Heimskringla - 03.05.1939, Blaðsíða 2

Z. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 3. MAx 1939
MINNING INDRIÐA
EINARSSONAR
i ■ -
Indriði Einarsson er dáinn. —
Hann dó 31. marz, að heimili
sínu í Reykjavík, litla timbur-
húsinu við Tjarnargötu, þar sem
hann hafði átt heima í marga
áratugi, þar sem hann hafði lif-
að sín bestu ár, með konu og
átta börnum, og nú hin síðustu
með dóttur sinni, Emilíu, sem
aldrei hefir skilið við hann.
Með Indriða Einarssyni er
sem horfinn sé síðasta* lifandi
samband við löngu liðna tíma
í sögu þjóðarinnar. Hann var
nálega 88 ára, fæddur 30. apríl
1851, árið sem þeir “mótmæltu”
kröftuglegast hérna á þjóðfund-
inum sællar minningar. Lengst
af var Indriði heitinn mjög
heilsugóður, eins og best sást á
því, hve keikur hann var svo
gamall maður og léttur í spori.
Enda unni hann lífinu meira en
alment gerist, og hegðaði sér
eftir því. Lífsfjör hans og glað-
værð var sem ótæmandi. — í
eitt skifti sá eg skugga bregða
þar á. Það var í vetur. Hann
hafði fengið slæma inflúensu og
legið lengi rúmfastur. Nokkurn
tíma á eftir var honum erfitt um
gang og fjörið í tali hans dvín-
að. Þá brá fyrir vonleysis-
glampa í augum hans, eins og
honum fyndist lífið vera að
fjara út, eða öllu heldur að hann
standa á flæðiskeri þar sem hann
fann hvernig úthafið mikla var
að nálgast.
▲
Fyrir nokkrum árum komu
út endurminningar Indriða Ein-
arssonar. Allmikil bók. Þar er
mikill fróðleikur um liðna daga,
landsmál og atburði. En þegar
eg las bókina, þá hafði eg ekki
fundið þar þá skýringu á mann-
inum, eðli hans og æfiferli, sem
eg hafði óskað og vænst eftir.
Því fyrir mínum sjónum var
Indriði heitinn á margan hátt
sérstæður maður, einn af þeim
“kvistum kynlegum er koma úr
jörðu” íslenzkra sveita, íslenzkr-
ar bændamenningar.
Eg heyrði hann eitt sinn lýsa
því, þegar hann sé leiksýningu í
fyrsta sinn. Það var víst
“Skuggasveinn”. Hann varð al-
veg frá sér numinn, gleymdi öllu
öðru umhverfi fyrir leiknum. —
Fegurðin, sem hann sá í þessum
leik, heillaði hann svo gersam-
lega. Hrifning hans fyrir öllu
því, sem fagurt er, var ríkasti
þátturinn í eðli hans. Af þeim
þætti var lífshamingja hans
spunnin, eftir því, sem eg best
veit.
Hin næma tilfinning fyrir
fegurð gerði hann frá öndverðu
að þeim skartmanni, sem hann
var. Hann var ekki fágaðri í
framkomu og klæðaburði en ann-
að fólk, til þess að berast á.
Hann var svo, af því honum var
það sjálfum lífsnauðsyn.
Slíkur maður hlaut að heillast
af leiklist, til leikritagerðar.. —
Þegar hann var í þriðja bekk
Latínuskólans samdi hann sína
fyrstu “Nýársnótt”, eitt vinsæl-
asta alþýðuleikrit sem íslenzkar
bókmentir eiga.
Skagfirski bóndasonurinn^
sem á unga aldri hafði þeyst um
Vallhólminn á fleygivökrum
gæðingum, og teygað þar í sig
öll þau fegurðaráhrif, sem ís-
lenzk sumarnáttúra getur boðið
þeim, sem alast upp við brjóst
hennar, var með því kominn í
tölu þeirra manna, sem túlkar
fegurð hins íslenzka þjóðlífs.
