Heimskringla - 29.03.1939, Blaðsíða 3

WINNIPEIG, 29. MARZ 1939
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
flokkum sem ætla sér að halda
áfram því fyrirkomulagi, en
heldur með þeim sem halda því
fram að hægra sé að haga því
svo að fólkið geti haft nægtir og
persónulegt frelsi, því enginn er
persónulega frjáls sem er efna-
lega ósjálfstæður.
Fólkið á heimting á að þetta
sé gert ef það krefst þess, því
fólkið á að vera og er, æðsta
valdið í landinu ef það bara læt-
ur til sín taka. Og stjórnum.
þ. e. a. s. þjónum fólksins ber að
hlýða vilja þess.
Við köllum sumar istjórnir
heimsins lýðveldisstjórnir, og
sumar aðrar einræðisstjórnir.
Eg efast um hvort nokkur stjórn
í heiminum getur réttilega kall-
ast fullkomin lýðveldisstjórn. —
Munurinn er að sum lönd, svo
sem Þýzkaland, ftalía og Japan,
eru algerlega búin að missa lýð-
ræðið. En sum önnur lönd, svo
sem Canada, England og Banda-
ríkin, hafa lýðræðis-stjórnarfyr-
irkomulag, en þrátt fyrir það
sýna bágindin og erfiðleikarnir
að það er ekki vilji fólksins sem
ræður framkvæmdum. En ein-
ræðið er ekki komið á eins hátt
stig eins og í hinum löndunum.
Við Social Credit sinnar erum
að heyja frelsis-baráttu á móti
þeim öflum sem eru óðum og
um allan heim að svifta fólkið
frelsi.
Fólki virðist ef til vill að eg
geri of mikið úr því að almenn-
ingsvilji eigi að ráða. En vit-
anlega er það mikið við það, að
krefjast aðeins þeirra hluta sem
nútíðar þekking veit að eru
framkvæmanlegir.
Eg hefi í þessu erindi reynt að
benda á, að fólkið sjálft ætti að
leggja fram kröfurnar og fela
svo fulltrúunum að hrinda þeim
í framkvæmd. En áður hefir
það tíðkast að pólitísku flokk-
arnir semja sínar stefnu-skrár
eftir því sem þeir í það og það
sinn álíta að helst muni ná fylgi
kjósendanna. Þeir lofa hækun
eða Iækkun á tollum, að auka
atvinnu, að útvega nýja mark-
aði, að auka framleiðsluna, en
aldrei að fólkið sjálft eigi að
njóta þessarar nýju framleiðslu.
Enda gerir það það ekki — nema
með því að draga kaup af skorn-
um skamti meðan vinnan stend-
ur — og sveltur svo meðan verið
er að selja of mikla framleiðslu.
Og jafnvel þessi loforð verða
oft óefnd.
Nú ætla eg að endingu að
beina fáeinum orðum sérstak-
lega til kvenfólksins. Því hefir
hingað til verið haldið fram, að
konan eigi ekki að vera að skifta
sér af neinu utan heimilisins. Eg
man þegar að eg var að fara í
kring í kosningunum um árið, að
méðan lestin stansaði í smábæ í
mínu kjördæmi fór eg að tala við
konu sem stóð á pallinum og
var að bjóða henni að koma á
Social Credit fund um kveldið.
Hún kom með ýmsar ástæður
fyrir að geta ekki komið, en
þegar eg reyndi að sýna henni
fram á að hún ætti eiginlega að
sækja fundinn, þá varð hún reið
og sagði að það væri ekki verk-
efni konunnar að vera út um all-
ar tryssur á pólitískum fundum.
En nú vil eg sýna fram á það,
að ef konan vill verja heimilið
frá ýmsum óförum, þá dugar
það ekki lengur fyrir hana að
hugsa ekkert um opinber mál.
Það er ekkert sem hún getur
gert innan heimilis tii þess að
afstýra fátækt, vinnuleysi,
stríði. Þetta alt er afleiðing af
því hvernig peningamálunum er
hagað í landinu. Hún verður að
sinna þessum opinberu málum ef
hún vill verja heimili sitt frá
ýmsum illum afleiðingum fé-
sýslunnar.
