Heimskringla - 29.03.1939, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. MARZ 1939
Iteimsknmila j
(StofnuO 188(1)
Kemur út A hverjum miOvikudeoi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Saroent Avenue, Winnipeo
Talsímis 86 537
VerS blaSsins er $3.00 árgangurlim borgiat jj
fyrirfram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
ÖU vlSskifta bréf blaSlnu aSlútandl sendlst: 1
Xrnager THE VIKINO PRBSS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeo
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
---------------------------------------------------|
"Helmskringla” is published
and printed by
THE VIKItlO PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
mmm..............miHiininiiniiiiiiiiiiuiiiiHiiiiniiiiiiiiiimiuiiiuiiiiiiiiiiiiiuiiiuimiiiiimuuiiuiffi
WINNIPEG, 29. MARZ 1939
KARLAKÓRINN SYNGUR
í AUDITORIUM
Það er nú ákveðið, að Karlakór íslend-
inga syngi í Auditorium, mestu sam-
komuhöll Winnipeg-borgar, í næsta mán-
uði (26 apríl). Mun það þykja í mikið
ráðist af kórnum að leigja svo dýrt hús,
sem söngsalur hins mikla Auditorium er,
en því er ekki að neita að það er skemti-
legt að eiga þess einu sinni von, að hlýða
á kórinn í góðum söngsal. Eins og menn
muna, söng hann í þessum bæ fyrir einu
ári (24. maí) og hlaut ágæta dóma hjá
ensku blöðunum fyrir söng sinn. Og kórn-
um hefir í ýmsu farið fram síðan. í
Auditorium sönghöllinn má fyllilega búast
við hans bezta söng enn sem komið er.
Karlakórinn hélt nýlega 10 ára afmæli
sitt. Af honum fer nú að verða mikils
krafist úr þessu, ef til vill ofmikils, þegar
á allar ástæður er litið. Hér er ekki um
kór að ræða, sem fyrir atvinnu hefir að
syngja. Það er aðeins fyrir ást nokkra
manna á þessari list allra lista, sem kórinn
er til og félagarnir koma saman í tóm-
stundum sínum, eða að dagsverki loknu og
stilla strengi raddanna saman. Árang-
urinn af því hefir nú samt sem áður orðið
sá, að á hverri meiriháttar samkomu, svo
sem þjóðhátíðum okkar, þykir nú eitthvað
skorta, ef íslenzki karlakórinn lætur þar
ekki til sín heyra. Áhrif hans í félagslífi
voru eru orðin þessi. Hann er lifandi og
laufguð grein þar, sem ekki má fölna eða
fella blöð sín strax, því þar er um einn
þann vaxtarvið að ræða, sem það er fólgið
í, að fresta komu fimbulvetrar í íslenzku
félagslífi hér, en lengja sumar þess og
yndi.
Með þetta fyrir augum, er vonandi að
íslendingar gefi þessari tilraun kórsins að
syngja í Auditorium allan þann gaum sem
unt er, að maður ekki segi eins og skilt
væri eða 100%. En kórinn hefir starfað
til þessa með þeirri aðstoð einni, sem
fólgin hefir verið í því, að sækja sam-
komur hans. Og grunur vor er sá, að
þar hafi þeir, er samkomur hans sóttu,
oftast gert betri kaup en kórinn. En eigi
að síður, er nú það alt sem fram á er farið,
að samkoman sé sótt. Á þvi veltur auð-
vitað þeim mun meira í þetta sinn en
áður, sem um eitt mesta stórræði er að
ræða, sem kórinn hefir færst í fang. Hann
syngur þarna ekki einungis fyrir íslend-
inga, heldur einnig annara þjóða menn.
Og það yrði meiri hvöt fyrir kórinn og
uppörfun að sjá landa sína ekki afskifta-
lausa um það, hvernig honum tekst, að
túlka íslenzkan söng fyrir útlendingum.