▲
Svo koma námsárin og nám-
ið, sem átti að veita honum lífs-
atvinnu. Hann var námsmaður
í Höfn á síðustu árum Jóns for-
seta. Hann var einn af þeim
mönnum, er söfnuðust utan um
það íturmenni þjóðarinnar, var
tíður gestur við “hina íslenzku
hirð”, eins og hann eitt sinn
komst að orði.
En námið sem hann valdi sér
var óvenjulegt meðal íslend-
inga. Hagfræði og stjórnlaga-
fræði. Hann tók próf við Hafn-
arháskóla árið 1877 með fyrstu
einkunn. Var síðan í Edinborg
eitt ár að kynna sér rekstur
sparisjóða, afritaði þar íslenzk
handrit fyrir Jón Sigurðsson og
kom síðan heim 1878.
Þeir, sem þektu Indriða Ein-
arsson aðeins síðustu 20 árin,
sem hann lifði, eiga erfitt með
að skilja það, að hann skuli vera
faðir íslenzkrar hagfræði. Að
hann skuli í 40 ár hafa verið í
þjónustu landsins við talna-
skrift, reikninga og skýrslugerð.
En svo var það. • Fyrst sem
skrifari landfógeta, síðan endur-
skoðandi landsreikninga hjá
landshöfðingja og aðalhöfundur
að Landshagsskýrslunum um
langt skeið. En þar var, með
mikilli elju lagður grundvöllur
að íslenzkri hagfræði. Fljótt á
litið er ekki hægt að hugsa sér
óskáldlegra starf. En Indriði
gleymdi ekki að gefa tölunum
líf. í innangsorðum Landshags-
skýrslanna benti hann á, hve að-
laðandi hagskýrslur eru fyrir þá,
sem vilja hafa náin kynni af lífi
þjóðarinnar.
Hagfræðin varð honum sjálf-
um aldrei féþúfa. Launin voru
lítil og aðstoð engin lengi fram-
an af, nema sú sem hann fékk
hjá konu sinni frú Mörtu, er var
alt í senn fyrirmyndar húsmóð-
ir á heimili og um leið manni sín-
um til aðstoðar við skrifstofu-
störf hans.
Hagfræðingurinn Indriði Ein-
arsson var framsýnni en samtíð-
armenn hans flestir á yngri ár-
um hans, er hann með þekkingu
og rökvísi studdi að framþróun
bankamála vorra og benti á
nauðsyn þess, að stofnáð yrði
hér brunabótafélag. Það var
árið 1891. Þá átti hann sæti á
Alþingi.
Góðtemplarareglan hafði að-
eins starfað hér eitt ár, er Ind-
riði heitinn gerðist meðlimur
hennar og síðan meðal ötulustu
forvígismanna templara. AUs
var hann bindindismaður yfir 50
ár. En hann uppgafst við að
vera bannmaður sagði hann
sjálfur, er hann sá öll lögbrotin
og óþverrann í þjóðlífinu er af
því hlaust.
í sögu Góðtemplarareglunnar
verður hans minst sem eins
i regutar
the íeW c
'Xní out Ptotlof.
’e8S' r«e’ »« *>thet
M»theI a"d
‘ ° Z vU» « o'o"e
%£«<»'****
!<S' njr c thc Ad»“ntagCS
Do No0f!TELEPHONE
MANITOBA TELEPHONE SYSTEM
cr
hinna traustustu forvígismanna.
Ekki veit eg hver voru tildrög
þess að hann gekk í þann fé-
lagsskap. En líklegt væri, að
þar hafi sem víðar komið til
greina hin rótgróna andúð hans
á öllu því, sem ófagurt er, og
ósmekklegt. Hann var stór-
templar í 6 ár. Og svo mikill
þróttur var þá í þeirri starfsemi,
að 33 nýjar stúkur voru stofn-
aðar á þeim árum. Enda gekk
hann mjög fram í útbreiðslu
starfinu, og sparði hvorki krafta
né tíma til þess. Jafnvel í lífs-
hættuleg ferðalög lagði hann er
því var að skifta, eins og þegar
hann viltist í hríð á leiðinni aust-
an frá Eyrarbakka, og lá úti í
nál. 20 stiga frosti í hraunkatli
hér uppi við Helgafell.