Fátæktin og baslið kemur
máske konunni meira við en
karlmanninum á heimilinu. Það
er konunnar ábyrgð að börnin
hafi nóg að borða, nóg af góðum
fötum nógan hita, og að þau séu
við góða heilsu. Nú er svo
mikill skortur á öllu þessu, að
það er beinlínis skylda konunn-
ar gagnvart börnunum sinum að
hugsa út í þessi mál og gera
sitt ítrasta til að styðja þá sem
eru að berjast á móti þessu
ranga fyrirkomulagi. Það er
ekki mikið að furða þó konurnar
hafi ekki tekið mikinn þátt í
pólitík hinna gömlu flokka. En
nú, þegar þær hafa tækifæri til
að bæta sinn hag og hag barna
sinna með því taka þátt í póli-
tíkinni, þá finst mér það bein-
línis skylda konunnart eins og
karlmannsins, að leggja fram
sinn skerf til að losa okkur við
allan þennan svikavef sem búið
er að vefa utan um þjóðarfram-
kvæmdirnar. Eg ber mikið
traust til kvenfólksins þegar um
framkvæmdir er að ræða, það er
nú þegar búið að koma miklu til
leiðar, þar sem þeim er þakkað
að miklu leyti sigur Social Cred-
it hreyfingunnar í Alberta-fylki.
Og eg spái því að kvenfólkið eigi
eftir að taka góðan þátt í því
að færa þjóðmálin hér í þessu
landi í betra horf.
STURLA 1 VOGUM
Þessi bók er að blaðsíðutali
hátt upp í Heimskringlu Snorra
Sturlusonar, sem er saga Nor-
egs í margar aldir, og slíkt hið
sama á við Sturlungu, sem tekur
yfir tvær aldir svo að segja, um
menn og atburði hér á landi. En
þessi Sturlunga Hagalíns tekur
yfir ein tíu — tólf ár og þó í
raun ekki nema eitt ár í einum
firði á íslandi, sem er fámennur
og í raun og veru viðburðasnauð-
ur. Á þessu má marka, hve rit-
höfundar vorra tíma eru orðnir
fjölorðir í samanburði við þá
jgömlu. Þessháttar orðagerð er
'mælgi fremur en mælska. Sann-
ast nú það, sem Stephan G.
Stephansson kveður:
Leirurnar, sem liggur í
laundrýgjast í sögum.
Það skal undir eins játað, að
höfuðpersóna sögunnar, Sturla
í Vogum, er alls enginn vellu-
spói. Hann er iðjamaður og
krefst af sjálfum sér drengskap-
ar og dáða. En höfundurinn ger-
ir hann úr garði Jeiðinlega ó-
heflaðan. Eg veit það að vísu,
að í skáldsögum eru andstæður
nauðsynlegar, til þess að sagan
verði söguleg, sem svo er kallað
og veki forvitni lesenda og á
hinn bóginn er þess að geta, að
íslenzkir lesendur skáldsagna
eru ekki nú á dögum bornir of-
urliði af söguhetjum, sem slæg-
ur er í. En úr því að höfundur
þessarar Sturlungu tók sér fyrir
hendur að sýna fyrirmyndar
dugnaðarmann öðrum til styrks
og vaxandi manndóms, gat hann
vel gert Sturlu í Vogum úr garði
þannig, að hann væri lesendum
aðgengilegri en hann er. Eg
hefi þekt þó nokkra bændur að
sjón og raun, sem verið hafa
tveggja manna makar til vinnu,
verið aldir upp við svelt, en orð-
ið bjargálna menn á einum sam-
an handafla sínum og drengi
legri framgöngu, en verið þó
blátt áfram, eins og aðrir menn
í framgöngu sinni á heimili og
við nágranna sína.
Það er þó eigi aðalgalli þessar-
ar sögu, hve Sturla í Vogum er
eintrjáningslegur. Mesti þver-
brestur sögunnar er atburðurinn
í fjósinu í Vogum, ásamt öllu
því sem utan um hann er ofið.
Þau ólíkindi gera söguna að
hálfgildings reyfararóman. Það
er blátt áfram óhugsandi, að
Þorbjörg fari á náttarþeli í hríð
og ófærð út í fjósið, uggandi um
sig á nótt og degi fyrir umsátri
jMagnúsar í Neshólum. Aldur-
tili Magnúsar í fjósinu og bani
hennar sjálfrar í læknum eru
svo fráleitir, að segja má, að þau
tvímenni á dauðri geit inn í
eilífðina.
Fólkið í Neshólum er innrætt
með þeim endemum, að hvergi
finst í íslenzkum bókmentum
eins, nema í sögum Laxness, og
er þá langt til jafnað.
Látum það vera, að fjósgeng-
Two Poems
From the Icelandic of Davíð Stefánsson
A SONG IN PRAISE OF COWS
Out of the barn they come, one by one,
In the early morning, calm and sedate,
And walk as if they were stepping on stones,
And sigh, as if burdened with mysteries great.