Að hinu leytinu er það tilhlökkunarefni
fyrir ísl. að hlýða nú á kórinn og sjá hann
krýna tíu ára starf sitt með því að syngja
undir öðrum og betri ástæðum en nokkru
sinni áður, að því er söngsal áhrærir. Við
getum vegna þess eins búist við að heyra
breyttan söng, mýkri og betri en við
höfum áður heyrt, svo að segja nýjan
kór. Eftir dómum þeim er kórinn hlaut
er hann efndi til §innar miklu samkomu
síðast, er það ekki að efa, að hann vinnur
sér og íslendingum til sæmdar með þess-
um fyrirhugaða söng sínum. Við segjum
ekki, að á ströngustu vísu verði kórinn
borinn saman við atvinnukóra, en íslenzki
kórinn hefir nú einu sinni það við sig, sem
svo er stórt og mikilsvert, að fylstu við-
urkenningu hlýtur hvar sem er. Það er
hinn frjálsi, eðlilegi og óþvingaði þróttur
söngsins, sem svo mikið var dáðst að af
ensku sönggagnrýnendunum sem kunnugt
er. Orðtakið íslenzka, að syngja fullum
hálsi, nær því ef til vill bezt, ef lýsa skal
því í fám orðum. Sá er þetta ritar, hefir
sjaldan heyrt það í tónum hér, er betur
minnir á hugtakið sem felst í orðinu vík-
ingur, en í þessum áminsta söng kórsins
fyrir einu ári. Það er ekki sízt af því,
sem búast mætti við, að íslendingum léki
nú sérstaklega hugur á að hlýða á kórinn,
að þeir eigi þess von að finna þar bergmál
af því, sem í norrænu eða íslenzku þjóð-
areðli býr, bergmál sinna eigin dag-
drauma.
Karlakórinn hefir því á 10 ára æfi sinni
náð viðurkennigarverðum þroska í sum-
um greinum. Hann á kosti til að bera, •
sem ekki verður mótmælt og sem þess er
vert að mint sé á stöku sinnum. Með því
er auðvitað ekki sagt, að réttmætar að-
finslur séu óþarfar, en það þarf sjaldnast
að hrópa hátt á þær; þær koma óboðnar.
Af sögu-ágripi því um starfsemi kórs-
ins, sem birt var í Heimskringlu fyrir
skömmu og sem núverandi forseti kórsins,
Guðm. Stefánsson, reit, dylst ekki að þeir
eru margir, sem stuðlað hafa að velferð
kórsins og sem hann á tilveru sína að
þakka. Það skemtilega fyrir þá menn
hlýtur það nú að vera, að hið oft vonlitla
starf þeirra hefir borið þann árangur, að
kórinn er nú ekki aðeins lifandi, heldur
starfandi svo að meiri eftirtekt vekur en
áður. Síðast liðin tvö ár eða meir hefir
söngstjórinn verið Ragnar H. Ragnar,
hljómleikakennari, vaskur maður og vel að
sér í grein sinni og sem ómældan þátt á
nú í veg og gengi kórsins.
“Það er ekkert til sem er eins skemtilegt
og vinna”, segir stóriðjuhöldur nokkur.
Vinnumenn hans eiga víst að skilja þetta
þannig, að þeir séu að skemta sér á hans
kostnað með vinnunni fyrir hann.
“ÞESS SKYLDI GETIÐ SEM
GERT ER”
í síðasta blaða Lögbergs deila þeir Páll
skáld Guðmundsson og E. P. Jónsson rit-
stjóri Lögbergs á dr. Rögnvald Pétursson
fyrir ummæli hans um Anthony Eden í
ræðu á þjóðræknisþinginu, er og nýlega
var birt í Heimskringlu. Það er ekki til
neins að reyna að gera sér grein fyrir því
af hverju þessa menn tekur svo sárt til
Mr. Edens, sem þeir virðast þó lítt
kunnugir, en látum þá sjálfa um það.
En sýnishom af ummælum þeirra út af
því mega ómögulegt glatast. Páll skáld
segir: “Standa mér þá sérstaklega fyrir
hugskotssjónum hin kirkjumannlegu um-
mæli í garð Anthony Edens, hins fyrver-
andi utanríkisráðherra Breta, tel eg lík-
legt að vegur Þjóðræknisfélagsins og sam-
heldni félagsmanna vaxi mjög af hinni
röggsamlegu framkomu forsetans, er jafn
fúslega leggur lið sitt til friðar og sátta
í alþjóðlegum viðskiftum og íslenzkri
hreppapólitík.” (Auðkent af Hkr.)