▲
Árið 1918 fékk Irídriði lausn
frá skrifstofustjóraembætti í
fjármálaráðuneytinu, þá 67 ára
að aldri. Þá gat hann loks helg-
að krafta sína leikritaþýðingum
og skáldskap. Áður höfðu þetta
verið hjáverk hjá daglegum önn-
um. Nú byrjar hann fyrir alvöru
að skrifa um Þjóðleikhúshug-
mynd sína. Hann var faðir
þeirrar hugmyndar, er að hálfu
varð að veruleika á hans; dögum.
Bjartsýni hans, trú á mátt og
framtíð íslenzkrar menningar
stjórnaði penna hans er hann
skrifaði hvatningargreinarnar
um það mál, en eldlegur áhugi
hans fyrir velferð íslenzkrar
leiklistar vakti menn til umhugs-
unar um að hér væri verk að
vinna, sem framkvæmanlegt
væri smáþjóðinni.
Jafnframt hóf hann að þýða
leikrit Shakespeares, og þýddi
þau hvert af öðru. Og enn
samdi hann nokkur leikrit, en
það yrði of langt mál ef rekja
ætti hér allan ritferil hans, enda
óþarft, því flest verk hans éru
leisendum blaðsins kunn. — Síð-
ast leikrita hans var leikritið
um Jörund hundadagakonung;
þar sem hann,lýsir Jörundi í
öðru Ijósi en títt var meðal
manna meðan aðeins var litið 'á
hann sem skrítna æfintýrafí-
gúru, en ekki mann er að ýmsu
leyti flutti með sér ný sjónarmið
í hið afskekta, þjakaða íslenzka
þjóðfélag. En svo fer fyrir
þeim, uppreisnarmönnum er ó-
sigur bíða. Indriði leit á Jörund
sem “hinn síðasta víking”.
á
Þegar Indriði Einarsson kom
til Reykjavíkur, sem ungur
kandidat fyrir rúmlega 60 árum,
var Reykjavík í sjón og raun
öðru vísi en hún er nú. Þá var
latínuskólinn að heita mátti í út-
jaðri bæjarins. Bærinn var lítið
vaxinn upp úr kvosinni milli
Tjarnar og hafnar. Og andlegt
líf í bænum var líka niður í kvos.
Indriði Einarsson var einn af
þeim mönnum, sem lyfti hinu
andlega lífi í bænum. Um hann
var hressandi glaðværð, méð
honum kom nýtt líf.
En þó bærinn færðist í auk-
ana og ykist að álnum næstu 60
árin eins og raun ber vitni um,
þá óx hann aldrei þessum manni
yfir höfuð. Ekki einu sinni í 60
ár. Indriði Einarsson var altaf
maður sem bar á, hvar sem hann
kom. Hann hafði altaf lífið með
sér. Þess vegna verður bærinn
fátækari þegar hann er horfinn.
—Mbl. 1. apríl V. St.
— Þú ert eitthvað svo alvarleg
og þögul, elskan mín! ertu lasin?
-— Nei, vinur minn. Það er
hatturinn. Ef eg tala, hlæ eða
hreyfi mig hið allra minsta —
þá dettur hann af mér!
* * *
Ung stúlka (á ferðalagi hittir
gamlan mann og tekur hann
tali): En meðal annara orða,
gamli minn — er ekki loftslagið
einstaklega milt og heilsusam-
legt hA* um slóðir?
Hann svaraði: Jú, það má nú
segja. Hér hefir engin mann-
eskja veikst eða sálast síðustu
20 árin, nema læknirinn. Og
hann dó úr hungri!
SÖGUMÁLIÐ
Eins og íslenzku blöðin skýrðu
frá var níu manna nefnd kosin á
síðasta þjóðræknisþingi til þess
að gangast fyrir ritun og útgáfu
landnámssögu Vestur-íslend-
inga. Frá því var einnig skýrt
að nefndin hefði þegar fengið
tryggingu fyrir því fé. Var það
fyrir drengilega framgöngu
Soffaníasar Thorkelssonar.