Slowly they proceed, as behooves holy beasts,
With utter disregard for the cowherd boy.
Of their thoughts and desires none may know the least,
Nor if their hopes soar high or creep low.
From the soil sprout plants that are green and young,
Some are changed into milk and others to wine.
At eve with heavy udders they homeward throng,
And the good wife milks the gentle kine.
She feeds the milk to her children gay,
Their cheeks are ruddy and their eyes are clear.
They drink the milk by night and day.
To the Lord both cows and children are dear.
Well could Homer have written of cows.
In sagas was Auðhumla’s might proclaimed.
To the Hindus they are sacred—no harm to them allowed,
Their honor in ancient laws of gods and men is famed.
The greatest thirst a measure of milk can slake,
On milk could Christ and the Buddha have thriven.
Firmer hold of man’s soul did no animal take,
Mightier words mother nature never has given.
Into the barn they go, one by, one.
Outside proud wings are beating the air.
From their milk our power of growth w’ve won,
On the tree of life they’re a branch green and fair.
Though in praise of them not much has been said,
They give many their strength to write and to sing.
Whole nations by them have been cherished and fed,
Without them our culture will be perishing.
WHERE ARE THE SHIPS?
Where are the ships that sailed with gentle breeze
To sunny lands beyond the azure seas,
And the swift steed that bore us on our way
To the mountain high where magic fires play?
Where are the streets with starry lights agleam
And the turrets of the cities of our dream?
Where are the lofty colonnades so wide
And pearly waters that onward slowly glide ?
Where is the consecrated wine of old
That warms the heart and makes the blind behold?
Where are the ancient sacrificial flames
Where anguished souls their rest and peace may claim ?
And the golden harp with strings vibrating that
Did weep for joy, as at your feet I sat?
The ships are wrecked and the waves now wildly dance
O’er ruined cities of our sunken lands.
illinn Magnús er látinn vera get-
inn í hórdómi, móðir hans efnar
til barnsins með því að hlaupa í
sjóbúð til formanns, að bónda
sínum aðsjáandi. Ofan á þetta
verður Einar í Neshólum konu
sinni samtaka í því, að eggja
þenna ódrátt til þess að komast
yfir konu Sturlu í Vogum. Þessi
Jónína í Neshólum er meiri
kvenskratti en Gróa á Leiti,
lýgin til jafns við hana, en stór-
um syndugri í framferðinu.
Eg hefi þekt margar konur af
sannri afspurn, sem verið hafa
breyskar á yngri árum, en þegar
aldur færðist yfir þær og blóðið
kólnaði í þeim, gerðust mjög
siðavandar í orðum og harðari í
dómum um æskuna, sem ekki
kunni sér hóf. Þannig er lífsins
leikur, eða óleikur í raun og
veru. Höfundur þessarar Sturl-
ungu fer með Neshólahjónin og
Magnús Jónínuson langt niður
fyrir það, sem gengur og gerist
á taflborði lífsins sjálfs. Mann-
leysisbragur þessa heimilis er
svo skröksögulegur, að lesandi
með heilbrigðri skynsemi getur
hvorki hlegið né grátið yfir ó-
sköpunum. En sú tegund frá-
sögulistar færir þetta fólk á
taflborðinu þannig fimlega, að
lesandinn sér allar þeirra hreyf-
ingar fyrir framan sig og heyrir
hverja hreyfingu niður til
lægstu hvata.
Það verður ekki skafið af rit-
höfundinum Guðmundi Hagalín,
að hann kann að herma eftir
fólki, málfæri þess og athöfnum.
Eftirhermulist hans og margar
skáldlegar setningar sýna það
og sanna, að hann er gæddur
skáldgáfu. Þessi saga er þannig
vel bygð, að einn atburður rekur
annan. En því miður eru sumir
atburðirnir isvo óitrúliegjir, að
þeir sjálfir og afleiðingar þeirra
hafa eigi þau áhrif á lesandann,
sem stórir atburðir hafa, þegar
þeir eru sennilegir. Atburðirn-
ir í fjósinu er Skýrast dæmi úr
þessari átt.
Það er þó eigi aðalgalli þessa
Sturlu. Hann flytur alt hey-
ið, sem hann kaupir víðsvegar í
firðinum, 100—200 vættir, á svo
liltum bát, að hann og tíu ára
sonur hans róa honum langar
leiðir, setja hann í naust og
hrinda honum úr vör. f þessum
báti flytur hann upp undir 20
bagga, t. d. þegar Neshóla-feðg-
ar sitja fyrir honum í básnum.