Síðasta orðið á við Þjóðræknisfélagið og
er vonandi að félagsmenn þess greiði P. G.
eitthvað fyrir nafnfestina.
Einar Páll Jónsson skáld og ritstjóri
segir: — “bar Mr. Eden einkum fyrir sig
tvískinnungshátt þeirra (fasistanna) í
sambandi við Spánarmálin og hlutleysis-
nefndina svokölluðu. Atburðir síðustu
daga hafa nú leitt það afdráttarlaust í
Ijós, að mótmæli Mr. Edens voru á fullum
rökum bygð. Og þeim mun andhælislegra
verður það, er grunnhyggingar nokkurir
skipa honum í flokk með pólitískum lodd-
urum fyrir hollustu hans við málstað
mannfrelsisins.” (Auðkent af Hkr.)
Hollustu Mr. Edens við málstaðinn ber
atkvæðagreiðsla hans í Spánarmálinu 1.
marz á þingi beztan vott. (Sjá frétt um
það á fyrstu síðu).
Frekari athugasemdir skulu ekki gerðar
við ummæli þeirra Páls og Páls. Þau
eru ekki þess verð. Hitt getur ekki láðst,
þó sagt sé sem er að þau minni á vísu hlut-
an hans Gröndals:
—rjúpkarrar höfðu í hjali tveir
hver þeirra gæti ropað meir.
í Manitoba-fylki er tala íbúanna, eftir
manntali frá 1936, alls 711,216. Af þeim
eru 502,863 fæddir í Canada eða 70.7%.
Á Bretlandi eru 91,735 fæddir eða 12.9%.
f öllum öðrum löndum eru 116,618 fæddir
eða 16.4%. f Manitobafylki eru þó ekki
af íbúunum fæddir nema 58.75% eða nærri
§ hluti.
Tvítugur piltur (dansar við unga blóma-
rós): Eg hlakka til, þegar sköllótti ístru-
belgurinn þarna við borðið fer að dansa!
Stúlkan: Þekki þér hann?
Pilturinn: Nei.
Stúlkan: Eg er dóttir hans!
GOLDENBERGSKÝRSLAN
Skýrsla Goldenberg-nefndarinnar, sem
Bracken stjórnin skipaði til þess að rann-
saka fjárhag Winnipegborgar var lögð
fram í fylkisþinginu s. 1. miðvikudag.
f skýrslunni er sagt frá þeirri góðu
frétt, að Winnipegborg sé vel stödd fjár-
hagslega, í sannleika svo vel stödd, að hún
þurfi ekkert lán að taka, geti greitt kostn-
að sinn til framfærslu atvinnulausra og
samt haft tekjuafgang á árinu 1939.
Þetta er nú bærilegt, ef alt væri sem
sýnist, eða eins og nefndin lítur á það.
Nefndin virðist halda að hún hafi í
bókstaflegri merkingu fundið hulda fjár-
sjóðu í hirzlu bæjarstjórnar, fjársjóðu,
sem enginn hafi vitað um áður (sambr.
orðalagið: hitherto unrecognized í frétt-
inni). Þetta fundna gull er varasjóður
bæjarins (sinking fund). Hann á nú að
vera svo mikill, að óþarfi sé að vera að
leggja fé í hann frekar. í stað þess legg-
ur nefndin til, að féð sé notað til almennra
og bráðari þarfa.
