sagðar, enda sagðar af gömlum veiði-
manni. Helztu viðburðir ársins eru og af
G. E. skráðir og eru lengri en áður.
Verð Almanaksins mun vera hið sama
og áður, 50c, og fæst hjá útgefendum,
Thorgeirson Company, Winnipeg og út-
sölumönnum þeirra út um sveitir.
HÆRRI BÚFRÆÐI
Skýrsluir í Bandaríkj unum sýna og
sanna það, að ef bóndi og fjölskylda hans
greiddu sér einn dollar í kaup á dag af
arði búsins, yrði ekkert eftir til þess að
greiða vexti af innstæðu-fé þess. Eða—
eif hann greiddi 6% í vexti af innstæð-
unni, yrði ekkert afgangs til að borga með
vinnulaun. Eða—
ef hann gerði reikning fyrir því, sem
jarðvegurinn rýrnar, yrði hvorki hægt að
greiða vinnulaun né vexti.
Spurning: Hvernig fer bóndinn, ef
þessu er svona farið, að því að lifa?
Svar: Hann ræktar garðávexti og fl.,
sem hann sendir í bæina á sinn kostnað,
tekur lán út á jörðina og greiðir með því
burðargjald og borðskuld sína.
Spurning: En sé nú þetta sannleikur,
hvað kemur þá til þess, að glerharðar fjár-
málastofnanir, sem bankar, vátrygginga-
og lánfélög veittu bændum 9 biljón dollara
lán í Bandaríkjunum út á jarðir sínar.
Svar: Af því að þær töldu sér trú um
að ef bóndinn ekki gæti framleitt nóg til
þess að greiða lánsvextina, gætu þær tek-
ið jörðina og yrkt hana sjálfar.
Spurning: Hvers vegna tóku stofnan-
irnar ekki jarðirnar?
Svar: Þær gerðu það óspart, unz þær
urðu þess vísar, að þegar þær höfðu greitt
sér vexti, var ekkert eftir til þess að borga
með skatt — og sýslumaðurinn kom og
tók jarðirnar!
/--------------------
SMÁVEGIS UM VOPN
TIL HERNAÐAR
Framleiðslukostnaður ýmsra vopna er
þessi: vélbyssur kosta sem næst $640
hver byssa. Stórir skriðdrekar (tanks)
um $80,000. Verð góðs sprengju-flugskips
er $100,000. 37 millimetra fallbyssa
(field gun) kostar um $1,000. Hver kúla
um $15.
* * *
Nútíðar vanalegt herskip (cruiser) kost-
ar $11,000,000. Skip til að flytja flugbáta
á kostar $19,000,000. Stórt herskip( bat-
tleship) um $30,000,000.
* * *
Það er gróði í vopnaframleiðslu. Hver
riffilkúla kostar ekki framleiðendur nema
brot úr centi, en er seld á 3 cents.
* * *
í stríðinu mikla var það samningur milli
þýzkra og franskra vopnasmiða, óskrifaður
að vísu, en sem herstjórnirnar skyldu og
hlýddu, að skjóta aldrei sprengjum á hvers
annars vopnasmiðjur. Og sagan endui^-
tekur sig. Stálframleiðslufélag hefir nú
verið stofnað með þýzku og frönsku fé.
Er það nú að smíða stálteina í víggirð-
ingar Frakka við vestur-landamæri Þýzka-
lands.
* * *
Á stjórnartíð Elízabetar Englandsdrotn-
ingar var byssu-iðnaður í Englandi í mikl-
um blóma og sala vopna til annara þjóða
var mikil. Spánn keypti mikið af þessum
byssum og þar á meðal byssurnar í “flöt-
an ósigrandi”, sem reyndi að ná yfir-
ráðum á hafinu úr höndum Englendinga.
Einnig þar enduartók sagan sig í síðasta
stríði, ef satt er sem John Gun-
ther sagði: “Plokkið kúlu út úr
hjarta brezks drengs sem skot-
inn var á vestur-víðstöðvun-
um, og það mun oftar en hitt
sýna sig að hún var búin til í
Englandi.”