Þessi bátur, sem er í rauninni
tveggja manna far, er svo eftir-
látur við skáldið, þegar því ligg-
ur á að kríta liðugt, að bátur-
inn hefir ekkert á móti því, að
Neshólafeðgar hafi rúm og að-
stöðu til að hafa úti mér skilst
fjórar árar og Vogafeðgar jafn-
framt sínar árar. Mér er alveg
óskiljanlegt hvernig mikill hey-
farmur rúmast i þessu bátkríli.
Eg ætla að mótorbát hefði þurft
til þessara flutninga.
Af þessu dæmi má sjá ýkju-
bragð sögunnar.
Þetta væri ekki tiltökumál í
skáldsögu, sem samin væri eft-
ir Heljaarsóðarorustu Gröndals
eða i þeim anda. En þessi saga
Hagalíns er ekki af þeim toga
spunnin. Aðalpersónan stendur
föstum fótum á bjargstuddum
jarðvegi hversdagslífsins og ó-
líkindi hennar draga stórum úr
þeim áhrifum, sem annars hefði
geta orðið af lestri hennar. —
Þriðja fjarstæðan mætir lesand-
anum þegar Sturla í Vogum
rekur botnvörpunginn á flótta
með fuglabyssu—nei, selabyssa
var það. Og togaraskipshöfnin
þorir ekki né reynir að kaffæra
bátinn með ásiglingu, hún kastar
aðeins í hann blautum þorsk-
hausum og flýr svo út í hafs-
auga af þessum fundi. Fyrir-
mynd þess æfintýris mun vera
tekin úr æfisögu Snæbjarnar í
Hergilsey, sem segir frá upp-
göngu þeirra Guðmundar sýslu-
manns á togarann breska og
fræg er orðin. En herferð Sturlu
er svo mikil fjarstæða, að þetta
afreksverk hans á isammerkt við
framferði eyja sem hillir út við
hafsbrún, látast vera komnar
upp í loftið, en eru í raun og
veru í sínu gamla sæti, niðri í
grænum sjó.
Þrátt fyrir þessa galla og
ýmsra aðra er sagan að sumu
leyti vel sögð. Brynjólfur á
Hömrum er náttúrlega heil-
steyptur karl og kona hans er
sæmileg húsfreyja. Hjónin í
Hruna sóma sér vel. Konan gædd
vinnugleði og þau bæði saman.
Það getur staðist að þau fram-
fleyti 13 börnum. Þau æfintýri
hafa gerst í öllum sveitum
lands vors. Skröksögur Gunn-
laugs eru nokkurskonar krydd
og verður eigi sagt að þær geri
hann að hirðfífli/Þó að Hagalín
sé fimur í fingrum, þegar hann
heldur á penna og stundum
tungumjúkur, bregst honum
bogalistin öðru hvoru. Þegar
hann stiklaði kringum Kristrúnu
í Hamravík, varð hann fyrir
þeim áhrifum af hennar hálfu,
að hans eigin frásögn varð með
sama orðfæri og orðbragði, sem
Kristrún hafði í frammi, þegar
hún sat á sínum breiða rassi og
lót dæluna ganga. Hagalín hefir
enn í þessari sögu flaskað á
sama skerinu. Mállýska sú og
skræpyrði sem annarhver mað-
ur í þessari sögu lætur út úr
sér, liggja honum sjálfum á
töngu og vörum, þegar hann
segir söguna sjálfur. Annars
vil eg drepa á það, að eg hefi
aldrei orðið var við Hamravík-
urtalandann eða Neshólaorð-
skrípin, þó að eg hafi rekist á
Vestfirðinga. Eg hefi eigi orðið
þess áskynja, að þar lægi í landi
þvílík töfratunga, sem þessar
sögur Hagalíns bera vott um.
Valdimar Ásmundsson segir í
ritreglum sínum: “Hið foma,
granna hljóð lifir enn á Vest-
fjörðum og skal rita samkvæmt
því”. Ólína og Herdís, Jón úr
Vör og Bárður Jakobsson hafa
öll í útvarpi látið þjóðina heyra
til sín og talað málið rétt með
orðavali og góðum hreim. Að-
eins hefir bólað á því, að þau
hafa brugðið fyrir siig hinu
forna granna hljóði: langur,
löng, þegar við berum fram:
lángur, laung. En það málfæri
er óskilt þeirri flekkóttu tungu,
sem blaðrar því miður í síðustu
sögum Hagalíns.