Þriggja manna sérstök nefnd
er aðalnefndin valdi til þess að
ráða fyrirkomulagi sögunnar og
skipuleggja verkið með sögurit-
aranum, Þ. Þ. Þorsteinssyni,
hefir nú haldið sinn fyrsta fund
til þess að ræða málið og koma
sér saman um grundvallaratriði
þess. Var samkomulag hið
bezta og heldur þessi nefnd ann-
an fund bráðlega með söguritar-
anum til þess að fastákveða alt
fyrirkomulag. Þessa ritnefnd
skipa þeir: Dr. B. J. Brandson,
Dr. Rögnvaldur Pétursson og H.
A. Bergman, K.C., en formaður
fjármálanefndar er A. P. Jó-
hannsson. Betri mönnum höfum
vér ekki á að skipa.
Þorsteinn hefir þegar unnið
heilann mánuð að undirbúningi
sögunnar og er í óða önn að
safna að sér handritum og alls
konar gögnum og upplýsingum.
Til þess er vinsamlega mælst
að allir íslendingar hér í álfu
hvar sem þeir eru búsettir, taki
nú höndum saman við þetta
mikla nauðsynjaverk, og aðstoði
þá sem að því vinna á allan þann
hátt, sem þeim er unt.
í byrjun starfsins ríður á því
að allir þeir sem einhver gögn
hafa er sne'i^ta sögu Vestur-ís-
lendinga sendi þau sem fyrst til
Þorsteins, allir sem eitthvað
muna er þýðingu hefði úr lífi og
sögu landnemanna ættu að
skrifa það og senda. Jafnvel
einhver smáatriði sem á yfir-
borðinu sýnast tæplega í frá-
sögur færandi, geta stundum
varpað ljósi á önnur stærri sem
mikla þýðingu hafa. — Munið
þetta Vestur-fslendingar: sendið
Þorsteini alt sem þið hafið í fór-
um ykkar þessu máli tilheyrandi
og skrifið upp alt, sem þið mun-
ið og ykkur finst þess virði að
geymast í landnámssögunni.
Sig. Júl. Jóhannesson,
ritari nefndarinnar
LAUGARDAGSSKÓLANUM
SAGT UPP MEÐ HRESS-
ANDI SAMKOMU
Samkomu héldu kennarar og
börn hins svokallaða laugardsgs-
skóla í Fyrstu lút. kirkju, þann
22. þ. m. Séra R. Marteinsson
stýrði samkomunni og þakkaði
þeim sem hafa unnið að því að
kenna ungdóminum íslenzka
tungu, kauplaust, í þeim frí-
stundum sem gefnar eru vinn-
andi fólki til hvíldar. Þeir sem
kent hafa í vetur eru: Mrs. Jódís
Sigurðsson, Mrs. Einar P. Jóns-
son, Thor Pétursson, B.A., en
Miss V. Eyjólfsson og Mr. G.
Elíasson hafa sérstaklega æft
söng með börnunum. Ennfrem-
ur hafa Dr. Sig. Júl. Jóhannes-
son og B. E. Johnsno, B.A., verið
ótrauðir styrktarmenn skólans.
Enn taldi séra Rúnóólfur þann
sem aldrei hefir slegið slöku við
hagsmuni þessa fyrirtækis, en
það er Mr. Á. P. Jóhannsson.
Það var auðséð og auðheyrt á
framkomu barnanna, að skólinn
hefir átt góða að og að starfið
hefir verið rækt með högum
huga og öruggu fylgi. Séra Ey-
lands og Á. P. Jóhannsson fluttu
erindi. Samkoman var fjölsótt.
Börnin sungu, fóru með kvæði,
léku leik sem Jódís setti saman
og æfði þau við, einn drengur
lék á fiðlu, tvær stúlkur á piano,
alt stillilega og þó fjörlega og
svo myndarlega að ýmsir við-
staddir töldu þessa samkomu þá
beztu kveldskemtun sem kostur
hefði verið á meðal íslenzkra hér
í borg á þessum vetri.
SVEINN PÁLSSON
F. 7. apríl 1891
D. 3. apríl 1939
“Hverf nú til hvíldar,
heill að skauti móður,
formaður þreyttur,—af hafi
heim.