* * *
í fransk-prússneska stríðinu
1870, féll einn maður að meðal-
tali fyrir hverjum 80 kúlum, sem
var skotið.,»í stríðinu 1914—18,
féll einn hermaður á vígvellinum
fyrir hverjum 28,000 kúlum og
860 sprengjum sem skotið var.
f næsta stríði er gert ráð fyrir,
að einn maður falli fyrir hv^rj-
um 8,600 sprengjum og 11,600,-
000 kúlum, sem verður þá skotið.
* * *
Kúlur úr steini voru notaðar
1315. Járnkúlur er talað um að
í stírðum hafi verið notaðar
1550.
* * *
Tilraunir í Rússlandi sýna, að
flugskip sem skriðdreka (tanks)
flytja, geta látið þá detta í fall-
hlíf til jarðar.
ÚTVARPSRÆÐ A
Frh. frá 1. bls.
irnar færa okkur, um ástandið í
heiminum, bregður upp fyrir
okkur mynd af gjörspiltu mann-
kyni, sem býr eingöngu yfir
hatri, hræðslu og tortrygni, og
þó er það satt, að friðarviljinn
og friðarþráin hefir aldrei verið
eins almenn og einmitt nú. Nei,
því fer fjarri, að vonlaust sé um
frið á jörð. En mennirnir verða
að læra að skilja hvernig þeir
eiga að leita friðarins og hvern-
ig þeir eiga ekki að leita hans.
Til dæmis, ætti öllum nú að vera
það ljóst, að “stríð til að afnema
stríð” er jafnmikil fjarstæða
eins og það, að “Satan reki út
Satan”; að allur heimsins víg-
búnaður tryggir aldrei friðinn,
heldur leiðir hann óhjákvæmi-
lega til ófriðar. Þetta hefði átt
að verða öllum mönnum ljóst af
hinni dýrkeyptu reynslu áranna
1914—18. Að friðurinn sé betur
trygður með öðrum, og ólíkum,
meðulum ætti mönnum einnig
að hafa skilist af reynslunni.
Engin víggirðing hefir reynst
eins örugg og sú, sem við Norð-
ur-Ameríkumenn höfum bygt á
boðskapnum um frið á jörð — á
landamærum Canada og Banda-
ríkjanna úr margskonar friðar-
táknum og vináttumerkjum, sem
við höfum sett víðsvegar á
landamærim frá hafi til hafs; og
svo lengi sem við höldum trú-
lega vörð um þessi vígi, verða
þau aldrei unnin. Fánýti morð-
vopnanna, sé þeim mætt með
vopnum andans ætti hverjum
þeim að vera fullsannað, sem
veitt hefir eftirtekt frelsisbar-
áttu Indlands. Þar stendur einn
maður vopnlaus gegn hinu vold-
ugasta ríki heimsins og vinnur
hvern .sigurinn eftir annan. —
Jafnvel hinn trúlausasti verður
að trúa þegar hann sér og þreif-
ar á. Mahatma Gandhi trúir því,
að andinn sé efninu máttugri, og
hann hefir lagt líf sitt við þeirri
trú — og sannað hana í reynsl-
unni. Hann skilur vald og mátt
Jesú betur en við flest, sem köll-
um okkur kristin.
Við, Vesturlandabúar, höfum í
19 aldir leikið okkur eins og fá-
vís börn, einn eða fáa daga á
hverju ári, í birtunni, sem staf-
ar frá jötunni í Bethlehem — af
boðskapnum um frið á jörð, án
þess að skilja nokkurn tíma til
hlítar gildi hans og mátt, og þó
er hann, í bókstaflegum skilningi
“frelsun mannanna, frelsisins
lind.” “f dag er yður frelsari
fæddur”, rætist ekki á mönnun-
um fyr en þeir læra að skilja, að
í þeim boðskap er fólgin lausn-
in á þeirra erfiðustu vandamál-
um — græðslan á þeirra sárustu
meinum.
Eg sagði áðan að friður feng-
ist aldrei með stríði. Hann fæst
ekki heldur með bænum, hversu
fögrum orðum sem þær kunna
að vera klæddar, ef þær koma
fram af blóðlausum vörum hálf-
velgjunnar og heigulskaparins.
Slíkar bænir megna hvorki að
flytja fjöll né færa frið á jörð.