Varasjóðurinn er til þess ætlaður, að
greiða með skuldir þær, er árlega safnast
fyrir, þegar þær falla í gjalddaga. f vara-
sjóði eru nú um 31 miljón dollarar. En
skuld bæjarins er 59 miljónir. Bærinn á
þarna helming fyrir skuldinni. Ákvæðið
um að halda við þessum varasjóði, eða
leggja vissa fjárhæð í hann árlega, er í
grundvallarlögum bæjarins, sem ekki verð-
ur breytt nema af fylkisþinginu.
f nefndarskýrslunni segir svo, að vara-
sjóðurinn beri sig hér eftir þó ekkert sé
lagt í hann. Hvernig það á að skilja vita
víst fáir aðrir en nefndin. Þó aldrei
bættist við skuldina og fjárlögin væru
tekjuhallalaust, eru þó vextirnir af 59
miljón dollara skuldinni hinir sömu og
þeir verða ávalt hærri en vextir af vara-
sjóðsfénu. Varasjóður hrekkur því ekki
til að greiða skuldina, eins og til er ætlast.
Erj hvernig er þá hægt að segja, að vara-
sjóðurinn beri sig hér eftir?
Og hvernig stendur á því, að varasjóð-
urinn er nú álitinn ónauðsynlegur, þar
sem hann þótti svo áríðandi trygging fyrir
f járhag bæjarins, að ákvæðið um hann var
sett í grundvallarlögin ? Það er fyrir það
eitt og ekkert annað, sem þessi bær hefir
ekki fyrir nokkru verið lýstur gjaldþrota.
Lánstraust Winnipeg-borgar væri farið
veg allrar veraldar, ef ekki væri fyrir
varasjóðinn.
Bracken-stjórnin hefir ávalt séð blóð-
ugum augum eftir hverjum eyri, sem hún
hefir að sínum hluta þurft að greiða af
fylkisfé til framfærslu atvinnulausum
enda þó hún hafi féð að láni tekið upp á
eilífar kringumstæður. Að koma þessum
kostnað á bæinn, hefir verið eina málið 1
ein tvö eða þrjú ár, sem hún hefir virst
hafa sýnilegan áhuga á, af því að vara-
sjóður bæjarins hefir ekki verið uppétinn,
eins og varasjóður og aðrir sjóðir fylkis-
stjórnarinnar. Það mun vafamál til
margra, að Goldenberg-nefndin hafi til
nokkurs annars verið skipuð en þess, að
koma því til vegar, að ná í varasjóð bæj-
arins.
Regla fylkisstjórna þessa lands og Ot-
tawa-stjórnarinnar ekki síður, er jafnað-
arlegast sú, að taka ný lán til þess að
greiða með sín gömlu lán, af því að þær
hafa ausið út varasjóðum sínum. Winni-
peg-borg hefir til þessa greitt lán sín án
þess að taka ný lán til þess þegar þau falla
í gjalddaga. Hvort er heilbrigðari að-
ferð?
Nefndin segir nú sem svo, að hún sé ekki
að gera ráð fyrir að tæma varasjóðinn, þó
hætt sé að greiða nokkuð í hann. En
hversu lengi endist sjóðurinn, ef altaf er
úr honum tekið, en ekkert í hann lagt. Og
þegar lánin falla í gjalddaga, verður að
greiða þau hvað sem það kostar, þó nú
séu félögin ófáanleg til að láta borga sér
þau. En það væri auðvitað vatn á þeirra
millu, að geta þá lánað bænum fé til þess
að greiða sjálfum sér lánin sín, með ofur-
lítið hærri vöxtum. í þá átt hneigjast
tillögur Goldenbergs nefndarinnar. Fyrir
bæinn geta þær ekki skoðast annað en ó-
heillaráð.
Skýrsla nefndarinnar er afar löng og
hlýtur að hafa kostað mikið fé og fyrir-
höfn. En hver er hagurinn af starfi
hennar? Sá eini, að segja bænum, að
hann eigi varasjóð! Það á að bjarga
fjárhag bæjarnis. Á ekkert af því, sem
verulega getur borgið efnahag bæjarin3
er minst einu orði. Þó einstaklingar sitji
hér að öllum stræstu auðslindum bæjar-
ins og græði miljónir árlega á því, er af
þessari hagnefnd Bracken-stjórnarinnar
ekki á það litið og því síður ymprað, að
þær ættu að vera starfræktar af bænum.