Þó að Sturlunga Hagalíns hafi
allmikla kosti til að bera skortir
hana samt herslumuninn til að
vera listaverk. Höfundurinn
spillir henni með galsafengnum
orðskrípastíl, sem ríður í bága
við þá raunverulegu atburði,
sem hún er að sumu leyti bygð á.
Skáldsögur, sem hlotið hafa
VINVIÐA FERSKJUR
Auðveldar að rækta. Múðna
á 80 dögum.
Þessum fögru garð-
r æ k t u ð u ferskjum
| svipar að lit, stærð og
til gul-aldina.
Vaxa| á vínviði
eins og melón-
ur. 'Agætar til
niðursuðu eða
jsætpækiuniar,
eru laðandi og lystugar. Eru snemm
vaxnar og ávaxitarmikiar, þekja jörð-
ina gullnum aldinum. Bréfið lOc
póstgjald 3c.
SÉRSTAKT KOSTABOЗ10 fræ-
pakkar af margskonar nytsömum ný-
fundnum garðávöxtum (þau að ofan
meðtalin) er vekja undrun yðar og
gleði, allir á 65c póstfrít/t.
Ókpvni« Stór 1939 lltsæðis °S
UKeypib— ræktunarbók
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
Nobelsverðlaun svo sem “Mark-
ens Gröde” og “Gott land” eru
gersamlega lausar við þvílíka
ólíkinda atburði, sem eru í
Sturlu í Vogum og eg hefi drep-
ið á hér að framan.
Lesandi þessara sagna, sem
eg nefndi, gleymir því við lest-
urinn að sögurnar séu tilbúnar,
svo dagsannar virðast þær vera.
Þar er hið daglega sanna líf túlk-
að með látlausum orðum. Fólkið
talar blátt áfram, lifir og breyt-
ir blátt áfram.
Kona Sturlu í Vogum stendur
föstum fótum á jafnsléttu dag-
lega lífsins þangað til hún er
látin flana út í nóttina frá börn-
unum sínum út í opinn dauðann.
eða réttara sagt út í þá vitleysu,
sem ekki veit fótum sínum for-
ráð. Þetta hátterni ríður alger-
lega í bága við það staðfasta líf
hjónanna í Vogum, sem veldur
því, að þau hafa bjargast og efn-
ast á handafla sínum og ráð-
deild. Þessi atburður og hátt-
erni Neshólafólksinsstórskemma
söguna, á þvílíkan hátt sem
kvæði er spilt með vísu, sem
gerir það röndótt eða hnöttótt,
ef svo mætti að orði kveða.
Eg er ekki svo kunnugur
brimlendingum eða listinni
þeirri að stýra milli skers og
báru, að eg treysti mér til að
dæma um björgunina, sem
Sturla framdi, þegar Vinding
verzlunarstjóri varð í brimgarð-
inum. En sá þáttur þykir mér
harðla ósennilegur og vera af
sama toga spunninn, sem frá-
fall húsfreyjunnar í Vogum.
En þær skáldaýkjur eru að
vísu rausnarlegar og ekki ljótar.
Þetta, sem nú er sagt, læt
eg mér nægja um Sturlu í Vog-
um. Sagan um hann er þrátt
fyrir alt besta bók Hagalíns.
Guðmundur Friðjónsson
—Vísir, 24. feb.
Veðhlaupahestur “Lauritz” að
nafni, sem nú er fallinn fyrir
aldurs sakir, hefir kept samtals
338 sinnum. Þar af hefir hann
sigrað 61 sinni; 48 önnur verð-
laun hefir hann hlotið og 4<T
lægri verðlaun.
Verðlaunin, sem hann hefir
hlotið, nema samtals um 150,000
krónum.
* * *
“Heyrðu vinur! Þú mátt ekki
segja konunni minni, að þú hafir
lánað mér tíeyringinn.”
“Eg skal þegja, ef þú lofar að
segja ekki konunni minni frá
því, að eg hafi haft svo mikla
peninga á mér.”
K0L FYRIR KALDA VEÐRIÐ
Winneco Coke $14.00 per ton
Algoma Coke 14.75 «
Semet-Solvay Coke 15.50 ((
Pocahontas Nut 14.00 ((
Bighorn Saunders Creek Lump 13.50 ((
Foothills Lump 12.75 44
Heat GIow Briquettes 12.25 44
McCurdy Supply C o. Ltd.
Símið 23 811—23 812
1034 ARLINGTON ST