Manndáð skal muna,
muna þrek og elju,
og fast þú stóðst á stöðvum
þeim.”
(Jón Magnússon)
Óvænt og svipleg barst hún út
um bygðir Nýja-fslands, fregnin
um það, að Sveinn Pálsson báta-
formaður og fiskiútvegsmaður í
Riverton væri látinn. Vakti
fregnin hvarvetnah hinn dýpsta
söknuð, en djúpan orðlausan
harm í hjörtum ástvina hans.
Sveinn var fæddur að Hofs-
nesi í öræfum í Austur-Skafta-
fellssýslu, 7. apríl 1891. For-
eldrar hans voru Páll Hansson
og Rannveig Pálína Pálsdóttir
kona hans bæði Skaftfelsk að
ætt; er Páll fjórði maður frá
hinum þjóðkunna séra Jóni pró-
fasti Steingríssyni. Tólf ára
gamall fluttist Sveinn, ásamt
foreldrum sínum vestur um haf,
haustið 1903, settust þau að í
ísafoldarbygð sunnarverðri,
námu land og nefndu á Reykhól-
um. Ólst hann upp hjá þeim
þar, og veitti þeim brátt mikla
aðstoð, því hann varð snemma
tápmikill og duglegur. Hann
dvaldi heima og vann þeim að
mestu leyti til ársins 1918. —
Þann 11. maí, 1921, giftist hann
Vigdísi Vigfúsdóttur Bjarnason-
ar frá Óslandi í ísafoldarbygð,
bjuggu þau í téðri bygð um
nokkur ár, en fluttu svo til Riv-
erton, bygðu þar mjög laglegt
heimili og bjuggu þar æ síðan.
Börn þeirra á lífi eru:
Guðrún, og Sveinn, bæði hin
efnilegustu á ungþroska aldri.
Rannveig Pálína móðir Sveins
dó 6. sept. 1925, en Páll faðir
hans er enn á lífi og til heimilis á
elliheimilinu Betel. Tveir bræð-
ur han eru á lífi Guðlaugur og
Leifur, báðir til heimilis í River-
ton; látnir bræður hans eru:
Páll Júlíus, dáinn á íslandi fyrir
mörgum áríum, Jóhann, látinn
1921, og Ingólfur, dáinn 15. apríl
1937. Sveinn hafði verið veik-
ur aðeins 10 daga, hann andaðist
á pálmasunnudag kl. 1.30 síð-
degis.
Með Sveini er mætur maður
til grafar genginn, að dómi allra
er þektu hann. Hjá honum fór
saman fumlaus dugnaður, festa
í áætlunum og framkvæmdum,
samfai*a gætni. 'Þótt hann um
hríð stundaði búskap og fiski-
veiðar jöfnum höndum, má þó
telja að hið síðarnefnda yrði
aðal-æfistarf hans, því um mörg
ár stundaði hann fiskiveiðar ein-
göngu, og var með fengsælustu
/ormönnum bæði sumar og vet-
ur, oft svo aflasæll að fágætt
þótti. Orðheldni og drenglyndi
öfluðu honum trausts annara
manna. Félögum sínum, frænd-
um og samverkamönnum varð
hann hugum kær; hjálpfýsi og
bróðurhuga átti hann í ríkum
mæli.
Flest störf vor mannanna eru
háð andstæðum og baráttu,
fiskimannsstarfið er þar engin
undantekning. Sú barátta er
fæstum kunn, utan þeim einum
er hana stunda, 0g bera hita og
þunga dagsins á vötnum úti, að
sumri og hausti til, en á ísum
úti í kólgum og hríðum vetrar-
ins. Slík barátta krefst karl-
mensku og þolinmæði. Vaskleg
og framsækin hefir fylking ís-
lenzku fiskimannanna á Winni-
peg-vatni verið, bæði að fornu
og nýju. Framarlega í þeim
hópi, átti Sveinn Pálsson sæti.
Heimili hans var honum jafn-
an helgur staður og hlynti hann
að því af glöðum hug, eftir því
sem að atvinna hans leyfði. Þar,
sem hvarvetna áttu þau hjónin
hið Ijúfasta samstarf.