Hér skal aðeins minna á tvær
auðsuppsprettulindirnar sem
dæmi: hreyfimyndahúsin og
brunabótafélögin. Bærinn ver
ærnu fé til eldvarnar, en hefir
ekkert upp úr því nema kostn-
aðinn. Haginn af því hafa bruna-
bótafélögin. Og þannig er það
með flest annað. Einstaklingar
uppskera miljónir, en bærinn
sekkur að sama skapi dýpra og
dýpra ofan í skuldafenið. Og
nefndir sem sérstaklega eru
gerðar út til þess að athuga fjár-
hag þjóðfélagsins, láta sér aldrei
koma í hug, að segja frá því
raunverulega í sambandi við
hann. Það er engu líkara en að
til þes sé ekki ætlast af stjórn-
unum og þetta sé alt blekking og
leikaraskapur.
BRÉF FRÁ MATTHÍASI
JOCHUMSSYNI TIL
BJÖRNSTJERNE
BJÖRNSON
Akureyri, ísland,
10. okt. 1891
Herra Björnstjerne Björnson!
Háttvirti herra!
Einn vinur minn, Jón Björn-
son prestur, biður mig um með-
mæli, með því að hann ætlar til
Noregs sér til heilsubótar, og
langar hann þá eins og hvern
mentaðan fslending til að sjá —
páfann um leið og Róm. Hann
er gæfur og skysamur maður —
fylgir minni frjálslyndu stefnu
(sit venia verbo).
Þökk, kæri B., fyrir alt yðar
starf! Mikil blessun er það að
lifa á vorum tímum. Sérstak-
lega þökk fyrir karlmensku yðar
og hetjuskap! Eg gæti kyst á
enni Dofrans, en það eruð þér út
genginn eins og Pallas stökk út
úr höfði Seifs. Teljið ekki þessi
orð neinar öfgar, eg er ekki
skapaður til að skrafa hvers-
dagsmál við skáld — þó að eg sé
sjálfur aðeins einn hinna smáu
— en íslendingur getur aldrei
orðið heill, og enn síður mikill
maður, nema einhver alveg ó-
venjuleg atvik komi til. — Eg
hefi frá æsku okkar beggja fylgt
yður með látlausum áhuga —
Ibsen líka, en andríki hans skil
eg ekki eins vel, sízt í hinum síð-
ari sjónleikum hans — og alt af,
eða þvínær ávalt, hefi eg glaðst
af starfi yðar — eg segi starfi,
því að þér eruð grjótpáll fyrir
landinu, þér eruð enginn hlut-
laus, enginn draumóra andi,
heldur innblásinn athafnamaður,
mikill siðskörungur, og það er
það, sem tíminn þarfnast. Og
svo eitt: Vér verðum að vera
trúarinnar og lífsins menn —
ekki terfikenningarinnar og enn
síður trúarsetninganna, en vér
verðum að trúa lífinu, geta átt
heima, verið alveg eins og heima
hjá okkur, hugsjónalega talað, í
lífinu:
Sópist burtu synir þjóða,
sópist allir jafnt!
Það hið stóra, það hið góða,
það skal vinna samt!
kvað eg eitt sinn eftir vin. Hvað
eg hló, þegar eg fyrst heyrði um
hneykslið sem varð þegar þér og
síðan Janson sluppuð út úr “þok-
unni”. Þessu spáði eg yður,
þegar eg 1872 naut þess heiðurs
að tala fáein orð við yður. —
(Eg hafði meðmælabréf með-
ferðis, eg held frá hr. Vullum,
en því gleymdi eg). Þér höfðuð
heyrt frá Askov, að eg væri
nokkuð frjálshuga í trúarefnum
og veittuð mér*nokkra ofanígjöf.
Eins gerði Janson 1874. En nú
— er alt í lagi — nema það, að
eg er enn prestur í kirkju vorri
— en kirkja vor á ekkert skylt
við umburðarleysi, og eg hefi
hvað eftir annað 'sagt opinber-
lega, hverju eg trúi og hverju eg
trúi ekki, og jafnframt lýst yfir
því, að eg stæði á hinum sanna
grundvelli mótmælendatrúar,
sem sé einstaklingshyggjunnar
í trúarefnum, sem einnig er
grundvöllur frjálsrar rannsókn-
ar. Að menn eins og þið í Nor-
egi fari of langt til andstæðu
hliðarinnar eftir “þokuna”, virð-
ist mér eðlisnauðsyn. Fyrirgefið
einurð mína. Síðasta póstskipið
okkar er á förum og eg á mörg
bréf eftir. Því miður er bók-
mentastarf mitt sama sem ekk-
ert, en ögn vinn eg þó, einkum
með bréfum, fyrirlestrum, pré-
dikunum og tækifæriskvæðum.