Það er fáránlegur misskilningur
og háskalegur, að ætla, að meira
hugrekki þurfi til, að láta reka
sig á stríðsvöllinn, en að neita að
fara í stríð, af því að maður hef-
ir gert upp sakirnar við sam-
vizku sína og Guð sinn, að maður
skuli vera trúr sjálfum sér og
bræðrum sínum — já, trúr til
dauðans, sé þess krafist. Þetta
er það sem tephan G. Stephans-
son átti við þegar hann sagði:
“Meiri huga þurfti þá, að þora
að sitja hjá.” Skilyrðin fyrir
því að friður fáist fyrir bænir
manna eru, meðal annars, þau,
að þeir sem biðja trúi því, að
máttur orðs og anda sé meiri
öllum efnislegum mætti að bæn-
ir þeirra sé í samræmi við guðs
vilja; að þær sé fluttar af heil-
um og óskiftum hug, þannig, að
menn séu reiðubúnir að leggja
fram alla sína krafta, og jafnvel
lífið sjálft, fyrir framgang hins
góða málstaðar. Þegar hinn
almenni friðarvilji í heiminum
hefir öðlast kraft slíkrar trúar,
fær ekkert staðist gegn honum.
Kristur kendi lærisveinum sínum
aldrei, að það væri auðvelt að
fylgja sér, heldur að það væri
.örðugt. “Hver, sem vill fylgja
mér, taki sinn kross á sig.” Ef
við því viljum verq, sannir boð-
berar jóla-andans og jólaboð-
skaparins til að “lýsa þeim, sem
sitja í myrkri og skugga dauð-
ans, til að beina fótum vorum á
friðarveg,” verðum við að vera
við því búin, að fórna ýmsu því,
sem við höfum talið dýrmætt;
meðal annars allri þröngsýnni
þjóðrækni. Einn af merkustu
prestum þessa lands sagði einu
sinni, þegar hann var að tala um
friðarmálin: “Gleymt sé land og
fáni og þjóð í dag, í hinni göf-
ugri hugsjón um föðurland allra
manna; í meðvitundinni um hinn
kveljan<ji þorsta eftir friði, sem
þjáir bræður okkar og systur
utan landamæranna — utan
hinna talandi lita þjóðfánanna.
Megi okkur umfram alt auðnast,
að sjá blakta yfir okkur hinn
'hvíta fána frðiarins, og heyra,
yfir óhljóð styrjaldanna hinn
himneska hátíðasöng um “frið á
jörð og guðs velþóknun yfir
mönnunum.”
Ef einhverjum, sem mál mitt
heyrir, kynni nú að finnast, að
eg geri of stórar kröfur, eða
tali utan þess svæðis, sem hon-
um finst hann ná til, þá vil eg
minna hann á, að kröfurnar eru
ekki stærri en Kristur sjálfur
gerði til lærisveina sinna, og að
hann miðaði boðskap sinn við
mannkynið alt. En þrátt fyrir
það gleymdi hann aldrei hinu
veikara og smærra. Því vil eg
líka minna á, að ekkert jólaljós,
sem tendrað er, er of smátt til
að vera honum þóknanlegt. Við
skulum því, hvert og eitt,
kveikja litla ljósið sitt, að það
megi bera birtu og yl um heimili
okkar og nágrenni. Sú tilfinn-
ing, að það ljóta sé ljótara á
jólunum en endranær; að vin-
átta og velvild eigi sérstaklega
að ríkja um jólin; að við eigum
einkum þá að stuðla að gleði
hvers annars, að við eigum um
jólin að minnast sjúkra og fá-
tækra — þetta er einnig að bera
jólaljósin inn í myrkrin, og að
vera, að svo miklu leyti trúr
anda jólanna. Og svo lengi sem
menn alment gjöra þetta, svo
lengi er blysi kærleikans haldið á
lofti í heiminum og svo lengi er
Vísir guðsríkisins geymdur ó-
skemdur í hjörtum mannnana.
Guð gefi öllum gleðileg jól!
“Þér komuð ekki á skrifstof-
una í gær. Mér var sagt, að það
hefði verið af því, að amma yðar
væri dáin.”
“Nei; hún er ekki dáin. Eg
kom ekki af því, að hún var að
gifta sig.”