Eg er þó mildur og aldrei hefir
mér fundist eg vera eins ungur
og trúaður og nú. Guð er í öllu,
hann er það sursum corda, sem
veitir huganum fró alt til æfi-
loka. En vér verðum að elska
meðbræður vora og dýrin með
og læra gæsku og fegurð eins og
góð og elskuleg börn. Eg á 9
börn, flest ung, hefi átt þrjár
konur og er 56 ára gamall. Getið
þér fyrirgefið mælgi mína?
Lifið heilir. Kveðjur til Nor-
egs frá íslandi!
Yðar heiðrandi vinur
Matth. Jochumsson
(Þýðing dr. Guðm. Finnboga-
sonar).—Lesb. Mbl.
ALEXANDER ÓSKAR
OLSON
(Dánarminning)
Fyrir nokkrum vikum var
þess getið hér í blaðinu að andast
hefði að heimili sínu við Church-
bridge, Sask., 4. febr. s. 1. Alex-
ander Óskar Olson.
óskar heitinn var með hinum
beztu bændum þar í sveit, um
langt skeið, en misti heilsuna
fyrir nokkrum árum og eftir það
stóð kona hans með sonum
þeirra algerlega fyrir búinu.
Óskar var fæddur 29. sept.
1885 í Winnipeg. Foreldrar hans
voru Joseph Ólafsson og kona
hans Margrét Kristjánsdóttir.
Fluttist hann með þeim til Þing-
vallabygðar er þá var að byggj-
ast 1888 og átti þar svo heima
alla æfi síðan. Júní 24. 1911
kvæntist hann Ingibjörgu Þóru
dóttur hins þjóðkunna bænda
skörungs, Magnúsar Hinriksson-
ar. Stunduðu þau búskap um
tíma en fluttu því næst inn í
Churchbridge þorpið og settu
þar upp verzlun — kjötmarkað
og verkfærabúð. Rak hann þess-
ar verzlanir um nokkur ár og
farnaðist vel. Tók hann þá við
búi tengdaföðurs síns, er um
þær mundir lét af búskap og
flutti sig inn til Churchbridge.
Búið var stórt, akrar víðlendir
og útheimti það mikla vinnu og
nákvæmt eftirlit. Þess utan tók
hann mikinn þátt í félagslífi og
opinberu starfi bygðarinnar. —
Hann var í sveitarráði í 14 ár,
frá 1920 til 1934, en varð þá að
draga sig í hlé, sökum heilsubil-
unar, og mátti heita óverkfær
maður eftir það. Tók þá kona
hans við öllum búsforráðum og
hefir með sonum sínum stjórnað
búinu síðan.
Þau óskar og Ingibjörg eign-
uðust 5 börn er öll eru á lífi og
hin mannvænlegustu. En þau
eru þessi:
Baldur Magnús, bóndi í Þing-
vallasveit, kvæntur Helenu Bent-
dahl.
Margrét, ógift, skólakennari
þar í sveit.
Haraldur, ókvæntur, heima
með móður sinni.
Kristín, útskrifuð af Mani-
toba háskóla, ógift og stundar
skólakenslu.
Magnús. ókvæntur, heima, við
bústjórn með móður sinni.
óskar heitinn var jarðsunginn
af séra Jakob Jónssyni presti í
Wynyard og fór útförin fram
frá heimilinu.
R. P.
Amerísk hljóðfæraverzlun hef-
ir látið fara fram athugun á því
hvaða lag geti gert kröfu til að
kallast þektasta lag í heimi.
Niðurstaðan var sú að enski
þjóðsöngurinn “God Save the
King” (lag “Eldgamla fsafold”)
sé lang þektasta lag í heimi.